Visbestanden op het Kanaal Charleroi-Brussel-Schelde (2002).

Transcriptie

1 Visbestanden op het Kanaal Charleroi-Brussel-Schelde (00). Gerlinde Van Thuyne Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Duboislaan B-60 Hoeilaart-Groenendaal juni 00 IBW.Wb.V.IR.00. 0

2 INHOUD. Inleiding. Situering. Materiaal en methode. Resultaten. Biotoopbeschrijving enfysisch en chemisch onderzoek. Resultaten en visbestandopnames. Bespreking 8 6. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten 0 7. Referenties 0 Kaartje

3 . Inleiding Door het IBW werd op, 6 en 7 oktober 00 visbestandopnames uitgevoerd op het Kanaal Charleroi- Brussel-Schelde.. Situering Het Kanaal Charleroi-Brussel-Schelde wordt ten zuiden van Brussel Kanaal naar Charleroi genoemd en ten noorden van Brussel het Kanaal Brussel-Schelde of Willebroekse Vaart. Te Charleroi wordt het kanaal gevoed door de Samber. Het staat tevens in verbinding met het Canal du Centre. Het kanaal loopt noordwaarts door Pont-à-Celles, Manage, Rosquères, Clabecq en komt te Lembeek op Vlaams grondgebied. Vervolgens loopt het doorheen Halle, Buizingen, Huizingen, Lot en Ruisbroek tot in het Brussels Gewest. Het deel tussen Lembeek en Ruisbroek is ongeveer 0 km lang, heeft een gemiddelde breedte van 0 m en een diepte van m. Opwaarts de Brusselse agglomeratie wordt water van de Zenne aangevoerd. Verder noordwaarts, hier het de Willebroekse Vaart of Kanaal Brussel-Schelde genoemd, verlaat het kanaal het Brussels gewest via Vilvoorde en loopt doorheen Ramsdonk, Tisselt, Willebroek en Niel om er aan te sluiten op de Rupel. Sinds kort is het kanaal via de Wintham sluis in verbinding gesteld met de Schelde. Het kanaal is van Brussel tot aan de monding in de Rupel ongeveer 8 km lang, de breedte varieert en heeft een gemiddelde van 0 m, de diepte varieert van 6. m tot. m. Het Kanaal Charleroi-Brussel-Schelde is door de aanwezigheid van verschillende sluizen (te Lembeek, Halle, Lot, Ruisbroek, Anderlecht, St. Jans-Molenbeek, Zemst en Wintham) opgedeeld in verschillende panden. Tabel geeft een omschrijving van de staalnameplaatsen, hun situering is geïllustreerd op de Figuur achteraan. Tabel : Situering van de staalnameplaatsen op het kanaal. Nr Waterloop Lambertcoördinaten Gemeente beschrijving X-Y 00 Kanaal naar Charleroi Halle, Lembeek in de zwaaikom 000 Kanaal naar Charleroi Halle, SA van de sluis 07 Kanaal naar Charleroi Beersel, Lot SA van de zwaaikom 07 Kanaal naar Charleroi Sint-Pieters-Leeuw, Ruisbroek aan de spoorwegbrug 00 Kanaal Brussel-Schelde Grimbergen 0 Kanaal Brussel-Schelde 0-86 Grimbergen, Humbeek 07 Kanaal Brussel-Schelde Kapelle-Op-Den-Bos, SA van de sluis 00 Kanaal Brussel-Schelde 6-6 Willebroek 0600 Kanaal Brussel-Schelde Willebroek, aan de verbinding met Rupel 060 Kanaal Brussel-Schelde Ruisbroek, Oude arm, sluis Wintham. Materiaal en methode De visbestandopnames op het kanaal Charleroi-Brussel-Rupel werden uitgevoerd door middel van elektrovisserij en visserij. Van op de boot werden verschillende oeverstroken van 00 m afgevist (0 m links en 0 m rechts, tenzij anders vermeld in Tabel ). De gebruikte toestellen waren van het type Deka Voor de visserij werden schieten met volgende afmetingen aangewend: hoogte eerste hoepel, m; lengte 6. m en een tussenvleugel van.6 m. Voor een nauwkeurige beschrijving van de afmetingen van de en wordt verwezen naar Van Thuyne (6). In Tabel zijn de specificaties van de uitgevoerde afvissingen weergegeven

4 Tabel : Specificaties van de uitgevoerde afvissingen. Nr Datum Beviste afstand mLO en 0m RO in -0-0 dagen uit in -0-0 uit: in -0-0 uit: in -0-0 uit in -0-0 uit: in -0-0 uit: in -0-0 uit in -0-0 uit in -0-0 uit in:-0-0 uit m LO en 00m RO dagen 0mLO en 0m RO dagen 0mLO en 0m RO dagen mlo Darse, mro Darse, 0m LO dagen 0mLO en 0m RO dagen 0mLO en 0m RO dagen 0mLO en 0m RO dagen 0mLO en 0m RO dagen 0mLO en 0m RO dagen Bevissingsmethode Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schieten Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Elektrovisserij met elektrodes van op de boot schiet Op de verschillende staalnameplaatsen werden enkele fysische en chemische metingen uitgevoerd. Zo werden telkens de ph, het zuurstofgehalte (O ), de temperatuur (T) en de conductiviteit (Cond) gemeten (zie. resultaten).

5 . Resultaten. Biotoopbeschrijving en fysische en chemisch onderzoek Tabel : Fysische en chemische metingen (ph, zuurstofconcentratie (O in mg/l), conductiviteit (cond in µs/cm), en temperatuur (T in C) en biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname. Nr ph O T Cond Biotoopbeschrijving (mg/l) ( C) (µs/cm) steile oevers, deels verstevigd met schanskorven en breuksteen en deels met betonnen damwanden steile oevers, deels verstevigd met schanskorven en deels met damwanden oevers kunstmatig verstevigd met schanskorven, steile taluds, de oevers zijn deels verstevigd met damplanken die hier en daar stuk zijn en deels door breuksteen, vegetatie is schaars de oevers zijn verstevigd met damplanken die plaatselijk verzakt zijn steile oevers verstevigd met betonnen damwanden aan de rechteroever is er een klein strandje van 0 m met stenen, zand en afval, verder bestaan de beide oevers weer uit rechte betonnen oevers ondiepe zone op het einde van de jachthaven de taluds zijn matig, de RO bestaat uit breuksteen waar riet tussen groeit, de LO bestaat weer uit (gebarsten) betonnen damwanden. Resultaten van de visbestandopnames Tabel : Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende staalnamepunten (met X gevangen door zowel elektrovisserij als visserij, enkel met elektrovisserij, enkel met visserij en # gevangen met kieuwnetten. Kieuwnetten werden enkel in de campagne van 7 gebruikt). Nr Methode N Nr Methode 7 paling brasem kolblei giebel karper riviergrondel kopvoorn blauwbandgrondel winde bittervoorn blankvoorn rietvoorn zeelt doornige stekelbaars pos zonnebaars baars snoekbaars bot 00 EF F X X X X EF E X X X X X X X 6 07 EF X X X X E 0 07 EF X X X 8 KN # # 00 EF X X X 0 EF X X X X 0 EF X 6 E 07 EF E X X X X 8 00 EF E EF E X 060 EF 8

6 Tabel : Morfometrische specificaties van de gemeten en gewogen vissoorten op elke staalnameplaats ( gemiddelde totale lengte in cm, gemiddeld gewicht in g; aantal gemeten individuen, aantal gewogen individuen) Plaats paling brasem kolblei giebel karper riviergrondel kopvoorn winde bittervoorn

7 6 Plaats blankvoorn rietvoorn zeelt D stekelbaars pos zonnebaars baars snoekbaars bot

8 Tabel 6 : Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE ( in G/00 m en N/00 m; en in G/ uur en N/ uur met G = gewicht in g en N = aantal). Plaats paling brasem kolblei giebel karper riviergrondel kopvoorn winde bittervoorn blankvoorn rietvoorn zeelt doornige stekelbaars pos zonnebaars baars snoekbaars bot totaal 00 G/00m N/00m G//dag N//dag G/00m N/00m G//dag N//dag G/00m N/00m G//dag N//dag G/00m N/00m G//dag N//dag G/00m N/00m G//dag N//dag G/00m.6.6 N/00m G//dag N//dag G/00m N/00m G//dag N//dag G/00m 0 N/00m 0 00 G//dag N//dag G/00m N/00m G//dag N//dag G/00m N/00m G//dag N//dag

9 Tabel 7: Overzichtstabel van de totale vangsten op het kanaal met per soort: de afgeviste aantallen (N), de aantalspercentages (N%), de afgeviste biomassa (G in g) en de gewichtspercentages (G%). Soort N N% G G% paling brasem kolblei giebel karper riviergrondel kopvoorn winde bittervoorn 0.0 <0.0 blankvoorn rietvoorn zeelt driedoornige stekelbaars 0.0. <0.0 pos zonnebaars baars snoekbaars bot Bespreking Het Kanaal Charleroi-Brussel-Schelde werd in deze campagne op 0 staalnameplaatsen bemonsterd met een combinatie van en en elektovisserij. In totaal werden volgende 8 vissoorten gevangen: paling, brasem, kolblei, giebel, karper, riviergrondel, kopvoorn, winde, bittervoorn, blankvoorn, rietvoorn, zeelt, driedoornige stekelbaars, pos, zonnebaars, baars, snoekbaars en bot. In totaal werden over de ganse lengte van het kanaal met de verschillende technieken gevangen met een totaal gewicht van 7 kg. Paling is de meest verspreide soort gevolgd door blankvoorn en baars. Karper is qua gewichtspercentage (6.% van het totale gewichtspercentage) dominant, gevolgd door blankvoorn (gewichtspercentage van.%van het totale gewichtspercentage). Qua aantallen is blankvoorn met zijn aantalpercentage van 7.7% de absolute dominante soort. Het roofvisbestand op het kanaal bestaat uit grotere baarzen (>0 cm) en snoekbaarzen. Van kopvoorn, bittervoorn, driedoornige stekelbaars en bot kon de aanwezigheid op het kanaal worden vastgesteld maar het gaat hier om een zeer beperkt aantal individuen (< exemplaren over de ganse lengte van het kanaal). Ondanks de 8 gevangen vissoorten kunnen we wel stellen dat we te maken hebben met een vrij eenzijdige visstand van vooral karper en blankvoorn in hoge densiteiten. Op het gedeelte Brussel-Charleroi werden van de hierboven genoemde soorten niet aangetroffen nl. bot, kopvoorn en bittervoorn. Op het gedeelte Brussel-Schelde werden dan weer geen riviergrondel en driedoornige stekelbaars gevangen. Op het gedeelte Brussel-Charleroi varieert de soortendiversiteit tussen 8 en soorten per staalnameplaats met een gemiddelde van 0. soorten per plaats. Wanneer we de CPUE waarden (Catch per Unit Effort) bekijken voor de elektrovisserijvangsten zien we dat deze variëren tussen 0. g/00m en 7.7 g/00 m met een gemiddelde van 6. g/00 m. Op basis van een vangstindeling in kwartielen van resultaten van eerdere elektische bemonsteringen op kanalen wijzen deze CPUE waarden op 'zeer grote vangsten' op de staalnameplaatsen gelegen tussen Halle en Beersel en op een 'grote vangst' op de staalnameplaats gelegen te Sint- Pieters-Leeuw. Wanneer we de CPUE waarden bekijken voor de vangsten dan zien we dat deze schommelen tussen.7 g//dag en 06. g//dag, met een gemiddelde van g//dag. Ook hier wijzen deze CPUE waarden op 'zeer grote vangsten' voor de drie staalnameplaatsen gelegen tussen Halle en Beersel en op een 'grote vangst' voor opnieuw de staalnameplaats gelegen te Sint-Pieters-Leeuw. De 'zeer grote' CPUE waarden voor zowel de elektrovisserij als de visserij op deze drie staalnameplaatsen wijzen op zeer hoge visdensiteiten. 8

10 Als we het visbestand hier bekijken zijn het vooral blankvoorn, karper en brasem die deze hoge densiteiten bepalen. Op het gedeelte Brussel-Schelde varieert de soortendiversiteit tussen en 0 soorten met een gemiddelde van 7. soorten per plaats. Als we de CPUE waarden bekijken voor de elektrovisserijvangsten op dit gedeelte van het kanaal zien we dat deze variëren tussen 0 g/00 m en 66.7 g/00m met een gemiddelde van. g/00 m. In vergelijking met het deel Brussel-Charleroi zijn deze waarden heel wat lager. Op basis van een vangstindeling in kwartielen van resultaten van eerdere elektische bemonsteringen op kanalen varieren de CPUE waarden van 'geen vangsten' tot een 'zeer grote vangst' op de staalnameplaats gelegen te Grimbergen met een gemiddelde dat nog wijst op goede vangsten. De CPUE waarden voor de visserij variëren tussen 87.7 g/00 m en 86. g/00 m met een gemiddelde van. g/00 m. Ook hier zien we dat de CPUE warden voor de visserij op dit gedeelte van het kanaal heel wat lager liggen dan die op het gedeelte Brussel-Charleroi. Op basis van een vangstindeling in kwartielen van resultaten van eerdere bemonsteringen op kanalen variëren de CPUE waarden van 'middelmatige vangsten' tot een 'zeer grote vangst' voor de staalnameplaats gelegen te Grimbergen en met een gemiddelde dat nog wijst op goede vangsten. De zeer grote CPUE waarde voor zowel de elektrovisserij als de visserij op de staalnameplaats 00 te Grimbergen wijst op een plaatselijke zeer hoge visdensiteit. De CPUE waarden op de overige staalnameplaatsen wijzen op redelijk goede visdensiteiten. In 7 werd het kanaal Charleroi-Brussel-Schelde op staalnameplaatsen bemonsterd. Toen werden er vissoorten gevangen nl. de soorten die ook in onderhavige campagne werden gevangen behalve kopvoorn aangevuld met snoek en blauwbandgrondel. Ook toe konden we al enkele trends vaststellen die zich nu ook voordoen: - bot kwam ook enkel voor op het gedeelte Brussel-Schelde - de CPUE waarden (vooral dan die voor de visserj) waren in vergelijking met het gedeelte Charleroi- Brussel ook opmerkelijk lager in het gedeelte Brussel-Schelde - de CPUE waarden voor de visserij in het gedeelte Brussel-Charleroi waren in vergelijking met andere kanalen hoog (voor de CPUE waarden voor de elektrovisserij was dit toen niet zo duidelijk). - het roofvisbestand bestond toen ook voornamelijk uit grotere baarzen en snoekbaarzen - blankvoorn en baars waren toen ook de meest verspreide soorten (nu is dat paling, gevolgd door blankvoorn en baars) - karper maakte toen ook het grootse deel van de totaal gevangen biomassa uit - blankvoorn was toen ook de meest gevangen soort In tegenstelling met de campagne in 00 werd riviergrondel in 7 goed gevangen, vooral in het gedeelte Brussel-Charleroi (in totaal exemplaren). Nu wordt riviergrondel enkel in het gedeelte Brussel-Charleroi aangetroffen (in totaal slechts exemplaren), nochtans werd en wordt deze soort nog steeds op dit gedeelte van het kanaal met eenzelfde intensiteit uitgezet. In 7 werd riviergrondel ook op sommige staalnameplaatsen in het gedeelte Brussel-Schelde (6 exemplaren) gevangen. De beschermde soort bittervoorn werd in onderhavige campagne slechts één maal aangetroffen, in de vorige campagne werden bittervoorns gevangen. Op het kanaal worden er regelmatig bepotingen uitgevoerd. Op het gedeelte Charleroi-Brussel werden tussen 8 en 00 0 kg blankvoorn (6- cm) uitgezet, 6 kg winde (6- cm), 00 stuks riviergrondel, 00 kg zeelt (0-0 cm), 0 kg glasaal, 00 kg pootaal, en 00, éénjarige snoeken. Al deze uitgezette soorten behalve snoek werden tijdens deze bemonstering gevangen. Op het gedeelte Brussel-Schelde werden tussen 8 en 00, 00 kg blankvoorn uitgezet (6- cm), 70 kg winde (6- cm) en 00 kg winde (0-7 cm), 00 kg zeelt en 00 kg pootaal. Al deze uitgezette soorten werden tijdens deze bemonsteringen aangetroffen. Van blankvoorn werden, vooral in het gedeelte Charleroi-Brussel, ook heel wat kleine individuen gevangen, dit wijst op een natuurlijke rekrutering op het kanaal. Ook van baars werden heel wat kleine individuen gevangen. Ondanks de aanwezigheid van 8 soorten hebben we toch te maken met een vrij eenzijdig visbestand, immers blankvoorn maakt maar liefst 7% van de totale vangstaantallen uit, blankvoorn en karper maken samen 60% van de totale gevangen biomassa uit. De CPUE waarden wijzen op plaatselijk zeer hoge visdensiteiten. In vergelijking met het visbestand in 8 is de situatie vrij vergelijkbaar gebleven.

11 Gezien de sterke vertegenwoordiging van blankvoorn en gezien de natuurlijke rekrutering van deze soort, vooral dan op het gedeelt Charleroi-Brussel kan men zich de vraag stellen of de doorgedreven bepoting van blankvoorn hier nog wel zinvol is. Momenteel wordt op het IBW in opdracht van de PVC-Vlaams-Brabant een uitgebreider visstandonderzoek en onderzoek naar vismigratie doorheen sluizen op het kanaal naar Charleroi en Zeekanaal Brussel-Rupel uitgevoerd. 6. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten paling, Anguilla anguilla brasem, Abramis brama kolblei, Blicca bjoerkna giebel, Carassius auratus gibelio karper, Cyprinus carpio riviergrondel, Gobio gobio kopvoorn, Leuciscus cephalus blauwbandgrondel, Pseudorasbora parva winde, Leuciscus idus bittervoorn, Rhodeus sericeus blankvoorn, Rutilus rutilus rietvoorn, Scardinius erythrophthalmus zeelt, Tinca tinca D stekelbaars, driedoonige stekelbaars, Gasterosteus aculeatus pos, Gymnocephalus cernuus zonnebaars, Lepomis gibbosus baars, Perca fluviatilis snoekbaars, Stizostedion lucioperca bot, Platichtys flesus 7. Referenties - Van Thuyne, G., 6 Inventarisatie van de aanwezige bevissingsapparatuur op het Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Intern rapport Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, IBW.Wb.V.IR.6.8, p. - Van Thuyne, G en Belpaire, C., 8 Visbestandsopnames op het kanaal Charleroi-Brussel-Rupel, Vlaams-Brabant en Antwerpen, september 7 IBW.Wb.V.IR

12 Situering van de staalnameplaatsen op het Kanaal Charleroi - Brussel - Schelde bemonsterd in 00 Waasmunster DURME Hamme Bornem SCHELDE 06 # Schelle Niel RUPEL ZIELBEEK Boom # 0600 Puurs 00 # Sint-Amands Willebroek Kontich Rumst Lint GROTE NEET Duffel NETEKANAAL Sint-Katelijne-Waver DENDER Dendermonde Lebbeke Aalst Buggenhout Opwijk GROTE MOLENBEEK Mechelen Londerzeel 07 # Kapelle-op-den-Bos 0 # DIJLEKANAAL LEUVEN - MECHELEN Zemst Bonheiden Boortmeerbee Meise Grimbergen Merchtem 00# Vilvoorde Kampenhout TANGEBEEK BAREBEEK VROUWVLIET DIJLE nderleeuw Affligem BELLEBEEK Liedekerke Ternat Roosdaal Asse Dilbeek Wemmel WILLEBROEKSE VAART ZENNE Brussels Gewest Steenokkerzeel Machelen Kortenberg Zaventem WOLUWE Wezembeek-Oppem Kraainem Ber Tervuren Gooik Lennik 07 # ZUUNBEEK Sint-Pieters-Leeuw # 07 Linkebeek Hoeilaart Overijse Huld Herne Pepingen Halle Beersel # 000 Sint-Genesius-Rode # Kilometers Bron digitale gegevens: OC Gis-Vlaanderen en AMINAL Water # 00 :Meetpunten :Meetpuntnummer