Visbestandopnames op het Kanaal van Roeselare naar de Leie (2010)

Transcriptie

1 Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek-Duboislaan 14 B-1560 Groenendaal- Visbestandopnames op het Kanaal van Roeselare naar de Leie (2010) Linde Galle en Gerlinde Van Thuyne INBO.IR

2

3 Inhoud 1 Inleiding 2 2 Situering 2 3 Materiaal en methode 3 4 Resultaten Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek Resultaten van de visbestandopnames 4 5 Bespreking 13 6 Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de vissoorten 14 7 Dankwoord 15 8 Referenties 15

4 1 Inleiding Het INBO voerde van 19 tot 21 oktober 2010 visbestandopnames uit op de Kanaal van Roeselare naar de Leie. 2 Situering Het kanaal van Roeselare naar de Leie is ongeveer 17 km lang. Het verbindt de stad Roeselare via Rumbeke, Kachtem, Emelgem, Izegem, Ingelmunster met Ooigem waar het kanaal uitmondt in de Leie. Te Ooigem is er een sluis. Het kanaal heeft een oppervlakte van 75 ha en een gemiddelde diepte van 3,5m. Het kanaal is op de meeste plaatsen zo n 45 m breed niettegenstaande dat er grote zwaaikommen voorkomen en jachthavens waar de breedte dikwijls de 100m overschrijdt. De oevers zijn bijna over het gehele traject verstevigd met beton. De rechteroever bestaat grotendeels uit een rechte betonnen wand. Tabel 1: Situering van de staalnameplaatsen Nummer X Y Waterloop Gemeente Omschrijving KANAAL VAN Roeselare in de zwaaikom ROESELARE NAAR DE LEIE KANAAL VAN Izegem in de jachthaven ROESELARE NAAR DE LEIE KANAAL VAN ROESELARE NAAR DE LEIE Izegem KANAAL VAN ROESELARE NAAR DE LEIE Ingelmunster grote zwaaikom KANAAL VAN ROESELARE NAAR DE LEIE Wielsbeke aan de sluis Figuur 1: Ligging van de meetplaatsen op de Kanaal van Roeselare naar de Leie in Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

5 3 Materiaal en methode De visbestandopnames op de Kanaal van Roeselare naar de Leie werden uitgevoerd door middel van elektrovisserij en fuikvisserij. Van op de boot werden verschillende oeverstroken van 200m of 250 m elektrisch afgevist. De gebruikte toestellen waren van het type Deka Voor de fuikvisserij werden schietfuiken met volgende afmetingen aangewend: hoogte eerste hoepel, 1.10 m; fuiklengte m en een tussenvleugel van 9.6 m. Tabel 2: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (met LO=linkeroever en RO= rechteroever) Nummer Datum Beviste afstand Methode in: 19/10/2010 uit: 21/10/ in: 19/10/2010 uit: 21/10/ in: 19/10/2010 uit: 21/10/ in: 19/10/2010 uit: 21/10/2010 in: 19/10/2010 uit: 20/10/ in: 19/10/2010 uit: 21/10/ m LO (in zwaaikom) 2 dagen 200m LO, in Kachtem Jachthaven 2 dagen 250m LO 2 dagen 250m LO in zwaaikom Ingelmunster 2 dagen 1 dag 250m RO+ 10 m in zijarm 2 dagen elektrovisserij van op boot met 2 elektroden 2 schietfuiken in zwaaikom elektrovisserij van op boot met 2 elektroden 2 schietfuiken elektrovisserij van op boot met 2 elektroden 2 schietfuiken LO elektrovisserij van op boot met 2 elektroden 1 schietfuik LO 1 schietfuik LO elektrovisserij van op boot met 2 elektroden 2 schietfuiken, waarvan 1 in de zijarm 4 Resultaten 4.1 Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek Tabel 3: Fysische en chemische metingen: ph, zuurstofconcentratie (O 2 in mg/l), temperatuur (T in C), conductiviteit (Cond in µs/cm), turbiditeit (Turb. in NTU), doorzicht (D in m) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname Nummer ph O 2 T Cond Turb D Biotoopbeschrijving ,42 6,1 11, ,1 0,62 Kunstmatige oevers (beton en breuksteen) met steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen afwezig, riet aanwezig ,38 7,5 10, ,0 0,67 Kunstmatige oevers (beton) met steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen afwezig ,32 6,8 12, ,9 0,63 Kunstmatige oevers (RO: beton, LO: breuksteen) met steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen afwezig, riet aanwezig ,93 6,9 13, ,0 0,46 Kunstmatige oevers (breuksteen) met steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen afwezig ,65 7,8 10, ,24 Kunstmatige oevers met steile taluds, natuurlijke schuilplaatsen afwezig, sluis aanwezig Met LO= Linkeroever en RO=rechteroever Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

6 4.2 Resultaten van de visbestandopnames Tabel 4: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende staalnamepunten (met X gevangen door zowel elektrovisserij als fuikvisserij, * enkel met elektrovisserij, + enkel met fuikvisserij). Nummer driedoornige stekelbaars tiendoornige stekelbaars baars bittervoorn blankvoorn blauwbandgrondel brasem giebel karper kolblei kopvoorn paling pos rietvoorn snoekbaars winde zeelt zilverkarper zonnebaars Hybride (bv x br) Totaal * X X X X X X X + X + * X X * * X X X X * + X X X X * X X X * * 14 * * * * * * * * * X X * + + X X * X + 10 X X * 12 * * * * * * X X * + X X + * + 9 X X X * * * * * * X X X + X * * X + X + + X 13 * X X * X + * + 12 X * * X X X X + * 9 4 Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

7 Tabel 5: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE (elektrisch in G/100 m en N/100 m en fuiken in G/fuikdag en N/fuikdag met G = gewicht in g en N = aantal) en het totaal. Nummer driedoornige stekelbaars baars blankvoorn blauwbandgrondel brasem giebel kolblei kopvoorn paling pos rietvoorn snoekbaars winde zeelt Totaal G/100m 10,2 120,4 109,9 47,9 288,4 elektrisch N/100m 7,6 13,2 15,6 18,8 55, G/fuikdag 62,8 89, ,4 262,4 202,5 7,2 255,7 1622,3 fuiken N/fuikdag 6,8 4,5 1,8 0,5 0,2 0,2 0,2 0,2 14, G/100m 4 4 elektrisch N/100m 0,5 0, G/fuikdag 181,1 504,2 177,1 298,5 1429,4 5,2 5,7 2601,2 fuiken N/fuikdag 6,5 5,2 1 1,2 3 0,8 0,8 18, G/100m 255,8 242,6 6, ,6 69 3,4 1879,5 elektrisch N/100m 8,4 8,8 1,2 3,6 0,4 2 0,4 24, G/fuikdag 64,7 229,8 420, ,9 15,9 594,3 672,5 7506,7 fuiken N/fuikdag 1,5 0,8 0,5 0,2 12,2 1,8 0,5 0,2 17, G/100m 317,7 4,2 11, ,9 226,5 1397,8 elektrisch N/100m 9,2 0,4 2,8 0,4 4,8 8, G/fuikdag 8,8 520,8 1152,5 513,1 3495,7 7,5 1260,4 8456,4 fuiken N/fuikdag ,5 80, G/100m 1168,8 2915,2 1,4 1642,9 11,8 621,6 1433,1 575,3 606,5 8976,6 elektrisch N/100m ,8 2 0,4 0,4 4,8 18,4 0,4 197, G/fuikdag 24,2 421,3 1,5 230,9 1662,5 860,2 12,5 3,8 515,2 358,8 430,5 4521,4 fuiken N/fuikdag 2 12,2 0,2 0,5 1,5 1,5 1,5 0,2 1,5 0,2 0,2 21,5

8 Figuur 2: Aantalverhouding van de gevangen soorten op de Kanaal van Roeselare naar de Leie in 2010 Figuur 3: Aantalverhouding van de gevangen soorten op de Kanaal van Roeselare naar de Leie in 2004 Figuur 4: Aantalverhouding van de gevangen soorten op de Kanaal van Roeselare naar de Leie in Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

9 Figuur 5: Gewichtverhouding van de gevangen soorten op de Kanaal van Roeselare naar de Leie in 2010 Figuur 6: Gewichtverhouding van de gevangen soorten op de Kanaal van Roeselare naar de Leie in 2004 Figuur 7: Gewichtverhouding van de gevangen soorten op de Kanaal van Roeselare naar de Leie in Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

10 Tabel 6: Overzicht van de EQR (Ecologische Kwaliteit ratio) waarden en hun appreciatie met onderscheid naargelang de vismethode voor 2010, 2004 en Nummer AfvisMethode EQR Appreciatie EQR Appreciatie EQR Appreciatie Elektrisch 0,33 ontoereikend 0,32 ontoereikend 0,35 ontoereikend Fuik 0,3 ontoereikend 0,32 ontoereikend 0,37 ontoereikend Elektrisch 0,43 matig 0,4 ontoereikend 0,27 ontoereikend Fuik / / 0,38 ontoereikend 0,42 matig Elektrisch 0,45 matig 0,27 ontoereikend 0,42 matig Fuik / / 0,38 ontoereikend 0,32 ontoereikend Elektrisch 0,38 ontoereikend 0,27 ontoereikend 0,4 ontoereikend Fuik1 0 slecht 0,33 ontoereikend 0,38 ontoereikend Elektrisch 0,27 ontoereikend 0,45 ontoereikend 0,4 ontoereikend Fuik 0,25 ontoereikend 0,32 ontoereikend 0,38 ontoereikend Figuur 8: Lengtehistogram van de gemeten palingen (N=115) in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

11 Figuur 9: Lengtehistogram van de gemeten baarzen (N=258) in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in 2010 Figuur 10: Lengtehistogram van de gevangen blankvoorn(n=321) in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

12 Figuur 11: Het aantal soorten per vangstlocatie in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in 1998, 2004 en Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

13 Figuur 12: Vangstaantallen/100 m voor de elektrovisserij voor de verschillende locaties in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in 1998, 2004 en 2010 Figuur 13: Vangstbiomassa in g/100 m voor elektrovisserij op de verschillende locaties in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in 1998, 2004 en Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

14 Figuur 14: Vangstaantallen/fuik/dag op de verschillende locaties in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in 1998, 2004 en 2010 (het gearceerde balkje geeft aan dat er voor dat vangstjaar en locatie geen fuiken werden geplaatst) Figuur 15: Vangstbiomassa/fuik/dag op de verschillende locaties in het Kanaal van Roeselare naar de Leie in 1998, 2004 en 2004 (het gearceerde balkje geeft aan dat er voor dat vangstjaar en locatie geen fuiken werden geplaatst) 12 Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

15 5 Bespreking Tijdens deze afviscampagne bemonsterden we vijf staalnameplaatsen op het kanaal van Roeselare naar de Leie door middel van fuik- en elektrovisserij. Over de totale lengte van het kanaal vingen we 1142 vissen en 111 kg vis verdeeld over 14 soorten, nl. driedoornige stekelbaars, baars, blankvoorn, blauwbandgrondel, brasem, giebel, kolblei, kopvoorn, paling, pos, rietvoorn, snoekbaars, winde en zeelt. Blankvoorn en baars domineren qua aantallen het kanaal. 43% van de vangst bestaat uit blankvoorn en meer dan ¼ uit baars en 10% uit paling. De exoot blauwbandgrondel troffen we op vier van de vijf bemonsterde locaties aan en maakt 6% van het visbestand uit. Het roofvisbestand bestaat uit snoekbaars en baarzen groter dan 20 cm. De verhouding roofvis/prooivis is 1/26. Er zijn te weinig roofvissen in verhouding met het aantal prooivissen. De aanwezigheid van juveniele baarzen en blankvoorns wijst op natuurlijke rekrutering (zie lengtehistogrammen). Van de frequent gevangen soorten maakten we lengtehistogrammen. De gemiddelde lengte van de 258 gemeten baarzen bedraagt 10,8 cm (minimum van 5,6 cm en maximum van 31,3 cm). Het lengtehistogram (figuur 9) toont de aanwezigheid van één duidelijke jaarklasse tussen 7 cm en 14 cm met een piek op 10 cm. Daarnaast werden nog een 30-tal baarzen tussen de 15 cm en 24 cm gevangen en één baars van 31 cm. De gemiddelde lengte van de 321 gevangen blankvoorns bedraagt 12,3 cm (minimum van 6,9 cm en maximum van 38,7 cm). Het lengtehistogram (figuur 10) toont de aanwezigheid van twee jaarklassen. Eén tussen 7 cm en 11 cm met piek op 10 cm en een kleinere jaarklassen Tussen 12 cm en 19 cm, met een piek op 15 cm. Daarnaast vingen we nog 26 blankvoorns tussen de 19 cm en 39 cm. De gemiddelde lengte van de 115 gemeten palingen is 57,7 cm (minimum 19,3 cm en maximum 84,3 cm)(figuur 8). De CPUE-waarden (Catch per Unit Effort) van de elektrovisserijvangsten variëren van 4 g/100m tot 8976,6 g/100m. met een gemiddelde van 2509,3 g/100m. Op basis van de vangstindeling in kwartielen van eerder elektrisch bemonsterde kanalen variëren deze CPUE-waarden tussen zeer kleine tot zeer goede vangsten met een gemiddelde dat nog wijst op een zeer goede vangst (tabel 5). De meeste vis vingen we in deze campagne in Wielsbeke aan de sluis. De CPUE-waarden (Catch per Unit Effort) van de fuikvangsten variëren van 1622,3 g/fuik/dag tot 8456,4 g/fuik/dag met een gemiddelde van 4941,6 g/fuik/dag. Op basis van de vangstindeling in kwartielen van eerdere met fuiken bemonsterde kanalen variëren deze CPUEwaarden tussen middelmatige tot zeer goede vangsten met een gemiddelde dat wijst op een goede vangst (tabel 5). De CPUE-waarden in 2010 liggen voor zowel de fuikvangsten als voor de elektrovisserijvangsten op de 3 locaties gelegen nabij de Leie hoger dan op de locaties nabij Roeselare (figuur 12 tot 15). Op deze locaties zijn er rietkragen en buffers van struiken en overhangende bomen aanwezig. Ook de soortendiversiteit toont een gelijknamig patroon (figuur 11). In Wielsbeke aan de sluis, daar waar het kanaal met de Leie in verbinding staat, vingen we het hoogste aantal soorten (13 soorten). De zeldzame kopvoorn (1 exemplaar) werd er onder meer gevangen. In Izegem aan de jachthaven vingen we het laagste aantal soorten (7 soorten). Op bijna alle plaatsen vingen we ook steurgarnalen en Amerikaanse rivierkreeften. Er werd ook chinese wolhandkrab aangetroffen. Aan de sluis in Wielsbeke troffen we de Europese zoetwatergarnaal Atyaephyra desmaresti aan, een garnaalsoort oorspronkelijk afkomstig uit gebieden rond de Middellandse zee, die al enige tijd in de kanalen in Vlaanderen zou voorkomen (persoonlijke mededeling Jan Soors).. Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

16 Bij de CPUE-waarden bekijkt men enkel de visdensiteiten en niet de samenstelling van de vispopulatie, de visindex of Ecologische kwaliteit ratio (EQR) houdt hier wel rekening mee. De EQR werd dan ook uitgerekend voor de fuik- en elektrovisserijvangsten (tabel 6). Hieruit blijkt dat de status van het kanaal overwegend ontoereikend scoort. De EQR voor stilstaande waters, inclusief kanalen, moet echter met de nodige voorzichtigheid benaderd worden. Een verdere verfijning zal resulteren in adequatere resultaten. Toch houden we eraan om de EQR scores te geven daar ze een indicatie geven van verstoring (eenzijdige vissamenstelling), maar zijn misschien iets te streng. Op het kanaal wordt er regelmatig vis uitgezet. Zo werden er in nog een 100-tal spiegelkarpers uitgezet en 400 kg blankvoorn ( 6-12 cm). Karpers werden in onze campagne niet gevangen maar de praktijk leert ons dat we deze soort via de aangewende technieken enkel courant kunnen vangen als ze in de paai zijn en zich dan in de oeverkant bevinden. Blankvoorn is dan weer de meest gevangen soort op het kanaal. In 2004 en 1998 bemonsterden we reeds het kanaal van Roeselare naar de Leie. In 2004 bemonsterden we dezelfde locaties als in de huidige afviscampagne met dezelfde technieken. In 1998 werden er 9 locaties bemonsterd met fuiken en/of elektrovisserij. Bij vergelijking van de in de drie campagnes bemonsterde locaties kunnen we het volgende vaststellen: Het aantal soorten/vangstplaats is het laagst in 1998 en het hoogst in 2004 (figuur 11) Kopvoorn troffen we in 2010 voor het eerst aan in het kanaal. De exoot blauwbandgrondel, die in 2004 voor het eerst in het kanaal werd gevangen, wist zijn aandeel in het visbestand uit te breiden (1% in 2004 t.o.v. 6% in 2010). Zonnebaars daarentegen werd niet meer gevangen, in 2004 en 1998 vingen we deze Amerikaanse exoot nog respectievelijk 11 en 4 keer. Blankvoorn en baars blijven in de periode het kanaal qua aantallen domineren. In beide vangstjaren maken blankvoorn en baars samen voor 70% deel uit van het visbestand (figuur 2 en 3). In 1998 was blankvoorn alleen dominant met een aantalpercentage van 90% (figuur 4). Slechts 2% van het visbestand bestond destijds uit baars. De CPUE-waarden (Catch per Unit effort) voor elektrovisserij en fuikvisserij zijn in 2010 en 2004 van dezelfde grootte orde (figuur 12 tot 15). In 1998 was de grote vangst met de elektrovisserij opvallend (figuur 12 en 13). Er werden toen vooral veel kleine blankvoorns gevangen. Het kanaal van Roeselare naar de Leie is een kanaal dat anno 2010 minstens 14 soorten herbergt. Het visbestand is vrij eenzijdig en bestaat voornamelijk uit blankvoorn en baars. De samenstelling van het visbestand is weinig gewijzigd. De exoot blauwbandgrondel wist zijn leefgebied op het kanaal uit te breiden, kopvoorn werd er voor het eerst aangetroffen.. 6 Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de vissoorten baars Perca fluviatilis bittervoorn Rhodeus sericeus amarus blankvoorn Rutilus rutilus blauwbandgrondel Pseudorasbora parva brasem Abramis brama driedoornige stekelbaars Gasterosteus aculeatus giebel Carassius gibelio 14 Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie

17 karper Cyprinus carpio kolblei Blicca bjoerkna kopvoorn Leuciscus cephalus paling Anguilla anguilla pos Gymnocephalus cernuus rietvoorn Scardinius erythrophthalmus snoekbaars Stizostedion lucioperca tiendoornige stekelbaars Pungitius pungitius winde Leuciscus idus zeelt Tinca tinca zilverkarper zonnebaars Hypophthalmichthys molitrix Lepomis gibbosus 7 Dankwoord Met dank aan Marc Dewit, Thomas Van Dessel, Franky Dens, Jean-Pierre Croonen, Jikke Janssens en Alain Vanderkelen voor de terreinbemonsteringen. Aan Isabel Lambeens en Yves Maes voor de praktische leiding en uitvoering van de afvissingen enerzijds en de hulp bij de gegevensverwerking en de prérapportage anderzijds. Aan Adinda De Bruyn voor de terreinbemonsteringen en de gegevensverwerking. 8 Referenties Gerlinde Van Thuyne, Sven Vrielynck en Jan Breine, Visbestandopnames op het Kanaal van Roeselare naar de Leie, IBW.Wb.V.R , 10 pp Van Thuyne, G., Denayer, B. en Belpaire, C. Visbestandsopnames op het Kanaal van Roeselare naar de Leie West-Vlaanderen (1998). IBW.Wb.V.IR Visbestandopnames op het Kanaal Roeselare Leie