Visbestandopnames in het Demerbekken (2005).

Transcriptie

1 Visbestandopnames in het Demerbekken (005). Herk, Stevoort dorpsmolen Jan Breine en Gerlinde Van Thuyne Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Duboislaan B50 HoeilaartGroenendaal September, 005 IBW.Wb.V.R.005.

2 Gerlinde Van Thuyne, Jan Breine Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Wetenschappelijke Instelling van de Vlaamse Gemeenschap Duboislaan, 50 Groenendaal Wijze van citeren: Breine, J en Van Thuyne, G., 005. Visbestandopnames in het Demerbekken (005). IBW.Wb.V.R.005., pp. Druk: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement L.I.N. A.A.D. afd. LogistiekDigitale drukkerij Depotnummer: D/005// Trefwoorden: Demerbekken, visbestandopname, waterkwaliteit; Keywords: the river Demer basin, fish assemblage survey, water quality;

3 Summary We surveyed some tributaries of the river Demer, Flanders, on 9, 0 and March 005. Following water courses were sampled: Herk, Melsterbeek, Kleine Gete, Herkebeek, Mombeek, Dormaalbeek, Zevenbronnenbeek, Cicindria and Molenbeek (Table and the map in annex). All locations are situated in Limburg in the upper river Demer basin and were previously surveyed in 99, 995, 000 or 00. Fish assemblage data were obtained by electrofishing using a 5 kw generator (DEKA 000, 000) with an adjustable output voltage ranging from 00 to 500 V. The pulse frequency is 0 Hz. Electrofishing was carried out from a boat covering both banks over a distance of 00, 0 or 50 m (Table ). Abiotic parameters were recorded. They are ph, oxygen concentration, stream velocity, conductivity and temperature. These results and a description of the sites are given in table. Fish data include species, individual total length and weight. Table gives an overview of the collected species. Table 5 represents morphometric information of the species per location and in table we give the catch per unit effort per species and methodology. Table gives an overview of the IBI for the surveys executed in 99, 995, 000, 00 and 005. The three locations on the Herk contained following species: threespined stickleback, gibel carp, roach, gudgeon, topmouth gudgeon, carp, stone loach and European chub. One location with moderate status shows a clear improvement compared to the status in 995 (bad) and 000 (poor). The other sites are now having a poor status. The site in the Herkebeek has a poor status with only three and tenspined stickleback and stone loach present. In 995 we had also but three species while in 000 we collected eight species and obtained a moderate status. We caught six species in the Mombeek ( Table ). The status improved from poor (000) to moderate. The site in the Dormaalbeek showed a positive evolution since we captured more species than in a previous survey. New species are topmouth gudgeon and gudgeon. The quality improved to a good status. In the Zevenbronnenbeek we collected only threespined stickleback specimens. The status remained poor. In two of the three assessed sites in the Kleine Gete the status stayed moderate though a small decrease in IBI values compared to previous sampling was recorded. The third location having five species obtained a poor status. The biomass collected (per Ha) is less than in previous surveys. The status of the location in the Cicindria remained poor. In the Molenbeek no fish were found. No obvious trends are present in the surveyed rivers. The status in some sites remained unaltered, other sites show signs of small improvements while others show a decrease in quality. Only one site has a good status.

4 INHOUD summary. Inleiding. Situering en beschrijving. Materiaal en methode. Resultaten. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek. Resultaten en van de visbestandopnames 5 5. Bespreking 9. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten 0. Referenties 0 Kaartje

5 . Inleiding Het IBW voerde op 9, 0 en maart en op april 005 visbestandopnames uit in het bekken van de Boven Demer. Het betrof locaties op de Herk en op zijn zijbeek, de Hernebeek. De Melsterbeek werd eveneens op locaties bemonsterd, diens zijbeken Cicindria en de Molenbeek elk op locatie. locaties op de Kleine Gete, op de Mombeek, op de Dormaalbeek en zijn zijbeek de Zevenbronnenbeek. Alle punten liggen in de provincie Limburg en werden eveneens in vroegere campagnes bemonsterd (De Charleroy en Beyens, 99, Louette et al., 00). Situering en beschrijving De Herk ontspringt nabij RukkelingenLoon in ZuidLimburg. Haar brongebied is structureel zeer waardevol maar even verder stroomafwaarts is de beek gedeeltelijk overwelfd en wordt het debiet hoofdzakelijk bepaald door rioolwater (Bervoets et al., 99) Zij vloeit samen met de Gete en mondt uit in Halen in de Demer. De Herk is ongeveer km lang. Na de samenvloeiing van de Herk en de Mombeek vertoont de Herk over een aanzienlijke lengte een waardevolle meanderende structuur. De Mombeek is ongeveer km lang en ontspringt te Vechmaal. De bovenloop van de Mombeek is nog structureel waardevol (Bervoets et al., 99), stroomafwaarts is de beek op vele plaatsen rechtgetrokken. De Herkebeek is een negen km lange zijbeek die ter hoogte van Hoepertingen in de Herk uitmondt. Deze beek heeft een natuurlijk verloop tussen Heks en Vechtmaal. De Kleine Gete is een zijbeek van de Grote Gete. Ze stroomt vanuit Hélécine te Ezemaal Vlaanderen binnen. Na hun samenvloeiing in Zoutleeuw worden deze beken de Gete genoemd die te Halen in de Demer uitmondt. De Kleine Gete heeft grotendeels een matige structuurkwaliteit. De Dormaalbeek ontspringt in Walshoutem en is een zijloop die in haar bovenloop een waardevolle structuur heeft met goed ontwikkelde holle oevers en een duidelijk stroomkuilen patroon (Bervoets et al., 99). De Cicindria en molenbeek zijn zijbeken van de Melsterbeek die de Gete vervoegt in Geetbets. Enkel na de samenvloeiing met de Cicindria en Molenbeek vertoont de Melsterbeek een waardevolle structuur. De Cicindria zelf is structureel weinig waardevol. De Cicindria en Melsterbeek ontspringen op het grondgebied van Gingelom, de Molenbeek in Landen. De Zevenbronnenbeek een zijbeek van de Dormaalbeek is structureel minder waardevol daar ze in Walshoutem overwelfd is. Tabel geeft een omschrijving van de staalnameplaatsen, hun locatie is weergegeven op de kaart achteraan in bijlage. Tabel : Situering van de staalnameplaatsen IBW nummer Lambertcoördinaten Waterloop Gemeente + beschrijving Y Herk Borgloon, nieuwe molen Herkebeek Borgloon, Gotem Mombeek Kortessem, Luimertingenmolen Herk Stevoort, dorpsmolen Herk HerkDeStad, molen Dormaalbeek Zoutleeuw, voor monding Zevenbronnenbeek Landen, achter Kleine Hamberg Kleine Gete Landen, Ezemaal Donkerkuil Kleine Gete Zoutleeuw, HelenBos Kleine Gete Zoutleeuw, pompstation watering Melsterbeek St.Truiden, Kerkom Cicindria St.Truiden Molenbeek St.Truiden, SA Grevensmolen Melsterbeek Nieuwerkerken, Binderveld Melsterbeek HerkDeStad, Stijlveld

6 . Materiaal en methode Op elke staalnameplaats werden de visbestandopnames uitgevoerd door middel van elektrovisserij, de gebruikte toestellen waren van het type Deka 000, Deka 000. Voor een gedetailleerde beschrijving van de technische specificaties van de gebruikte apparatuur verwijzen wij naar Van Thuyne (99). Afhankelijk van de breedte van de beek op de bemonsteringsplaats werd gevist met, of elektroden (Zie Tabel ). Op elke locatie werden beide oevers wadend afgevist of van op de boot en dit over een afstand van 00, 0 of 50 m. In Tabel zijn de specificaties van de uitgevoerde afvissingen weergegeven Tabel : Specificaties van de uitgevoerde afvissingen IBW nummer Datum Beviste afstand Methode m SO weg Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SO weg Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SA molen Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SA molen Elektrisch apparaat, wadend en van op de boot met elektroden m SO molen Elektrisch apparaat, van op de boot met elektroden m SO weg Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SA en 50 m SO weg Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SA brug Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SA en 50 m SO weg Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m Elektrisch apparaat, wadend met elektrode m SA verval Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SA molen Elektrisch apparaat, wadend met elektrode m SA molen Elektrisch apparaat, wadend met elektroden m SA en 50 m SO brug Elektrisch apparaat, wadend met elektroden SO: Stroomopwaarts; SA: stroomafwaarts Op de verschillende staalnameplaatsen werden enkele fysische en chemische metingen uitgevoerd. (zie. resultaten, Tabel ).. Resultaten. Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek Geen van de gemeten parameters vertonen kritische waarden die het visleven in gevaar kunnen brengen. De resultaten van de metingen staan in tabel.

7 Tabel : Fysische en chemische metingen: ph, zuurstofconcentratie (O in mg/l), conductiviteit (Cond in µs/cm), temperatuur (T in C), stroomsnelheid (v in ms ) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname IBW nummer PH O T Cond v Biotoopbeschrijving (mg/l) ( C) (µs/cm) (m/s) Natuurlijke oevers, matig steile taluds, populieren op de LO, er komt een beek in uit, meanderende en poolriffle structuur is afwezig, weinig natuurlijke schuilplaatsen, geen waterplanten, bodem met slib, doorzicht 5 cm, gem. 90cm diep en.0 m breed Natuurlijke oevers met steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen, geen waterplanten noch meanderende en poolriffle structuur, zandbodem met stenen en slib, 0 tot 0 cm diep en.0 m breed Natuurlijke oevers, steile taluds, weinig meanderende structuur, occasioneel waterplanten, poolriffle structuur afwezig, grachtjes monden uit in de beek, zandbodem met stenen, gem. 5 cm diep en.0 m breed, langs beide oevers weiden met langs de LO een klein bosje Oevers verstevigd met schanskorven, goede meanderende en poolriffle structuur, steile taluds, snelstromend, veel natuurlijke schuilplaatsen, bodem van zand en stenen, 0 cm diep,.0 m breed en in de kom m diep en.0 m breed Kunstmatige steile oevers verstevigd met stenen aan molen en brug, omgeven door weiden met aan de RO een bosje, weinig natuurlijke schuilplaatsen, weinig meanderend en poolriffle structuur afwezig, zandbodem met stenen, 0 cm doorzicht,.0m diep en. m breed aan de brug Goede meanderende beek, aan kasseiweg verstevigd met volledig overgroeide schanskorven, steile taluds, goede poolriffle structuur, omringd door weiden, veel natuurlijke schuilplaatsen, zandbodem met slib en stenen, gem. 95 cm diep,. m breed en doorzicht tot op de bodem Matig meanderend beekje met weinig ge schuilplaatsen, steile oevers, SA de weg grintbodem met stenen en SO met modder, matige poolriffle structuur, bodemwaterplanten, afvoerbuis, doorzicht tot op de bodem, 0 tot 5 cm diep en.0 tot.0 m breed RO gedeeltelijk verstevigd met schanskorven, natuurlijke LO met overhangende bomen, steile taluds, goede meanderende en poolriffle structuur, zandbodem met stenen, 55 cm doorzicht, gem. cm diep en.50 tot 5.0 m breed Oevers overal verstevigd met schanskorven, steile taluds, zwak meanderend en poolriffle structuur is afwezig, weinig natuurlijke schuilplaatsen, omgeven door weiden en landbouwveld met een paar bomen, snelstromend, gem..5 m breed Natuurlijke oevers met steile taluds, zwak meanderende structuur, poolriffle structuur afwezig, matig natuurlijke schuilplaatsen, zandbodem met stenen en occasioneel waterplanten,. m breed, snelstromend.

8 Vervolg tabel : IBW nummer PH O T Cond v Biotoopbeschrijving (mg/l) ( C) (µs/cm) (m/s) Natuurlijke oevers omgeven door veld, steile taluds, matige schuilplaatsen, zeer zwakke meanderende en poolriffle structuur, zandbodem met modder en stenen, doorzicht tot op bodem, 5 tot 0 cm diep en tot.0 m breed Natuurlijke, steile oevers, weiden en landbouw langs linkeroever, beplanting langs rechteroever, matige natuurlijke schuilplaatsen, goede meanderende en poolriffle structuur, bodem van stenen, gem. 5 cm diep,.0 m breed en doorzicht tot op de bodem Goed meanderende structuur met natuurlijke oevers, steile taluds, veel natuurlijke schuilplaatsen, poolriffle structuur afwezig, bodem bestaande uit slib en stenen, doorzicht tot op de bodem, gem. cm diep en tot m breed Oevers zijn overal verstevigd met schanskorven en beton, steile taluds, weinig natuurlijke schuilplaatsen, zwakke meanderende en poolriffle structuur, bodem met zand en stenen, gem. 5 cm diep,.90 m breed en snelstromend Oevers aan brugje verstevigd met schanskorven, steile taluds, omgeven door weiden, meanderende en poolriffle structuur afwezig, weinig tot geen natuurlijke schuilplaatsen, snelstromend, bodem met slib, gem. 5 cm diep,.0 m breed. LO: linker oever; RO: rechter oever

9 . Resultaten van de visbestandopnames Tabel : Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties. Soorten gevangen op deze locatie tijdens een vorige campagne zijn weergegeven in kleur. IBW nummer D stekelbaars D stekelbaars Baars Beekforel Bermpje Blankvoorn Blauwbandgrondel Brasem Dikkopelrits Giebel Grote modderkruiper Karper Kopvoorn Paling Pos Rietvoorn Riviergrondel Regenboogforel Vetje Winde Zeelt Zonnebaars N

10 Tabel 5: Morfometrische specificaties per vissoort op elke locatie ( gemiddelde lengte (cm), gemiddeld gewicht (g); / aantal gemeten/gewogen individuen IBW nummer 0D stekelbaars D stekelbaars Baars Bermpje Blankvoorn Blauwbandgrondel Giebel

11 Vervolg tabel5: IBW nummer Karper Kopvoorn Paling Rietvoorn Riviergrondel Regenboogforel Visloze locaties zijn niet opgenomen in tabel

12 Tabel : Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE (in G/00 m en N/00 m; met G = gewicht in g en N = aantal) en omgerekend naar kg/ha IBW nummer 0D stekelbaars D stekelbaars Baars Bermpje Blankvoorn Blauwbandgrondel Giebel 0050 G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m 0 0 N/00 m G/00 m N/00 m G/00 m 0 0 N/00 m G/00 m N/00 m. 50 G/00 m N/00 m Karper Kopvoorn Paling Rietvoorn Riviergrondel Regenboogforel Totaal Totaal kg/ha in

13 Tabel : Overzicht van IBI waarden en hun appreciatie IBW Waterloop 99 of of nummer IBI beoordeling IBI beoordeling IBI beoordeling 0050 Herk, ontoereikend,00 matig, ontoereikend 0500 Herkebeek,9 ontoereikend,00 matig, ontoereikend 050 Mombeek,5 matig, ontoereikend,50 matig 000 Herk 0,00 slecht,00 ontoereikend, matig 050 Herk,00 matig, ontoereikend,5 ontoereikend 0000 Dormaalbeek,00 matig,5 matig,5 goed 050 Zevenbronnenbeek, ontoereikend, ontoereikend, ontoereikend 0050 Kleine Gete,00 ontoereikend, matig,00 matig 050 Kleine Gete, matig,5 matig, matig 050 Kleine Gete,5 matig,5 matig, ontoereikend 000 Melsterbeek 0,00 slecht 0,00 slecht 0,00 slecht 50 Cicindria, ontoereikend, ontoereikend 500 Molenbeek 0,00 slecht 0,00 slecht 00 Melsterbeek,5 matig,50 ontoereikend, matig 50 Melsterbeek, ontoereikend,5 ontoereikend,5 ontoereikend 5. Bespreking De drie locaties op de Herk bevatten volgende soorten: D stekelbaars, blankvoorn, giebel, riviergrondel, karper, blauwbandgrondel, bermpje en kopvoorn. De locatie met zes soorten waaronder bermpje en kopvoorn scoort matig de andere locaties hebben een ontoereikende status. Deze locatie is in status gestegen t.o.v. vorige afvissingen, in 995 was de status slecht en in 000 ontoereikend. De IBI waarden op deze locaties veranderen wel onregelmatig en behalve voor de locatie met matige status kunnen we moeilijk een trend bepalen. In de locatie op de Herkebeek, een zijbeek van de Herk werden slechts drie soorten aangetroffen: en 0D stekelbaars en het bermpje. In totaal werden er 5 exemplaren gevangen. In 000 vingen we op deze locatie acht soorten; de reeds vermelde en blankvoorn, blauwbandgrondel, giebel, riviergrondel en winde met individuen. In 995 werden drie soorten bovengehaald: blankvoorn, giebel en riviergrondel. In 995 en nu is de status ontoereikend in 000 was die matig. In de Mombeek werden zes soorten gevangen ( Tabel ) en is de status gestegen van ontoereikend in 000 tot matig. In de Dormaalbeek werden ook meer soorten gevangen dan voorheen. Voor het eerst werden blauwbandgrondel en riviergrondel aangetroffen. De status is positief geëvalueerd tot goed. De Zevenbronnenbeek, de zijbeek van de Dormaalbeek, vertoont geen veranderingen ten opzichte van vorige campagnes. Opnieuw werd enkel D gevangen en bleef de status ontoereikend. De Kleine Gete werd op drie locaties bemonsterd. Op twee locaties bleef de status matig ondanks de kleine daling van IBI waarden. Op de derde locatie met slechts vijf soorten daalde de status tot ontoereikend. De biomassa gevangen per hectare in 005 was merkelijk lager dan in vorige campagnes. In de Melsterbeek werd net zoals voorheen geen visleven aangetroffen op de locatie nabij SintTruiden. De twee andere locaties op de Melsterbeek brachten de aanwezigheid van volgende soorten op: D stekelbaars, bermpje, blankvoorn, blauwbandgrondel en riviergrondel. De status is matig tot ontoereikend (Tabel ). In 995 werden op één locatie nabij Nieuwerkerken elf soorten gevangen. Deze soorten zijn naast de reeds vermelde: 0D stekelbaars, baars, giebel, rietvoorn, vetje en zeelt. De IBI score was hoger maar de appreciatie bleef matig. In 00 werden op deze locatie zeven soorten gevangen waaronder dikkopelrits. In HerkDeStadt werden in 995 vijf soorten gevangen terwijl slechts één in 00 (Tabel ). Deze locatie blijft ontoereikend. De Cicindria, een zijbeek van de Melsterbeek, had in 00 vier soorten: brasem, giebel, D en 0D stekelbaars. In 005 werden baars, D stekelbaars en blauwbandgrondel gevangen. De status bleef onveranderd ontoereikend. In de Molenbeek, eveneens een zijbeek van de Melsterbeek, werd net als in 00 geen vis gevangen. 9

14 De visloze locaties bleven visloos, sommige locaties behouden hun status andere dalen of stijgen in status. Er is dus geen globale trend vast te stellen. Slechts één locatie behaalt de goede status.. Gebruikte afkortingen en wetenschappelijke benamingen van de aangetroffen vissoorten Baars Perca fluviatilis Beekforel Salmo trutta fario Bermpje Barbatula barbatula Blankvoorn Rutilus rutilus Blauwbandgrondel Pseudorasbora parva Brasem Abramis brama Dikkopelrits Pimephalis promelas Giebel Carrassius auratus gibelio Grote modderkruiper Misgurnus fossilis Karper Cyprinus carpio Kopvoorn Leuciscus cephalus Paling Anguilla anguilla Pos Gymnocephalus cernuus Regenboogforel Oncorhynchus mykiss Rietvoorn Scardinius erythrophthalmus Riviergrondel Gobio gobio Vetje Leucaspius delineatus Winde Leuciscus idus Zeelt Tinca tinca Zonnebaars Lepomis gibbosus D stekelbaars; driedoornige stekelbaars: Gasterosteus aculeatus 0 D stekelbaars, tiendoornige stekelbaars Pungitius pungitius. Referenties Bervoets, L., Schneiders, A. & C. Wils, 99. Onderzoek naar de verspreiding en de typologie van de ecologisch waardevolle waterlopen in het Vlaamse Gewest: Deel V Demerbekken. Brochure in opdracht van AMINAL, 5 pp. De Charleroy, D. en J. Beyens, 99. Het visbestand in het Demerbekken. Inventarisatie van de vissoorten en hun verspreiding. Mededelingen IBW 99, 0 pp. Van Thuyne, G., 99 Inventarisatie van de aanwezige bevissingsapparatuur op het Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer Intern rapport Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer, IBW.Wb.V.IR.9., 9 pp. Louette, G., Anseeuw, D., Gaethofs, T., Hellemans, B., Volckaert, F.A.M., Verrecyken, H., Van Thuyne, G., De Charleroy, D., Belpaire, C, Declerck, S. Teugels,, De Meester, L. en Ollevier, F., 00. Ontwikkeling van een gedocumenteerde gegevensbank over uitheemse vissoorten in Vlaanderen met bijkomend onderzoek naar blauwbandgrondel. Eindverslag van project VLINA 00/. Studie uitgevoerd voor rekening van de Vlaamse Gemeenschap binnen het kader van het Vlaams Impulsprogramma Natuurontwikkeling in opdracht van de Vlaamse Minister bevoegd voor natuurbehoud.d/00//, pagina's, 9 bijlagen IBW.Wb.VR

15