training: Intervisie en socratisch gesprek

Transcriptie

1 training: Intervisie en socratisch gesprek

2 >Inhoud > Over deze training 3 > Intervisie 6 > Socratisch gesprek 14 > Theoriebron 1: Intervisie 25 > Theoriebron 2: Socratisch gesprek 29 > Werkmodel: Handleiding socratisch gesprek 32 > Werkmodel: Format socratisch gesprek 34 > Werkmodel: Incidentmethode 35 > Werkmodel: Balintmethode 37 > Beoordeling 39 Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Tanja Zwiers-Veldhuis en ROC Mondriaan Intervisie en socratisch gesprek Auteurs Titel Vormgeving Binnenwerk: DBD design/ruurd de Boer, omslag: Tekst in Beeld/Hubi de Gast ISBN Copyright 2012 Uitgeverij Edu Actief b.v. Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.

3 >Over deze training In het werkveld wordt veel vergaderd. Lang niet overal wordt dit even efficiënt gedaan. En dat is zonde want dit vergt kostbare tijd. Een ander middel om medewerkers aan hun professionaliteit te laten werken, is het gebruik van intervisie. Intervisie stelt de medewerkers in staat om van elkaar te leren door praktijksituaties te bespreken. Hoe dat gebeurt, hangt af van de keuze van de intervisiegroepen, want er zijn veel verschillende methoden. Deze training laat je kennismaken met verschillende intervisiemethoden en reikt je een efficiënte gesprekstechniek aan: het socratisch model. Deze training is sterk praktijkgericht en vraagt veel inbreng vanuit je eigen ervaring en kijk op het werkveld. Doelstellingen Je kunt actief deelnemen aan een intervisiegroep. Je kunt verschillende intervisiemethoden noemen en uitleggen hoe deze werken. Je kunt laten zien dat je je bewust bent van je eigen normen en waarden en van het eigen moreel handelen. Je kunt een socratisch gesprek voeren. Je toekomstige collega Naam: Leeftijd: Werkzaam als: Medewerkers: Soort werkzaamheden: Belangrijkste tool in zijn werk: Uitdaging in zijn werk: Grootste moeilijkheid: Wat er moet veranderen: Grootste blunder: Waaraan je wilt werken: Hendrik Aalten 53 jaar Persoonlijk begeleider van mensen met niet-aangeboren hersenletsel, zowel ambulant als op de woonvorm. Assistent-begeleiders, een persoonlijk begeleider, een coördinerend begeleider en een leidinggevende. Samen met de cliënt bijvoorbeeld de dag structureren, de post doornemen, de agenda inplannen en boodschappen doen. En bijvoorbeeld gesprekken voeren over schulden en verslaving. Geduld. Mijn tijd zo indelen dat ik met zo weinig mogelijk reistijd zo veel mogelijk cliënten op één dag kan bereiken. Mensen inzicht geven in hun problematiek. Ik zou graag iets meer tijd krijgen om mijn administratie goed op orde te krijgen. Ik moet dat nu bij de cliënt thuis doen, terwijl ik die tijd graag anders zou willen inzetten. Bij een MDO (multidisciplinair overleg) had ik een keer het dossier van een verkeerde cliënt meegenomen. Gelukkig was ik goed op de hoogte van de inhoud en kon ik toch mijn bijdrage leveren. Maar stom was het wel. Ik wil graag leren efficiënter te werken. Dat wordt ook van mij gevraagd, aangezien de zorgsector het zwaar te verduren heeft. Uitgeverij Edu Actief b.v. 3

4 Beoordeling Je oefent tijdens de training veel. In welke mate je vooruit bent gegaan en hoe je meer inzicht hebt verworven in de theorie en praktijk, wordt als volgt beoordeeld: 1. je actieve deelname tijdens de lessen 2. een persoonlijk verslag: het trainingslogboek een reflectie van de training volgens de STARR-methode. 3. een demonstratie van een teamvergadering. Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag inleveren voor: Werkmodel: Logboek op In het persoonlijk verslag houd je bij wat je gedaan hebt en wat je geleerd hebt. Het persoonlijk verslag bestaat uit een trainingslogboek en een reflectie volgens de STARRmethode. Het trainingslogboek bestaat uit een schrift of een snelhechter waar je notities in bewaart. Voor elke opdracht of oefening noteer je de antwoorden op de vragen. Na elke oefening leg je ook de reflectie vast op papier. Het trainingslogboek werk je netjes uit. De reflectie volgens de STARR-methode doe je aan het einde van de training. Je kiest, met behulp van je trainingslogboek, een aantal voor jou belangrijke opdrachten en oefeningen uit. Deze opdrachten of oefeningen verwerk je in een STARR. Hieronder staat de opzet van een STARR. Situatie en Taak Omschrijf de situatie en geef daarbij aan welke taak/rol jij had. Actie en Resultaat Omschrijf welke acties/handelingen je op dat moment hebt ondernomen en wat hiervan het resultaat was. Reflectie Beschrijf hoe jij je op dat moment in de situatie voelde. Beschrijf waarom je op deze manier hebt gehandeld. Beschrijf hoe je het de volgende keer anders zou aanpakken. Demonstratie: een teamvergadering Deze demonstratie doe je op: 1. casus Je neemt deel aan een teamvergadering. Deze vergadering heeft een centraal thema en er wordt een duidelijke vraag in gesteld. De teamvergadering duurt dertig minuten. Binnen dat tijdsbestek moet de vraag helder geformuleerd worden, moet het proces van overleggen en een gesprek voeren duidelijk naar voren komen en wordt een besluit genomen over de gestelde vraag. Je laat tijdens de vergadering zien dat je de socratische gespreksmethode beheerst. Na afloop van de vergadering vul je het werkmodel 'Format socratisch gesprek' in. Werkmodel: studieplanning op 2. bijzonderheden Het team dat de teamvergadering uitspeelt, bestaat uit maximaal acht personen. Jullie zitten er allemaal als jezelf en spelen dus geen rol. Je hebt je eigen inbreng en eigen vragen en je zet je eigen mening in. Er wordt een actieve deelname van je verwacht. Je laat zien dat je de socratische gespreksvoering beheerst. 4 Intervisie en socratisch gesprek

5 3. voorbereiding Ter voorbereiding op deze vergadering heb je de inbreng (de vraag en het thema) gekregen van je docent. Daardoor heb je tijd om je alvast voor te bereiden op het onderwerp van het gesprek. Indien nodig kun je hierover nog aanvullende informatie opzoeken om je beter in het onderwerp te verdiepen. Toch is vooral je eigen ervaring met en eigen kijk op het onderwerp van belang tijdens deze opdracht. 4. uitvoering Je geeft je eigen mening tijdens de vergadering en voert het gesprek op de socratische manier. Actieve deelname tijdens de vergadering is zeer belangrijk. Door jouw manier van vragen stellen en reageren op anderen laat je zien dat je de theorie van de socratische gespreksvoering beheerst. Na de vergadering schrijf je een reflectieverslag van het verloop van de vergadering en je eigen rol daarin. 5. beoordeling De punten waarop je wordt beoordeeld tijdens je demonstratie kun je achter in dit boek vinden in het hoofdstuk Beoordeling. Taal Taal Taal Taal Neem deze training door en onderstreep de woorden die je niet kent. Neem deze woorden over in je woordenlijst en zet de betekenis erbij. Nieuwe onbekende woorden die je tegenkomt tijdens deze training voeg je toe aan de woordenlijst. Na afloop van de training neem je dit overzicht op in je taalportfolio. Werkmodel: Woordenlijst op Uitgeverij Edu Actief b.v. 5

6 >Intervisie Je hoort vaak dat mensen intervisie hebben op het werk. Maar wat is intervisie precies? Hoe werkt het? En wat is de meerwaarde van intervisie? Op deze vragen krijg je tijdens deze training antwoorden. Ook kom je verschillende methoden van intervisie tegen en ga je met deze methoden aan de slag om de werkwijze van intervisie goed onder de knie te krijgen. Doelstellingen Je kunt uitleggen wat intervisie is. Je kunt verschillende intervisiemethoden toelichten. Je kunt verschillende intervisiemethoden toepassen. Je hebt een eigen visie op intervisie. 1. Opdracht: Wat is intervisie? Voordat je aan een intervisiegroep kunt deelnemen, moet je weten wat intervisie inhoudt. Lees theoriebron 1 en beantwoord daarna de volgende vragen. Theoriebron 1: Intervisie Wat is intervisie? Waartoe dient intervisie? Waarom intervisie en niet snel een-op-een overleggen met een collega? 2. Opdracht: Verschillende intervisiemethoden In theoriebron 1 heb je ook kunnen lezen dat er verschillende methoden van intervisie zijn. Deze hebben allen in grote mate hetzelfde doel, maar de wegen ernaartoe verschillen van elkaar. Geef hieronder aan welke methode op voorhand jouw voorkeur heeft en waarom. 6 Intervisie en socratisch gesprek

7 Geef aan waarom andere methoden minder jouw voorkeur hebben. 3. Oefening: Incidentmethode 1 Een van de intervisiemethoden is de incidentmethode. Hoe die methode werkt, gaan jullie in deze oefening ervaren. Werkmodel: Incidentmethode Voorbereiding Deze oefening doe je in een groep van zes tot acht studenten. Lees het werkmodel 'Incidentmethode' goed door. Spreek van tevoren af wie de gespreksleider is. Overleg welke vraag ingebracht wordt met betrekking tot het thema omgaan met klachten. De voorkeur gaat uit naar een situatie die jullie allemaal kunnen tegenkomen. Kies een persoon uit die een concreet voorbeeld heeft bij het gekozen onderwerp. Deze persoon wordt de inbrenger. Uitvoering Stapsgewijs wordt het werkmodel 'Incidentmethode' behandeld. De inbrenger van het voorbeeld bespreekt zijn probleem ten aanzien van het gekozen onderwerp. De gespreksleider houdt goed in de gaten of de te zetten stappen netjes worden gevolgd en of de juiste vragen worden gesteld (open vragen). Controle Hebben jullie de incidentmethode toegepast? Hebben jullie een onderwerp gekozen binnen het thema omgaan met klachten? Zijn jullie volgens de incidentmethode tot een oplossing gekomen? Uitgeverij Edu Actief b.v. 7

8 Reflectie Wat was jouw aandeel tijdens deze intervisie? Wat vond je van het proces? Wat ging goed en wat kon volgens jou beter? Hoe verging het je om open vragen te stellen? Hoe verhoudt het onderwerp zich tot jou en jouw (beroeps)houding? Verwerk je ervaring in je trainingslogboek. 4. Oefening: Incidentmethode 2 Om de incidentmethode goed te leren kennen, is veel oefenen van belang. Daarom nog een oefening met dezelfde methode, maar nu met een andere inbreng. Voorbereiding Deze oefening doe je in groepjes van zes tot acht studenten. Kies een nieuwe gespreksleider. Het onderwerp is 'tijd versus kwaliteit', uiteraard gerelateerd aan het werkveld. Kies een persoon die een concreet voorbeeld heeft bij het gekozen onderwerp. Deze persoon wordt de inbrenger. Uitvoering Stapsgewijs wordt het werkmodel 'Incidentmethode' behandeld. De inbrenger van het voorbeeld bespreekt zijn probleem ten aanzien van het gekozen onderwerp. De gespreksleider houdt goed in de gaten of de te zetten stappen netjes worden gevolgd en of de juiste vragen worden gesteld (open vragen). Controle Hebben jullie de incidentmethode toegepast? Hebben jullie een onderwerp gekozen binnen het thema 'tijd versus kwaliteit'? Zijn jullie volgens de incidentmethode tot een oplossing gekomen? Reflectie Wat was jouw aandeel tijdens deze intervisie? Wat vond je van het proces? Wat ging goed en wat kon volgens jou beter? Hoe verging het je om open vragen te stellen? Hoe verhoudt het onderwerp zich tot jou en jouw (beroeps)houding? Neem je reflectie op in je trainingslogboek. 5. Oefening: Balintmethode 1 Een andere methode die veel intervisiegroepen gebruiken, is de Balintmethode. Voorbereiding Deze oefening doe je in groepjes van zes tot acht studenten. Neem het werkmodel 'Balintmethode' goed door. Kies een gespreksleider. Houd er rekening mee dat iedereen tijdens deze training één keer aan bod komt als gespreksleider. Kies een onderwerp met betrekking tot het thema seksualiteit en de cliënt. Een student die nog niet eerder inbreng heeft gehad, is nu de inbrenger tijdens deze oefening. Deze student kiest ook een concreet voorbeeld van het gekozen onderwerp of bedenkt een korte casus. Werkmodel: Balintmethode 8 Intervisie en socratisch gesprek

9 Uitvoering Stapsgewijs wordt het werkmodel 'Balintmethode' behandeld. De inbrenger van het voorbeeld bespreekt zijn probleem ten aanzien van het gekozen onderwerp. De gespreksleider houdt goed in de gaten of de te zetten stappen netjes worden gevolgd en of de juiste vragen worden gesteld (open vragen). Controle Hebben jullie de stappen van de Balintmethode gevolgd? Hebben jullie een onderwerp gekozen binnen het thema 'seksualiteit en de cliënt'? Reflectie Hoe was de sfeer in de intervisiegroep? Wat was jouw aandeel? Wat vond je van je eigen bijdrage/optreden? Leg je antwoord uit. Voorzie je trainingslogboek van je bevindingen. 6. Oefening: Balintmethode 2 Het werken met de Balintmethode verdient extra oefening. Daarom ga je hiermee nogmaals oefenen. Voorbereiding Deze oefening doe je in groepjes van zes tot acht studenten. Kies een gespreksleider. Houd er rekening mee dat iedereen tijdens deze training één keer aan bod komt als gespreksleider. Kies een onderwerp met betrekking tot het thema spanning en conflicten op het werk (of de stage). Een student die nog niet eerder inbreng heeft gehad, is nu de inbrenger tijdens deze oefening. Deze student kiest ook een concreet voorbeeld van het gekozen onderwerp of bedenkt een korte casus. Uitgeverij Edu Actief b.v. 9

10 Uitvoering Stapsgewijs wordt het werkmodel 'Balintmethode' behandeld. De inbrenger van de kwestie bespreekt zijn probleem ten aanzien van het gekozen onderwerp. De gespreksleider houdt goed in de gaten of de te zetten stappen netjes worden gevolgd en of de juiste vragen worden gesteld (open vragen). Controle Hebben jullie de stappen van de Balintmethode gevolgd? Hebben jullie een onderwerp gekozen binnen het thema 'spanning en conflicten op het werk (of de stage)'? Reflectie Hoe was de sfeer in de intervisiegroep? Wat was jouw aandeel? Wat vond je van je eigen bijdrage/optreden? Leg je antwoord uit. Verwerk je ervaring in je trainingslogboek. 7. Oefening: Overige methoden 1 Behalve de incidentmethode en de Balintmethode zijn meer methoden bruikbare hulpmiddelen bij intervisie. Casus Hendrik Aalten werkt al jaren bij de organisatie. Binnen zijn team is hij de oudste werknemer én degene die er het langst werkt. Sommige cliënten kent hij dan ook al vanaf het begin. Met één cliënt heeft Hendrik een erg bijzondere band. Nu heeft deze cliënt hem onlangs gevraagd om mee te gaan naar de bioscoop om te vieren dat ze elkaar al vijftien jaar kennen. De cliënt wil Hendrik op dit uitje trakteren. Hendrik heeft tegen de cliënt gezegd dat hij erover wil nadenken omdat hij het eerst met zijn collega s wil bespreken. Voorbereiding Deze oefening doe je in een groep van zes tot acht studenten. Lees de theorie over intervisie nogmaals door, vooral het deel over de verschillende methoden. Bekijk deze methoden goed. Bepaal daarna wat jou daarin aanspreekt en wat juist niet. Overleg gezamenlijk welke van deze methoden jullie gaan uitproberen. Neem de casus als uitgangspunt voor de intervisie. Uitvoering Jullie gaan in een rollenspel de casus uitspelen. Verdeel onderling de volgende rollen: Hendrik een collega die er fel op tegen is een collega die vindt dat het best moet kunnen een collega die nog geen mening heeft, maar deze tijdens de intervisie ontwikkelt de gespreksleider. Het is prima dat sommige rollen meermalen voorkomen. De student in de rol van Hendrik brengt zijn vraag in. De gespreksleider geeft de gang van zaken aan omtrent de gekozen intervisiemethode en leidt de intervisie. 10 Intervisie en socratisch gesprek

11 De studenten in de overige rollen leven zich goed in in hun rol, maar luisteren ook naar wat de ander te zeggen heeft. Als goede argumenten worden gegeven, kan een mening (eigenlijk een rol dus) best bijdraaien. Zorg ervoor dat Hendrik uiteindelijk een besluit kan nemen over de vraag of hij wel of niet meegaat. Controle Hebben jullie een andere intervisiemethode gekozen dan de incidentmethode of de Balintmethode? Heeft iedereen zich goed in zijn rol ingeleefd? Heeft iedereen actief meegedaan aan deze intervisiebijeenkomst? Heeft Hendrik een beslissing kunnen nemen? Reflectie Hoe verging het je om je rol te spelen? Lag jouw eigen mening dicht bij die van de rol die je had? Is jouw mening in de loop van de intervisie bijgedraaid? Hoe kijk jij aan tegen het onderwerp nabijheid versus afstand met betrekking tot het werken met cliënten? Neem je reflectie op in je trainingslogboek. 8. Oefening: Overige methoden 2 Over het thema wensen van de cliënt versus mogelijkheden van de organisatie wordt in het werkveld vaak gesproken. Cliënten beroepen zich nogal eens op vraaggestuurd werken, waarvan zij een ander beeld kunnen hebben dan de organisatie. Jullie gaan een intervisiebijeenkomst beleggen rondom dit thema. Voorbereiding Deze oefening doe je in een groep van zes tot acht studenten. Voor deze oefening gebruiken jullie dezelfde methode als bij oefening 7. Er is één iemand die nog niet gespreksleider is geweest. Diegene vervult die rol dus in deze oefening. In oefening 7 hebben jullie een rollenspel gespeeld. Nu neem je als jezelf deel aan de intervisiegroep. Kies binnen het gestelde thema een onderwerp dat als inbreng dient. Uitvoering Volg de methode van jullie keuze tijdens deze intervisiebijeenkomst. Houd ongeveer een halfuur aan als beschikbare tijd voor deze bijeenkomst. Na het halfuur gaan jullie de volgende onderdelen evalueren: Hoe verliep het proces? Hoe was het om met deze methode te werken? Was er volgens jullie iets anders uit gekomen wanneer jullie de incidentmethode of de Balintmethode hadden gebruikt? Waarom wel of niet? Wat zouden jullie een volgende keer anders doen en waarom? Wat is volgens jullie het voordeel van deze methode? En wat is volgens jullie het nadeel van deze methode? Controle Hebben jullie een onderwerp gekozen binnen het thema wensen van de cliënt versus mogelijkheden van de organisatie? Hebben jullie deze intervisiebijeenkomst nabesproken? Uitgeverij Edu Actief b.v. 11

12 Reflectie Wat ben je meer te weten gekomen over het gekozen onderwerp binnen het gestelde thema? Wat vond je van je eigen inbreng? Wat zou je een volgende keer anders doen? Beschrijf je ervaring in je trainingslogboek. 9. Opdracht: Meer mogelijk met intervisie 1 Niveau 4 Er zijn meer mogelijkheden die je tijdens de intervisie veel informatie en inzicht kunnen opleveren. Geen vastgelegde methoden, maar werkvormen die net als de intervisiemethoden inzicht kunnen opleveren. Ga op zoek naar bestaande werkvormen en bedenk zelf ook een leuke intervisieopdracht. Gebruik hiervoor een grote verscheidenheid aan informatiebronnen zoals internet, boeken of interviews. Op vind je één voorbeeld. Schrijf hieronder de mogelijkheden op die je hebt gevonden. Hoe werken ze (in het kort)? Welk doel streven ze na en voor welke intervisievragen zijn ze geschikt? 10. Oefening: Meer mogelijk met intervisie 2 Niveau 4 In opdracht 9 heb je alternatieve mogelijkheden onderzocht. Nu ga je deze in praktijk brengen. Voorbereiding Kies een onderwerp binnen het thema feedback. Iedereen heeft daarmee meer of minder te maken, dus maak er iets persoonlijks van. Kies een van de mogelijke alternatieven uit opdracht 9, een alternatief dat goed aansluit bij het thema 'feedback'. Deze mogelijkheid gaan jullie uitproberen. De groepsgrootte is enigszins afhankelijk van de gekozen alternatieven, maar de groep zal uit minimaal vijf studenten bestaan. Uitvoering Bespreek gezamenlijk de werkwijze van het door jullie gekozen alternatief voor intervisie. Zorg dat jullie allemaal weten wat de bedoeling is. Maak, indien nodig, afspraken over de rolverdeling. Voer de opdracht met als thema 'feedback' uit. Bespreek na hoe alles verliep. 12 Intervisie en socratisch gesprek

13 Controle Hebben jullie gezamenlijk een alternatief gekozen om mee aan het werk te gaan? Hebben jullie dat alternatief vooraf goed besproken met elkaar? Reflectie Hoe verliep deze bijeenkomst? Zat er structuur in het door jullie gekozen alternatief? Was dat prettig of niet? Leg uit waarom. Heb je een verschil gemerkt tussen een intervisiemethode en het door jullie gekozen alternatief? Beschrijf je bevinding. Geef je mening over de toepasbaarheid van het door jullie gekozen alternatief ten opzichte van een intervisiemethode. Verwerk je reflectie in je trainingslogboek. 11. Opdracht: Reflectieverslag intervisie Je hebt verschillende intervisiemethoden toegepast. Inmiddels heb je heel wat intervisiemomenten gehad. Voldoende om je eigen visie op intervisie te kunnen verwoorden. Daarover gaat deze opdracht. Je schrijft een algeheel reflectieverslag van je ervaring met intervisie, die je in dit hoofdstuk hebt opgedaan. In je reflectieverslag neem je ten minste de volgende punten op: Wat was jouw rol in het algemeen? Hoe heb je je ingezet? Hoe was de sfeer binnen de intervisiegroep(en)? Wat heb je hiervan opgestoken? Wat heb je over jezelf en de anderen geleerd? Wat zou je een volgende keer anders doen? Wat is je opgevallen tijdens de verschillende intervisiemomenten? Welke intervisiemethode heeft jouw voorkeur en waarom? Vergelijk dit met je antwoord in opdracht 2. Is je mening dezelfde gebleven of heeft de ervaring je mening beïnvloed? Wat is jouw visie op intervisie? Plaats je reflectieverslag in je trainingslogboek. Uitgeverij Edu Actief b.v. 13

14 >Theoriebron 1: Intervisie Intervisie is een soort gestructureerd werkoverleg. Een situatie, probleem of vraag wordt volgens een vaste structuur besproken binnen een vaste groep mensen. Dit werkt vaak beter dan er in het wilde weg op los discussiëren met elkaar. Intervisie is eigenlijk een gestructureerde manier om met collega s te leren van situaties, vragen en problemen in de dagelijkse werkpraktijk. Je bespreekt je eigen handelen in een situatie waardoor jij zelf centraal staat. Met intervisie kun je een aantal resultaten of doelen bereiken: Reflecteren: op je eigen gedrag op de effecten van je eigen gedrag in verschillende situaties op het gedrag van anderen. Vinden van oplossingen en richtingen: uitwisselen met anderen mogelijkheden om richtingen voor de toekomst te verkennen dilemma s en mogelijke beslissingen voorleggen en analyseren. Vaardigheden ontwikkelen: vaardigheden die nodig zijn om situaties in het werk beter te kunnen oppakken met betrekking tot het eigen werk vaardigheden met anderen uitwisselen. Anderen ondersteunen: in hun leerproces een luisterend oor zijn. Als intervisiegroep kun je afspreken welk doel of resultaat je nastreeft. Dit kan tijdens het intervisieproces natuurlijk veranderen. De basis van de intervisie is altijd gelijkwaardigheid. Daarom werkt deze prima binnen teams en studiegroepen. In een veilige, vertrouwde sfeer kunnen spanningen en belemmeringen bespreekbaar gemaakt worden. Door dit te delen met gelijkgestemden wordt er samengewerkt en wordt het probleem hanteerbaar gemaakt. Het is sterk ervarings- en ontwikkelingsgericht en draagt bij aan het probleemoplossend vermogen van de deelnemers. Wel is het van belang om met je intervisiegroep duidelijke afspraken te maken omdat je daarmee de veiligheid kunt waarborgen. De volgende punten zijn verstandig om van tevoren te bespreken: Wie zijn de deelnemers van de groep? Hoe vaak komt de groep bijeen, waar en binnen welk tijdsbestek? Wanneer wordt geëvalueerd? Wie doet de inbreng en hoe wordt deze gedaan (schriftelijk of mondeling)? Wie is de voorzitter? Wordt er een verslag gemaakt? Zo ja, alleen door de inbrenger of door alle leden? Welke methode wordt gebruikt en welk doel streeft men na? De ideale grootte van een intervisiegroep is zes tot acht personen. Verschillende methoden van intervisie Er zijn veel verschillende mensen en veel verschillende teams. Al deze teams hebben verschillende vragen en vinden verschillende dingen prettig en handig. Het is dan ook niet Uitgeverij Edu Actief b.v. 25

15 vreemd dat er veel verschillende werkvormen op de markt zijn voor intervisie. Elke methode heeft haar eigen structuur en legt het accent op een ander item. De keuze voor een werkvorm wordt per groep gemaakt en is sterk afhankelijk van individuele voorkeuren. De meest voorkomende werkvormen binnen de zorgsector worden hieronder besproken. Incidentmethode Het uitgangspunt van de incidentmethode is een incident, een gebeurtenis. Deze gebeurtenis moet op de werkvloer hebben plaatsgevonden. Die moet ook jezelf aangaan en je moet gehandeld hebben in die situatie. Als inbrenger schets je de situatie totdat je gehandeld hebt. In het werkmodel 'Incidentmethode' worden de stappen van deze methode uitgelegd. Balintmethode Bij de Balintmethode worden de verschillende fasen in het gesprek zeer strak gescheiden gehouden. Elke fase moet duidelijk worden geïntroduceerd en afgesloten. In het werkmodel 'Balintmethode' worden de stappen van deze methode uitgelegd. Vijfstappenmethode De vijfstappenmethode is een standaardmethode, met als doel: praten over een probleem. 1. Vraagintroductie De inbrenger legt zijn vraag voor aan de groepsleden en licht zijn vraag kort toe. 2. Probleemverkenning De groepsleden stellen vragen over de vraag van de inbrenger. Ze proberen zo een duidelijk beeld te krijgen van het probleem achter de vraag. 3. Kern De groepsleden proberen de kern van het probleem te formuleren. 4. Adviesronde Op basis van de kern van het probleem formuleert ieder groepslid een advies voor de inbrenger. De inbrenger mag hierop reageren: wat spreekt hem wel en niet aan? 5. Evaluatie Het proces wordt geëvalueerd en de inbrenger geeft de mate van tevredenheid over de uitkomst van deze bijeenkomst aan. 26 Intervisie en socratisch gesprek

16 Roddelmethode Bij de roddelmethode wordt geroddeld. Deze methode is zeer geschikt voor situaties die snel verkend moeten worden. Ook leent deze methode zich er uitstekend voor om een blinde vlek van de inbrenger boven water te halen. 1. Vraagintroductie (5 minuten) De inbrenger legt zijn vraag voor aan de groepsleden en licht zijn vraag kort toe. 2. Probleemverkenning (10 minuten) De groepsleden stellen de inbrenger gerichte vragen om het probleem beter in kaart te kunnen brengen. Ieder groepslid mag maximaal drie vragen stellen. 3. Roddelen (10 minuten) De inbrenger trekt zich terug uit de groep. Hij moet luisteren naar wat gezegd wordt, maar mag niet deelnemen aan het gesprek. Hij mag ook niet reageren. Wel maakt hij aantekeningen over wat hij waarneemt. De groepsleden roddelen met elkaar over de vraag, de achtergronden, de mogelijke oorzaken en de eventuele oplossingen. 4. Ervaring delen (10 minuten) De inbrenger komt terug in de groep en deelt zijn waarnemingen en ervaringen vanbuiten de groep. Hij reageert op wat gezegd is, wat hem heeft geraakt en wat hij vindt van de gegeven oplossingen. 5. Evaluatie (5 minuten) Het proces wordt geëvalueerd en de inbrenger geeft de mate van tevredenheid over de uitkomst van deze bijeenkomst aan. Clinicmethode De clinicmethode is een soort rollenspel. De inbrenger schetst een vraag of probleem waar hij tegenaan loopt. Dit doet hij door verschillende rollen aan te nemen. Deze rollen hebben allemaal betrekking op het probleem of de vraag. De inbrenger speelt deze rollen zelf voor. Nadat de inbrenger alle rollen heeft gespeeld, zijn de groepsleden aan de beurt. Zij krijgen de mogelijkheid om de rol van inbrenger te spelen en zodoende alternatieve houdingen aan te dragen. 1. Vraagintroductie De inbrenger legt zijn vraag voor aan de groepsleden en licht zijn vraag kort toe. 2. Demonstratie De inbrenger speelt de verschillende rollen rondom zijn probleem of vraag uit. Voor elke rol gaat hij op een andere stoel zitten. Hiermee geeft hij de groepsleden een beeld van het probleem. 3. Alternatieven Nu zijn de groepsleden aan de beurt. Zij krijgen de mogelijkheid om op de stoel van de inbrenger te gaan zitten. Daarbij mogen zij hun eigen houding aannemen, die afwijkt van die van de inbrenger. 4. Reactie Na elke scène die een groepslid heeft gespeeld, mag de inbrenger reageren op de gekozen houding. 5. Regie Ten slotte neemt de inbrenger weer de eigen regie in handen en speelt hij de laatste scène uit. Hierbij kiest hij voor een van de aangedragen houdingen die hem het meest aanspreken en beeldt hij deze uit in een kort rollenspel. Uitgeverij Edu Actief b.v. 27

17 6. Evaluatie Het proces wordt besproken en de inbrenger geeft aan in welke mate deze intervisie hem iets heeft opgeleverd. De tienstappenmethode Doel van de tienstappenmethode is om meer inzicht in het probleem te krijgen. Dit door het probleem van de inbrenger te herdefiniëren. Dat gebeurt volgens de volgende structuur: 1. Vraagintroductie De inbrenger legt zijn vraag voor aan de groepsleden en licht zijn vraag kort toe. 2. Probleemverduidelijking De groepsleden stellen vragen over de vraag van de inbrenger. Ze proberen zo een duidelijk beeld te krijgen van het probleem achter de vraag. 3. Vragen formuleren Het probleem is helder. Nu formuleren de groepsleden maximaal drie vragen voor de inbrenger. Deze vragen worden gesteld en opgeschreven, maar de inbrenger mag nog niet antwoorden. 4. Typering van de vragen De inbrenger typeert alle gestelde vragen. Hij brengt deze onder in drie categorieën: warm, neutraal, koud (geen discussie). 5. Antwoorden De inbrenger beantwoordt de vragen. Er vindt geen reactie plaats. 6. Doorvragen De groepsleden mogen vragen stellen en doorvragen. De inbrenger geeft antwoord. Er is interactie. 7. Probleemdefiniëring De groepsleden schrijven op wat volgens hen het probleem of de uitdaging van de inbrenger is. Zij delen dit met de inbrenger, die niet reageert. 8. Probleemdefiniëring De inbrenger formuleert zijn probleem op basis van de gesprekken die tijdens dit proces hebben plaatsgevonden. 9. Advisering De groepsleden adviseren de inbrenger over het gedefinieerde probleem. 10. Evaluatie Het proces wordt besproken en de inbrenger geeft aan in welke mate deze intervisie hem iets heeft opgeleverd. 28 Intervisie en socratisch gesprek

18 >Werkmodel: Handleiding socratisch gesprek Basishouding voor het aangaan van een socratisch gesprek Zet je actief in voor het gesprek. De studenten moeten bereid zijn actief deel te nemen en zich te houden aan de regels die de gespreksleider stelt. Stel een fundamentele vraag die voor iedereen betekenisvol is. Deze vraag moet zoeken naar voorwaarden of beginselen. Probeer een ja/nee-vraag te voorkomen door in zo n geval een voorafgaande vraag te zoeken. Voorbeelden van goede vragen: wat is leren, in welke mate moeten scholen normen en waarden overbrengen? Voorbeeld van een ja/nee-vraag: kun je een student vertrouwen? Een voorafgaande vraag: wat is vertrouwen? Doe geen beroep op autoriteit. Om zelfstandig denken te kunnen bevorderen, mag je alleen gebruikmaken van je eigen ervaringen. Je mag geen onderzoeken of boeken als kennis aanhalen. De ervaring mag niet verzonnen zijn en moet goed uit te leggen zijn. Luister naar elkaar. Om geen discussie te krijgen en het gesprek voor iedereen begrijpelijk te houden, is deze regel erg belangrijk. De begeleider kan studenten bijvoorbeeld vragen om te herhalen wat er is gezegd of om twee verschillende standpunten te vergelijken. Streef naar consensus (overeenstemming). De studenten hoeven het niet met elkaar eens te zijn. Als zij verschillende standpunten hebben, zoeken zij verder naar de grondslagen van dat verschil. Het is niet het doel om de ander te overtuigen. Basisregels voor het aangaan van een socratisch gesprek Stel vragen, zoals 'Hoe komt het dat...?', 'Wat bedenk je bij...?'. Houd een diaoog. Het socratisch gesprek moet een gesprek blijven. Geef een ander ruimte om ook wat te vertellen. Een persoon kan samenvatten wat de ander heeft gezegd. Denk voor de ander. Je moet proberen mee te denken met degene die aan het woord is. Kun je volgen wat hij bedoelt? Maak alleen opmerkingen die iets met de vraag te maken hebben. Als de groep werkt vanuit een casus (bijvoorbeeld een ervaring van een van de studenten), is dat het uitgangspunt. De studenten mogen geen andere voorbeelden aandragen. Luister zo veel mogelijk, schrijf zo min mogelijk. Deze regel voorkomt dat de studenten drukker zijn met schrijven dan met luisteren. Het hangt van de studenten af of deze regel wet moet worden. 32 Intervisie en socratisch gesprek

19 De begeleider Als begeleider van een socratisch gesprek tref je de volgende voorbereidingen: Je oefent zelf met socratische gesprekken. Je legt de gespreksregels uit. Je leidt het gesprek. Je bemoeit je niet inhoudelijk met het gesprek. Je legt je mening niet op tafel, ook niet als erom wordt gevraagd. Groepsgrootte: maximaal twaalf studenten. Inbreng Stap 1 De studenten brengen ieder een algemene, filosofische vraag in. Uit alle vragen wordt één vraag gekozen. Voorbeelden: Wat is leren? Wat is vertrouwen? Wat is veiligheid? Wat is tolerantie? Stap 2 De studenten brengen een voorbeeld in dat past bij de gekozen vraag. Dit kan geen hypothetisch voorbeeld zijn; de studenten moeten het zelf meegemaakt hebben. Er wordt uiteindelijk een voorbeeld gekozen. De studenten proberen via verhelderingsvragen de situatie zo duidelijk mogelijk te schetsen. Denk aan wie-, wat-, waar-, wanneer- en hoevragen. Uitvoering Stap 3 De begeleider of de studenten kiezen een methode. Voorbeelden vergelijken (in dit geval wordt natuurlijk niet voor één voorbeeld gekozen) Men gaat op zoek naar wat de verschillende voorbeelden gemeen hebben en hoe deze de vraag verhelderen. Ook de verschillen kunnen onderzocht worden. Definities De belangrijkste concepten (bepaalde ideeën of begrippen) uit de vraag worden zichtbaar gemaakt. Deze methode kan met en zonder voorbeeld gebruikt worden. Principes De onderliggende principes, die de vraag veronderstelt, worden genoemd. Wat zijn de basisprincipes waarop de vraag rust? Deze methode kan met of zonder hulp van een voorbeeld gebruikt worden. Kernbegrippen en kernbewering Aan de hand van een voorbeeld worden kernbegrippen genoemd. Deze worden gecombineerd tot een gezamenlijke kernbewering over de vraag. De kernbewering wordt zo krachtig en helder mogelijk uitgewerkt. Afronding Stap 4 De afronding is afhankelijk van de gekozen methode. Het hele proces wordt samengevat door de begeleider of door een van de studenten. Uitgeverij Edu Actief b.v. 33

20 >Beoordeling Naam deelnemer: Namen groepsleden: Groep: Docent: Blok/periode: Onderwerp: Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Actieve deelname Persoonlijk verslag De student was voldoende aanwezig. De student leverde een positieve bijdrage in zijn groepje. De student leverde een actieve bijdrage in de les. Persoonlijk verslag Het persoonlijk verslag bevat alle gevraagde onderdelen. Trainingslogboek Het trainingslogboek is goed bijgehouden. Het trainingslogboek is netjes en verzorgd. STARR Er is van meerdere opdrachten een reflectie volgens de STARR-methode gemaakt. De reflectie volgens de STARR-methode bevat de onderdelen: situatie, taak, actie, resultaat en reflectie. De reflectie volgens de STARR-methode geeft aanleiding tot verbeterpunten. Demonstratie Tijdens de vergadering laat de student zien dat hij: een socratisch gesprek kan voeren actief deelneemt open vragen kan stellen kan doorvragen zijn eigen mening kan geven. De student geeft blijk van voldoende theoretische achtergrond. De student heeft een reflectieverslag van de vergadering geschreven. Uitgeverij Edu Actief b.v. 39

21 Onderdeel Criteria Voldoende Onvoldoende Taalgebruik Mondeling taalgebruik Schriftelijk taalgebruik De schriftelijke producten zijn in correct Nederlands geschreven. Overig Eindbeoordeling Onvoldoende Voldoende Goed > Datum:... Paraaf docent: Paraaf deelnemer: 40 Intervisie en socratisch gesprek