Waterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen

Transcriptie

1 MEMO Waterkwaliteitsproblemen in gracht Donjon-complex Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen Proces: Ontwikkelen Watersysteem Aan : Jos van Hoeij (Gemeente Geldrop-Mierlo) Van : Maarten van Schijndel (Waterschap de Dommel) Datum : 30 september 2014 Betreft : Adviesrapport ter verkenning naar mogelijke oplossingen Kopie aan : Jan van de Graaf (Waterschap de Dommel) 1. Aanleiding Naar aanleiding van klachten van omwonenden van het Donjon-complex heeft de gemeente Geldrop-Mierlo het waterschap gevraagd om een waterkwaliteitsadvies op te stellen. Deze memo heeft als doel de gemeente te adviseren om de waterkwaliteit in de Donjon-gracht op orde te krijgen en te behouden. In 2010 is begonnen met de start van de bouw van het appartementencomplex, welke in een nieuwbouwwijk staat nabij de Kleine Dommel. Het complex zelf bestaat uit +/- 200 appartementen met daar omheen de gracht. In bijlage 1 staat een kaart van het complex met gracht. Afbeelding 1: Donjon-complex met gracht 2. De problemen Na afronding van de bouw van het appartementencomplex was de gracht helder tot op de bodem. Al snel werd het water troebel en was de bodem niet meer zichtbaar. Aan de hand van deze verandering zijn de eerste klachten bij de gemeente binnen gekomen. In 2013 is de eerste vissterfte waargenomen waarna het waterschap om advies is gevraagd. Naast een onaantrekkelijke gracht en vissterfte komt er in de zomermaanden ook een stank van de gracht af. 2.1 Gezondheidsrisico s Naast de visuele problemen en stank is er ook een kans op gezondheidsrisico s. Omdat mensen vaak niet direct met het water in contact komen zijn deze risico s niet groot, desalniettemin zijn deze wel aanwezig. Sinds de melding van vissterfte in 2013 is het waterschap gaan monitoren op mogelijke ziekteveroorzakers. Uit deze monitoring bleek dat er schadelijke bacteriën en blauwalgen in de gracht aanwezig zijn.

2 3. Waterkwaliteit In 2013 heeft de gemeente contact opgenomen met het waterschap naar aanleiding van vissterfte in de vijver. Vanaf dit jaar is het waterschap in de gracht gaan monitoren en wordt het water meegenomen in het meetnet Gezond Water. Hierbij wordt in de zomermaanden bemonsterd op veldparameters (doorzicht, O2, EGV en ph), blauwalg en fecale bacteriën (darmbacteriën). 3.1 Waterkwaliteit algemeen Als de gracht aan de normen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) wordt getoetst kunnen de normen van een type M12 (kleine ondiepe plas op zand/klei) gebruikt worden. Deze normen gelden voor de gracht dan ook als richtlijnen. In de onderstaande tabel staan de meetgegevens van de afgelopen vijf metingen. Als deze metingen met de normen van de KRW worden vergeleken is het doorzicht bij alle metingen zeer slecht. Hierbij wordt een doorzicht van minimaal 9 dm aanbevolen. De geleidbaarheid/egv (geeft een indicatie van het aantal opgeloste stoffen in het water) is normaal voor dit type water (± 300 µs/cm). De zuurstofverzadiging lijkt op orde. Aangezien er toch al twee jaar op rij sprake is van vissterfte is er waarschijnlijk toch een probleem met de zuurstofhuishouding. Waarschijnlijk wordt in de loop van de nacht veel zuurstof verbruikt door planten/algen en dieren. De monsters zijn overdag genomen wanneer de zuurstofproductie alweer op gang is gekomen, waardoor deze hoger uitvallen. De ph is redelijk stabiel maar aan de hoge kant. Wanneer de gracht met een type M12 wordt vergeleken scoort deze ontoereikend/slecht. Tabel 1: Algemene waterkwaliteit Parameter Eenheid Norm (M12) Doorzicht dm >9 2 1,5 2 1,5 2 EGV-veld µs/cm n.v.t Zuurstofverzadiging % , ,7 Zuurgraad ph 4,0-7,5 7,9 8,6 8,7 8,5 8,6 3.2 Blauwalg Blauwalg kan voor gezondheidsproblemen zorgen. Gezien de functie van de gracht wordt niet direct gevaar voor de volksgezondheid verwacht. Dit komt omdat mensen niet direct en langdurig met het water in contact komen te staan. Wel wordt er met borden gewaarschuwd dat contact met het water vermeden moet worden. Tijdens de bemonstering van 18 juni is een duidelijke overschrijding aan blauwalgen geconstateerd (zie onderstaande tabel). Aan de hand van deze bemonstering zijn er waarschuwingsborden om de gracht geplaatst. In de twee maanden daarop zijn er geen blauwalgen meer gevonden. Tabel 2: Aantallen aangetroffen blauwalgen Parameter Anabaena (n/dl) Aphanizomenon (n/dl) Microcystis (n/dl) Planktothrix (n/dl) Woronichinia (n/dl) Totaal blauwalgen (n/dl) Tabel 3: Kans op acute gezondheidsproblemen Kans op acute gezondheidsproblemen 1 Laag Matig Hoog Zeer hoog Blauwalg (n/ml) < > Bron: Blauwalgenprotocol 2012

3 3.3 Fecale bacteriën Het aantal bacteriën in de gracht is hoog te noemen wanneer deze vergleken wordt met de zwemwaternorm. Dit geldt met name voor intestinale enterococcen omdat deze bij elke meting boven de norm wordt aangetroffen. In 2014 zijn hoeveelheden intestinale enterococcen in de gracht aangetroffen waarmee 4 tot 9x de zwemwaternorm overschreden wordt (norm: 400 n/dl). De E. coli s komen alleen bij de laatste twee bemonsteringen boven de zwemwaternorm van 1800 n/dl uit. Tabel 4: Fecale bacteriën Parameter Norm (zwemwater) Escherichia coli (n/dl) 1800 n/dl Intestinale enterococcen (n/dl) 400 n/dl Oorzaak Er zijn verschillende oorzaken van de problemen maar de grootste oorzaak komt door een te grote aanvoer van voedingsstoffen. De overmaat aan voedingsstoffen heeft er voor gezorgd dat het watersysteem verstoord is geraakt en niet vanzelf meer in evenwicht komt. Momenteel profiteren met name de algen van dit voedselrijke water. Doordat er zoveel algen in het water zitten zijn de overige waterplanten weg geconcurreerd en/of opgegeten door eenden en vissen. Dit geeft de gracht een onaangenaam uiterlijk met troebel water, vissterfte en stank. 4.1 Etensresten De meeste voedingsstoffen zullen waarschijnlijk afkomstig zijn van brood en andere etensresten die door omwonenden in het water worden gegooid, om de eenden te voeren. Het idee is uiteraard goed, maar het brood dat niet opgegeten wordt zakt naar de bodem en begint hier een sliblaag te vormen. Deze laag verbruikt zuurstof met de nodige (zuurstof)problemen van dien. Door de overvloed aan brood trekt het water meer en meer eenden aan. 4.2 Uitwerpselen In de gracht zitten zeer veel eenden die genieten van het rijke voedselaanbod. De uitwerpselen van deze eenden komen in de gracht terecht met als gevolg dat het water nog voedselrijker wordt. Op de onderstaande foto is ¼ deel van de gracht te zien waar 39 eenden op staan. Dit aantal is hoog voor een (stads)water van dit formaat. Als er niks gebeurt zal het aantal eenden de komende jaren toenemen en zal de waterkwaliteit niet op orde kunnen komen. Afbeelding 2: Eenden in de gracht op Het grasveld rondom de gracht wordt soms gebruikt als uitlaatzone voor honden. Bij regenval spoelen de uitwerpselen van de honden (en andere dieren die hier hun behoefte doen) richting de gracht. Dit veroorzaakt ook een stijging van nutriënten in het water evenals een verhoging van het aantal ziekteverwekkende bacteriën. Ook hier liggen dus kansen.

4 5. Mogelijke oplossingen Om de gracht weer helder te krijgen en daarmee het aanzicht te verbeteren, zijn meerdere oplossingen mogelijk. Het is echter raadzaam om allereerst het probleem bij de bron aan te pakken (de overmatige toevoer van voedingsstoffen). Hiermee wordt in de toekomst de kans op een algenbloei sterk verkleind. Daarna kan gekeken worden welke oplossing het best passend is bij de gracht. 5.1 Voorlichting richting omwonenden Er wordt aangeraden om het probleem bij de bron aan te pakken. Daarom is het belangrijk om de bewoners van de wijk bewust te maken wat de gevolgen zijn van het voeren van de eenden. Ook het uitzetten van vissen en dan met name de bodemwoelende vissoorten hebben de nodige gevolgen voor de waterkwaliteit. Graskarpers, welke regelmatig in stadswateren teruggevonden wordt door uitzetting van omwonenden, kan er voor zorgen dat waterpartij nooit in balans komt. Deze vissen eten namelijk veel waterplanten die de waterkwaliteit juist positief zouden kunnen beïnvloeden. Als het voeren van eenden in de toekomst blijft gebeuren zullen de problemen iedere zomer terugkeren en deze zullen ook in de loop der jaren ernstiger worden. In de onderstaande afbeelding staat een voorbeeld hoe gemeente Amsterdam mensen er op wijst niet te voeren. In bijlage 2 staat een hoofdstuk over kennisverspreiding, communicatie en educatie uit een STOWA-rapport over blauwalgenbestrijding. De cartoons die hierin zijn opgenomen kunnen ook aan de waterkant worden geplaats om bewoners er op te attenderen dat overmatig voeren van eenden de waterkwaliteit negatief beïnvloed. Afbeelding 3: Bord tegen het voeren van de vogels (en ratten) 5.2 Een nieuwe start Tijdens het veldbezoek op is er samen met de gemeente gesproken over een nieuwe start van de gracht. Deze kan op verschillende manieren plaatsvinden, maar als de omwonenden op dezelfde wijze met de gracht blijven omgaan zal geen enkele manier gaan werken. Om deze reden wordt aanbevolen om in het eerste jaar na de voorlichting een eenvoudige manier van een herstart te hanteren om zo (onnodige) kosten te besparen. Het is aan te raden om vooraf een onderzoek uit te laten voeren op kwantiteit (en eventueel kwaliteit) van de bodem/sliblaag. Dit is van belang omdat hier de meeste voedingsstoffen en afval zich ophopen en deze kunnen na de herstart weer vrij komen. Mocht uit het onderzoek blijken dat de waterbodem op orde is, dan blijven de kosten van eventueel (droog) uitbaggeren bespaard. Mocht er toch een sliblaag zijn ontstaan, kan naast uitbaggeren gedacht worden aan een behandeling met coccolietenkrijt 2. Tijdens herstart zullen alle vissen afgevangen en overgeplaatst moeten worden naar een andere geschikte locatie. De op dat moment lege gracht zal beplant moeten worden met diverse soorten waterplanten. De gracht met planten heeft zeker een (paar) jaar nodig om tot ontwikkeling te kunnen komen en daarbij zullen verstoringen van vissen en vogels vermeden moeten worden. Vanzelfsprekend komt er al snel vis terug in de gracht. Dit gebeurt op een natuurlijke manier, bijvoorbeeld via de poten van vogels. Tijdens de voorlichting zullen omwonenden er op geattendeerd moeten worden dat visuitzetting de natuurlijke balans van de gracht zal verstoren, met name in de eerste jaren

5 5.3 Toekomstvisie Wellicht is het verstandig om de bewoners te betrekken bij de herstart van de gracht om meer draagvlak te creëren bij de instandhouding van een goede waterkwaliteit. Tijdens een bijeenkomst kan men mee denken over de inrichting van de gracht en over het toekomstige beeld van de gracht. Er zijn talloze mogelijkheden en variaties om een gracht in te richten. Er kan gedacht worden aan drijvende plantenbakken, gedeeltelijk natuurvriendelijke oevers, mosselbanken, doorspoeling etc. Door omwonenden actief bij hun water te betrekken is de kans op slagen uiteindelijk groter. Wellicht voelen een aantal bewoners zich geroepen om in de toekomst zelf een actieve rol in te nemen en medebewoners er op te wijzen hoe ze zelf een bijdrage kunnen leveren aan het woongenot in de buurt. De gemeente en het waterschap kunnen daarbij helpen door bv foldermateriaal te maken dat uitgedeeld kan worden.

6 Bijlage 1 Overzichtskaart Donjon Geldrop

7 Bijlage 2 STOWA 2012 Bestrijding blauwalgen; H11 kennisverspreiding, communicatie en educatie

8

9