Het Enschedepanel over tariefdifferentiatie

Transcriptie

1 Het Enschedepanel over tariefdifferentiatie Nieuwsbrief Maart 2008 Samenvatting Deze nieuwsbrief doet verslag van een peiling met het Enschedepanel over afvalscheiding en tariefdifferentiatie - oftewel diftar - bij het inzamelen van afval. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de DSOB ter voorbereiding op een raadsbesluit over de invoering van gedifferentieerde tarieven voor het aanbieden van huishoudelijk- en restafval. De peiling heeft online gestaan in de eerste week van januari In totaal hebben 667 leden van het Enschedepanel deelgenomen. Er zijn panelleden aangeschreven. De respons komt hierdoor uit op 57 procent. Deze nieuwsbrief behandelt met name de gesloten vragen die in de peiling aan de orde kwamen. De antwoorden op de open vragen in de peiling zijn gepubliceerd in een afzonderlijke bijlage bij deze nieuwsbrief. Deze samenvatting beschrijft in het kort de belangrijkste resultaten: vrijwel alle panelleden doen op de één of andere manier wel aan afvalscheiding. Met name glas, oud papier en karton, klein chemisch afval en groente- en tuinafval worden gescheiden. Men scheidt vooral afval omdat het goed is voor het milieu. Andere genoemde redenen om afval te scheiden zijn uit gewoonte en omdat het een kleine moeite is. er wordt een keur van mogelijke maatregelen genoemd om afvalscheiding te bevorderen: variërend van betere informatievoorziening tot het tegengaan van illegaal dumpen en het plaatsen van meer afvalbakken; van de mogelijke maatregelen acht het panel vooral financiële prikkels en het verbeteren van de voorzieningen voor de inzameling van afval kansrijk. Een minderheid denkt dat meer voorlichting over afvalinzameling kansrijk is; het vervuiler betaalt principe krijgt steun van het Enschedepanel: de meeste panelleden vinden het rechtvaardig, begrijpelijk en acceptabel dat mensen die meer afval produceren ook meer betalen. Het solidariteitsprincipe kan op minder weerklank van het Enschedepanel rekenen: een minderheid vindt het acceptabel dat financieel minder daadkrachtigen minder betalen voor het aanbieden van afval; over de mogelijke effecten van de invoering van diftar zijn de panelleden verdeeld. Bijna tweevijfde denkt dat diftar zonder meer zal leiden tot meer afvalscheiding, een kwart als er aan bepaalde voorwaarden wordt gedaan en bijna drie op de tien denkt dat diftar geen effect op het scheiden van afval zal hebben Zeven van de tien panelleden verwachten dat invoering van diftar leidt tot illegale dump. Eenderde is van mening dat mensen milieubewuster worden door de invoering van diftar; bijna de helft (45 procent) vindt invoering van diftar aanbevelenswaardig, ruim een kwart (28 procent) is van mening dat invoering geen goed idee is en 27 procent weet het niet. De panelleden vinden tariefdifferentiatie op basis van gewicht en het aantal personen per huishouden de beste vormen van diftar. Echter geen enkele vorm springt er duidelijk uit. 1

2 Afvalinzameling Bij de meeste panelleden thuis wordt het afval via de groene en de grijze container (otto) ingezameld (82 procent), één op de acht panelleden is aanwezen op een blokcontainer (12 procent). Genoemde andere inzamelmogelijkheden (door 3 procent genoemd) zijn een (collectieve) rolcontainer en containers in flatgebouwen. Figuur 1 Op welke wijze wordt bij u thuis op dit moment het restafval en groente, fruit en tuinafval (GFT) ingezameld (n=667).? ondergrondse afvalcontainer 3% anders 3% blokcontainer 12% grijze en groene minicontainer 82% Afvalscheiding De panelleden is gevraagd welk afval door hen wordt gescheiden. Het vaakst noemt men oud papier en karton (90 procent), glas (85 procent) en klein chemisch afval (77 procent). Ook GFT, textiel en afgedankte elektrische apparaten worden door veel panelleden gescheiden aangeboden. Een minderheid scheidt grof tuinafval (39 procent) en plastic (9 procent). Slechts 2 procent van de panelleden geeft aan helemaal geen afval te scheiden (figuur 2). Andere afvalsoorten die ook worden gescheiden zijn onder meer batterijen, metaal en textiel. 2

3 Figuur 2 Welk soort afval scheidt u op dit moment (n=667)? oud papier en karton glas 85% 90% KCA (klein chemisch afval) GFT (groente- fruit- en tuinafval) 73% 7 textiel afgedankte elektrische apparaten 64% 62% grof tuinafval 39% plastic 9% luiers geen anders 1% 2% 3% Overigens zegt desgevraagd bijna drievijfde van de panelleden (59 procent) dat er in zijn of haar huishouden best meer afval kan worden gescheiden dan op dit moment het geval is. Iets meer dan eenvijfde (21 procent) is het oneens met de stelling. Figuur 3 In mijn huishouden kan (nog) meer afval gescheiden worden dan op dit moment gebeurd (n=664). mee oneens 21% weet niet 2% neutraal 18% mee eens 59% 3

4 Motieven voor afvalscheiding De meeste panelleden scheiden hun afval omdat dit goed is voor het milieu (77 procent). De helft vindt afvalscheiding een kleine moeite. Drie op de tien panelleden noemt afvalscheiding een kleine moeite. Dit lijkt een laag percentage, omdat afvalscheiding een van de uitgangspunten van diftar is. Een zeer klein deel van het panel (1 procent) noemt afvalscheiding financieel voordelig. Een relatief vaak genoemde andere reden is dat de grijze container anders zo snel vol raakt. Figuur 4 Wat zijn voor u de twee belangrijkste redenen om afval te scheiden (n=667)? het is goed voor het milieu 7 het is een kleine moeite 50% het is een gewoonte 30% de inzamelpunten zijn goed bereikbaar 8% het is financieel voordelig anders 1% 3% 4

5 Belemmeringen voor afvalscheiding De panelleden is gevraagd wat zij als de twee belangrijkste belemmeringen ervaren om hun afval nog beter te scheiden dan ze nu al doen. Het gaat in de meeste gevallen om praktische redenen: zo heeft 35 procent te weinig mogelijkheden om afval te scheiden en is er in 33 procent van de gevallen te weinig opslagruimte in huis aanwezig. Bijna een kwart (22 procent) vindt dat de inzamelpunten te ver van huis liggen. Andere redenen (21 procent) die worden genoemd zijn onder meer dat het scheiden van afval teveel tijd kost, te duur is of soms moeilijk kan. Figuur 5 Wat zijn de twee belangrijkste belemmeringen om uw afval nog beter te scheiden dan u nu al doet (n=667)? ik heb niet voldoende mogelijkheden om afval te scheiden ik heb te weinig opslagruimte bij mijn huis 35% 33% de inzamelpunten zijn te ver weg van mijn woning. het scheiden van afval zorgt voor stankoverlast ik weet niet wat er met het gescheiden afval gebeurt 16% 14% 22% afvalscheiding trekt ongedierte aan ik ben vanwege fysieke beperkingen niet in staat om het afval te scheiden 1% 6% anders 21% 5

6 Informatievoorziening over afvalscheiding Als men informatie over bijvoorbeeld de inzameldagen van afval nodig heeft dan raadpleegt de helft van de panelleden de Afvalwijzer die jaarlijks uitkomt. Ook de website van inzamelaar TwenteMilieu (45 procent) en van de gemeente Enschede (40 procent) worden vaak als informatiebron genoemd. Andere papieren informatiebronnen zoals de gemeentegids en de gemeentepagina in het huis-aan-huisblad worden door een minderheid van het panel gebruikt, net als telefonische informatiebronnen (figuur 6). Figuur 6 Als u iets wilt weten over afvalinzameling of -scheiding, waar zoekt u dit dan op (n=667)? Afvalwijzer website Twente Milieu website Gemeente Enschede 40% 45% 50% gemeentelijk informatiepagina huis-aan-huiskrant gemeentegids telefonische informatie Twente Milieu telefonische informatielijn gemeente Enschede anders 12% 10% 2% Maatregelen om afvalscheiding te bevorderen Desgevraagd noemen de panelleden tal van maatregelen die de gemeente kan nemen om het scheiden van afval te bevorderen. Veel panelleden noemen communicatieve maatregelen zoals voorlichting en informatie (bijvoorbeeld over welke vormen van afval kunnen worden gescheiden) en meer bewustwording van mensen. Ook veelgenoemd zijn maatregelen om het scheiden gemakkelijker te maken zoals het plaatsen van meer containers en afvalbakken (onder andere voor kunststof en oud papier), het financieel aantrekkelijk maken van afvalscheiding (bijvoorbeeld door het brengen van afval naar één van de inzamelpunten gratis te maken) en ook het vaker ophalen van diverse soorten afval. 6

7 De panelleden is gevraagd in hoeverre zij een drietal algemene instrumenten om het scheiden van afval te bevorderen kansrijk achten. Relatief weinig panelleden achten het geven van meer voorlichting kansrijk (17 procent). Op zich opvallend, omdat bij de voorgaande open vraag een relatief groot deel ook meer voorlichting en informatie als afvalscheidingbevorderende maatregel noemt. Men ziet meer in financiële prikkels zodat afvalscheiding voordeliger wordt en betere voorzieningen zodat het scheiden makkelijker wordt. Beide maatregelen worden door drievijfde (58 procent) als (zeer) kansrijk geacht (figuur 7). Figuur 7 Hoe kansrijk acht u de volgende maatregelen (n=648 tot n=656)? betere voorzieningen, zodat het scheiden van afval makkelijker wordt 58% 36% 4% financiële prikkels zodat afvalscheiding voordeliger wordt 58% 31% 8% meer voorlichting over afvalscheiding, zodat de mogelijkheden bekender worden 1 54% 26% 4% zeer kansrijk enigszins kansrijk niet kansrijk weet niet Meer beleidsaandacht voor welke afvalproblemen? In een open vraag konden panelleden aangeven voor welke afvalproblemen de gemeente Enschede volgens hen meer aandacht zou moeten hebben. Het illegaal dumpen van afval wordt relatief vaak genoemd, net als grof vuil op straat, met name bij blokcontainers. Daarnaast worden specifieke soorten afval genoemd zoals zwerfvuil, blik, papier en karton en klein chemisch afval. Veel panelleden willen ook dat afval vaker wordt opgehaald of dat het ophalen van grof vuil weer gratis wordt. De verdeling van inzamelingskosten sten Iedere inwoner van Enschede betaalt een afvalstoffenheffing, waarmee de kosten van het ophalen van afval worden gedekt. De gemeente vindt het belangrijk dat deze heffing niet sneller stijgt dan de inflatie. De panelleden zijn verdeeld over de juiste hoogte van de heffing: meer dan tweevijfde (42 procent) vindt de huidige heffing te hoog, terwijl ruim eenderde (37 procent) de hoogte van de heffing als goed beoordeelt. Eenvijfde heeft moeite om een oordeel over de hoogte van de afvalstoffenheffing te geven (figuur 8). 7

8 Men kon de gegeven antwoorden toelichten. Panelleden die de heffing te hoog vinden, noemen vaak algemene redenen zoals alles is al zo duur, of er zijn al zoveel belastingen. Anderen vinden dat ze in verhouding weinig afval produceren en dat de vervuiler moet betalen. Sommigen vinden de prijsverhouding tussen één- en meerpersoonshuishoudens niet kloppen. Figuur 8 Wat vindt u van de prijs die u op dit moment voor de inzameling van afval betaalt (n=665)? weet niet 20% te laag 1% te hoog 42% goed 3 Draagvlak voor het principe de vervuiler betaalt Uit de stellingen die het panel is voorgelegd over het dekken van de kosten voor het inzamelen van afval blijkt dat men het principe de vervuiler betaald huldigt. Zo vindt bijna zeven op de tien panelleden het rechtvaardig, acceptabel en begrijpelijk dat een huishouden dat meer afval aanbiedt ook meer betaald. Drie op de tien panelleden of minder vindt het echter acceptabel dat financieel minder draagkrachtigen minder hoeven te betalen voor het aanbieden van afval (figuur 9). Figuur 9 Stellingen over de kosten van het inzamelen van afval (n=647 tot n=659). het is begrijpelijk dat een huishouden dat meer afval aanbiedt ook meer betaalt 69% 16% 14% het is acceptabel dat een huishouden dat meer afval aanbiedt ook meer betaalt 6 18% 14% het is rechtvaardig dat een huishouden dat meer afval aanbiedt ook meer betaalt 65% 19% 16% het is begrijpelijk dat financieel minder draagkrachtigen minder voor het aanbieden van afval hoeven te betalen 31% 23% 44% het is acceptabel dat financieel minder draagkrachtigen minder voor het aanbieden van afval hoeven te betalen 2 22% 48% het is rechtvaardig dat financieel minder draagkrachtigen minder voor het aanbieden van afval hoeven te betalen 24% 21% 53% mee eens neutraal mee oneens weet niet 8

9 Verwachte effecten van diftar In Nederland wordt bij circa 30 á 40 procent van de gemeenten gewerkt met een tariefdifferentiatie op basis van het principe de vervuiler betaalt. Men betaalt dan geen vastgestelde afvalstoffenheffing, maar een tarief dat berekent wordt naar de hoeveelheid afval (volume of gewicht) dat aangeboden wordt. Tariefdifferentiatie kan op diverse manieren worden vormgegeven. Veel Enschedeërs hebben een uitgesproken mening over het mogelijke effect van diftar op de afvalscheiding door Enschedese huishoudens. De panelleden zijn echter sterk verdeeld over de vraag of dit effect zich zal voordoen (figuur 10). Bijna tweevijfde (38 procent) denkt dat diftar leidt tot een betere afvalscheiding. Volgens een kwart (23 procent) doet dit effect zich alleen voor onder bepaalde voorwaarden, zoals financiële prikkels, of beperkte invoering van diftar (alleen voor restafval), de beprijzing en de aanwezigheid van voorzieningen om afvalscheiding te vergemakkelijken. Ruim een kwart (28 procent) verwacht niet dat diftar tot betere afvalscheiding zal leiden. Eén op de tien panelleden (11 procent) weet niet of diftar tot betere afvalscheiding leidt. Figuur 10 Denkt u dat de invoering van diftar er toe zal leiden dat inwoners van Enschede hun afval beter gaan scheiden (n=666)? weet niet 11% nee 28% ja 38% alleen als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan 23% Ook is een aantal stellingen over diftar aan het panel voorgelegd (figuur 11). Het meest uitgesproken is het panel in de steun voor het principe de vervuiler betaald en de verwachting dat diftar tot een toename van illegale afvaldump leiden. Het panel is verdeeld over de vraag of diftar tot meer milieubewust gedrag van mensen zal leiden, zoals het zelf composteren en het bewuster aankopen van producten. Ook is het panel verdeeld over de stelling dat diftar zal leiden tot kostenbesparingen voor veel huishoudens. 9

10 Figuur 11 Stellingen over afvalinzameling en diftar (n=654 tot n=658). het principe de vervuiler betaalt is eerlijk 81% 12% 2% diftar leidt tot meer illegaal dumpen 71% 15% 5% 9% door Diftar worden mensen milieubewuster 33% 31% 29% diftar is kostenbesparend voor veel huishoudens 22% 36% 26% 16% door Diftar zullen mensen bewuster omgaan met het aankopen van producten 22% 28% 42% diftar zal leiden tot een toename van zelfcomposteren 15% 33% 39% 13% mee eens neutraal mee oneens weet niet De invoering van diftar Aan de panelleden is gevraagd of zij van mening zijn dat het aanbeveling verdient om in Enschede een vorm van diftar in te gaan voeren (figuur 12). Over dit plan is het Enschedepanel verdeeld, al is de grootste groep wel voor invoering van diftar. Bijna de helft (45 procent) is voor invoering van diftar. Meer dan een kwart (28 procent) vindt diftar juist geen goed idee en bijna eenzelfde percentage (27 procent) weet het niet. De panelleden motiveren hun standpunten als volgt: degenen die wel een invoering van diftar willen, noemen wederom dat het principe de vervuiler betaalt het meest rechtvaardig is. Anderen vinden invoering van diftar het proberen waard. Ook zou diftar helpen om mensen meer bewust te maken van het afval dat ze produceren; panelleden die tegen invoering van diftar zijn, spreken in veel gevallen nogmaals de vrees uit dat invoering van diftar tot illegale dump en ontduiking zal leiden. Velen zijn bang dat het systeem zelf veel extra kosten met zich mee zal brengen waardoor de winst door meer afvalscheiding als nog verloren gaat en burgers er uiteindelijk toch niet voordeliger mee uit zijn; de groep panelleden die weet niet aangaven, twijfelen onder andere aan het nut en de noodzaak van de invoering van diftar en vrezen in een aantal gevallen ook voor illegale dump. Figuur 12 Verdient het volgens u aanbeveling om in Enschede een vorm van diftar in te voeren (n=667)? weet niet 2 ja 45% nee 28% 10

11 Hoe denken verschillende groepen panelleden over de invoering van diftar? naar geslacht zijn er geen grote verschillen zichtbaar. Mannen denken iets vaker negatief over de invoering van diftar (31 procent) dan vrouwen (25 procent); panelleden in de leeftijd van 18 tot 29 jaar zijn vaker positief over de invoering van diftar dan alle panelleden (59 procent om 45 procent). Opvallend genoeg is de groep panelleden tussen de 30 en de 39 juist vaak negatief over de invoering van diftar: minder dan eenderde (31 procent) vindt de invoering van diftar aanbevelenswaardig. De percentages voor panelleden tussen de 40 en 54 jaar en ouder dan 55 jaar verschillen nauwelijks van het totaal; kijken we naar het scheidingsgedrag van panelleden (welke soorten afval scheidt u), dan valt op dat panelleden die grof tuinafval scheiden minder vaak positief (in 40 procent van de gevallen) zijn over de invoering van diftar. Panelleden die plastic scheiden, zijn juist vaker positief (53 procent); panelleden die het eens zijn met de stelling in mijn huishouden kan (nog) meer afval worden gescheiden dan op dit moment gebeurt, zijn positiever over de invoer van diftar (51 procent) dan panelleden die het oneens zijn met de stelling (in 33 procent van de gevallen positief); ook panelleden die het eens zijn met de stellingen over de verwachte effecten die een invoer van diftar heeft, zijn vaker positief over de invoering van diftar. Een uitzondering hierop vormen panelleden die verwachten dat diftar tot meer illegale dump van afval leidt. Voor deze groep is het verband juist omgekeerd. Aan het panel is ten slotte nog een aantal mogelijke vormen van diftar voorgelegd met de vraag welke variant het meest aanspreekt. Er is geen eenduidige voorkeur waarneembaar. Differentiatie op gewicht spreekt de meeste panelleden aan (23 procent), gevolgd door differentiatie op het aantal personen per huishouden (20 procent). Ruwweg eenderde (31 procent) is voor één van de varianten gebaseerd op volume en frequentie. Een kleine minderheid ziet wat in het principe van de dure (koop)zak. Figuur 13 Welke vorm van gedifferentieerde tarieven spreekt u het meest aan (n=666)? gewicht aantal personen per huishouden gewicht en frequentie volume gecombineerd met frequentie 23% 20% 18% 15% volume frequentie 9% dure zak/koopzak 2% weet niet 0% 10% 20% 30% 40% 50% Uit de toelichtingen blijkt dat panelleden de door hen gekozen variant vaak het meest eerlijk of rechtvaardig vinden (meer personen in een huishouden betekent meer vervuiling), of door differentiatie op gewicht wordt (afval) scheiden echt aantrekkelijk. 11