Ik schrijf met pl ezier

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ik schrijf met pl ezier"

Transcriptie

1 Ik schrijf met pl ezier Handleiding letterkaarten (Junior Adviseurs) Ingrid van den Berg Marylon Brouwer Anouk Postuma Lisanne Vos (Senior Adviseur) Anneco van der Toorn 22 juni 2010 In opdracht van: o.b.s. Rosa Boekdrukker, Gerard Prenger In samenwerking met: Uitgeverij Zwijsen B.V. Opleiding Ergotherapie Hogeschool van Amsterdam

2 Inhoudsopgave Inleiding...3 Schrijfproblemen...3 Letterkaarten...3 Opbouw in stappen...4 Verbale ondersteuning...4 Visuele ondersteuning...4 Liniatuur...4 Lettergroepen...4 Letterkaart kleine letters...5 Lettergroepen...5 Overzichtskaart kleine letters...5 Letterkaart hoofdletters...5 Lettergroepen...5 Overzichtskaart hoofdletters...6 Gebruik van de letterkaarten in de klas...6 Tips bij het schrijven...7 Algemene tips...7 Linkshandig...7 Bronnenlijst...7 Overzicht verbale ondersteuning kleine letters...8 Overzicht verbale ondersteuning hoofdletters

3 Inleiding Voor u ligt de handleiding bij de letterkaarten 'Ik schrijf met plezier'. In deze handleiding is te lezen voor welke kinderen de letterkaarten geschikt zijn en hoe ze gebruikt kunnen worden in de klas. Ook wordt er informatie gegeven over schrijfproblemen en algemene tips over schrijven. Deze handleiding is bedoeld voor leerkrachten die de letterkaarten willen gebruiken in de klas. Ook kan de handleiding als naslagwerk dienen voor ergotherapeuten. De letterkaarten zijn een aanvullend remediërend middel en sluiten aan bij het methodeschrift van de schrijfmethode 'Zwart op wit' van Uitgeverij Zwijsen B.V. Omdat de instructies van de letters op de letterkaarten verschillen van de methodiek van 'Zwart op wit' en andere schrijfmethoden, zal een kind aanvankelijk extra begeleiding nodig hebben bij het aanleren van de letters. Hierbij kan een ergotherapeut hulp bieden. Schrijfproblemen Schrijven is naast praten, luisteren en lezen één van de belangrijkste basisvaardigheden die een kind leert op de basisschool. Met schrijven wordt schrijvend stellen en spellen en handschriftontwikkeling bedoeld. Ondanks dat de computer zijn intrede heeft gedaan als vervanger van vele handgeschreven stukken, blijft schrijven een belangrijke vaardigheid en onderdeel van het onderwijs. Kinderen die op de basisschool al moeite hebben met schrijven, of een onleesbaar handschrift hebben, kunnen hier op latere leeftijd nog steeds mee worden geconfronteerd. Uiteindelijk kunnen schrijf- of handschriftproblemen invloed hebben op de verdere (school)loopbaan en de sociale en emotionele ontwikkeling van een kind. Schrijven is een vaardigheid die men gedurende de hele dag kan tegenkomen, wat al begint op school. Een kind is gemiddeld 30 tot 60 procent van de schooldag bezig met fijn motorische taken. 85 procent hiervan bestaat uit pen- en papiertaken. Daar komt nog bij, wanneer een kind moeilijkheden ondervindt in het schrijven, hij of zij veel tijd en moeite moet steken in het leesbaar maken van het werk. Tijdens het leren schrijven kunnen er soms bepaalde moeilijkheden ontstaan of worden ervaren door het kind, de ouders of de leerkracht. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen schrijfmoeilijkheden en daadwerkelijk schrijfproblemen. Onder schrijfproblemen worden onder andere problemen in de motoriek, dysgrafie, onrijpe pengreep en een vreemd gevormd schrift verstaan. Schrijfmoeilijkheden kunnen zijn: linkshandigheid, richtingsmoeilijkheden, gespannenheid, traagheid en verkeerd schrijven van de letters. Schrijfproblemen zijn meestal niet op te lossen binnen de normale methode in de klas of door thuisoefeningen. Er is sprake van dysgrafie wanneer er zware motorische problemen zijn of wanneer het resultaat onleesbaar is. Vaak worden kinderen het zat om steeds opmerkingen te krijgen over hun schrijven en gecorrigeerd of negatief beoordeeld te worden. Hierdoor kunnen kinderen een aversie tegen schrijven vormen. De negatieve gedachten krijgen de overhand en het kind zal het schrijven steeds meer gaan vermijden. De letterkaarten van 'Ik schrijf met plezier' bieden extra handvatten aan leerkrachten om leerlingen met schrijfproblemen te begeleiden in de klas. De kaarten zijn ontwikkeld in samenwerking met Uitgeverij Zwijsen B.V. Letterkaarten Voor welke kinderen zijn de letterkaarten geschikt? Wanneer een kind niet mee kan komen met het leren schrijven en het aanleren van de lettervormen en verbindingen, kunnen de letterkaarten een uitkomst bieden. De letterkaarten bieden een andere benadering dan reguliere schrijfmethoden. Zo is er een andere verbale instructie bij de letters en worden er ondersteunende plaatjes gebruikt. De letters worden stap voor stap opgebouwd en aangeleerd. De letterkaarten maken gebruik van rechtshellend schrift en zijn bedoeld voor rechtshandige kinderen. Voor informatie over de toepassing van de kaarten bij linkshellend schrift, zie pagina 7. De letterkaarten kunnen gebruikt worden in de klas, eventueel naast het remediërende gedeelte van de huidige schrijfmethode. Een ergotherapeut kan hierin een ondersteunende rol bieden. De letterkaarten zijn niet ontworpen voor kinderen die alleen problemen hebben met de pengreep of schrijfhouding. Bij twijfel, of als er meerdere problemen zijn, kan een ergotherapeut worden 3

4 ingeschakeld. De ergotherapeut kan bijvoorbeeld nagaan of een kind schrijfrijp is. Zie voor meer informatie over wat ergotherapie op school kan beteken de folder Ergotherapie op school, van de afstudeergroep Ik schrijf met plezier. Welke letterkaarten zijn er? Er zijn twee soorten letterkaarten. Een kaart voor het (opnieuw) aanleren van de kleine letters en een kaart voor de hoofdletters. De letterkaart met de kleine letters kan gebruikt worden vanaf groep 3, wanneer de kinderen de kleine letters leren schrijven. De hoofdletter kaart kan gebruikt worden vanaf groep 4, wanneer de kinderen hoofdletters leren schrijven. Opbouw in stappen Op de letterkaarten worden de letters stap voor stap opgebouwd. De letters zijn opgesplitst in achtereenvolgende stappen die samen de hele letter vormen. Met pijltjes wordt de bewegingsrichting aangegeven. Door de stapsgewijze opbouw is het voor kinderen gemakkelijker te begrijpen hoe een letter gevormd moet worden en waar je moet beginnen bij het schrijven van een letter. Het aantal stappen waarin de letters zijn opgebouwd verschilt en is afhankelijk van de verschillende soorten bewegingen of vormen die samen een letter maken. Bij de kleine letters geeft de eerste stap aan hoe de letter verbonden moet worden met de voorgaande letter. De laatste stap geeft aan hoe de letter verbonden moet worden met de letter die hierna wordt geschreven. Deze twee stappen komen dan ook overeen met elkaar. Een uitzondering hierop zijn de verbindingen die horen bij de Jungle verbindingen, zie pagina 5 voor meer uitleg. Door aandacht te geven aan de verbinding van de letters hoeven kinderen niet te raden hoe zij deze moeten maken. De aandacht voor de verbindingen helpt bij het sneller en beter schrijven van de letters. (De aandacht voor het verbinden van de letters komt overeen met de schrijfmethode Zwart op wit. In de handleiding is terug te lezen dat de methode streeft naar verbonden koordschrift. Door de letters te schrijven met een ophaal kunnen de leerlingen al veel sneller en beter letters met elkaar verbinden. Zie pagina 10 van de handleiding van groep 3.) Verbale ondersteuning Onder elke stap van de letter staat beschreven hoe het desbetreffende deel van de letter geschreven moet worden. De instructies kunnen de leerlingen zelfstandig of samen met de leerkracht opzeggen. Door het uitspreken van de instructies wordt de vorm van de letter in het geheugen ingeslepen. De instructies zijn kindvriendelijk en spreken aan op de fantasie van het kind. Er worden geen abstracte begrippen gebruikt zoals bij veel schrijfmethoden het geval is. Deze begrippen kunnen voor sommige kinderen erg ingewikkeld zijn. In de schema s op pagina 8 t/m 10 is per letter te vinden welke verbale ondersteuning gebruikt wordt bij de letterkaarten. Visuele ondersteuning De verbale ondersteuning wordt aangevuld met afbeeldingen, de visuele ondersteuning. Kinderen zien de afbeeldingen op de letterkaarten en slaan deze in hun geheugen op. De plaatjes vormen zo een visuele hint. De plaatjes zijn in zwart-wit weergegeven. Hier is voor gekozen om de letterkaarten simpel en zo min mogelijk afleidend te maken. Liniatuur Op de letterkaarten is gebruik gemaakt van dubbele lijnen of romplijnen, zonder hulplijnen. De aandacht van de letterkaarten ligt bij de vorm van de letter en het bewegingstraject. Hulplijnen kunnen verwarrend zijn bij het (opnieuw) aanleren van een letter, daarom is er voor gekozen deze niet weer te geven. De letters kunnen echter gewoon geschreven worden in het werkboekje van de schrijfmethode, zodat het kind leert schrijven met de liniatuur van school. (Bij de schrijfmethode Zwart op wit worden letters naast hun vorm ook ingedeeld op hun plaats tussen de lijnen. Zie pagina 10 van de handleiding van groep 3. Bij het werken met de letterkaarten kan hier ook naar verwezen worden. Bijvoorbeeld: omhoog als een luchtballon tot de daklijn.) Lettergroepen De letters van de letterkaarten zijn ingedeeld in lettergroepen. Deze groepen zijn gebaseerd op de vorm, het bewegingtraject of de verbinding van de letter. Door de groepskenmerken te bespreken met de leerlingen worden deze bewust dat letters op elkaar lijken. Dit maakt het (leren) schrijven makkelijker aangezien er geen 26 verschillende lettervormen aangeleerd hoeven te worden. Voor kinderen met schrijfproblemen kan het een hele opluchting zijn dat ze door een kleine wijziging te maken al een nieuwe letter kunnen schrijven. Het is dus belangrijk om aandacht te schenken aan de verschillende groepen die er zijn en de letters die daar bij horen. 4

5 Letterkaart kleine letters Lettergroepen In de onderstaande tabel zijn de groepen weergegeven van de kleine letters. Elke groep heeft zijn eigen kleur. Een aantal letters komen in meerdere groepen voor. Lettergroep Letters Kleur tovermaan letters c,a,d,o,g,q oranje kangoeroe letters n,m,p,h rood skate letters u,v,w,b,y groen achtbaan letters l,h,b,k,f paars banaan letters j,y,g geel Jungle verbindingen De letters die horen bij de groep jungle verbindingen hebben elk een hoge verbinding naar de volgende letter, de junglebrug. Voor deze groep is een extra pagina toegevoegd aan de letterkaart waar de verbinding wordt uitgelegd. Omdat deze letters hoog eindigen, is het niet mogelijk de volgende letter met een vlieg weg beweging te starten. Daarom wordt er een junglebrug tussen deze letters gemaakt. Zie afbeelding 1. Op de pagina met de jungle verbindingen staat een regel met woorden waarbij deze verbinding zichtbaar is. Boven deze regel staan een aantal woorden waarbij een vlieg weg verbinding wordt gebruikt. Hierdoor wordt het verschil tussen deze verbindingen goed zichtbaar gemaakt. golf letters r,z,s blauw overige letters e,i,t,x roze jungle donker b,o,v,w verbindingen groen De tovermaan letters zijn gebaseerd op een vorm. Met deze vorm, die gelijk staat aan de boog van de letter c, kunnen de rest van de letters van de groep getoverd worden. De kangoeroe letters zijn gebaseerd op een beweging. Bij deze groep wordt er naar de overkant gesprongen. De skate letters zijn gebaseerd op de beweging door de halfpipe, bij de bocht naar beneden. De achtbaan letters gaan allen over de kop wanneer de lus omhoog geschreven wordt. Deze letters zijn dan ook gebaseerd op een beweging. De banaan letters zijn gebaseerd op een vorm: een gedeelte van de lus omlaag is een bananenbocht. De golf letters hebben elk de vorm van een golf in de letter. De groep overige letters bevat letters die niet in een bovenstaande groep geplaatst konden worden. De laatste groep van de letterkaart, de jungle verbindingen is gebaseerd op de afwijkende verbinding die na deze letters gemaakt wordt, de junglebrug. (Bij de schrijfmethode Zwart op wit zijn de letters ook ingedeeld in groepen, de zogenaamde letterfamilies. De lettergroepen zoals hierboven weergegeven komen grotendeels overeen. Voor meer informatie zie pagina 10 van de handleiding van groep 3) Afbeelding 1: Junglebrug Overzichtskaart kleine letters De eerste pagina van de letterkaart geeft een overzicht van alle letters van het alfabet en de voorkomende klanken. De kinderen kunnen deze pagina gebruiken als geheugensteuntje. Letterkaart hoofdletters Lettergroepen Net als de kleine letters zijn de hoofdletters ingedeeld in groepen met elk zijn eigen kleur. Veel groepen komen overeen met de groepen van de kleine letters. Deze groepen komen ook in kleur overeen. Er zijn twee groepen hoofdletters die bij de kleine letters niet voorkomen. De groep achtbaan letters van de kleine letters komt bij de hoofdletters niet voor. Net als bij de kleine letters zijn er een aantal letters die bij meerdere groepen horen. In de volgende tabel zijn de groepen van de hoofdletters weergegeven: 5

6 Lettergroep Letters Kleur tovermaan letters C, A, O, Q, G oranje kangoeroe letters N, M rood skate letters U, V, W, Y groen slurf letters D, B, P, R grijs banaan letters J, Y, G geel golf letters L, Z blauw parachute letters I, J, T, F, H, K bruin overige letters E, S, X roze De tovermaan letters zijn gebaseerd op een vorm. Met deze vorm, die gelijk staat aan de boog van de letter c, kunnen de rest van de letters van de groep getoverd worden. De kangoeroe letters zijn gebaseerd op een beweging. Bij deze groep wordt er naar de overkant gesprongen. De skate letters zijn gebaseerd op de beweging door de halfpipe, bij de bocht naar beneden. De slurf letters zijn gebaseerd op een beweging: de letters draaien als een slurf naar beneden. De banaan letters zijn gebaseerd op een vorm: een gedeelte van de lus omlaag is een bananenbocht. De golf letters hebben elk de vorm van een golf in de letter. De groep met de parachute letters is gebaseerd op een beweging. Deze letters gaan net als een parachute naar beneden. De groep overige letters bevat letters die niet in een bovenstaande groep geplaatst konden worden. (Bij de schrijfmethode Zwart op wit zijn de letters ook ingedeeld in groepen, de zogenaamde letterfamilies. De lettergroepen zoals hierboven weergegeven komen grotendeels overeen. Voor meer informatie zie pagina 9 en 10 van de handleiding van groep 4.) Verschil met de kleine letters De hoofdletters beginnen niet zoals de kleine letters met de stap: vlieg weg. Dit komt omdat de hoofdletters op een andere plaats beginnen dan op de grondlijn. Een aantal letters zitten bij de hoofdletter kaart in een andere groep dan bij de kaart met de kleine letters. Dit komt omdat sommige kleine letters en hoofdletters van elkaar verschillen wat betreft hun vorm of bewegingstraject. Overzichtskaart hoofdletters De eerste pagina van de letterkaart geeft een overzicht van alle hoofdletters en kleine letters van het alfabet. De kinderen kunnen deze pagina gebruiken als geheugensteuntje. Gebruik van de letterkaarten in de klas Volgorde aanleren letters Bij het gebruik van de letterkaarten is het mogelijk om de volgorde aan te houden waarop de letters worden aangeleerd in de klas. Omdat de letters van de groepen oplopen in moeilijkheidsgraad is het raadzaam om eerst de makkelijkste letter van de groep aan te leren. Hierna kan de letter aangeleerd worden die in de klas geoefend wordt. Wanneer een leerling in de klas bijvoorbeeld de kleine letter a gaat leren, is het verstandig om de leerling eerst de kleine letter c aan te leren. Vanuit de letter c kan immers gemakkelijk de letter a getoverd worden. Wanneer de leerling later de letter d gaat leren kent hij of zij de basis van deze letter al. Als de klas op een ander moment de letter c gaat leren, zal de leerling al een voorsprong hebben op de rest van de klas. De letterkaart kan ook probleemgericht gebruikt worden. Hierbij kun je de letterkaart alleen gebruiken voor de letters waar het kind moeite mee heeft. Eventueel kan er gekeken worden naar de andere letters uit de groep. Fantasie kind De instructies van de letters worden aangevuld met afbeeldingen. Deze instructies en afbeeldingen spreken aan op de fantasie van het kind. Bij het gebruik van de letterkaarten kan een kind met een zelfbedachte instructie komen. Deze instructie kan dan natuurlijk ook gebruikt worden. Aangezien het kind deze zelf bedacht heeft, is het aannemelijk dat deze instructie beter onthouden wordt. Het is erg belangrijk dat het kind plezier heeft in het schrijven. Let op! Het is belangrijk dat het kind niet te veel opgaat in zijn fantasie en daardoor te weinig met het schrijven bezig is. Letterkaart op tafel De letterkaart kan op de tafel van het kind worden gelegd tijdens de schrijfles. Buiten de schrijfles om kan de letterkaart gemakkelijk worden opgeborgen. (Doordat de afmetingen en vorm van de letterkaarten hetzelfde zijn als de houding- en letterwijzer van Zwart op wit zal het kind minder het gevoel hebben in een uitzonderingspositie te zitten wanneer school deze schrijfmethode gebruikt.) 6

7 Schrijfhouding De letterkaart geeft veel aandacht aan de lettervormen. Er is geen extra aandacht voor de zithouding en schrijfhouding van het kind. Dit is echter een belangrijk punt waar nog steeds aandacht aan gegeven moet worden door de leerkracht. Overleg met de ergotherapeut Wanneer een kind begeleiding krijgt van een ergotherapeut is het van belang dat er overleg plaatsvindt tussen de leerkracht en de therapeut. Zo zal gesproken moeten worden of de leerling de letters blijft aanleren in de volgorde zoals deze in de klas aangehouden wordt, of dat de leerling de letters in een andere volgorde moet aanleren. Ook zullen er afspraken gemaakt kunnen worden over de hoeveelheid oefenstof die de leerling maakt en kan er gesproken worden over zithouding en het gebruik van bijvoorbeeld ander schrijfmateriaal. kind zelf nadenken over welke letters mooi en minder mooi zijn geschreven en waarom dat dan zo is. Bij sommige kinderen kan het motiverend werken om een beloningssysteem toe te passen. Hoe dit kan worden toegepast, kan met het kind en de ouders worden afgesproken. Linkshandig De letterkaarten zijn ontwikkeld aan de hand van rechtshellend schrift, wat terug te zien is in de hellingshoek van de letters en de afbeeldingen. Voor linkshandige kinderen hellen de letters naar links. Dit betekend dat de visuele ondersteuning niet goed bruikbaar is voor linkshandige kinderen. De verbale ondersteuning kan wel worden gebruikt om het kind de lettervormen aan te leren. Tip: benoem naar het kind dat de wind van de andere kant komt bij linkshellende letters of maak gebruik van de fantasie van het kind. Tips bij het schrijven Algemene tips Kinderen moeten bewegen, zeker jonge kinderen. Leren schrijven is een erg inspannende taak. Kinderen bouwen veel spierspanning op tijdens het schrijven, wat schrijfkramp kan veroorzaken. Laat kinderen tussendoor even bewegen, bijvoorbeeld door een korte bewegingsoefening te doen los van het schrijven. Zo kan het kind ontspannen en daarna geconcentreerd verder schrijven. (In de handleiding van Zwart op wit, zijn diverse oefeningen terug te vinden om tijdens de schrijfles te doen.) Biedt kinderen verschillende materialen aan om mee te schrijven. Dit maakt het schrijven een leuk avontuur en stimuleert de motorische ontwikkeling. Probeer ook eens groot te schrijven, bijvoorbeeld op een rol behang, in zand of met scheerschuim op een spiegel. (In de handleiding van Zwart op wit, zijn diverse oefeningen terug te vinden, om op een leuke manier het schrijven te oefenen.) Sommige kinderen hebben zo veel moeite met schrijven dat blokschrift een uitkomst kan zijn. Een ergotherapeut kan helpen bij de beslissing of blokschrift de voorkeur heeft voor het betreffende kind. Bronnenlijst Berg, van den, I., Brouwer, M., Postuma, A., Vos, L. (2010) Theoretische onderbouwing. Ik schrijf met plezier. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam. McHale, K. & Cermak, S.A. (1992) Fine motor activities in elementary school: Preliminary findings and provisional implications for children with fine motor problems. American Journal of Occupational Therapy, 46, Litière, M. (2007) Mijn kind leert schrijven. En hoe kan ik helpen. Tielt: Lannoo. Legierse, L. & Smits, J. (2007) Handleiding Zwart op wit, groep 3 t/m 6. Tilburg, uitgeverij Zwijsen Schneck C.M., Amundson S.J. (2010) Prewriting and handwriting skills. In Case- Smith J, (Ed.) Occupational Therapy for Children (6 th ed.; pp ). Missouri: Elsevier Mosby Door na het schrijven van een letter samen met een kind het werk na te kijken, kan het kind bewuster worden van zijn eigen werk. Laat het 7

8 Overzicht verbale ondersteuning kleine letters De verbale ondersteuning welke tussen haakjes staat wordt niet tekstueel weergegeven op de letterkaart, maar als een afbeelding. Deze ondersteuning kan wel uitgesproken worden bij het schrijven van de letter. Tip: wanneer de letter een romplijn raakt, wordt de instructie tik gegeven. Deze hint kan ook gebruikt worden wanneer de letter op andere plaatsen een lijn of zichzelf raakt. Bijvoorbeeld wanneer een kind de twee bogen van de letter x niet aan elkaar schrijft. Geef dan aan dat de tovermaan de draai als een slurf moet tikken. a b c d e f g h i omhoog (als een luchtballon), tik glij langs de lijn over de kop door de halfpipe, tik junglebrug omhoog (als een luchtballon) nog hoger glij langs de lijn, tik aan, vlieg verder vlieg over de kop ga verder, tik aan over de kop maak een lus, knoop vast touwladder omhoog (als een luchtballon), tik glij langs de lijn, nog lager bananenbocht, vlieg verder over de kop spring naar de overkant tik aan, punt j k l m n o p q, nog lager bananenbocht, punt over de kop, terug omhoog strik hem vast over de kop over de drempel, naar beneden (als een parachute), tik spring naar de overkant, tik spring nog een keer over de drempel, naar beneden (als een parachute), tik spring naar de overkant ga verder sluit aan, junglebrug over de drempel, naar beneden (als een parachute), nog lager klim omhoog spring naar de overkant omhoog (als een luchtballon), tik glij langs de lijn, nog lager 8

9 r s t u v golf golf naar beneden ga terug omhoog (als een luchtballon) glij langs de lijn, nog lager plank door de halfpipe glij langs de lijn over de drempel door de halfpipe, tik junglebrug w x ij z over de drempel door de halfpipe, tik nog een keer, tik junglebrug draai als een slurf, stop door de halfpipe glij langs de lijn, nog lager bananenbocht, puntjes golf ski naar beneden, tik golf 9

10 Overzicht verbale ondersteuning hoofdletters De verbale ondersteuning welke tussen haakjes staat wordt niet tekstueel weergegeven op de letterkaart, maar als een afbeelding. Deze ondersteuning kan wel uitgesproken worden bij het schrijven van de letter. A B C D E F G H I J K L omhoog (als een luchtballon) glij langs de lijn naar beneden, stop spring naar boven, draai als een kleine slurf, tik draai als een grote slurf, stop spring naar boven, draai als een reuze slurf in de lucht dak plank omhoog (als een luchtballon), tik, nog lager bananenbocht spring er overheen, naar beneden (als een parachute), tik aan, grote plank start, naar beneden (als een parachute) start, naar beneden (als een parachute) nog lager bananenbocht spring er overheen, slee van de berg, tik schop de bal, vlieg verder over de bergtop, tik golf, vlieg verder M N O P Q R S T U V W X Y Z over de drempel, naar beneden (als een parachute), tik spring naar de overkant, tik spring nog een keer over de drempel, naar beneden (als een parachute), tik spring naar de overkant ga verder, sluit aan, draai, stop spring naar boven, draai als een kleine slurf ga verder, sluit aan kattenstaart, draai, stop spring naar boven, draai als een kleine slurf schop de bal in de lucht grote slurf, stop dak start, door de grote halfpipe glij langs de lijn, tik aan over de drempel, door de grote halfpipe junglebrug over de drempel, door de grote halfpipe nog een keer junglebrug draai als een grote slurf, stop start, door de grote halfpipe glij langs de lijn, nog lager bananenbocht golf ski naar beneden, tik golf, vlieg verder 10

11 11

Schrijfvisie, Schrijfschriften in blokschrift. Voor slechtzienden of leerlingen met een (licht) motorische achterstand

Schrijfvisie, Schrijfschriften in blokschrift. Voor slechtzienden of leerlingen met een (licht) motorische achterstand Schrijfvisie, Schrijfschriften in blokschrift Voor slechtzienden of leerlingen met een (licht) motorische achterstand Recensie-exemplaar 01-2008 Schrijfvisie Schrijfschriften en kopieermateriaal in blokschrift

Nadere informatie

Schrijfvisie, Schrijfschriften in blokschrift. Voor slechtzienden of leerlingen met een (licht) motorische achterstand

Schrijfvisie, Schrijfschriften in blokschrift. Voor slechtzienden of leerlingen met een (licht) motorische achterstand Schrijfvisie, Schrijfschriften in blokschrift Voor slechtzienden of leerlingen met een (licht) motorische achterstand Recensie-exemplaar V2.1 juni 2008 Schrijfvisie Schrijfschriften en kopieermateriaal

Nadere informatie

Ik schrijf met pl ezier

Ik schrijf met pl ezier Ik schrijf met pl ezier Theoretische onderbouwing (Junior Adviseurs) Ingrid van den Berg Marylon Brouwer Anouk Postuma Lisanne Vos (Senior Adviseur) Anneco van der Toorn 17 juni 2010 In opdracht van: o.b.s.

Nadere informatie

SCHRIJVEN. Doel workshop. Definitie van schrijven. Soorten schrijfproblemen. Handvatten om het schrijven te verbeteren

SCHRIJVEN. Doel workshop. Definitie van schrijven. Soorten schrijfproblemen. Handvatten om het schrijven te verbeteren SCHRIJVEN Doel workshop Soorten schrijfproblemen Handvatten om het schrijven te verbeteren Definitie van schrijven Schrijven is het op papier zetten van een boodschap Motorische vaardigheid Communicatiemiddel

Nadere informatie

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Alles over Schrijven in de basisschool Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.

Nadere informatie

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen

Alles over. Schrijven in de basisschool. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Alles over Schrijven in de basisschool Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.

Nadere informatie

Schrijfprotocol. Obs de Wezeboom. Oosteinde. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1

Schrijfprotocol. Obs de Wezeboom. Oosteinde. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1 Schrijfprotocol Obs de Wezeboom Oosteinde Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie; 01-08-2015 1 Inleiding Voor u ligt het schrijfprotocol van obs de Wezeboom. In dit protocol worden de volgende onderdelen

Nadere informatie

Voorbereidende schrijfoefeningen gaan onvoldoende Slordig of slecht leesbaar handschrift

Voorbereidende schrijfoefeningen gaan onvoldoende Slordig of slecht leesbaar handschrift Ouderinformatiebrief: Motorische schrijfproblemen & kinderfysiotherapie Het belang van Schrijven is een manier om te communiceren en om je creatief te uiten. Daarom is belangrijk in de ontwikkeling van

Nadere informatie

Alles over. Klinkers. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen

Alles over. Klinkers. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Alles over Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking met de educatieve

Nadere informatie

5.3.2.0. OMSCHRIJVING VAN HET VAKGEBIED

5.3.2.0. OMSCHRIJVING VAN HET VAKGEBIED DEELSCHOOLWERKPLAN; SCHRIJVEN INHOUDSOPGAVE; 5.3.2.0. omschrijving vakgebied 5.3.2.1. visie op schrijven 5.3.2.2. bijdrage van het leergebied aan de integrale doelen 5.3.2.3. beginsituatie 5.3.2.4. globale

Nadere informatie

handschrift Structuur van het vak Het aanleren van handschrift is opgebouwd uit een drietal kernconcepten, namelijk vormgeving, materialen

handschrift Structuur van het vak Het aanleren van handschrift is opgebouwd uit een drietal kernconcepten, namelijk vormgeving, materialen handschrift Belang van het vak Het kind kan zich pas cultureel ontwikkelen als het een goede beheersing heeft van het schrift van de samenleving waarin hij opgroeit. Handschrift is een basisvaardigheid.

Nadere informatie

Eerstelijns ergotherapie voor schoolgaande kinderen

Eerstelijns ergotherapie voor schoolgaande kinderen Eerstelijns ergotherapie voor schoolgaande kinderen Sterk in beweging Ergotherapie voor kinderen De ontwikkeling van kinderen verloopt niet altijd vanzelfsprekend. Een kind kan problemen hebben met allerlei

Nadere informatie

Karakter in een notendop PRESENTATIEBUNDEL

Karakter in een notendop PRESENTATIEBUNDEL Karakter in een notendop PRESENTATIEBUNDEL Karakter in een notendop waarom een nieuwe methode schrijven? eennieuwschriftbeeld: nieuw de karakterletters karakter in het eerste leerjaar karakter kt in het

Nadere informatie

Alles over. Handschrift. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen

Alles over. Handschrift. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Alles over Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking met de educatieve

Nadere informatie

Handschriftontwikkeling

Handschriftontwikkeling Handschriftontwikkeling Kennisgroep Speciaal Kennisgroep Speciaal is een samenwerkingsverband van organisaties voor speciaal (Mytyl)onderwijs gericht op het delen en ontwikkelen van kwalitatief hoogstaande

Nadere informatie

Gereedschap. Joop Stoeldraijer

Gereedschap. Joop Stoeldraijer Gereedschap Joop Stoeldraijer Schrijfmethodes In het vorige artikel van Gereedschap heb ik uitgebreid aandacht besteed aan Schrijf actief. Er zijn uiteraard nog veel meer schrijfmethodes te koop. Deze

Nadere informatie

Alles over. Pennenstreken. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen

Alles over. Pennenstreken. Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Alles over Pennenstreken Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking

Nadere informatie

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren 2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Werkcollege 3 Werkcollege 3 Lesdoelen: Je leert effectieve instructiestrategieën voor het handschriftonderwijs. Je krijgt een goed voorbeeld van een

Nadere informatie

Handschrift ontwikkeling

Handschrift ontwikkeling 2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Anne van Wensveen Werkcollege 6 Werkcollege 6 Doelen Je kunt jouw kennis van de handschriftontwikkeling van kinderen in groep 1 t/m 3 gebruiken om deze

Nadere informatie

Mentor Datum Groep Aantal lln

Mentor Datum Groep Aantal lln Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Rachel van der Pijl P14EhvADT De Springplank. Eindhoven

Nadere informatie

Fabel Positieve feedback in het schrijfschrift zorgt ervoor dat kinderen leesbaar leren schrijven.

Fabel Positieve feedback in het schrijfschrift zorgt ervoor dat kinderen leesbaar leren schrijven. Fabel of feit? Auteurs: Annelies de Hoop & Johannes Noordstar Goed zo! Kinderen leren leesbaar schrijven door positieve feedback. Kerndoel van het schrijfonderwijs is dat leerlingen gedurende de basisschool

Nadere informatie

Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort

Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort Groep: 2 Leerkracht : Arianne van der Laan IB-er: Ria Ruyne Ergotherapeuten: Eelke van Haeften en Viviane

Nadere informatie

Zijn zithouding heeft de volgende kenmerken: - te dicht op papier - schouders/ hoofd scheef - rechterelleboog niet op tafel - zit onderuitgezakt

Zijn zithouding heeft de volgende kenmerken: - te dicht op papier - schouders/ hoofd scheef - rechterelleboog niet op tafel - zit onderuitgezakt Samenvatting Aangezien het niveau van de motorische - en schrijfvaardigheden van de kinderen in mijn stagegroep laag ligt, wil ik de kwaliteit van het handschrift verbeteren. In dit onderzoek geef ik antwoord

Nadere informatie

BRUSHLETTERING VOOR IEDEREEN OEFENSCHRIFT

BRUSHLETTERING VOOR IEDEREEN OEFENSCHRIFT = BRUSHLETTERING VOOR IEDEREEN OEFENSCHRIFT + = + Dit oefenschrift Brushlettering voor iedereen hoort bij het gelijknamige handboek met tips en technieken over brushlettering. Maak kennis met brushpennen

Nadere informatie

Schrift 3290 SCHRIFT 1

Schrift 3290 SCHRIFT 1 Schrift Kinderen een leesbaar en verzorgd handschrift helpen verwerven behoort tot de opdrachten van de basisschool. Deze opdracht is echter niet eenvoudig. We merken dat de ontwikkeling tot een vloeiend

Nadere informatie

Karakter in een notendop PRESENTATIEBUNDEL

Karakter in een notendop PRESENTATIEBUNDEL Karakter in een notendop PRESENTATIEBUNDEL In een notendop: Waarom een nieuwe methode? Een nieuw schriftbeeld: de karakterletters Voorbereidend schrijven Karakter in heteersteeerste leerjaar Karakter in

Nadere informatie

LEREN LEZEN MET DE DAVIS LEERSTRATEGIE.

LEREN LEZEN MET DE DAVIS LEERSTRATEGIE. LEREN LEZEN MET DE DAVIS LEERSTRATEGIE. Leren lezen is een ingewikkeld proces, waarbij heel wat vaardigheden moeten worden ontwikkeld. OBS Dijkerhoek heeft daarom heel bewust gekozen voor de Davis leerstrategie

Nadere informatie

Checklist voor motorisch onhandige kinderen, van 4 12 jaar

Checklist voor motorisch onhandige kinderen, van 4 12 jaar Checklist voor motorisch onhandige kinderen, van 4 12 jaar Deze checklist is bedoeld voor leerkrachten en intern begeleiders van basisscholen. Het doel van deze vragenlijst is om te inventariseren wat

Nadere informatie

De schrijfsleutel INFORMATIEBROCHURE

De schrijfsleutel INFORMATIEBROCHURE De schrijfsleutel INFORMATIEBROCHURE 1 Voorwoord 3 2 De schrijfsleutel in het kort 4 3 Kinderen leren tegelijkertijd lezen en schrijven 6 4 Kinderen ontwikkelen een goed handschrift 7 5 Direct aan de slag

Nadere informatie

4-6 EEN GOEDE START. NOG VOOR DAT ZE LEREN SCHRIJVEN: Zo ontdekt uw kleuter spelenderwijs de juiste schrijfhouding en de eerste basisbewegingen.

4-6 EEN GOEDE START. NOG VOOR DAT ZE LEREN SCHRIJVEN: Zo ontdekt uw kleuter spelenderwijs de juiste schrijfhouding en de eerste basisbewegingen. DE EERSTE INTERACTIEVE LEER SET VOOR SCHRIJFMOTORIEK DE PERFECTE VOORBEREIDING VOOR KLEUTERS OP HUN WEG NAAR LEREN SCHRIJVEN EEN GOEDE START 4-6 NOG VOOR DAT ZE LEREN SCHRIJVEN: Zo ontdekt uw kleuter spelenderwijs

Nadere informatie

DEELBEWEGING 1 VAN HET SCHRIJVEN: LINKSHANDIG VERSUS RECHTSHANDIG

DEELBEWEGING 1 VAN HET SCHRIJVEN: LINKSHANDIG VERSUS RECHTSHANDIG DEELBEWEGING 1 VAN HET SCHRIJVEN: LINKSHANDIG VERSUS RECHTSHANDIG LINKSHANDIG RECHTSHANDIG DEELBEWEGING 2 VAN HET SCHRIJVEN: LINKSHANDIG VERSUS RECHTSHANDIG LINKSHANDIG RECHTSHANDIG DEELBEWEGING 3 VAN

Nadere informatie

Leren schrijven 4/5 JAAR. Van puntjes tot lijn. Lijnen en versiering. Van lijn tot letter. Om thuis te doen

Leren schrijven 4/5 JAAR. Van puntjes tot lijn. Lijnen en versiering. Van lijn tot letter. Om thuis te doen K E O B F IJ R H C S MIJN Leren schrijven 4/5 JAAR Van puntjes tot lijn Lijnen en versiering Van lijn tot letter Om thuis te doen 2 Van school tot thuis Van school tot thuis Beste ouders, Leren schrijven

Nadere informatie

Inleiding. Ophalen en neerhalen (1e van 2 lessen) groep 7/8

Inleiding. Ophalen en neerhalen (1e van 2 lessen) groep 7/8 Ophalen en neerhalen (1e van 2 lessen) groep 7/8 Inleiding De methode " " is grafo-cognitief. Dit houdt in dat de vaardigheid van de kinderen wordt geoefend, in samenhang met hun letterkennis. In deze

Nadere informatie

Overzicht competenties Schrijven

Overzicht competenties Schrijven Overzicht competenties Schrijven Inleiding De insteek bij alle hbo-opleidingen is om in de komende jaren een competentiegerichte aanpak te gaan hanteren. De bedoeling daarbij is om onder andere de student

Nadere informatie

. In een notendop. Over de auteur

. In een notendop. Over de auteur Boek : DCD-hulpgids voor leerkrachten. Achtergrond en adviezen bij de motorische coördinatiestoornis. Auteur : Eelke van Haeften 2009, Pica ISBN: 9789077671276 Bespreker : Sofie Bruyneel Datum : april

Nadere informatie

Het bereiken van een mijlpaal betekent vaak een feestje!

Het bereiken van een mijlpaal betekent vaak een feestje! Met voor het vak schrijven! De mijlpaal van het leren schrijven Schrijven stelt ons in staat om op een gestructureerde manier gedachten en kennis weer te geven. Daarnaast speelt het een belangrijke rol

Nadere informatie

Methodeanalyse Talent

Methodeanalyse Talent Methodeanalyse Talent Wij hebben gekozen voor de methode Talent. Voornamelijk omdat Tessa en Wouter er veel mee hebben gewerkt. Wouter en Tessa hebben wel hele verschillende ervaringen met de methode.

Nadere informatie

TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen Goed Gelezen

TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen Goed Gelezen TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen Goed Gelezen Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze methode zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek implementatiekoffer

Nadere informatie

Dyspraxie - DCD. DCD = Developmental Coördination Disorder

Dyspraxie - DCD. DCD = Developmental Coördination Disorder Dyspraxie - DCD DCD = Developmental Coördination Disorder DCD = ONTWIKKELINGSSTOORNIS is niet verworven, maar aanwezig vanaf de geboorte verandert voortdurend tijdens de ontwikkeling, er duiken leeftijdsgebonden

Nadere informatie

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren

Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren 2.4.1 Handschrift ontwikkeling Marjolein van Buuren Hoorcollege 1 2.4.1 taal en zaakvakken Samenhang: In werkcollege 2 wordt het win-winmodel ingezet om belangrijke begrippen uit het handschriftonderwijs

Nadere informatie

LESVOORBEREIDING Coteaching

LESVOORBEREIDING Coteaching KAREL DE GROTE HOGESCHOOL Professionele bachelor in het onderwijs: lager onderwijs Onderwijsgroep Welzijn, Onderwijs en gezondheid Campus Zuid, Brusselstraat 45-2018 Antwerpen T: 03/613.14.66 M: praktijkcel.pbklo@kdg.be

Nadere informatie

Primair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau

Primair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau Primair onderwijs Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau Balans van de handschriftkwaliteit in het basis- en speciaal basisonderwijs PPON-reeks nummer 50 Cito/Arnhem, februari 2013 Methodegebruik (par.

Nadere informatie

Aansluiten bij de behoefte van ieder kind. Makkelijker gezegd dan gedaan?

Aansluiten bij de behoefte van ieder kind. Makkelijker gezegd dan gedaan? Aansluiten bij de behoefte van ieder kind. Makkelijker gezegd dan gedaan? Kinderen ontwikkelen hun motoriek en hun motorische vaardigheden op hun eigen manier, in hun eigen tempo. Dit lijkt vanzelf te

Nadere informatie

De ontwikkelde materialen per unit.

De ontwikkelde materialen per unit. Handleiding. Dit is de handleiding voor het remediërende programma voor de leeszwakke leerling bij het vak Engels. De hulpmiddelen zijn ontwikkeld voor leerlingen die bij de toetsen technisch lezen uitvallen

Nadere informatie

Hieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen.

Hieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen. Onderbouwrapport In het onderbouwrapport waarderen wij alle genoemde aspecten ten opzichte van de leeftijd. Een waardering wordt uitgedrukt in een cijfer. U kunt via de beknopte omschrijvingen in het rapport

Nadere informatie

Mogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen?

Mogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen? Mogen wij zien wat uw leerlingen al kunnen? ÿs±c

Nadere informatie

Huiswerkbeleid op onze school

Huiswerkbeleid op onze school Huiswerkbeleid op onze school Basisschool St. Catharina Haastrecht Huiswerk.wat is dat? Onder huiswerk verstaan we werk dat vanuit de school meegegeven wordt en waarvan verwacht wordt dat het door alle

Nadere informatie

Arrangementen dagbesteding VSO Oriëntatiefase Verdiepingsfase Integratiefase Leerjaar 1 (de

Arrangementen dagbesteding VSO Oriëntatiefase Verdiepingsfase Integratiefase Leerjaar 1 (de ARRANGEMENTKAART maart 2013 Arbeid schriftelijke taal VSO- AFDELING Standaarden VSO Leeftijd à 13 14 15 16 17 18 19 Gevorderd 25% 10 10 11 11 11 12 12 Voldoende 75% 7 7 8 8 9 9 10 Minimum 90% 3 4 4 4 5

Nadere informatie

Huiswerk op de Sint Josephschool.

Huiswerk op de Sint Josephschool. Huiswerk op de Sint Josephschool. Informatiebrochure voor ouders / verzorgers. Deze brochure is opgezet om u als ouders/verzorgers te informeren over de rol van huiswerk op de Sint Josephschool. We hopen

Nadere informatie

Effectiveness of a self-regulated remedial program for handwriting difficulties

Effectiveness of a self-regulated remedial program for handwriting difficulties Effectiveness of a self-regulated remedial program for handwriting difficulties Van Waelvelde, De Roubaix A, Steppe L, et al. (2017) Effectiveness of a self-regulated remedial program for handwriting difficulties.

Nadere informatie

Tips voor aanvankelijk technisch lezen (groep 3)

Tips voor aanvankelijk technisch lezen (groep 3) Leestips Tips voor aanvankelijk technisch lezen (groep 3) In groep 3 krijgt je kind gerichte leesinstructie. Hij leert dat woorden uit letters bestaan en dat aan al deze letters een bepaalde klank vastzit.

Nadere informatie

6 een mogelijke opbouw van oefeningen

6 een mogelijke opbouw van oefeningen 6 een mogelijke opbouw van oefeningen We bieden hier een oefenpakket aan, bestaande uit oefeningen die onmiddellijk in de klas of thuis kunnen worden gemaakt. Het is absoluut niet de bedoeling om een volledige

Nadere informatie

OEFENSCHEMA HARTREVALIDATIE

OEFENSCHEMA HARTREVALIDATIE OEFENSCHEMA HARTREVALIDATIE 17601 Inleiding In deze folder vindt u een algemeen oefenschema en beweegadvies. Deze kunt u gebruiken ter voorbereiding op de revalidatie, maar ook tijdens en na de revalidatieperiode.

Nadere informatie

ZIE MIJ LEREN. Groep 1. Spelend leren met Onderbouwd. Naam:

ZIE MIJ LEREN. Groep 1. Spelend leren met Onderbouwd. Naam: pelend leren met Onderbouwd pelend leren met Onderbouwd Voor je ligt het Zie mij leren-boekje van Onderbouwd. Voor ieder thema is er een nieuwe bladzijde. Elk thema begint met een taaldoel, gevolgd door

Nadere informatie

Dit programma is gemaakt voor leerlingen van groep 4 en 5 van de basisschool, het praktijkonderwijs, vmbo bbl en mbo 1.

Dit programma is gemaakt voor leerlingen van groep 4 en 5 van de basisschool, het praktijkonderwijs, vmbo bbl en mbo 1. Spelling op maat 1 De Muiswerkprogramma s Spelling op maat 1, 2 en 3 vormen een complete leerlijn voor de spelling die op de basisschool moet worden aangeleerd. Spelling op maat 1 is het eerste deel van

Nadere informatie

Informatie. vakgebieden. Groep 3

Informatie. vakgebieden. Groep 3 Informatie vakgebieden Groep 3 Rekenen en wiskunde Gehanteerde methode: Wereld in getallen. Sinds een aantal jaren rekenen we met de nieuwe methode: De wereld in getallen. De inhoud van een rekenles bestaat

Nadere informatie

Informatie over het werkgeheugen

Informatie over het werkgeheugen Informatie over het werkgeheugen Wat is het Werkgeheugen? De mogelijkheid om informatie van verschillende aard vast te houden en deze informatie te gebruiken in een denkproces waarbij nieuwe en reeds aanwezige

Nadere informatie

Spelend leren. Kleuters spelen toch alleen maar?

Spelend leren. Kleuters spelen toch alleen maar? Spelend leren Kleuters spelen toch alleen maar? Wat gaan we doen Spelenderwijs leren Spel en cognitieve ontwikkeling de appel Vragen stellen Zelf aan de slag met spelmateriaal! Spelenderwijs leren Kinderen

Nadere informatie

Coördinatiestoornis bij kinderen en jongeren Developmental Coordination Disorder (DCD)

Coördinatiestoornis bij kinderen en jongeren Developmental Coordination Disorder (DCD) Wat staat er in deze folder? UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Coördinatiestoornis bij kinderen en jongeren Developmental Coordination Disorder (DCD) Inleiding voor ouders 1 Informatie

Nadere informatie

Oefenschrift. Naam. Klas

Oefenschrift. Naam. Klas Leren schrijven Oefenschrift Oefeningen met het vulpotlood volgend op de waskrijtstift voor een optimale bewegingsuitvoering en als voorbereiding op eerste schrijfoefeningen.. Naam Klas Leren Schrijven

Nadere informatie

HOE GAAN WE IN DE GROEP MET ELKAAR OM?

HOE GAAN WE IN DE GROEP MET ELKAAR OM? HOE GAAN WE IN DE GROEP MET ELKAAR OM? Het meest belangrijk voor een goed leerklimaat is een fijne onderlinge sfeer. Vertrouwen, veiligheid, gezelligheid en ook rust zijn hierbij onmisbaar! Iedere dag

Nadere informatie

Startboekje. Naam: Groep:

Startboekje. Naam: Groep: Startboekje Naam: Groep: LES 1 samen met de leerkracht 1 1 luister - lees - wijs aan 1 2 3 de juf de meester de pen 4 5 6 het potlood de streep het rondje 7 8 9 het gum de lijm de kwast 1O 11 12 de schaar

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Coördinatiestoornis bij kinderen en jongeren

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Coördinatiestoornis bij kinderen en jongeren UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Coördinatiestoornis bij kinderen en jongeren Developmental Coordination Disorder (DCD) Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie

Nadere informatie

Ruimten Wetenschapsspellen en Robots

Ruimten Wetenschapsspellen en Robots Ruimten Wetenschapsspellen en Robots De avonturiers Opdrachtenboekje Editie van het Pass Dit opdrachtenboekje behoort tot Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Voornaam Naam Naam Naam Naam Naam

Nadere informatie

ARRANGEMENTKAART SCHRIFTELIJKE TAAL SO- AFDELING

ARRANGEMENTKAART SCHRIFTELIJKE TAAL SO- AFDELING ARRANGEMENTKAART SCHRIFTELIJKE TAAL SO- AFDELING Standaarden Rafael Leeftijd 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gevorderd 25% 5 5 5 6 6 7 7 8 9 Voldoende 75% 3 3 3 4 4 5 5 6 6 Minimum 90% 1 1 2 2 2 2 2 3 3 Arrangementen

Nadere informatie

Blauwe stenen leer je zo

Blauwe stenen leer je zo Handleiding groep 3-8 Blauwe stenen leer je zo Wijzers Jeelo heeft gele wijzers om samen met leerlingen te verkennen hoe je een steen van Jeelo leert. Voor groep 3-4 wijzer 2009 Zo leer je blauwe stenen

Nadere informatie

Huiswerkbeleid op onze school

Huiswerkbeleid op onze school Huiswerkbeleid op onze school Huiswerk.wat is dat? Onder huiswerk verstaan we werk dat vanuit de school meegegeven wordt en waarvan verwacht wordt dat het door alle leerlingen thuis gemaakt of geoefend

Nadere informatie

Handleiding Vingerspelling en Letterherkenning.

Handleiding Vingerspelling en Letterherkenning. Handleiding Vingerspelling en Letterherkenning. Inleiding. De module Vingerspelling en Letterherkenning is onderdeel van de methode AAD. Het is de eerste module, speciaal voor degenen die het Nederlands

Nadere informatie

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport

Inleiding. Autisme & Communicatie in de sport Sanne Gielen Inleiding Starten met een nieuwe sport is voor iedereen spannend; Hoe zal de training eruit zien? Zal de coach aardig zijn? Heb ik een klik met mijn teamgenoten? Kán ik het eigenlijk wel?

Nadere informatie

Mooie woordenmuseum. Beeldende workshop spelling groep 3 Jan & Ko kunsteducatie. EI IJ woorden

Mooie woordenmuseum. Beeldende workshop spelling groep 3 Jan & Ko kunsteducatie. EI IJ woorden Mooie woordenmuseum Beeldende workshop spelling groep 3 Jan & Ko kunsteducatie EI IJ woorden Theoretische verantwoording: Modern taalonderwijs is interactief van aard. 3 uitgangspunten hierbij zijn: Sociaal

Nadere informatie

Kobe* (10 jaar) heeft ernstige dyslexie

Kobe* (10 jaar) heeft ernstige dyslexie Kobe* (10 jaar) heeft ernstige dyslexie En daarmee is de kous af? Nee, natuurlijk niet! Dyslexie is een symptoom van één of meerdere obstakels in de ontwikkeling. Het is dus geen vaststaand feit waarmee

Nadere informatie

lezen als de basis van leren

lezen als de basis van leren lezen als de basis van leren Lezen is een van de belangrijkste vaardigheden die we in ons leven leren. Door te lezen doen we nieuwe kennis op, kunnen we ons ontspannen en de wereld om ons heen beter begrijpen.

Nadere informatie

Stroomschema s maken in Word

Stroomschema s maken in Word 1 Stroomschema s maken in Word Een programma direct maken in Scratch gaat vaak wel goed als het een klein programma is. Als het programma groter en moeilijker is, is het lastig om goed te zien welk commando

Nadere informatie

10 Stappen voor het maken van een Mindmap

10 Stappen voor het maken van een Mindmap 10 Stappen voor het maken van een Mindmap Benodigdheden Om een mindmap te maken heeft u de volgende materialen nodig: papier stiften Gebruik bij voorkeur A3-formaat blanco papier, lijntjes of ruitjes leiden

Nadere informatie

Dit jaar zit uw kind in groep 3. Een spannend jaar, waarin de nadruk ligt op het leren lezen, ook wel aanvankelijk lezen genoemd.

Dit jaar zit uw kind in groep 3. Een spannend jaar, waarin de nadruk ligt op het leren lezen, ook wel aanvankelijk lezen genoemd. Dit jaar zit uw kind in groep 3. Een spannend jaar, waarin de nadruk ligt op het leren lezen, ook wel aanvankelijk lezen genoemd. Voor taal en lezen werken wij met Lijn 3, een taal- en leesmethode van

Nadere informatie

De les kost minstens een half uur. Afhankelijk van je groep en je uitvoering kun je er ook twee lessen van maken.

De les kost minstens een half uur. Afhankelijk van je groep en je uitvoering kun je er ook twee lessen van maken. Les rompverhoudingen groep 6,7 Inleiding De methode " " is grafo-cognitief. Dit houdt in dat de vaardigheid van de kinderen wordt geoefend, in samenhang met hun letterkennis. In deze les is vooral de letterkennis

Nadere informatie

Klankzuivere werkwoorden vervoegen Methode voor beelddenkers Juf Kitty 2016

Klankzuivere werkwoorden vervoegen Methode voor beelddenkers Juf Kitty 2016 Klankzuivere werkwoorden vervoegen Methode voor beelddenkers Juf Kitty 2016 Inleiding Waarom klopt het niet als je werdt schrijft? Is het kookte of kookde? Als je onvoldoende Nederlands spreekt als tweede

Nadere informatie

Je handschrift mooier maken.

Je handschrift mooier maken. Je handschrift mooier maken. 3 Delen:Succes afdwingen. De letters schrijven. Vermijd frustratie Evenals bij het nemen van vingerafdrukken, is iemands handschrift volledig eigen en uniek voor die persoon.

Nadere informatie

Onderwerp. Voorkennis. VVKBaO

Onderwerp. Voorkennis. VVKBaO Onderwerp Voorkennis Er worden enkele vaste commando s aangebracht. Leerlingen krijgen een probleem en moeten via het geven van die commando s het probleem zien op te lossen. De leerlingen zien in dat

Nadere informatie

Lesplanformulier. Les wordt gegeven in een open ruimte met ronde tafels en een computergedeelte. Een les duurt 50 minuten

Lesplanformulier. Les wordt gegeven in een open ruimte met ronde tafels en een computergedeelte. Een les duurt 50 minuten Lesplanformulier naam student : Aukelien Stalman opleiding : docent GZW jaar : 3 naam school : Gomarus College Assen coach : klas : 1 datum van de les: mei 2017 Lesonderwerp: Biologie stevigheid en beweging

Nadere informatie

NSCCT. Instructies voor de testafname. Groep NIET SCHOOLSE COGNITIEVE CAPACITEITEN TEST

NSCCT. Instructies voor de testafname. Groep NIET SCHOOLSE COGNITIEVE CAPACITEITEN TEST NSCCT NIET SCHOOLSE COGNITIEVE CAPACITEITEN TEST Instructies voor de testafname Groep 4 5 6 7 8 Inhoud Groep 4 1 Groep 5 6 Groep 6 10 Groep 7 14 Groep 8 18 Instructies voor de testafname Groep 4 4 De test

Nadere informatie

Studievaardigheden. BEN/LO/ADHD/14/0003j April 2014

Studievaardigheden. BEN/LO/ADHD/14/0003j April 2014 Studievaardigheden N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst, of wanneer u

Nadere informatie

Wat is Digi-Spelling?

Wat is Digi-Spelling? Digi - Spelling Digi-Spelling is een webbased remediërend spellingprogramma van de Zuid-Vallei. Het programma behoort tot de reeks remediërende programma s van De Zuid-Vallei. Voor informatie over het

Nadere informatie

Beter zien is beter leven

Beter zien is beter leven Beter zien is beter leven Wij helpen u en uw kind graag om beter te zien. Oogonderzoek en visuele training bij: Lees- en leerproblemen NLD Dyslexie Hoofdpijn Vermoeide ogen Concentratieproblemen Klachten

Nadere informatie

Draaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven)

Draaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven) Draaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven) Naam leerling: Klas:.. Wat is het? DYSORTHOGRAFIE Moeizame automatisatie aan de klank-tekenkoppeling.

Nadere informatie

Basisspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basis Werkwoordspelling en Basisgrammatica.

Basisspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basis Werkwoordspelling en Basisgrammatica. Basisspelling Basisspelling is onderdeel van de Bundel Basisprogramma's. Deze bundel bevat ook Basis Werkwoordspelling en Basisgrammatica. Het Muiswerkprogramma Basisspelling bestrijkt de basisregels van

Nadere informatie

9-2-2016. Het volgen en ontwikkelen van de kleine motoriek. Wat heb je met de kleine motoriek? MOTORISCHE ONTWIKKELING. Breda 2 februari 2016

9-2-2016. Het volgen en ontwikkelen van de kleine motoriek. Wat heb je met de kleine motoriek? MOTORISCHE ONTWIKKELING. Breda 2 februari 2016 MOTORISCHE ONTWIKKELING Wat heb je met de kleine motoriek? Het volgen en ontwikkelen van de kleine motoriek Breda 2 februari 2016 Hans Stroes Voorkennis? Hoe volg jij de kleinmotorische ontwikkeling? En

Nadere informatie

Informatie bovenbouw Donderdag 29 september: uur

Informatie bovenbouw Donderdag 29 september: uur Informatie bovenbouw 2016 2017 Donderdag 29 september: 14.30 16.00 uur CBS De Lichtbron Johan Frisostraat 2 9285 TS Buitenpost 0511 542 385 Welkom in onze groep, Vanmiddag krijgt u een rondleiding van

Nadere informatie

In het thema In elke hoek een boek! kunt u in dagelijkse situaties ook aandacht besteden aan bijvoorbeeld de volgende doelen:

In het thema In elke hoek een boek! kunt u in dagelijkse situaties ook aandacht besteden aan bijvoorbeeld de volgende doelen: Kansen grijpen en kansen creëren In het thema In elke hoek een boek! wordt gewerkt aan doelen rondom taal, rekenen, motoriek en de sociaal-emotionele ontwikkeling. Om zo goed mogelijk te werken aan de

Nadere informatie

Spellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Spel 2: Winkeltje spelen Spel 3: Lezen voor het slapen gaan Spel 4: Blijven voorlezen

Spellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Spel 2: Winkeltje spelen Spel 3: Lezen voor het slapen gaan Spel 4: Blijven voorlezen Spellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Kinderen hebben in kern 1, 2 en 3 al veel woorden geleerd. Het is een leuk spel om de letters van die woorden op de rug van uw kind te schrijven en het kind

Nadere informatie

Gevarieerde Spelling is een programma voor het leren van de belangrijkste spellingregels van het Nederlands.

Gevarieerde Spelling is een programma voor het leren van de belangrijkste spellingregels van het Nederlands. Gevarieerde Spelling Gevarieerde Spelling is een programma voor het leren van de belangrijkste spellingregels van het Nederlands. Doelgroep Gevarieerde Spelling Gevarieerde Spelling is bedoeld voor leerlingen

Nadere informatie

Europa schrijft. Richting pedagogiek aan de Universiteit van Gent. 1991.

Europa schrijft. Richting pedagogiek aan de Universiteit van Gent. 1991. Europa schrijft In een reeks artikelen bespreekt Harmen Hettinga telkens één methode uit een Europees land. Al bladerend door de schrijfschriften worden opvallende zaken en wellicht overeenkomsten met

Nadere informatie

Er zijn enkele dingen waar u als ouder al op kunt letten in de uitspraak van uw kind:

Er zijn enkele dingen waar u als ouder al op kunt letten in de uitspraak van uw kind: Er zijn enkele dingen waar u als ouder al op kunt letten in de uitspraak van uw kind: Luister naar wát uw kind zegt en niet naar hóe het gezegd wordt. Als u steeds verbetert wat uw kind zegt, zal het plezier

Nadere informatie

Workshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent?

Workshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent? Workshop Handleiding Verhalen schrijven wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Even voorstellen stelt zich kort voor en vertelt

Nadere informatie

TAALONTWIKKELING 2. Activiteiten bij leren. Inspiratie:

TAALONTWIKKELING 2. Activiteiten bij leren. Inspiratie: TAALONTWIKKELING 2 Boek: Activiteiten bij leren Inspiratie: Blz. 15 Blz. 18 Blz. 39 Taalactiviteiten bij een boek Leergebieden in samenhang (kerndoelen) linken naar Taalactiviteiten rond een boek Voor

Nadere informatie

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak b/d-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Stap 1

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak b/d-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Stap 1 veilig leren lezen Letterkennis Aanpak b/d-probleem Auteur: Susan van der Linden De letters b en d zijn voor veel kinderen een bron van verwarring. Dit komt door hun gelijke vorm. Toch kunt u dit probleem

Nadere informatie

1. LEZEN Inleiding: doel en structuur Gebaren lezen

1. LEZEN Inleiding: doel en structuur Gebaren lezen 1. LEZEN Inleiding: doel en structuur De doorloopklok wordt gezet, zodat de leerlingen weten tot wanneer er wordt gewerkt. De leerkracht vertelt welke lesonderdelen aan bod zullen komen en vertelt ook

Nadere informatie

Alfabetisering. ~de versnelde versie~

Alfabetisering. ~de versnelde versie~ Alfabetisering ~de versnelde versie~ Introductie pilot versnelde alfabetisering Waarom gekozen voor een versnelde manier van alfabetisering? - het trage tempo + ballast (bij de start van geletterdheid

Nadere informatie