Schrijfprotocol. Obs de Wezeboom. Oosteinde. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

Transcriptie

1 Schrijfprotocol Obs de Wezeboom Oosteinde Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

2 Inleiding Voor u ligt het schrijfprotocol van obs de Wezeboom. In dit protocol worden de volgende onderdelen m.b.t. schrijven beschreven. - Achtergrondinformatie over schrijven - Doorgaande leerlijn - Gemaakte afspraken m.b.t. schrijven op obs de Wezeboom Bovenstaande dient als doel om een goede doorgaande lijn door de school te realiseren en dat ieder (leerkracht, leerling en ouders) bekend zijn met onze visie op het schrijfonderwijs. Team obs de Wezeboom Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

3 Inhoud Achtergrondinformatie over schrijven Doorgaande leerlijn Gemaakte afspraken m.b.t. schrijven op obs de Wezeboom Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

4 Achtergrondinformatie Voorwaarden schrijfontwikkeling Fasen en voorwaarden in het schrijfproces Vanaf groep 1 (en eigenlijk ook al eerder) is men al in enige mate bezig met schrijfonderwijs. Kinderen bewegen en spelen en hun motoriek wordt van groot (grof) naar klein (fijn) ontwikkeld. Principe voor (schrijf)motoriek: de ontwikkeling verloopt van grote bewegingen naar kleine en van het totale lichaam naar pols, hand en vingers. De grote ruimte is het vertrekpunt en wordt beleefd met het totale lichaam (Drs. Van Engen). De voorwaarden die van belang zijn voor de schrijfontwikkeling: - De grove motoriek voor de groot motorische bewegingen - De fijne motoriek voor gedetailleerde bewegingen van de hand en vingers - De oog-, handcoördinatie voor het afstemmen van de bewegingen - De visuele waarneming om kleur, vorm, grootte en figuur te herkennen - De ruimtelijk oriëntatie om afstanden op papier in te schatten Leren schrijven is een complex proces die zich ook na groep 8 blijft ontwikkelen. Fase1 ontluikende geletterdheid : - Ontwikkeling van de motoriek (van grof naar fijn) Algemene en specifieke schrijfvoorden zijn: - Motorische vaardigheden; grove en fijne motoriek - Ruimtelijk oriëntatie; begrippen als links-rechts, boven-onder en voor-achter - Lichaamskennis; stand voeten, benen, rechte rug, buik, schouders en hoofd - Lateralisatie; ontwikkeling van de voorkeurshand - Ontspanning; ontspannend leren schrijven Specifiek schrijfvoorwaarden: - Begrippen als; lichaamshouding, pengreep, ligging papier, beweging schrijvende hand, oog-handcoördinatie Fase 2 & 3 voorbereidend (aanvankelijk) schrijven : Dit komt men tegen in groep 2 en de eerste maanden van groep 3 en sluit aan op fase 1. In deze fase wordt een vloeiende schrijfbeweging ontwikkeld waarbij gelet wordt op een juiste schrijfhouding, pengreep en schriftligging. Belangrijk is dat in deze fase de grondpatronen goed geoefend worden. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

5 Deze grondpatronen zijn te oefenen op allerlei leuke werkbladen. Het doel van deze fase is het kind voorbereiden op het methodisch leren schrijven van de letters, de verbindingen en de cijfers. Wanneer de grondpatronen voldoende beheerst worden, gaat de volgende fase in. Fase 4 Vanaf halverwege groep 3 tot en met groep 4 leren de kinderen écht schrijven. Eerst het blokschrift of gelijk het lopend schrift. De voorwaarde bij beide is wel dat de grondpatronen en de letters en cijfers eerst goed geautomatiseerd moeten zijn. De leerstof wordt volgens een volgorde aangeleerd: 1) Handelend schrijven voor de lettervorm; de kinderen oefenen op allerlei manieren hoe de lettervorm is 2) Oefeningen voor de letterbeweging; de motoriek voor de letters wordt getraind 3) Letters worden verbonden tot woorden; de romp-, lus- en stokletters worden d.m.v. verbindingen met elkaar verbonden 4) Woorden worden geplaatst in de ruimte; de kinderen leren hoe de woorden te verdelen op hun papier De kinderen schrijven nu echt met hun voorkeurshand: links of rechts. Fase 5 & 6 voortgezet schrijven en schriftopvoeding : Vanaf groep 5 gaat het schrift een meer dienende functie vervullen. Het sccent ligt op de letters verder inslijpen, de verbindingen en op het schrijven als communicatiemiddel. De kinderen beginnen een meer persoonlijk handschrift te ontwikkelen. De voorwaarden zijn: - Het handschrift moet duidelijk leesbaar zijn - Het handschrift moet licht rechtshellend zijn - Het handschrift moet voldoende snel geschreven kunnen worden In deze fase leren de kinderen ook om vakoverstijgend te schrijven. Deze fase loopt tot en met groep 8, echter het schrijfproces is dan nog niet voltooid! Criteria handschrift Een goed handschrift moet aan bepaalde eisen voldoen. Niet alleen het product, maar ook het proces wordt getoetst op verschillende aspecten. Het product Een duidelijk leesbaar handschrift voldoet aan de volgende eisen: - Schrijflijn is overal even dik, zonder haperingen en vloeiend - De (hoofd)letters zijn goed van vorm - Letters, woorden en zinnen staan op de grondlijn - De (hoofd)letters zijn even groot (romp-, lus-, stokverhouding) - Alle letters staan in dezelfde richting - De afstanden tussen de letters en woorden zijn gelijk - Letterverbindingen zijn op de juiste manier geschreven - Duidelijk tekstblok met voldoende marges boven, onder, links en rechts - Cijfers zijn op de juiste manier geschreven - Cijfers zijn even groot Met deze punten kan een leerkracht het handschrift van een kind goed beoordelen. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

6 Houdingen en materialen Het proces Onder het proces verstaan we de lichaamshouding, de papierligging en de pengreep. Lichaamshouding (ontspannen): - Voeten plat op de grond, één voet mag iets naar achter geplaatst zijn - De onderarmen liggen ontspannen op tafel - De lendenen en onderrug leunen tegen de leuning van de stoel - Het hoofd is licht gebogen - Het onderbeen en bovenbeen staan in een hoek van 90 - De afstand van het oog tot het schrijfblad is de lengte van een lange neus - De romp recht voor het tafelblad (vuistdikte hiertussen) - Rug, schouders en hoofd zijn recht Papierligging: De papierligging is voor links- en rechtshandigen verschillend. Met de ruitenwisserstest kan bepaald worden hoe en waar het papier moet liggen. De niet-schrijvende hand houdt het papier aan de boven- of onderkant vast. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

7 Pengreep: De ontwikkeling van de pengreep begint al bij de kleuters met de vuistgreep. Hierna volgt de precisiegreep. Een verkeerde pengreep is moeilijk om weer af te leren. Pengreep: - De pen wordt vastgehouden tussen duim en wijsvinger - De wijsvinger ligt ontspannen op de pen en is soepel gebogen - De duim is gebogen bij het eerste kootje - De pen rust op de middelvinger en de achterkant van de pen rust op de ronding tussen de duim en wijsvinger - De zijkant van de hand en de pink rusten licht op de tafel - Linkshandigen houden hun pen iets hoger vast dan rechtshandigen Schrijfmaterialen Tafel en stoel: Ideaal is een schuin oplopend tafelblad, maar een nadeel is, dat wat er op ligt, er snel van af glijdt. De stoel, tafel en kind moeten goed op elkaar afgestemd zijn. Schoolmeubilair heeft een kleurencode, waarbij de tafel en stoel bij elkaar horen. Wanneer het kind de juiste zithouding kan aannemen (eerder beschreven) en ontspannen kan zitten, dan heeft het meubilair de juiste hoogte. Lokaal: Ook het lokaal kan van invloed zijn op het schrijfproces. Het moet voldoen aan: - Voldoende lichtinval of gebruik van goede lampen - Voldoende ventilatie, temperatuur rond de 20 C - Plaats in het lokaal; links- en rechtshandigen mogen elkaar niet kunnen aanstoten Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

8 Liniëring van het schrift: Vanaf dat een kind leert schrijven (groep 3) heeft het schrijfpapier nodig met liniëring. Vanaf groep 3 lopen de liniëringen op van groot naar geen liniëring. Hoe beter de fijne motoriek ontwikkeld is, hoe minder (grote) steunlijnen er nodig zijn. Schrijfinstrument: Er zijn een aantal eisen verbonden aan dit materiaal: - Het moet goed tussen de (kleine) vingers van het kind passen - Het schrijfspoor moet goed leesbaar en zonder onderbrekingen zijn - De weerstand op het papier mag niet te groot of vaag zijn - Het moet een duurzame kwaliteit hebben. Een (zeskantig) potlood voldoet aan veel eisen. Meestal leert een kind hiermee ook schrijven. Wanneer het kind de juiste pengreep heeft, een goede druk van het potlood op het papier heeft én het schrijfspoor regelmatig is, dan kan er besloten worden om over te gaan op de vulpen. Eventueel kunnen de kinderen, die moeite hebben met schrijven met een vulpen, ook gebruik maken van een fijnschrijver. Ook voor linkshandigen kan deze pen veel geknoei voorkomen. Kerndoelen van het schrijven Aan het eind van groep 8 moet de basisschool aan een aantal kerndoelen voldoen. Kerndoel 1 De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. Kerndoel 5 De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals: informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen. Kerndoel 8 De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het schrijven van een brief, een verslag, een formulier of een werkstuk. Zij besteden daarbij aandacht aan zinsbouw, correcte spelling, een leesbaar handschrift, bladspiegel, eventueel beeldende elementen en kleur Kerndoel 9 De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

9 Rol van de leerkracht in het schrijfproces De leerkracht heeft een cruciale rol in het schrijfonderwijs. De leerkracht is verantwoordelijk voor het behalen van de verschillende fasen, voorwaarden, eisen en kerndoelen door de kinderen. Om dit te kunnen halen dient de leerkracht goed schrijfonderwijs te geven in de groep. Als eerste moet de leerkracht zelf voldoen aan de eisen van een goed handschrift. Verder zorgt de leerkracht voor de voorwaarden en materialen die de leerlingen in elke fase nodig hebben. Voorbeeld van een schrijfles: - Warm-up grove motoriek - Warm-up fijne motoriek - Introductie van de letter - Begeleide oefening - Zelfstandig met ondersteuning van de leerkracht - Geheel zelfstandig - Verwante activiteiten De leerkracht moedigt leerlingen aan, is alert, spreidt de aandacht, geeft positieve feedback en loopt veel rond om na te gaan waar de kinderen mee bezig zijn en of zij ook hulp nodig hebben. Schrijfproblemen voorkomen is beter dan ze later corrigeren! Het is belangrijk dat de leerkracht ook bij andere schrijfsituaties let op een goede houding, papierligging, pengreep en goed verzorgd handschrift. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

10 Doorgaande leerlijn Op onze school gebruiken wij de methode Pennenstreken. Deze methode voldoet aan de schrijffasen en de kerndoelen van het schrijfonderwijs. De methode beschrijft de volgende doorgaande lijn: - Groep 1-2: in het kleuterdeel van Pennenstreken ligt het zwaarste accent op de ontwikkeling van de motorische vaardigheden. Er worden systematisch spel- en groepsactiviteiten aangeboden, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen de grove en fijne motoriek. Naast een goede ontwikkeling van de motoriek is de ontwikkeling van een goede schrijfhouding van groot belang. Op een speelse manier leren, ervaren en oefenen de oudste kleuters de goede zithouding, papierligging en potloodhantering. - Groep 3: hier ligt het accent op het leren schrijven van de losse schrijfletters. Pas als de kinderen dit beheersen, wordt het aan elkaar schrijven geoefend. Dit gebeurt met eenlettergrepige woorden. In deze groep worden ook de cijfers aangeboden. - Groep 4: in deze groep leren de kinderen de hoofdletters. De hoofdletters worden eerst apart aangeboden en ingeoefend. Hierna worden de hoofdletters en hun verbinding met de volgende, kleine letter geoefend. Ook is hier nog aandacht voor de cijfers. - Groep 5: herhalen en automatiseren van het methodische schrift staat centraal. - Groep 6: in deze groep maken de kinderen een begin met temposchrijven en met reflectie op hun eigen schrijfresultaten. - Groep 7-8: hier is nog regelmatig aandacht voor het versnellen van het handschrift in methodisch schrift. Naast het methodisch schrift komt in groep 7 het blokschrift aan de orde. Einddoelstelling Pennenstreken: Teksten kunnen schrijven in een acceptabel tempo en in een goed leesbaar handschrift. Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

11 Tussendoelstellingen: Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

12 Gemaakte afspraken op obs de Wezeboom Op obs de Wezeboom hebben we de volgende afspraken, m.b.t. schrijven, gemaakt. Groep 1-2: Inzet van Kleuterdeel Pennenstreken Schrijven met (driekante) potloden Letten op pengreep, papierligging en zithouding Vanaf groep 2; oefenen met schrijfpatronen Groep 3-4: Midden groep 3: Aanleren van (kleine) schrijfletters en cijfers Groep 4; Aanleren van (hoofd)schrijfletters Vanaf groep 3 schrijven met (zeskantig) potlood Letten op pengreep, goede druk van potlood op het papier, regelmatig schrijfspoor Letten op papierligging en zithouding Vanaf midden groep 4 schrijven met vulpen (wel voldoen aan bovenstaande punten) Linkshandigen schrijven evt. met Stabilo fijnschrijver Leerlingen krijgen hun vulpen (eenmalig) van school, evt. ook de linkse fijnschrijver. Schrift-liniëring: o Groep 3: 7, ,5 o Groep 4: of o Rekenen: ruit 5 mm met voorlijn Tijdsbesteding: o Groep 3: 100 minuten per week o Groep 4: 100 minuten per week Groep 5-6: Leren automatiseren van de schrijfletters Letten op pengreep, papierligging en zithouding Kinderen schrijven met een vulpen, met uitzonderingen: o Linkshandigen die over hun schrijfspoor vegen o Kinderen die echt niet uit de voeten komen met een vulpen Vanaf groep 6 start met temposchrijven Reflecteren op eigen schrijfproduct en schrijfproces Schrift-liniëring: o Groep 5: o Groep 6: o Rekenen: of 24 lijn met 2,5 mm schaduwlijn 24 lijn met voorlijn commerciaal 4 x 7,5 mm met voorlijn Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;

13 Tijdsbesteding: o Groep 5: o Groep 6: 30 minuten per week 30 minuten per week Groep 7-8: Versnellen van het handschrift in methodisch schrift Schrift-liniëring: o Groep 7-8: 24 lijn met voorlijn o Rekenen: commerciaal 4 x 7,5 mm met voorlijn Tijdsbesteding: o Groep 7: 20 minuten per week o Groep 8: 20 minuten per week Schoolafspraak: In werkboeken schrijven met potlood In schriften schrijven met vulpen Lijnen, tabellen etc. tekenen met potlood en liniaal Aandacht voor schrijven en schrijfhouding bij alle lessen Eenmalige uitgifte van vulpen of Stabilo fijnschrijver (in groep 4) Inktpatronen te verkrijgen op school, ook inktpatronen voor de fijnschrijvers Schrijfprotocol obs de Wezeboom versie;