224740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 1 HANDLEIDING 8. Hoofdauteurs Rianne Jansens Mieke Knaapen. Auteur Gerda Végh.

Transcriptie

1 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina HANDLEIDING 8 Hoofdauteurs Rianne Jansens Mieke Knaapen Auteur Gerda Végh Wolters-Noordhoff

2 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina Auteur Gerda Végh (blz. 4 t/m 4) Vormgeving buro voor vormgeving Marcel van der Heyden bv Tekening omslag Selwyn Senatori Tekeningen Joop Mommers (blz. 90, 9) Anky Spoelstra (blz. 45, 46) 008 Wolters-Noordhoff B.V., Groningen/Houten Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 9 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 6h Auteurswet 9 dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (postbus 060, 0 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 6 Auteurswet 9) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 060, 0 KB Hoofddorp, Vermenigvuldiging van kopieerbladen voor eigen gebruik (vrij van kopieerrechten) is uitsluitend toegestaan aan scholen die werken met deze methode. Eerste druk, 008 SISO

3 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina Voorwoord In groep kregen uw leerlingen toegang tot nieuwe mogelijkheden om te communiceren: ze hebben leren lezen en schrijven. In groep 4 leerden ze de hoofdletters schrijven. Daarnaast werd uitgebreid aandacht besteed aan het automatiseren van het schrijven. In groep 5 kwamen grafische vormgevingsaspecten aan bod, zoals verbindingen, lettergrootte en -verhoudingen, hellingshoek, spatiëring en bladspiegel. Tevens deden de kinderen oefeningen waardoor ze zich bewust werden van het schrijftempo. In groep 6 werd er gericht geoefend op het versnellen van het schrijftempo. In groep 7 is aandacht besteed aan het op peil houden van de schrijfvoorwaarden (zit-schrijfhouding, pengreep, papierligging en -transport, pendruk) en de schrijfbeweging. De grafische vormgevingsaspecten werden regelmatig herhaald, evenals oefeningen om het schrijftempo op te voeren. Daarnaast werd een begin gemaakt met het beoordelen of een tekst methodisch is geschreven en met het experimenteren met grafische mogelijkheden, met name het verwerken van teksten in tekeningen. Schrijfonderwijs zorgt voor het aanleren van nieuwe vaardigheden, maar vooral ook voor het automatiseren hiervan. Daarom wordt in groep 8 aandacht besteed aan het ontwikkelen van het eigen handschrift, met als uitgangspunt dat een kind vlot moet kunnen schrijven in een goed leesbaar schrift. Daarnaast leren de kinderen blokletters schrijven en blijven ze oefenen in het sneller leren schrijven. Aan elkaar bestaat uit een reeks uitgebalanceerde lessen die stapsgewijs alle benodigde instructie en oefeningen bieden. De handleiding biedt u houvast om de lessen volgens het bewezen effectieve directe-instructiemodel te geven. Alle didactische activiteiten in het leerproces, waaronder ook het instructie- en het leergesprek, zijn volledig beschreven. U krijgt suggesties om de les te introduceren en af te sluiten, om de schrijfles een optimaal leereffect te geven. Belangrijk hierbij is het bevorderen van het taakanalytisch gedrag. Om dit te bereiken, krijgt u suggesties voor denkstimulerende vragen waarmee het kind kritisch leert te reflecteren op het eigen schrijfproces en schrijfproduct. Voor kinderen die extra hulp nodig hebben, kunt u de suggesties uit het steuntjesoverzicht gebruiken. De lessen van groep 8 zijn opgebouwd als een jaarprogramma, maar u kunt dit flexibel hanteren zodat u kunt inspelen op de individuele leerbehoeftes of op het door u gekozen specifieke klassenmanagement. De opdrachten zijn uitermate geschikt om kinderen zelfstandig te laten werken in gedifferentieerde groepen. Wij wensen u en de kinderen prettige lessen toe, zodat de groeiende schrijfvaardigheid zal leiden tot veel schrijfplezier.

4 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 4

5 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 5 Inhoud I Aan elkaar in groep 8 6 Jaarprogramma 6. Programma voor groep 8 6. Thema's en leerstof 6. Schrijfmaterialen 8 Aan elkaar-materialen 8. Schrijfschrift 8 8. Handleiding met kopieerbladen 9. Computerprogramma 9 Toelichting lesbeschrijving 0 II Lesbeschrijvingen Vergroten & verkleinen 4 Geld verdienen & uitgeven 6 Protesteren & rebelleren 9 4 Onthouden & vergeten 5 Tekenen & schilderen 4 6 Verzinnen & na-apen 7 7 Omdraaien & rechtzetten 9 8 Bewonderen & beminnen 9 Oorlog voeren & vrede stichten 4 0 Fotograferen & filmen 6 Verdwalen & de weg vinden 8 Vooruitkijken & terugzien 40 III Achtergrondinformatie 4 Didactiek en organisatie 44 Doelenoverzicht 5 Steuntjesoverzicht 54 IV Kopieerbladen 55 Oefenbladen bij de lessen 56 Registratiebladen 60

6 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 6 I Aan elkaar in groep 8 Voordat u gaat werken met Aan elkaar, geven we u een beknopt overzicht van het jaarprogramma, de materialen en de opbouw van de lesbeschrijvingen. De achtergrondinformatie (zie hoofdstuk III) gaat uitgebreid in op de didactiek en organisatie van de lessen.. Thema s en leerstof Het programma is verdeeld over twaalf thema s. In het overzicht op blz. 7 ziet u het leerstofaanbod per thema. Jaarprogramma Het jaarprogramma van Aan elkaar bevat lesmateriaal voor 8 lessen. Naar verwachting duurt een les ongeveer twintig minuten. U kunt zelf bepalen hoe u de lessen verdeelt over het jaarrooster. De leerstof is verdeeld over twaalf thema s. In deze handleiding worden de lessen volgens thema s aangeboden. Er is echter geen specifieke opbouw, zodat u naar eigen inzicht de volgorde van de lessen kunt aanpassen.. Programma voor groep 8 In groep 8 leren de kinderen hun eigen handschrift verder vorm te geven. Dit doen we door de criteria voor grafische vormgeving, die belangrijk zijn voor de leesbaarheid, strikt te hanteren. De overige criteria (schrijfwijze, hellingshoek, in bepaalde mate de lettervorm en de verbindingen) worden vrij gelaten, zodat het kind zijn eigen handschrift kan ontwikkelen. In groep 8 is er aandacht voor het op peil houden van de schrijfvoorwaarden en schrijfbeweging. De kinderen krijgen oefeningen om het schrijftempo te verhogen, waarbij de leesbaarheid van het handschrift behouden blijft. Nieuw in groep 8 is het schrijven in blokletters. De kinderen leren zowel hoofdletters als kleine letters in blokschrift schrijven. In groep 8 worden kinderen gestimuleerd om zelfstandig te werken, doordat ieder kind voor een schrijfles zelf doelen kiest en daarbij persoonlijke aandachtspunten formuleert. Het kind doet dit op basis van zelfreflectie en de feedback van andere kinderen of van u. De instructie voor elke oefening is zodanig geformuleerd dat een kind er zelfstandig mee aan de slag kan. Elke les wordt afgesloten met een terugblik in de vorm van concrete vragen. Dit zet het kind aan tot kritische reflectie. 6

7 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 7 Thema Materiaal Leerstof Vergroten & verkleinen schrijfschrift 8 Herhaling schrijfvoorwaarden, schrijfbeweging en vormgeving Geld verdienen & schrijfschrift 8 Oefenen van het schrijftempo uitgeven kopieerblad L en L Blokletters leren schrijven Protesteren & rebelleren schrijfschrift 8 Herhaling vormgeving Kritisch beoordelen en feedback geven Aantekeningen maken 4 Onthouden & vergeten schrijfschrift 8 Oefenen van het schrijftempo Experimenteren met grafische mogelijkheden Ontwikkelen van eigen handschrift 5 Tekenen & schilderen schrijfschrift 8 Kennismaken met andere schriftsoorten Oefenen van het schrijftempo 6 Verzinnen & na-apen schrijfschrift 8 Ontwikkelen van eigen handschrift kopieerblad L Kritisch beoordelen en feedback geven 7 Omdraaien & rechtzetten schrijfschrift 8 Blokletters leren schrijven kopieerblad L en L Ontwikkelen van eigen handschrift 8 Bewonderen & beminnen schrijfschrift 8 Oefenen van het schrijftempo kopieerblad L4 Herhaling vormgeving Kritisch beoordelen en feedback geven 9 Oorlog voeren & schrijfschrift 8 Herhaling schrijfvoorwaarden en schrijfbeweging vrede stichten Oefenen van het schrijftempo 0 Fotograferen & filmen schrijfschrift 8 Herhaling schrijfvoorwaarden en vormgeving Kritisch beoordelen en feedback geven Verdwalen & weg vinden schrijfschrift 8 Blokletters leren schrijven kopieerblad L en L Oefenen van het schrijftempo Vooruitkijken & terugzien schrijfschrift 8 Kennis maken met andere schriftsoorten Herhaling vormgeving Blokletters leren schrijven 7

8 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 8. Schrijfmaterialen Er zijn veel verschillende soorten schrijfmaterialen beschikbaar: potlood, balpen, vulpen, gelpen, fineliner enzovoort. Het is belangrijk om kwalitatief goed materiaal te gebruiken. In groep 8 kunnen kinderen schrijven met materiaal naar uw of naar hun eigen keuze. Hieronder volgt een opsomming van de voor- en nadelen van de verschillende schrijfmaterialen. U kunt dan op basis van de schrijfvaardigheden van ieder individueel kind kiezen wat het meest geschikt is. Betrek het kind bij het zoeken naar geschikte schrijfmaterialen door het te laten experimenteren met diverse pennen en papiersoorten. Potlood: het potlood heeft een hoekige of driehoekige vorm en is minstens 0 cm lang. De dikte van het potlood kan verschillen. In groep 5 moeten kinderen in staat zijn om te schrijven met de meeste courante doorsnee van 7 mm. Het voordeel van een potlood is dat de kinderen zowel de greep als de druk beter onder controle kunnen krijgen. Bovendien is een potlood geschikt voor vele soorten papier. Het enige nadeel is dat een potlood niet documentvast is. Balpen: het meest gebruikte schrijfmateriaal. Voor kinderen werkt deze pen het beste op niet te glad papier en met een medium penpunt. Een nadeel kan zijn dat een (goedkope) balpen kan vlekken. Daarnaast nodigt een balpen uit tot een verkrampte pengreep en te hoge pendruk. Voordeel is dat deze pennen geschikt zijn voor zowel links- als rechtshandigen. Rollerbal of floating-ball: een combinatie van balpen en vulpeninkt. De inktafgifte is meestal niet constant, waardoor deze pen is af te raden voor kinderen. Viltstiften en fineliners: deze schrijfmaterialen vragen goede schrijfvaardigheden, met name wat betreft de pendruk. Een nadeel is dat de punten snel slijten en uitdrogen. Met een fineliner kan klein worden geschreven. Daarom is deze pen geschikt voor de liniatuur in de schrijflessen van groep 8. Ook om mee te tekenen zijn ze uitstekend. Gelpen: een soort stift die lijkt op een fineliner met als vulling een inktgel. Voordeel is dat de inkttoevoer regelmatig is en dat er op verschillende soorten papier mee gewerkt kan worden. De gelpen is ook verkrijgbaar in driehoekige vorm. De punt verdraagt een lichte of zware pendruk waardoor kinderen die moeite hebben met het doseren van de pendruk dit niet goed oefenen. Nadeel is ook dat de vullingen snel leeg zijn. Vulpen: schrijven met vulpen vereist een grote routine en beheersing van de pengreep. De stand van de penpunt ten opzichte van het papier is erg belangrijk voor een goede inktafgifte. Nadeel is dat de pen nogal kwetsbaar is en regelmatig schoongemaakt moet worden. Voordeel is dat hij een constante pengreep uitlokt. Bij een goede pen hoort goed papier. Het papier van de Aan elkaar-schriften is hier speciaal op geselecteerd. Probeer zelf of het papier dat u gebruikt voor de kopieerbladen of als kladpapier, geschikt is voor de schrijfmaterialen waarmee kinderen in groep 8 werken. Tachtiggramspapier is geschikt voor alle schrijfmaterialen. Overige benodigde materialen Naast het schrijfmateriaal hebben de kinderen bij elke les hulpmiddelen nodig die standaard voorhanden moeten zijn, zoals kleurpotloden en kladpapier waarop ze kunnen (voor)oefenen. Aan elkaar-materialen Voor groep 8 zijn de volgende Aan elkaar-materialen beschikbaar: Schrijfschrift 8 Digitale handleiding met kopieerbladen Verkorte handleiding Computerprogramma Hieronder vindt u een toelichting bij deze materialen.. Schrijfschrift 8 Pictogrammen In groep 8 werken de kinderen niet meer met vaste pictogrammen. De kinderen hebben voldoende inzicht in het schrijfproces om persoonlijke doelen en aandachtspunten te verwoorden. Voor deze punten zullen er lang niet altijd pictogrammen beschikbaar zijn. Bovendien zijn kinderen voldoende taalvaardig om hun doelen en aandachtspunten in eigen woorden op te schrijven. In het schrijfschrift heeft het kind een overzicht van de pictogrammen die het kent uit voorgaande schrijfschriften, met daarbij doelformulering op kindniveau. In de instructie in het schrijfschrift wordt met een nummering verwezen naar deze doelen. Het kind moet dus actief in het overzicht gaan kijken welke doelen centraal staan in de les. Hieruit maakt het kind een keuze voor het formuleren van zijn persoonlijke aandachtspunten. U kunt het overzicht van de pictogrammen met de lesdoelen gebruiken om het kind op diverse momenten in de les aanwijzingen te geven. Liniatuur De kinderen hebben in voorgaande jaren leren schrijven op liniatuur met zoneverdeling voor rompletter en lusletters. In groep 8 schrijven de kinderen net als in groep 7 op één steunlijn voor de onderste rompletterlijn (liniatuur 8 mm). 8

9 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 9. Handleiding met kopieerbladen De kopieerbladen vindt u achter in deze handleiding. Er zijn verschillende soorten kopieerbladen: Oefenstof of extra informatie voor de kinderen bij enkele lessen (L-bladen). Registratiebladen (R-bladen).. Computerprogramma Het computerprogramma heeft een aantal mogelijkheden: Voorschrijven: De computer kan een letter of woord in een instelbaar tempo op het scherm schrijven. Het kind kan de schrijfwijze goed volgen op het beeldscherm, terwijl het programma de verbale ondersteuning geeft. Oefenbladen: Voor zowel zwakkere als goede schrijvers kunt u extra oefenbladen op maat samenstellen en printen met tekst naar keuze. De liniatuur kunt u zelf kiezen. Instructiemateriaal: Voor de klassikale instructie van de schrijfwijze zijn hier opgenomen en printbaar: in liniatuur: kleine letters, cijfers, leestekens, hoofdletters; in hokjes: cijfers; voor groep : de woorden om verbindingen te instrueren; pijlenletters: kleine letters, hoofdletters; pijlencijfers. Bij het computerprogramma is een aparte handleiding beschikbaar. U kunt het computerprogramma inzetten tijdens de oefenfase in de les. Als kinderen nog moeite hebben met de schrijfwijze van een bepaalde letter of woord, kunt u die nog eens door het programma laten demonstreren met de functie Voorschrijven. Met de functie Oefenbladen kunt u een oefenblad op maat maken voor kinderen die moeite hebben met de vormgeving. U kunt de oefentekst ook door de kinderen zelf laten samenstellen. 9

10 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina 0 Toelichting lesbeschrijving Elke les staat beschreven op één bladzijde. In de smalle grijze kolom vindt u beknopte informatie over de les, zoals doelen en observatiepunten. In de brede kolom is het lesverloop beschreven met concrete aanwijzingen voor het geven van de les. Het lesverloop volgt een vaste opzet: Introductie, Instructie volgens een vast aantal stappen, Oefenen en Afsluiting. Hiernaast staat een verkleinde lesbeschrijving afgebeeld voorzien van korte toelichtingen. Doelen Welke doelen komen aan de orde? Materiaal Welke materialen (naast standaardmateriaal) heb ik nodig? Observatiepunten Waar moet ik op letten als de kinderen aan het werk zijn? 0

11 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina Les I was here In deze les leer je soepel schrijven met verschillende materialen. Je werkt daarmee aan de doelen, en 5. Lees ze door en schrijf op wat daarbij voor jou het belangrijkst is. Schrijf de tekst over. Graffiti. Je ziet ze overal: op muren, bruggen of schuttingen. Graffiti spuiten is niet gemakkelijk. Je moet eerst goed oefenen. Goedkoop is het ook niet, want voor een flinke graffiti heb je wel tien spuitbussen nodig Je kunt ook niet zomaar ergens aan de slag gaan. Uit respect voor elkaar spuit je niet over het werk van de ander. Schrijf de graffiti over. De laatste tekst verzin je zelf. Schrijf met viltstift, kleurpotlood, enzovoort. Zorg dat de graffiti goed in het kader past. Bekijk je werk samen met een klasgenoot. Wat vind je van je eigen werk? Lees hierboven nog eens waarop je speciaal ging letten. Is dat bij het schrijven gelukt? Wat heb je bereikt? Waarmee schrijf je het liefst? Waarom? Waarop let je de volgende keer? Lesbeschrijving Vergroten & verkleinen Les I was here WiÇefl d i»tfl lçeñe s tfl i s gœeflºıkÿ. - DiÇeflñrÇeflºÓnŸ hçeflºıb béeflºónÿ ÛrÇeÌ cflºıh»tñeflºónÿ - I Ów a s hçeflñrçefl. Doelen I- Het kind heeft een goede zit-schrijfhouding. I- Het kind heeft een goede pengreep. I-4 Het kind past een goede pendruk toe. II- Het kind buigt en strekt de wijsvinger en duim soepel. Materialen verschillende soorten schrijfmateriaal, zoals balpen, viltstiften, fijnschrijvers, (kleur)potloden met scherpe of stompe punt Observatiepunten Bij de lesdoelen: Heeft het kind een goede zit-schrijfhouding? Hanteert het kind een goede pengreep? Past het kind een goede pendruk toe? Buigt en strekt het kind de wijsvinger en duim soepel? Bij de werkwijze: Kan het kind eigen aandachtspunten formuleren bij deze les? Kan het kind reflecteren op het eigen schrijfwerk en op dat van een ander, aan de hand van de lesdoelen? Introductie Begin de les met een korte terugblik op de schrijflessen van vorig schooljaar. Herinneren de kinderen zich nog wat ze hebben geleerd? Laat ze verschillende doelen noemen. Wijs ze ook op het overzicht op blz. van het schrift. Ook in groep 8 oefenen de kinderen het schrijven. Vraag hun het schrift te bekijken en de verschillen met het schrift uit groep 7 te benoemen. Er staat precies vermeld wat ze moeten doen, dus de kinderen kunnen ook zelfstandig aan een opdracht werken. De kinderen moeten ook zelf bedenken waar ze tijdens het schrijven speciaal op gaan letten. Na het schrijven noteren ze hoe het is gegaan. Begin vervolgens een kort gesprekje over graffiti. Weten de kinderen wat dat is? Graffiti is het Engelse woord voor opschrift of muurschildering. Wijs de kinderen op de klemtoon op de tweede lettergreep. (Leg je de klemtoon op de eerste lettergreep, dan klinkt het als gravity: zwaartekracht.) Vertel de kinderen dat ze deze les over graffiti gaan schrijven. Ze gaan ook enkele graffititeksten in hun schrift opschrijven, waarbij ze verschillende schrijfmaterialen gebruiken. Tijdens het schrijven letten ze goed op de zitschrijfhouding, pengreep, pendruk en schrijfbeweging. Instructie Ga na of de schrijfopdracht op blz. duidelijk is. De lettergrootte van de graffiti moet steeds aangepast worden. De kinderen bespreken in tweetallen de lesdoelen. Ze verwoorden en demonstreren aan elkaar wat een goede zit-schrijfhouding, pengreep, pendruk en schrijfbeweging inhoudt. U loopt rond en geeft indien nodig aanwijzingen. De kinderen vullen hun persoonlijke aandachtspunten in. Ieder kind kiest zelf bij welke doelen het een aandachtspunt formuleert en bepaalt ook zelf het aantal aandachtspunten. De kinderen formuleren de aandachtspunten in hun eigen woorden. U begeleidt ze hierbij door het stellen van vragen en door het noemen van voorbeelden. Een voorbeeld van een aandachtspunt bij doel kan zijn: Mijn beide voeten staan op de grond. Of bij doel : Mijn vingers mogen niet te laag zijn. Wijs de kinderen op het doelenoverzicht op blz. van hun schrift. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Attendeer de kinderen op het toepassen van hun eigen aandachtspunten. Afsluiting Bespreek met de kinderen hoe ze hun eigen beoordeling moeten invullen. Hoe kunnen ze nagaan of ze goed op hun eigen aandachtspunten hebben gelet? Stimuleer de kinderen om kritisch te reflecteren op het eigen werk en dat van een ander. Laat ze precies aangeven waar ze de volgende les op willen letten. Als aanvulling op de feedback van de kinderen aan elkaar, kunt u uw eigen observaties verwoorden. Introductie Hoe motiveer ik de kinderen? Hoe richt ik ze op de doelen? Instructie Hoe leg ik de lesdoelen en de oefenstof uit? Hoe betrek ik de kinderen hierin actief? Oefenen Hoe laat ik de kinderen effectief oefenen? Hoe begeleid ik ze tijdens het oefenen? 4 Afsluiting Hoe laat ik de kinderen hun eigen werk controleren? Hoe laat ik ze reflecteren op het schrijfproces? Hoe sluit ik de les af?

12 4740_SH_HL 8 vw :59 Pagina

13 4740_SH_HL :57 Pagina II Lesbeschrijvingen Vergroten & verkleinen Les I was here 4 Les Spiekbriefjes 5 Geld verdienen & uitgeven Les Mijn boodschappenbriefje 6 Les Hofdame of dompteur? 7 Les Sponsorloop 8 Protesteren & rebelleren Les Ik wil niet verhuizen 9 Les Even terugblikken 0 Les Haaienvinnensoep? Nee 4 Onthouden & vergeten Les Driemaal cake Les Niet vergeten 5 Tekenen & schilderen Les Mijn eigen handtekening 4 Les P'ing 5 Les Vincent van Gogh 6 6 Verzinnen & na-apen Les Spieken 7 Les Soundmixshow 8 7 Omdraaien & rechtzetten Les arbadacarba 9 Les Een misverstand rechtzetten 0 8 Bewonderen & beminnen Les Gek op zoet Les Wat lief Les Bravo 9 Oorlog voeren & Les Journalistiek 4 vrede stichten Les In het zand bijten 5 0 Fotograferen & filmen Les Wat gebeurt er? 6 Les Matilda 7 Verdwalen & de weg vinden Les Reisplanner 8 Les Onderweg 9 Vooruitkijken & terugzien Les Van spijkers tot pixels 40 Les Een wereld van verschil 4 Lesbeschrijvingen

14 4740_SH_HL :57 Pagina 4 Les I was here In deze les leer je soepel schrijven met verschillende materialen. Je werkt daarmee aan de doelen, en 5. Lees ze door en schrijf op wat daarbij voor jou het belangrijkst is. Schrijf de tekst over. Graffiti. Je ziet ze overal: op muren, bruggen of schuttingen. Graffiti spuiten is niet gemakkelijk. Je moet eerst goed oefenen. Goedkoop is het ook niet, want voor een flinke graffiti heb je wel tien spuitbussen nodig Je kunt ook niet zomaar ergens aan de slag gaan. Uit respect voor elkaar spuit je niet over het werk van de ander. Schrijf de graffiti over. De laatste tekst verzin je zelf. Schrijf met viltstift, kleurpotlood, enzovoort. Zorg dat de graffiti goed in het kader past. Bekijk je werk samen met een klasgenoot. Wat vind je van je eigen werk? Lees hierboven nog eens waarop je speciaal ging letten. Is dat bij het schrijven gelukt? Wat heb je bereikt? Waarmee schrijf je het liefst? Waarom? Waarop let je de volgende keer? Vergroten & verkleinen Les I was here WiÇefl d i»tfl lçeñe s tfl i s gœeflºıkÿ. - DiÇeflñrÇeflºÓnŸ hçeflºıb béeflºónÿ ÛrÇeÌ cflºıh»tñeflºónÿ - I Ów a s hçeflñrçefl. Schrijfschrift 8, blz. Doelen I- Het kind heeft een goede zit-schrijfhouding. I- Het kind heeft een goede pengreep. I-4 Het kind past een goede pendruk toe. II- Het kind buigt en strekt de wijsvinger en duim soepel. Materialen verschillende soorten schrijfmateriaal, zoals balpen, viltstiften, fijnschrijvers, (kleur)potloden met scherpe of stompe punt Observatiepunten Bij de lesdoelen: Heeft het kind een goede zit-schrijfhouding? Hanteert het kind een goede pengreep? Past het kind een goede pendruk toe? Buigt en strekt het kind de wijsvinger en duim soepel? Bij de werkwijze: Kan het kind eigen aandachtspunten formuleren bij deze les? Kan het kind reflecteren op het eigen schrijfwerk en op dat van een ander, aan de hand van de lesdoelen? Introductie Begin de les met een korte terugblik op de schrijflessen van vorig schooljaar. Herinneren de kinderen zich nog wat ze hebben geleerd? Laat ze verschillende doelen noemen. Wijs ze ook op het overzicht op blz. van het schrift. Ook in groep 8 oefenen de kinderen het schrijven. Vraag hun het schrift te bekijken en de verschillen met het schrift uit groep 7 te benoemen. Er staat precies vermeld wat ze moeten doen, dus de kinderen kunnen ook zelfstandig aan een opdracht werken. De kinderen moeten ook zelf bedenken waar ze tijdens het schrijven speciaal op gaan letten. Na het schrijven noteren ze hoe het is gegaan. Begin vervolgens een kort gesprekje over graffiti. Weten de kinderen wat dat is? Graffiti is het Engelse woord voor opschrift of muurschildering. Wijs de kinderen op de klemtoon op de tweede lettergreep. (Leg je de klemtoon op de eerste lettergreep, dan klinkt het als gravity: zwaartekracht.) Vertel de kinderen dat ze deze les over graffiti gaan schrijven. Ze gaan ook enkele graffititeksten in hun schrift opschrijven, waarbij ze verschillende schrijfmaterialen gebruiken. Tijdens het schrijven letten ze goed op de zitschrijfhouding, pengreep, pendruk en schrijfbeweging. Instructie Ga na of de schrijfopdracht op blz. duidelijk is. De lettergrootte van de graffiti moet steeds aangepast worden aan ieder kader. De kinderen bespreken in tweetallen de lesdoelen. Ze verwoorden en demonstreren aan elkaar wat een goede zit-schrijfhouding, pengreep, pendruk en schrijfbeweging inhoudt. U loopt rond en geeft indien nodig aanwijzingen. De kinderen vullen hun persoonlijke aandachtspunten in. Ieder kind kiest zelf bij welke doelen het een aandachtspunt formuleert en bepaalt ook zelf het aantal aandachtspunten. De kinderen formuleren de aandachtspunten in hun eigen woorden. U begeleidt ze hierbij door het stellen van vragen en door het noemen van voorbeelden. Een voorbeeld van een aandachtspunt bij doel kan zijn: Mijn beide voeten staan op de grond. Of bij doel : Mijn vingers mogen niet te laag zijn. Wijs de kinderen op het doelenoverzicht op blz. van hun schrift. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Attendeer de kinderen op het toepassen van hun eigen aandachtspunten. Afsluiting Bespreek met de kinderen hoe ze hun eigen beoordeling moeten invullen. Hoe kunnen ze nagaan of ze goed op hun eigen aandachtspunten hebben gelet? Stimuleer de kinderen om kritisch te reflecteren op het eigen werk en dat van een ander. Laat ze precies aangeven waar ze de volgende les op willen letten. Als aanvulling op de feedback van de kinderen aan elkaar, kunt u uw eigen observaties verwoorden. 4

15 4740_SH_HL :57 Pagina 5 Les Spiekbriefjes In deze les leer je hoe je aantekeningen op een klein briefje schrijft. Je werkt daarmee aan de doelen 0, en. Lees ze door en schrijf op wat daarbij voor jou het belangrijkst is. Lees de tekst. Maak korte aantekeningen op het spiekbriefje. De San, één van de kleinste mensen op aarde. Niet iedereen is zo lang als wij, Nederlanders. In Afrika leven mensen die ongeveer,50 meter lang zijn, zoals pygmeeën en de San. De San leven in een woestijn in Zuid-Afrika. Als er te weinig water en voedsel is, trekken ze gewoon naar een andere plaats. Ze leven van de jacht en van de planten die ze vinden. De planten gebruiken ze op allerlei manieren. De wortels en knollen eten ze op, of ze persen er sap uit om te drinken. Ook maken ze er medicijnen van. De mannen jagen met pijl en boog. Ze gebruiken gifpijlen. Het kan dagen duren voordat een aangeschoten dier dood is. Al die tijd gaan de mannen achter het dier aan. Daarom zijn de San zulke goede spoorzoekers. Toch moet je niet denken dat tegenwoordig alle mannen jagers zijn. Sommige San werken als arbeider in de stad. Anderen zijn soldaat in het leger. De regering gebruikt ze namelijk graag als spoorzoeker. Vul in. Dek de leestekst af en gebruik je spiekbriefje. De San leven in Ze wonen niet op één plaats, maar. De wortels en knollen gebruiken ze op verschillende manieren: De mannen jagen met. Niet alle mannen zijn jagers. Sommigen werken als: Bekijk je werk samen met een klasgenoot. Wat vind je van je eigen werk? Lees hierboven nog eens waarop je speciaal ging letten. Is dat bij het schrijven gelukt? Wat heb je bereikt? Zijn de aantekeningen op je spiekbriefje goed leesbaar? Waarop let je de volgende keer? Les Spiekbriefjes Vergroten & verkleinen Introductie Begin de les met een kort gesprek. Wie van de kinderen maakt wel eens een spiekbriefje? Waar letten ze dan op? Op een spiekbriefje schrijf je de belangrijkste woorden heel klein, maar toch leesbaar. Anders heb je niets aan je spiekbriefje. De woorden staan ook niet te dicht bij elkaar of onder elkaar. Bovendien zorg je ervoor dat je de aantekeningen niet rommelig opschrijft, anders begrijp je er later niets van. Vertel de kinderen dat ze deze les aantekeningen gaan maken op een klein spiekbriefje zonder schrijflijnen. Hierbij letten ze op een goede bladindeling en op voldoende ruimte tussen de woorden en de regels. Instructie Ga na of de schrijfopdracht op blz. duidelijk is. Bespreek klassikaal de kenmerken van een goede bladspiegel. Kunnen de kinderen enkele aspecten noemen? Leg de nadruk op de marges, de interlinie, de witruimte tussen de woorden en de bladindeling. De kinderen vullen hun persoonlijke aandachtspunten in. Ieder kind kiest zelf zijn doelen en formuleert hierbij de aandachtspunten in zijn eigen woorden. Begeleid de kinderen hierbij door het stellen van vragen en het noemen van voorbeelden. Een voorbeeld van een aandachtspunt bij doel kan zijn: Ik schrijf de regels niet te dicht onder elkaar. Of bij doel : De linkerkantlijn staat niet te veel naar links. Wijs de kinderen op het doelenoverzicht op blz. van hun schrift. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Attendeer de kinderen op het toepassen van hun eigen aandachtspunten. Afsluiting De kinderen vullen hun beoordeling in. Hebben ze de doelen van deze les bereikt? Stimuleer de kinderen om precies aan te geven waar ze de volgende les op willen letten. Konden ze hun spiekbriefje gebruiken bij het invullesje? Waarom? De feedback van de kinderen op elkaar kunt u aanvullen met uw eigen observaties. Schrijfschrift 8, blz. Doelen IX Het kind houdt de juiste spatiëring tussen de woorden aan. X- Het kind houdt een goede boven- en ondermarge en linker- en rechtermarge aan. X- Het kind past een juiste interlinie toe. X- Het kind zorgt voor een evenwichtige bladindeling. Observatiepunten Bij de lesdoelen: Houdt het kind de juiste spatiëring tussen de woorden aan? Houdt het kind een goede boven- en ondermarge en linker- en rechtermarge aan? Past het kind een juiste interlinie toe? Kan het kind aantekeningen maken met een evenwichtige bladindeling? Bij de werkwijze: Kan het kind eigen aandachtspunten formuleren bij deze les? Kan het kind aan een klasgenoot feedback geven over het correct toepassen van de lesdoelen? 5

16 4740_SH_HL :57 Pagina 6 Les Mijn boodschappenbriefje In deze les werk je aan je eigen handschrift. Je werkt daarmee aan de doelen 6, 9 en. Lees ze door en schrijf op wat daarbij voor jou het belangrijkst is. Schrijf het boodschappenbriefje over. Bekijk je werk samen met een klasgenoot. Wat vind je van je eigen werk? Lees hierboven nog eens waarop je speciaal ging letten. Is dat bij het schrijven gelukt? Wat heb je bereikt? Hoe ziet de linker marge eruit? Hoe komt dat? Waarop let je de volgende keer? Geld verdienen & uitgeven Les Mijn boodschappenbriefje Schrijfschrift 8, blz. Doelen XV Het kind ontwikkelt een eigen handschrift. Materiaal Ieder kind neemt een handgeschreven (heel) lang boodschappenbriefje (of twee kortere) mee. Het is geschreven door een volwassene, bijvoorbeeld ouders, grootouders of buren. Observatiepunten Bij de lesdoelen: Ontwikkelt het kind een eigen handschrift? Schrijft het kind alle letters even schuin? Houdt het kind een goede linkermarge aan en staan de woorden recht onder elkaar? Schrijft het kind de letters altijd op dezelfde manier, zonder extra versiersels? Bij de werkwijze: Kan het kind eigen aandachtspunten formuleren bij deze les? Kan het kind reflecteren op het eigen schrijfwerk en op dat van een ander, aan de hand van de lesdoelen? Introductie Voer met de kinderen een gesprekje over winkelen, naar aanleiding van het thema Geld verdienen & uitgeven. Vraag bijvoorbeeld wie van de kinderen wel eens de dagelijkse boodschappen haalt. Krijgen ze dan een boodschappenbriefje mee? Kunnen ze het briefje altijd goed lezen? Waarom niet? Nemen ze daardoor wel eens een verkeerd artikel mee? Maak hiermee de kinderen duidelijk dat het belangrijk is om altijd leesbaar en netjes te schrijven. In deze les gaan de kinderen een boodschappenbriefje overschrijven. Hierbij letten ze goed op de helling, de vorm en de linkerkantlijn. Instructie Ga na of de schrijfopdracht op blz. duidelijk is. Kinderen die vergeten zijn een boodschappenbriefje mee te nemen of een (te) kort lijstje hebben, kunnen de afbeelding in het schrift gebruiken. Bespreek de doelen van de les. Vertel de kinderen dat ze gaan werken aan hun eigen handschrift. Daarbij gelden een paar regels. Kunnen ze enkele regels noemen? Helling: Vertel de kinderen dat de helling anders mag zijn, mits deze consequent wordt toegepast. Lettervorm: De letters mogen niet te veel op andere letters lijken. De hoofdletters en kleine letters mogen niet door elkaar worden gebruikt. De kinderen moeten consequent stokken of lussen schrijven voor respectievelijk de stok- en lusletters. Er mogen geen versierselen worden toegevoegd. Grootte en verhoudingen: Het onderscheid tussen de hoofdletters en kleine letters en tussen stok-, lus- en rompletters moet duidelijk te zien zijn. Verbindingen: De letters met een eindhaal kunnen goed met een volgende letter verbonden worden, zoals a-a en c-h. De letters zonder eindhaal lenen zich goed voor een luchtverbinding, zoals p-s. Dit wil zeggen dat de kinderen even hun pen optillen en de verbinding niet op het papier maar in de lucht maken. De letters mogen niet tegen elkaar aan plakken. Spatiëring: Er moet nog een o tussen twee woorden passen. Bladspiegel: De regels die gelden voor de marges, interlinie en bladindeling blijven behouden. Begrijpen de kinderen waarom deze regels belangrijk zijn? Door deze regels is het handschrift leesbaar en biedt het mogelijkheden voor het ontwikkelen van een persoonlijk handschrift. De kinderen bespreken in tweetallen of de meegebrachte boodschappenbriefjes aan deze regels voldoen. De kinderen vullen hun persoonlijke aandachtspunten in. Ieder kind kiest zelf zijn doelen en formuleert hierbij de aandachtspunten in zijn eigen woorden. Begeleid de kinderen hierbij door het stellen van reflectieve vragen en door het noemen van voorbeelden. Een voorbeeld van een aandachtspunt bij doel 6 kan zijn: Boven de i schrijf ik een puntje. Of bij doel : Ik schrijf de woorden netjes onder elkaar. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Attendeer de kinderen op het toepassen van hun eigen aandachtspunten. Afsluiting De kinderen vullen hun beoordeling in. Stimuleer ze om kritisch te reflecteren op het eigen schrijfwerk en op dat van een ander. Hebben ze de doelen van deze les bereikt? Waarop gaan ze in de volgende les letten? Als de kinderen het moeilijk vinden om op het eigen werk te reflecteren, kunt u doorvragen naar de specifieke aspecten van dit doel. Vul de reacties van de kinderen aan met uw eigen observaties. 6

17 4740_SH_HL :57 Pagina 7 Les 4 Hofdame of dompteur? In deze les oefen je het sneller schrijven. Je werkt daarmee aan doel 5. Lees het door en schrijf op wat daarbij voor jou het belangrijkste is. Denk bijvoorbeeld aan de zit-schrijfhouding en de schrijfbeweging. Ongeveer 55 tekens per minuut schrijven. Pak een schrijfblad. Lees de tekst goed door en stel een tijdklok in op vijf minuten. Zet je klok aan en schrijf de tekst over met de pen waarmee je meestal schrijft. Als de tijd om is, zet je een streep achter de laatst geschreven letter. Daarna schrijf je de tekst in een gewoon tempo af. Om geld uit te kunnen geven, moet je eerst (4) geld verdienen. Je moet dus gaan werken. (68) De meeste mensen kiezen een bekend beroep, (04) zoals bakker, dokter of schooljuffrouw. (9) Maar er zijn ook mensen die iets bijzonders (75) worden, bijvoorbeeld hofdame of dompteur. () Een hofdame werkt aan het hof van de koningin. (50) Zij helpt de koningin. Eigenlijk is het geen (87) echt beroep. Maar veel hofdames vinden het een (6) eer om voor de koningin te werken. (54) Een dompteur temt leeuwen en tijgers. Hij is (9) altijd met zijn dieren bezig. Daarom kent hij ze (4) door en door. Hij weet wanneer ze honger hebben. (47) Een goede dompteur kan veel met zijn dieren (507) doen, maar het blijft altijd oppassen geblazen (548) Bekijk je werk samen met een klasgenoot. Reken eerst uit hoeveel letters je gemiddeld per minuut hebt geschreven. Tel het aantal letters tot de streep en deel dat getal door vijf. Dit is mijn resultaat: letters per minuut. Wat vind je van je eigen werk? Lees hierboven nog eens waarop je speciaal ging letten. Is dat bij het schrijven gelukt? Wat heb je bereikt? Waarop let je de volgende keer? 4 Geld verdienen & uitgeven Les Hofdame of dompteur? Introductie Deze les gaat over twee bijzondere beroepen: hofdame en dompteur. U kunt een gesprek voeren over bijzondere beroepen. Kunnen de kinderen er enkele noemen? Vertel de kinderen dat ze over twee bijzondere beroepen gaan schrijven. Daarbij moeten ze goed letten op het tempo. Dat is belangrijk om bijvoorbeeld aantekeningen te kunnen maken bij andere lessen. Instructie Ga na of de schrijfopdracht op blz. 4 duidelijk is. Vertel de kinderen dat ze gaan oefenen in het snel schrijven. Vraag waarom dit ook belangrijk is in groep 8. Welke voorwaarden zijn daarbij belangrijk? Laat ze dit in tweetallen bespreken. Leg daarbij de nadruk op de zit-schrijfhouding. Hoe zitten ze op de stoel en hoe staan de voeten op de grond? De kinderen vertellen aan elkaar wat een goede schrijfbeweging inhoudt. Leg de kinderen uit hoe ze te werk moeten gaan. Ze lezen eerst de tekst goed door. Ze zetten de klok op vijf minuten en gaan schrijven. Als de tijd om is, stoppen ze. Ze zetten een streep achter het laatst geschreven teken en schrijven daarna de tekst rustig af. De kinderen vullen hun persoonlijke aandachtspunten in. Ieder kind kiest zelf de aandachtspunten en formuleert deze in eigen woorden. Begeleid de kinderen hierbij door het stellen van reflectieve vragen en door het geven van voorbeelden. Een voorbeeld van een aandachtspunt bij het schrijven kan zijn: Ik zit niet op het puntje van mijn stoel. Of: Ik beweeg mijn onderarm goed heen en weer. Oefenen De kinderen schrijven vijf minuten in een snel tempo. Als de tijd om is, stoppen ze en zetten ze een streep achter het laatst geschreven teken. Daarna schrijven ze de tekst rustig af. Na afloop tellen ze het aantal tekens en delen het door vijf. Dit getal geeft aan hoeveel tekens ze per minuut hebben geschreven. Vervolgens noteren ze het resultaat in de tabel op bladzijde van hun schrift. Schrijfschrift 8, blz. 4 Doelen XII Het kind schrijft in een vlot tempo. Materiaal per kind: een tijdklok per kind: een los schrijfblad Observatiepunten Bij de lesdoelen: Schrijft het kind in een vlot tempo van 55 letters per minuut? Heeft het kind een goede zit-schrijfhouding? Schuift het kind de onderarm geleidelijk van links naar rechts? Strekt en buigt het de wijsvinger en duim soepel? Bij de werkwijze: Kan het kind eigen aandachtspunten formuleren bij deze les? Kan het kind aan een klasgenoot feedback geven over het correct toepassen van de lesdoelen? Afsluiting Bespreek het temposchrijven klassikaal. Vonden de kinderen het lastig om met een eigen tijdklokje te werken? De kinderen vullen hun beoordeling in. Stimuleer ze om kritisch te reflecteren op hun eigen schrijfwerk. Hebben ze het lesdoel bereikt? Hebben ze aan hun aandachtspunten kunnen werken? Laat de kinderen precies aangeven waar ze de volgende les op willen letten. De feedback van de kinderen op elkaar kunt u aanvullen met uw eigen observaties. 7

18 4740_SH_HL :57 Pagina 8 88 Les 5 Sponsorloop In deze les leer je blokletters schrijven. Je werkt daarmee aan doel 4. Lees het door en bedenk wat daarbij voor jou het belangrijkst is. Katja, Floortje en Quinty geven geld voor de sponsorloop. Vul hun gegevens op het formulier in. Bekijk eerst de blokletters op kopieerblad L en L. Naam: Katja Visser Adres: Leeuwerikplein 8 Plaats: 84 BG Moordrecht Per rondje: Naam: Adres: Plaats: Naam: Adres: Plaats: Naam: Adres: Plaats: Naam: Floortje de Moor Adres: Kattengat 5 Plaats: 0 XZ Amsterdam Per rondje: Sponsorloop voor kattenzorg Per rondje: Per rondje: Per rondje: 5 Naam: Quinty de Zwart Adres: Jacob Catsstraat 9 Plaats: 75 AS Katwijk Per rondje: 4 Bekijk je werk samen met een klasgenoot. Wat vind je van je eigen werk? Lees hierboven nog eens waarop je speciaal ging letten. Is dat bij het schrijven gelukt? Wat heb je bereikt? Heb je de letters los geschreven? Waarop let je de volgende keer? H A N D L E I D I N G 8 Wolters-Noordhoff H A N D L E I D I N G 8 Wolters-Noordhoff 89 4 Geld verdienen & uitgeven Les Sponsorloop Schrijfschrift 8, blz. 5 Kopieerblad L Kopieerblad L Doelen XIV- Het kind schrijft de blokletters correct. Materiaal Overzicht blokletters / kleine letters Overzicht blokletters / hoofdletters Kopieerblad L Kopieerblad L per kind: kopieerblad L en L een formulier, bijvoorbeeld van een vereniging of een bestelformulier. Introductie Laat de kinderen een invulformulier zien, bijvoorbeeld van een vereniging of een bestelformulier. Vullen ze zelf wel eens een formulier in? Wat voor formulier? Vinden ze dat lastig? Waarom? Met welk schrift doen ze dat? Een formulier vul je in met blokletters, omdat blokschrift duidelijker leesbaar is dan het verbonden schrift. Vertel de kinderen dat ze in deze les een formulier invullen voor de sponsorloop. Met deze sponsorloop zamelen ze geld in voor een kattenopvang: Kattenzorg. Ze vullen het formulier met het blokschrift in. Ze schrijven daarbij zowel hoofdletters als kleine letters. Hierbij letten ze op de vorm en grootte van de letters. Instructie Ga na of de schrijfopdracht op blz. 5 duidelijk is. Bij het schrijven van de blokletters mogen de kinderen kopieerblad L en L als voorbeelden gebruiken. Bekijk de tekst op blz. 7 en bespreek de vorm en grootte van de blokletters. Kunnen de kinderen enkele kenmerken van het blokschrift noemen? De letters zijn strak van vorm en ze worden niet aan elkaar geschreven. Vorm: De letters bestaan uit rechte, schuine en ronde strepen. Deze worden strak geschreven, zonder versiersels. De strepen sluiten goed op elkaar. Er zijn geen lusletters, alleen stok- en rompletters. Grootte: De rompletter is half zo groot als een stokletter. Alle stokletters zijn even groot, alleen de t is iets kleiner. De hoofdletters hebben de grootte van de stokletters. Laat de kinderen even oefenen op een kladblaadje. Ieder kind kiest zijn persoonlijke aandachtspunten en schrijft die op in eigen woorden. U begeleidt de kinderen daarbij door het stellen van vragen en het geven van voorbeelden. Een aandachtspunt kan zijn: De letter K schrijf ik met rechte strepen. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Attendeer de kinderen op het toepassen van hun eigen aandachtspunten. Afsluiting De kinderen vullen hun beoordeling in. Hebben ze op hun aandachtspunten gelet? Stimuleer de kinderen nauwkeurig aan te geven waar ze de volgende les op gaan letten. Was het moeilijk om blokletters te schrijven. Waarom? Vul de feedback van de kinderen op elkaar aan met uw eigen observaties. Observatiepunten Bij de lesdoelen: Schrijft het kind de blokletters correct? Schrijft het kind de blokletters los? Hebben de blokletters de juiste vorm en grootte? Bij de werkwijze: Kan het kind eigen aandachtspunten formuleren bij deze les? Kan het kind aan een klasgenoot feedback geven over het correct toepassen van de lesdoelen? 8

19 4740_SH_HL :57 Pagina 9 Les 6 Ik wil niet verhuizen In deze les leer je hoe je een tekst schrijft op papier zonder lijnen. Je werkt daarmee aan de doelen 0, en. Lees ze door en schrijf op wat daarbij voor jou het belangrijkst is. Schrijf het gedicht naast de voorbeeldtekst. Let op: in dit gedicht staan geen hoofdletters, punten of komma s. verhuizen het is niet fijn het is naar mocht ik maar blijven was het maar waar ik zit in de auto en vader die stuurt weg van je huis naar een nieuwe buurt je vrienden achterlaten je gaat ergens heen maar als je aankomt ben je helemaal alleen Bekijk je werk samen met een klasgenoot. Wat vind je van je eigen werk? Lees hierboven nog eens waarop je speciaal ging letten. Is dat bij het schrijven gelukt? Wat heb je bereikt? Waar is de linker marge goed gelukt? Zet daar een streep voor. Waarop let je de volgende keer? 6 Protesteren & rebelleren Les Ik wil niet verhuizen Introductie Begin de les met een kort gesprekje over verhuizen. Wie van de kinderen is wel eens verhuisd? Vonden ze dat leuk? Niet iedereen vindt het leuk om te verhuizen. Sommige kinderen nemen het hun ouders kwalijk en protesteren. Vertel dat ze vandaag een gedicht over verhuizen gaan opschrijven. Het is geschreven door Susanne Vonderhorst, een leerling uit groep 7. Wijs de kinderen erop dat ze het gedicht zonder schrijflijnen gaan schrijven. Bij het schrijven moeten ze daarom goed letten op een evenwichtige bladindeling, op de linkerkantlijn en op de ruimte tussen de woorden en de regels. Instructie Ga na of de schrijfopdracht op blz. 6 duidelijk is. Wijs de kinderen op het ontbreken van hoofdletters en punten; in een gedicht is dit toegestaan. Wijs de kinderen er ook op dat het meer ruimte kost om een tekst te schrijven dan om die te drukken. De kinderen bespreken in kleine groepjes hoe je een gedicht zonder schrijfregels opschrijft. Ze verwoorden aan elkaar waar ze goed op moeten letten, zoals een goede linkerkantlijn, de juiste afstand tussen de woorden en regels, een evenwichtige bladindeling en horizontaal lopende zinnen. U loopt rond en geeft, indien nodig, suggesties. Leg bijvoorbeeld uit dat een goede zitschrijfhouding en papierligging belangrijk zijn om de zinnen horizontaal te kunnen schrijven. De kinderen vullen in eigen woorden hun persoonlijke aandachtspunten in. U begeleidt ze daarbij door het stellen van vragen en het geven van voorbeelden. Een aandachtspunt bij doel 0 kan zijn: De ruimte tussen de woorden is niet te groot. Of bij doel : Ik schrijf de zin niet te dicht onder de vorige zin. Oefenen De kinderen oefenen in hun eigen tempo. U loopt rond en observeert. Attendeer de kinderen op het toepassen van hun eigen aandachtspunten. Afsluiting De kinderen vullen hun beoordeling in. Hebben ze de doelen van deze les bereikt? Laat de kinderen precies noteren waar ze de volgende les op willen letten. Vraag wat ze moeilijk vonden. Vonden ze het moeilijk om de zinnen goed horizontaal te schrijven? Waarom? Vul de feedback van de kinderen op elkaar aan met uw eigen observaties. Schrijfschrift 8, blz. 6 Doelen X- Het kind houdt een goede boven- en ondermarge en linker- en rechtermarge aan. X- Het kind past een juiste interlinie toe. X- Het kind zorgt voor een evenwichtige bladindeling. Observatiepunten Bij de lesdoelen: Houdt het kind een goede boven- en ondermarge en linker- en rechtermarge aan? Past het kind een juiste interlinie toe? Zorgt het kind voor een evenwichtige bladindeling? Schrijft het kind de zinnen horizontaal? Bij de werkwijze: Kan het kind eigen aandachtspunten formuleren bij deze les? Kan het kind aan een klasgenoot feedback geven over het correct toepassen van de lesdoelen? 9

20 4740_SH_HL :57 Pagina 0 Les 7 Even terugblikken In deze les leer je samen met een klasgenoot je eigen werk te evalueren. Je bekijkt de lessen in dit schrijfschrift. Daarna beantwoord je de vragen. Bekijk samen drie lessen die je al gemaakt hebt. Waar let je op? Als ik mijn schrijfwerk kritisch bekijk, let ik op deze punten: De les die het best gelukt is, is les, want Maak nu een schrijfopdracht voor een taalles. Terwijl jij schrijft, observeert je klasgenoot jouw zit-schrijfhouding en omcirkelt het goede antwoord. De billen zijn achter in de stoel. ja / nee De vuist past tussen buik en tafel. ja / nee De voeten staan allebei op de grond. ja / nee Vul zelf de conclusie in. Mijn zit-schrijfhouding is goed / matig / slecht. De volgende les let ik op Schrijf verder. Terwijl jij schrijft, observeert je klasgenoot nu de papierligging, het papiertransport, de pengreep en de pendruk, en omcirkelt het goede antwoord. Het papier ligt even schuin als de onderarm van de schrijfhand. ja / nee De niet-schrijvende hand verschuift het papier. ja / nee De pen wordt op ongeveer,5 centimeter van de schrijfpunt vastgehouden. ja / nee De pen ligt tussen wijsvinger en duim. ja / nee De pendruk is goed / te hard / te zacht / matig / slecht Dit doe ik goed: De volgende les let ik op Bekijk samen de schrijfopdracht die je hebt gemaakt. Kruis aan wat je goed hebt gedaan. De rompletters zijn allemaal even groot. De lussen en de stokken zijn niet te lang of te kort. De letters staan allemaal even schuin. Tussen de woorden past een kleine letter o. Vul zelf de conclusie in. Ik heb antwoorden aangekruist, dus ik ben wel / niet tevreden. De volgende les let ik erop dat 7 Protesteren & rebelleren Les Even terugblikken Schrijfschrift 8, blz. 7 Doelen Het kind kan zijn eigen werk kritisch bekijken. Het kind kan feedback geven aan zijn buurkind over diens schrijfwerk. Materiaal schrijfopdracht bij een ander vak, bijvoorbeeld taal of wereldoriëntatie Observatiepunten Geeft het kind een juiste reflectie op het eigen schrijfproces en schrijfwerk? Kan het kind omgaan met de feedback die het ontvangt op het eigen werk? Introductie Begin de les met een kort gesprek over evalueren. Vertel de kinderen dat ze de schrijflessen in groep 7 afsloten met een toets. In groep 8 leren ze zelf kritisch naar hun eigen werk te kijken. Kunnen ze hiervoor enkele observatiepunten noemen? Bijvoorbeeld zit-schrijfhouding, pengreep, papierligging, leesbaar handschrift, de helling of de vorm en grootte van de letters. Door elkaars schrijfwerk te evalueren, kunnen ze veel van elkaar leren. Bovendien leren ze om (goede) kritiek positief op te vatten en niet meteen te protesteren. De evaluatie gebeurt met een evaluatieblad. Instructie Ga na of het evaluatieblad op blz. 7 duidelijk is. Bespreek het kort. Het evaluatieblad bestaat uit drie delen: het bedenken en toepassen van observatiepunten, het observeren van de schrijfvoorwaarden en het kritisch bekijken van het schrijfwerk. De kinderen vullen eerst met een klasgenoot enkele observatiepunten in. Ze bekijken samen lessen die al geschreven zijn en beantwoorden vragen daarover. Ze bespreken samen de zit-schrijfhouding, papierligging en het -transport, de pengreep en pendruk. Ze maken de korte schrijfopdracht voor een ander vak, bijvoorbeeld taal of wereldoriëntatie. Terwijl de één schrijft, observeert de ander en vult de vragen in. Tot slot kiezen ze een les die ze al gemaakt hebben, en beantwoorden de vragen over het schrijfwerk. Oefenen De kinderen vullen in hun eigen tempo samen het evaluatieblad in. U loopt rond en observeert. Geef zonodig aanwijzingen. Afsluiting Bespreek de evaluatie. Wat vonden de kinderen moeilijk? Was het lastig om een conclusie te trekken? Was het moeilijk om te observeren? Geef eventueel aanwijzingen. Vonden de kinderen het moeilijk om kritiek te krijgen? Waarom? Protesteerden ze daartegen? Vul de reacties van de kinderen aan met uw eigen observaties. 0