OP WEG NAAR OVERMORGEN VISIES VAN SPECIALISTEN OP ONTWIKKELINGEN IN DE PENSIOENMARKT White Paper

Transcriptie

1 1-Pensioenen defst.qxd :17 Pagina 1 OP WEG NAAR OVERMORGEN VISIES VAN SPECIALISTEN OP ONTWIKKELINGEN IN DE PENSIOENMARKT White Paper

2 Colofon Editors/Redactie: Leo Wildeman & Annemieke Ooteman, Maart 2006 Adres: Atos Consulting Papendorpseweg BJ Utrecht website: 2

3 Introductie Pensioenen staan volop in de belangstelling. De invoering van de Pensioenwet, de discussie bij de pensioenfondsen en uitvoeringsorganisaties over de eisen die aan hen worden gesteld alsmede de steeds mondiger wordende deelnemers, zorgen voor veel aandacht en publiciteit. Trends tekenen zich thans af maar de snelheid waarmee de ontwikkelingen zich voltrekken en de exacte richting zijn nog niet duidelijk. Binnen deze context heeft Atos Consulting TM deze white paper geschreven. In de white paper worden de diverse gezichtspunten verwoord en deze is bedoeld om de discussie te ondersteunen. De white paper bestaat uit door ons geformuleerde hypothesen en de reacties hierop uit het veld. Op basis van wet- en regelgeving, bewegingen in de markt en analyse van de waardeketen heeft een groep consultants mogelijke trends verwoord in hypothesen. De deskundigen uit de pensioenwereld (zie onderstaand overzicht) reageerden enthousiast op ons initiatief. Zij waren graag bereid om commentaar te leveren op de opgestelde hypothesen. In deze white paper treft u hun bijdrage aan. Alle gesprekken waren zeer open en constructief en hebben zonder uitzondering bijgedragen aan de kwaliteit van de white paper. Onze hartelijke dank hiervoor. Wij hopen dat deze white paper een bijdrage levert in de discussie. Indien u wilt reageren, ons adres is: pensioenen@atosorigin.com Met medewerking van onderstaande pensioenspecialisten Organisatie Naam Functie Akkermans & Partners Groep De heer R.F.M. Akkermans Directievoorzitter Akkermans & Partners Groep De heer J.T. Gommer Directeur Cordares De heer J.W. Kloet Directeur Corporate Development Doctors Pension Funds Services De heer B. Bos Voormalig directeur DSM Pension Services De heer S. Lauwers Pensioenbeleidsadviseur Innovact De heer F.R. Knegt Directeur Interpolis Pensioenen De heer A.H.M. Wouters Directievoorzitter MN Services N.V. De heer P.J. Kiveron Commercieel Directeur a.i. MN Services N.V. De heer E. Hulshof Hoofd Financiën & Informatisering Nationale Nederlanden De heer E. Muetstege Directeur Emloyee Benefits Netspar De heer A.L. Bovenberg Scientific Director Pensioenfonds Medewerkers Apotheken De heer M.J.M. Kropman Directeur Shell Pensioenfonds Beheer B.V. De heer P.R. Bronkhorst Managing Director SPF Beheer B.V. De heer A.J. Akkermans Algemeen Directeur Stichting Pensioenfonds Atos Origin De heer R.D. Upperman Managing Director Stichting Pensioenfonds Hoogovens De heer J.J. Van de Velde Directeur TKP Pensioen B.V. De heer E.J.W. de Bie Directeur Pensioenen Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen De heer P.J.C. Borgdorff Directeur Watson Wyatt Brans & Co De heer R. Westhoff Vennoot 3

4 HYPOTHESE 1 Het aantal pensioenregelingen zal drastisch dalen. ONDERBOUWING: De huidige regelingen zijn te complex (geworden) en moeilijk te onderhouden. Daarnaast is meer transparantie en communicatie vereist (Pensioenwet) hetgeen de uitvoering nog complexer zal maken. Pensioenregelingen zullen derhalve eenvoudiger en meer eensluidend worden, wat leidt tot integratie. REACTIES PENSIOENSPECIALISTEN OP HYPOTHESE 1 Kleine pensioenfondsen sluiten zich aan bij grote pensioenfondsen en zij nemen de regelingen over. Minder complexiteit is gewenst Uit veel reacties loopt als rode draad dat drastische vermindering van complexiteit weliswaar gewenst is, maar in de praktijk moeilijk haalbaar zal zijn. Een woordvoerder van een ondernemingspensioenfonds (opf) verklaart: Het aantal pensioenregelingen zal niet drastisch dalen. Het is inderdaad nu te complex. De regelingen zullen transparanter en eensluidender worden. Er zal convergentie plaatsvinden, maar integratie zie ik niet in de toekomst. Een collega vat het aldus samen: Overal waar mogelijk moet gestandaardiseerd worden. Simpeler regelingen zijn gemakkelijker te administreren en de beheersbaarheid van de IT wordt erdoor vergroot. De vereenvoudiging gebeurt niet alleen binnen de pensioenfondsen; ook het aantal pensioenfondsen vermindert. Een woordvoerder: Kleine pensioenfondsen sluiten zich aan bij grote pensioenfondsen en zij nemen de regelingen over. Deelnemers wensen transparantie en voor maatwerk moeten ze betalen De nieuwe pensioenwet schrijft meer transparantie en communicatie voor, maar ook de deelnemers worden zich meer bewust van hun situatie. De noodzaak van transparantie wordt door iedereen gedeeld: De emancipatie van de deelnemers leidt tot een toenemende behoefte aan transparantie en communicatie. Pensioenfondsen zullen hun regelingen willen vereenvoudigen om het bedrijfseconomisch haalbaar te houden. Ook de deelnemers hebben daar baat bij: Mensen willen een beperkt aantal keuzes krijgen voorgeschoteld die begrijpelijk zijn. De huidige regelingen zijn dat vaak niet. Geïnterviewden spreken over de doorgeschoten complexiteit van bestaande regelingen. Men is zich van de gevolgen goed bewust en men hecht veel belang aan vereenvoudiging: Het is mijn persoonlijke missie om te werken naar meer standaardisatie. Ik streef naar meer beperking in de keuzemogelijkheden. Custom made kan, maar daarvoor moet worden betaald. Iedere CAO wil zijn eigen pensioenregeling Degenen die het uitdrukkelijk níet met de stelling eens waren, keken óf meer naar de historie, óf zij legden meer nadruk op het belang van pensioenregelingen in het kader van CAO-afspraken. Een opfwoordvoerder vreest dat vereenvoudi- 4

5 Het is nu te complex: regelingen zullen transparanter en eensluidender worden. Convergentie wel, maar integratie zie ik niet in de toekomst. ging zich zal beperken tot nieuwe regelingen: Het leed is al geleden. Je kunt het verleden niet wegpoetsen. Er worden wel vereenvoudigingen toegepast op bestaande regelingen, maar dat is een complexe aangelegenheid; je moet voor veel dingen toestemming vragen. Een andere opf-woordvoerder verwerpt de hypothese. Absolute onzin! Iedere CAO wil zijn eigen pensioenregeling. Het is ondenkbaar dat iedereen dezelfde pensioenregeling wil. Het is na het salaris de eerste arbeidsvoorwaarde waarover onderhandeld wordt. Dat is onmogelijk wanneer er slechts enkele pensioenregelingen bestaan. Anderen beamen dit: Met het verdwijnen van prepensioen en VUT wordt het pensioen steeds meer onderdeel van CAO-onderhandelingen. Elke bedrijfstak heeft behoefte aan een eigen pensioenregeling en pensioeninvulling. Tussen bedrijfstakken zal geen integratie van de regelingen plaatsvinden. Pensioenfondsen worden defaultaanbieders Tenslotte wijst een woordvoerder erop dat er juist meer ruimte nodig is voor maatwerk. Waarbij hij wijst op de mogelijkheid van een spelverdeling tussen pensioenfondsen en andere aanbieders. Er zal sprake zijn van een basis, een standaard met de mogelijkheid van het individueel opplussen: De pensioenfondsen worden daarbij de aanbieders van de defaults. REFLECTIE ATOS CONSULTING TM OP HYPOTHESE 1 In de reacties van de respondenten zagen wij de duidelijke lijn dat men het met de onderbouwing wel, maar het met hypothese 1 niet zonder meer eens was. Het bezwaar zat hem voornamelijk in het woord drastisch, want de meeste geïnterviewden voorzien wel een afname van het aantal regelingen. Zij zijn het er bovendien in grote lijnen over eens dat zo n afname wenselijk of zelfs noodzakelijk is. Het huidige, (te) grote aantal pensioenregelingen is gegroeid vanuit de historie. De regelingen zijn doorgaans tot stand gekomen rond bepaalde bedrijven, bedrijfstakken of beroepsgroepen. Onder invloed van nieuwe wet- en regelgeving vinden aanpassingen plaats op deze regelingen waardoor convergentie ontstaat en de verschillen afnemen. Een tweede tendens is om aan bepaalde zaken die historisch zijn gegroeid, vast te houden. Een derde tendens is toenemende individualisering aan de vraagkant. Het lijkt er op dat een splitsing gaat ontstaan in de tweede pijler, waarbij een gedeelte van de tweede pijler wat betreft uniformiteit kenmerken gaat vertonen van de eerste pijler. Het andere deel van de tweede pijler gaat wat betreft individualisering meer lijken op de derde pijler. De afname van het aantal ondernemingspensioenfondsen (meer hierover elders in deze white paper) heeft ook invloed. Immers, als een klein pensioenfonds aansluiting zoekt bij bijvoorbeeld een bedrijfstakpensioenfonds, zullen regelingen vaak worden gehamoniseerd. Aan de andere kant is het natuurlijk niet zo dat pensioenfondsen dit autonoom bepalen. CAO-partijen hebben hierin een belangrijke (doorslaggevende) stem. 5

6 HYPOTHESE 2 Er zullen twee stromen ontstaan in pensioenfondsenland: een aantal fondsen zal zich concentreren op hun core-business; een ander deel zal een compleet palet van (financiële) producten aanbieden. ONDERBOUWING: De pensioenregeling wordt steeds meer onderdeel van financiële planning en wordt door de deelnemers gekoppeld aan andere financiële producten en diensten. Sommige pensioenfondsen gaan mee in deze beweging en bieden alles aan (al dan niet via allianties). Anderen zullen zich opstellen als specialist. REACTIES PENSIOENSPECIALISTEN OP HYPOTHESE 2 Er zullen een aantal grote tot zeer grote uitvoeringsorganisaties ontstaan, welke een breed palet van producten zullen aanbieden. Kleine tot middelgrote pensioenfondsen zullen bij hun core-business blijven. De wet verbiedt het De reacties op de hypothese geven een gemêleerd beeld. Een deel wijst de hypothese af, omdat de wet het aanbieden van een compleet palet van diensten verbiedt. Zo stelt een woordvoerder van een opf: Ik hoop van niet! Wij zijn zuiver in leer. Er zijn afspraken gemaakt met het Ministerie van SZW over de taakafbakening. Maar onder bepaalde condities wordt het leveren van aanpalende diensten door de overheid gestimuleerd. Iedereen is zich goed bewust van de wettelijke beperkingen: Er zal een tweedeling ontstaan met de uitvoeringsorganisatie, want een pensioenfonds mag volgens de wet alleen pensioen aanbieden. Op dit thema loopt dan ook een duidelijke scheidslijn tussen pensioenfondsen en pensioenuitvoerders. Toch wordt er naar wegen gezocht om het aanbod te verbreden Voor uitvoerders liggen de zaken dus anders, en voor deze groep blijkt de hypothese op te gaan. Een woordvoerder van een bedrijfstakpensioenfonds (bpf): Pensioenuitvoerders trekken alles wat binnen hun organisatie past, naar zich toe. Ook zie ik verzekeraars actief worden op de pensioenmarkt. Dat zal niet zonder gevolgen blijven volgens een andere bpf-woordvoerder: Er zal een aantal grote tot zeer grote uitvoeringsorganisaties ontstaan, die een breed palet van producten zullen aanbieden. Kleine tot middelgrote pensioenfondsen zullen bij hun core-business blijven. Deze opvatting krijgt bijval: Grote pensioenfondsen gaan diversifiëren, kleinere pensioenfondsen zijn druk bezig te overleven door fusies en allianties. Daarnaast worden vanuit de uitvoerders ook beperkingen ervaren: Nu is in veel contracten de clausule opgenomen dat we alleen de pensioenuitvoering doen (mogen doen). Dus geen aanpalende producten. Levensloop als verlengde van pensioen wordt bij uitzondering wel meegenomen, echter alleen na initiatief van de opdrachtgever. Bewegingen van grote pensioenfondsen worden met argusogen bekeken Pensioenfondsen hebben een ander doel dan verzekeringsmaatschappijen. Oneerlijke concurrentie ontstaat wanneer pensioenfondsen zich begeven op het pad van commerciële activiteiten. De rest van de pensioenwereld volgt de bewegingen van de grote pensioenfondsen met argusogen. Een opf- 6

7 Nu is in veel contracten de clausule opgenomen dat we alleen de pensioenuitvoering doen (mogen doen). Dus geen aanpalende producten. Levensloop als verlengde van pensioen wordt bij uitzondering wel meegenomen, echter alleen na initiatief van de werkgever. woordvoerder hierover: Onze vrienden in het midden en zuiden des lands zie je toch wel de grijze grenzen opzoeken. En een woordvoerder van een pensioenverzekeraar: Het is niet te tolereren dat pensioenfondsen meer diversiteit aanbieden. Dat houdt de marktwerking tegen. Het is kabinetsbeleid dat pensioenfondsen zich richten op hun corebusiness. Dus het zal snel afgelopen zijn dat pensioenfondsen een palet aanbieden. Maar loopt het wel zo n vaart? Het zal volgens één van de opf-woordvoerders hoe dan ook niet meevallen dat bredere aanbod te realiseren: Een fonds moet dan een zelfstandige dochter oprichten, die geen gebruik kan maken van het klantenbestand van de huidige pensioenuitvoerder. En verzekeraars zullen niet over zich laten lopen en hoog in de boom klimmen. En er zijn meer redenen om aan te nemen dat het met die verbreding niet zo n vaart zal lopen. De woordvoerder van een adviesorganisatie: De meeste pensioenuitvoerders missen de competenties om meer zaken aan te bieden. Overigens leidt het risico van verstoring van de marktwerking niet bij iedereen tot zorgen over de positie van verzekeraars. Bijvoorbeeld deze woordvoerder van een opf: De strijd tussen verzekeraars en pensioenfondsen wordt altijd gewonnen door verzekeraars. Pensioenfondsen gaan niet terug naar hun core-business Toch verwacht één van de geïnterviewden niet dat pensioenfondsen naar hun core-business terugkeren. Dat is namelijk naar verwachting een losing business, zo stelt hij. Wel zullen pensioenfondsen allianties sluiten met andere financiële aanbieders zoals banken en verzekeraars. Het onderscheid tussen pensioenen en andere financiële producten, zoals leven, schade en zorg, zal vervagen. Complete pakketten zullen ontstaan, gebaseerd op persoonlijke behoeften in de financiële planning van deelnemers. Het onderscheid tussen pensioen en andere financiële producten zal daarin steeds minder scherp zijn. De persoonlijke situatie van de deelnemer gaat een centrale rol spelen, zo ook de levensfase van de deelnemer. REFLECTIE ATOS CONSULTING TM OP HYPOTHESE 2 Duidelijk is dat in de discussie rond deze hypothese een consequent onderscheid moet worden gemaakt tussen pensioenfondsen enerzijds en uitvoeringsorganisaties anderzijds. Terecht wordt door de geïnterviewden naar voren gebracht dat deze ontwikkeling nooit binnen een pensioenfonds kan plaatsvinden, omdat de wet dit verbiedt. Dit gezegd hebbende, wordt de trend die de hypothese naar voren brengt over het algemeen bevestigd. De geïnterviewden onderschrijven dat pensioenuitvoerders en verzekeraars het aanbieden van een compleet palet diensten nastreven. Diverse respondenten benadrukken dat de markt vraagt om een dergelijk aanbod. En dat de markt soms geen genoegen neemt met de beperkingen die de wetgever hier stelt. Een voorbeeld hiervan is het WAO-gat dat ontstond door veranderende wetgeving. Aan de CAO-tafel werd de eis neergelegd dit gat te dichten en dit bovendien collectief te doen. Dus keek men richting pensioenfondsen. Zij waren gezien de wetgeving echter niet in de positie waren hieraan tegemoet te komen. Vervolgens kon deze vraag wel opgepakt door pensioenuitvoerders en verzekeraars. 7

8 HYPOTHESE 3 Binnen vijf jaar zal er een shake-out plaatsvinden onder uitvoeringsorganisaties van ondernemingspensioenfondsen. Hiervan zal minimaal 50% verdwijnen en worden ondergebracht bij andere uitvoerders van ondernemingspensioenregelingen. ONDERBOUWING: Uitvoeringsorganisatie van ondernemingspensioenfondsen zijn relatief klein en worden extra belast door de eisen van de Pensioenwet (o.a. transparantie en communicatie) en de eisen van de deelnemers. Daarnaast worden ondernemingspensioenfondsen geconfronteerd met de nieuwe richtlijnen inzake verslaglegging. REACTIES PENSIOENSPECIALISTEN OP HYPOTHESE 3 Pensioenadministratie is een moeilijke markt. Integratie is moeilijk en de marges zijn flinterdun een zeer groot aantal deelnemers is nodig om hier rendabel te opereren. Shake-out is al gaande Over het percentage en de termijn verschillen de meningen. Maar dát er een shake-out plaatsvindt, daarover is iedereen het wel eens. Een opf-woordvoerder vat samen: Of het 50 procent wordt is moeilijk te zeggen, maar een flink aantal zal verdwijnen. Deze opvatting wordt ondersteund door anderen: Er is al een afname geweest van zo n 900 naar zo n 700 pensioenfondsen. Maar 50 procent is waarschijnlijk te hoog ingeschat. Er blijft een harde kern van ondernemingspensioenfondsen bestaan omdat veel van deze fondsen de band met de werknemer wil behouden. Anderen schatten het percentage echter op meer dan 50 procent: Een uitvoeringsorganisatie moet uit minimaal 20 mensen bestaan om zelfstandig te blijven. In veel gevallen is die omvang er niet waardoor waarschijnlijk zelfs meer dan 50 procent zal verdwijnen. Uitbestedingsmarkt verkeert in pril stadium Maar wie gaat de uitvoering van ondernemingspensioenfondsen overnemen? Daarover zijn de meningen verdeeld. Alle mogelijkheden worden genoemd met als volgorde: een gespecialiseerde uitvoeringsorganisatie, een ander ondernemingspensioenfonds, een bedrijfstakpensioenfonds of een verzekeraar. Anderen speculeren over heel nieuwe ontwikkelingen. Er zullen nieuwe, innovatieve vormen ontstaan. Vanuit de overkoepelende organisatie voor ondernemingspensioenfondsen wordt nagegaan welke vormen mogelijk zijn. Tenslotte wordt ook naar aanleiding van deze hypothese nog eens opgemerkt dat er altijd ruimte voor uitzonderingen zal blijven: Veel kleinere uitvoerders zullen waarschijnlijk verdwijnen, maar voor sommige niche-spelers, bijvoorbeeld met meerdere individuele regelingen, zal een plek blijven bestaan. Let ook op de risico s van uitbesteden Een opf-woordvoerder waarschuwt aanbieders voor te veel optimisme bij het betreden van deze markt. Pensioenadministratie is lastige materie. Integratie is moeilijk en de marges zijn flinterdun een zeer groot aantal deelnemers is nodig om hier rendabel te opereren. Eén van de bpf-woordvoer- 8

9 Ondernemingspensioenfondsen verdwijnen grotendeels: het koppelen van pensioen aan werkgever past niet meer in de huidige ontwikkelingen in de markt. ders roept pensioenfondsen op om met hun outsourcing zorgvuldig te werk te gaan. Outsourcing brengt het risico met zich mee dat de communicatieverplichting richting deelnemer niet voldoende kan worden nagekomen. Sommige verzekeraars hebben grote administratieve achterstanden. Gemiddeld zelfs drie jaar. Bij pensioenfondsen is dat niet het geval. Bij pensioenen zal menselijk kapitaal meer centraal komen te staan Eén van de deelnemers stelt dat de kenmerken van de deelnemer meer centraal komen te staan. Ondernemingspensioenfondsen ver- dwijnen grotendeels: het koppelen van pensioen aan werkgever past niet meer in de huidige ontwikkelingen in de markt. De toekomst zal zitten in de pensioenfondsen die zich richten op beroepsgroepen waarbij de relatie werkgever-werknemer zal worden losgekoppeld. Regelingen naar de aard van het menselijk kapitaal zullen centraal staan. Door de geschetste ontwikkeling gaan bij werkgevers pensioenregelingen en HRM-beleid steeds verder integreren. Bedrijfstakpensioenfondsen blijven wel bestaan wanneer deze zijn gekoppeld aan specifieke beroepsgroepen. Indien dit niet het geval is, zullen ook deze steeds meer verdwijnen. REFLECTIE ATOS CONSULTING TM OP HYPOTHESE 3 Alle geïnterviewden bevestigen de algemene tendens die uit deze hypothese spreekt. Enige discussie ontstond over de snelheid van de consolidatie en de precieze omvang. Verder werd erop gewezen dat deze tendens al langer gaande is. Ook was er discussie over de vraag wát er precies verdwijnt, en waarom. Dat kleine pensioenfondsen moeilijk zelfstandig kunnen blijven, werd alom duidelijk. Maar niet alleen de uitvoering verdwijnt naar andere spelers, ook het pensioenfonds kan soms opgaan in een groter geheel. Bijvoorbeeld wanneer een pensioenfonds of een verzekeraar de verplichtingen overneemt. Ook remmende factoren worden genoemd. Informeel verklaren sommigen dat het behouden van een zelfstandig pensioenfonds niet altijd een puur rationele overweging is: aan het pensioenfonds is de oude, vertrouwde bedrijfsnaam verbonden die al generaties voor vertrouwen zorgt. Aan de andere kant zijn de pensioenfondsen zich er zeer wel van bewust dat men zich een dergelijke binding moet kunnen veroorloven. Kleinere pensioenfondsen kunnen dat lang niet altijd. 9

10 HYPOTHESE 4 De uitvoeringsorganisaties zullen zich moeten concentreren op front-office activiteiten : actief informeren en ondersteunen van de deelnemers. Geen focus meer op activiteiten die niet onderscheidend zijn richting deelnemers (vermogensbeheer en uitvoering). Deze zullen worden uitbesteed aan gespecialiseerde partijen. ONDERBOUWING: De wet en de deelnemers verwachten een veel actievere opstelling van het pensioenfonds. De focus en de energie moet daardoor verschuiven. De administratie en het vermogensbeheer is/wordt een commodity en kan worden uitbesteed. REACTIES PENSIOENSPECIALISTEN OP HYPOTHESE 4 Ik ben het eens met de stelling. Vooral voor kleinere pensioenfondsen zal deze ontwikkeling gaan gelden. Daarnaast moet het geheel aan pensioenfondsen zich meer gaan richten op de deelnemers. Hierbij staat communicatie centraal. Daar communicatie geen uitvoering is, ontstaat ook ruimte voor de aangegeven ontwikkeling. Informeren van deelnemers kan beter Deze hypothese zegt een aantal dingen tegelijkertijd. Enerzijds dat er meer aandacht moet komen voor het informeren en ondersteunen van deelnemers. Anderzijds dat niet-onderscheidende activiteiten zullen worden uitbesteed. Over het eerste aspect is veel overeenstemming. Over het tweede aspect ontstond veel meer discussie. Veel instemming is er over de stelling dat uitvoeringsorganisaties zich meer moeten concentreren op het actief informeren en ondersteunen van deelnemers. Het actief informeren en ondersteunen van de deelnemers wordt steeds belangrijker. Pensioenfondsen kunnen zich daarin onderscheiden naar hun klanten toe en daarmee hun bestaansrecht rechtvaardigen. En een bpf-woordvoerder: Deze hypothese klopt volledig. Deelnemers zoeken vertrouwen bij een pensioenfonds. [ ] Dit gedeelte kan niet worden uitbesteed. Het gaat hier immers om de tone-ofvoice en het in gesprek zijn. Communicatie betekent uitdaging in personele en IT-sfeer Een woordvoerder van een verzekeraar ziet in het informeren van deelnemers wel een uitdaging: De gedwongen communicatie met de deelnemers leidt tot andere noodzakelijke competenties van de medewerkers en tot aanvullende kosten van onder meer helpdesk en IT. Ook een opf-woordvoerder wijst op de rol van ICT: Wij hebben reeds een uitstekende website, waar (potentiële) deelnemers veel informatie kunnen vinden. Het is de bedoeling dat we in de toekomst aan onze deelnemers zaken als hoogte van de opgebouwde rechten via intranet aan hen ter beschikking gaan stellen. Uitbesteding schept ruimte voor betere communicatie Volgens een andere geïnterviewde klopt de stelling, maar is deze vooral relevant voor de kleinere pensioenfondsen. Daarnaast moet het geheel aan pensioenfondsen zich meer gaan richten op de deelnemers. Communicatie staat daarbij centraal. Daar communicatie 10

11 Het actief informeren en ondersteunen van de deelnemers wordt steeds belangrijker. Pensioenfondsen kunnen zich daarin onderscheiden naar hun klanten toe en daarmee hun bestaansrecht rechtvaardigen. geen uitvoering is, ontstaat ook de ruimte voor deze ontwikkeling. Een opfwoordvoerder legt hetzelfde verband: Als de volledige pensioenadministratie is uitbesteed, zullen wij ons voornamelijk richten op het adviseren van de RvB en het te woord staan van de deelnemers van het pensioenfonds. Desondanks veel twijfel over uitbesteding Opvallend is hoe verschillend er gedacht wordt over de mogelijkheid en wenselijkheid van dat uitbesteden. Een opfwoordvoerder ziet er zelfs helemaal niets in en is het dan ook niet eens met de stelling. Als iets uit te besteden is omdat het eenvoudig en overzichtelijk is, dan hoef je het dus niet uit te besteden, want dan kun je het eenvoudig zelf doen. Een andere opf-woordvoerder sluit het niet uit, maar is nog niet overstag: Ondanks het feit dat wij met veel zaken voorop lopen, zullen wij hier niet als eerste toe over gaan. Door de verscheidenheid van regelingen is het niet eenvoudig om dit onder te brengen in één organisatie. De vereiste kennis van de medewerkers die dit vergt, wordt onderschat. Ik ben er van overtuigd dat het uitbesteden van pensioenadministratie in de toekomst wel gaat gebeuren, maar dan moet het wel minimaal net zo goed als wij dat doen en eigenlijk nog beter. Een derde opf-woordvoerder heeft ook zijn twijfels. Theoretisch is deze hypothese correct. Echter, bij ontbundelen komt de nadruk te liggen op de regiefunctie. Daar hebben pensioenfondsen weinig ervaring mee. De combinatie frontoffice-backoffice moet in stand blijven: deze kunnen niet gesplitst worden. REFLECTIE ATOS CONSULTING TM OP HYPOTHESE 4 Uit de reacties blijkt dat men over het algemeen doordrongen is van het belang van meer en beter informeren van de klant. Anderzijds blijkt in de uitbestedingsmarkt dat afwachten de dominante houding is. De bereidheid is er bij sommigen wel, getuige een deel van de reacties. Dat wil zeggen: veel pensioenfondsen zouden tenminste een deel van hun backoffice activiteiten best willen uitbesteden, maar dan moeten ze er wel van overtuigd zijn dat die activeiten in goede handen zijn. Maar zo lang ze geen aanbieder zien die het even goed of liefst nog beter doet, doen ze het liever zelf. Daar kan tegenin worden gebracht dat wanneer de waardeketen op verschillende onderdelen wordt bekeken, er altijd wel een aanbieder te vinden is die op specifieke onderdelen beter scoort. Maar dan moet de uitbesteder de regie kunnen voeren. En daar hebben ze weinig ervaring mee, zeggen ook sommige woordvoerders. Voor zover uitbesteding wel plaatsvindt, kiezen de Nederlandse pensioenfondsen vooralsnog vooral voor uitbesteding bij één partij. Toch blijkt uitbesteding bij meerdere partijen wel degelijk mogelijk, gezien het model van het pensioenfonds van Philips. Belangrijke rode draad in veel reacties: kwaliteitsverbetering is de primaire drijfveer voor pensioenfondsen om uitbesteding te overwegen niet de kostenreductie. 11

12 HYPOTHESE 5 Defined benefits (DB) zal op termijn worden vervangen door defined contribution (DC). ONDERBOUWING: Zowel om de financiële risico s voor pensioenfondsen en werkgevers te beperken als om in te spelen op de individualiseringstrend, zullen defined benefits regelingen afnemen en uiteindelijk verdwijnen REACTIES PENSIOENSPECIALISTEN OP HYPOTHESE 5 In de toekomst worden de regelingen soberder, dat is helder. Er zullen voornamelijk hybride vormen van DB &DC ontstaan. Er zullen hybride pensioenregelingen ontstaan De hypothese duidt een trend aan die breed wordt onderkend. Een bpfwoordvoerder die het eens is met de hypothese somt de redenen op voor de verschuiving richting defined contribution: Het speelt in op de individualiseringstrend; het maakt het eenvoudiger om de beleggingsportefeuille te managen; het motiveert asset management om rendement te maximaliseren en het vraagt om alert bestuur. Maar een algehele vervanging van defined benefits door defined contribution zit er volgens de geïnterviewden niet in. Kijk naar de ontwikkelingen in de Verenigde Staten en Engeland, en je weet waarom niet, zegt een opf-woordvoerder hierover. Een andere geïnterviewde ziet een andere reden dichter bij huis: Defined benefits zal nooit geheel verdwijnen: werknemersorganisaties zullen dit niet toestaan. Wel zal collectief defined contribution steeds belangrijker worden. Grenzen tussen DB en DC zijn al vervaagd In de toekomst worden de regelingen soberder, dat is helder, zegt een opfwoordvoerder. Er zullen vooral hybride vormen van defined benefits en defined contribution zijn. De AOW-plus wordt vervangen door een pensioen met een defined benefit-karakter, tot een bepaalde loongrens. Daar bovenop krijgen werknemers gelegenheid tot defined contribution. De opf-woordvoerder nuanceert het verschil tussen de twee vormen: in beide gevallen zijn er bandbreedtes gedefinieerd. Meer risico bij de werknemer Met nadruk wordt gewezen op het risico dat meer en meer richting werknemer zal verschuiven. De risico s zijn al meer bij de werknemer komen te liggen, maar deze is daar zich niet voldoende van bewust: Veel van de huidige regelingen zíjn al gebaseerd op defined contribution, terwijl dit niet als zodanig richting deelnemers wordt gecommuniceerd. Een bpf-woordvoerder brengt de risicoverschuiving in verband met veranderende regelgeving: De werkgever wil, ook in het kader van IFRS, geen risico s lopen. Het kan echter niet zo zijn dat de werkgever het risico helemaal bij de werknemer legt. Hij verwacht dan ook dat de trend zal worden gekeerd nu de economie aantrekt, de arbeidsmarkt krapper wordt en de publieke opinie 12

13 Defined Benefits zal nooit geheel verdwijnen: werknemersorganisaties zullen dit niet toestaan. Wel zal collectief Defined Contribution steeds belangrijker worden. geen bijklussende weduwen op tv wil zien zoals in Engeland en de VS het geval is. Hybride vorm gaat goed werken Veel geïnterviewden hebben goede verwachtingen van hybride vormen van DC en DB. Een opf-woordvoerder: Er zal een verschuiving optreden naar een groter aandeel defined contribution ook wij werken daar aan mee. Op termijn zal het deels weer verschuiven naar defined benefits. Ik denk dat een hybride vorm goed gaat werken. Financiële risico s kunnen door de pensioenfondsen overigens goed worden opgevangen. Een dekkingsgraad van honderd procent is niet altijd nodig die mag best voor langere tijd onder de honderd procent zakken. In 1952 was deze immers nul, en tot de jaren negentig is deze onder de honderd gebleven. Collectief defined contribution De term die in het kader van hybride stelsel valt is collectief defined contribution. Als regeling wordt die uitgevoerd als defined benefit. Het risico verschuift echter naar de werknemers als collectief, want wanneer de premiebijdrage (contributie) niet voldoende is om aan de toekomstige pensioenrechten (de benefit) te voldoen, kan er negatief geïndexeerd worden. Een andere woordvoerder zegt hierover: Ondanks de verschuiving van de risicodrager blijft een vorm van solidariteit in de toekomst noodzakelijk om de pensioenen betaalbaar te houden. Zelf beleggen door deelnemers gaat naar alle verwachting niet plaatsvinden. Wel zullen specifieke portfolio s ontstaan die zich richten op jongeren of op ouderen. "Collectief pensioen zal altijd blijven bestaan. Deelnemers moeten 'beschermd' worden en de inkoopkracht van collectieve pensioenvoorziening zal altijd groter zijn dan individuele regelingen." REFLECTIE ATOS CONSULTING TM OP HYPOTHESE 5 De consensus die onder de geïnterviewden naar voren kwam over het ontstaan hybride pensioenregelingen was opmerkelijk. De opvatting die wij veel hebben gehoord is, dat waar tot voor kort defined benefits het landschap domineerde, de trend nu wat doorslaat richting defined contribution en er uiteindelijk enige vorm van evenwicht zal ontstaan tussen deze beide uitersten. De voor- en nadelen van beide systemen passeren de revue. De belangrijkste nadelen van defined benefits zijn het probleem van de (on)betaalbaarheid, de boekhoudkundige consequenties en het tekort aan individuele keuzemogelijkheden. De nadelen van defined contribution blijken uit de problemen in de V.S. en Engeland. Om de nadelen van beide stelsels te vermijden, is het noodzakelijk om tot acceptabele hybride stelsels te komen. Collectief DC wordt door veel geïnterviewden genoemd als een belangrijke ontwikkeling. Het uiteindelijke stelsel zal door betrokken partijen op diverse punten worden getoetst: wie draagt welke risico s, zijn de belangen van de deelnemers goed afgedekt, is er voldoende solidariteit en keuzevrijheid en welke punten hebben consequenties voor de jaarrekening. Uiteindelijk zal (collectief) DC niet in plaats komen van DB, maar bestaan naast DB. 13

14 HYPOTHESE 6 In de nabije toekomst moeten pensioenfondsen zich sterk gaan richten op nichemarkten en doelgroepen. ONDERBOUWING: Evenals zich nu aftekent bij zorgverzekeringen, zullen groepen met een specifieke en overeenkomstige pensioenbehoefte zich gaan organiseren. Zij zullen pensioenfondsen benaderen met hun specifieke wensen en eisen. Een en ander kan leiden tot een specifieke regeling of extra eisen rond uitvoering en/of ondersteuning. REACTIES PENSIOENSPECIALISTEN OP HYPOTHESE 6 Totaal mee oneens: pensioenfondsen kunnen het niet, ze mogen het niet ivm het wettelijk kader. Bovendien zien we de marktbeweging niet. Bewegingsvrijheid van pensioenfondsen is beperkt Een deel van de geïnterviewden is het eens met de stelling, een deel pertinent niet. Tegenstanders geven verschillende redenen. Zowel woordvoerders van opf-en als van adviesorganisaties wijzen op de grenzen die de wet stelt. Alle bezwaren zijn samengevat in de volgende reactie: Totaal mee oneens: pensioenfondsen kunnen het niet; ze mogen het niet vanwege het wettelijk kader. Bovendien zien we de marktwerking niet. Men wijst op het besloten karakter van ondernemingspensioenfondsen: Een pensioenfonds is altijd een niche, per definitie. Een ander zegt: Deze hypothese gaat er van uit dat je naar een pensioenfonds kunt kijken zoals naar de markt. Echter: een pensioenfonds is een uitvoerder, maar wordt niet beïnvloed door marktwerking. Een andere opf-woordvoerder ziet wel de logica van de beweging, maar ziet het nog niet gebeuren: Vakbonden hebben hier te veel macht voor en houden dit tegen. Zij willen slechts opereren voor een selecte groep medewerkers of willen niet worden ondergebracht in andere fondsen omdat ze dan hun stem kwijt denken te zijn. Regelingen gaan zich meer richten op beroepsgroepen, minder op ondernemingen De geïnterviewden die wel wat zien in deze hypothese, redeneren dan ook vanuit een ander perspectief. Een woordvoerder van een verzekeraar denkt bijvoorbeeld aan een pensioenfonds voor academici. Dat zie ik nog wel gebeuren binnen een jaar of tien, vijftien. Niet op Nederlands niveau dat is te kleinschalig. Wel op Europees niveau. Een andere geïnterviewde heeft gedachten in dezelfde richting: Ik ben 14

15 Het kan gaan gebeuren maar pas na verloop van tijd: de volgorde zal dan als volgt zijn: - eerste liberalisatie (wetswijziging) - vervolgens ruimte voor individuele regelingen - individuen gaan voor een eigen invullen - ze zijn daardoor duurder uit - hetgeen leidt tot het vormen van niches en doelgroepregelingen. het eens met de stelling wanneer hiermee een verschuiving naar beroepsgroeppensioenfondsen wordt bedoeld. Toch verwachten wel degelijk ook sommige opf-woordvoerders dat pensioenen op een andere leest zullen worden geschoeid: Er komen nieuwe collectiviteiten en er komen nieuwe organisatievormen. Een bpf-woordvoerder zegt: Met name kleinere pensioenfondsen zullen zich richten op de nichemarkten. Het concept van de beroepspensioenvereniging, afgedwongen door de wet BPR (Bedrijfstakpensioenregeling), vormt hierbij een mooi potentieel lock-in effect en zal verloop onder deelnemers in de toekomst voorkomen. Maar er moet eerst wel wat veranderen Een woordvoerder van een uitvoeringsorganisatie somt op wat er moet veranderen alvorens het zover is: Dit zal pas na verloop van tijd kunnen. Eerst is liberalisering nodig. Dan ontstaat ruimte voor individuele regelingen en gaan individuen daar gebruik van maken. Vervolgens ontdekken zij dat ze duurder uit zijn, waardoor uiteindelijk niches zullen ontstaan in de vorm van doelgroepregelingen. Sociale partners bepalen de richting De drijvende kracht hierachter zal komen vanuit de sociale partners, waarbij het cafetariamodel een belangrijke rol krijgt. De huidige vorm van collectiviteit in pensioenen gaat hiermee verschuiven naar een vorm van collectiviteit op beroepsgroepniveau, ofwel naar de aard van het menselijk kapitaal. REFLECTIE ATOS CONSULTING TM OP HYPOTHESE 6 De pensioenfondsen hebben natuurlijk gelijk als zij zeggen dat de wet hen niet toestaat zich op (andere) markten te richten. Niettemin wordt vooruitgewezen naar pensioenen die op basis van andere collectiviteiten dan alleen de werkgever-werknemer relatie, zullen worden samengesteld. Bij de onderbouwing van de hypothese wordt verwezen naar een soortgelijke ontwikkeling bij de zorgverzekering. Onze inschatting is dat de discussies rondom de invoering van de basisverzekering Zorg niet direct aanleiding zijn om ook op andere terreinen te gaan bewegen. Daar tegenover staat de onmiskenbare trend om enerzijds te individualiseren en anderzijds onderdeel te worden van gelijkgezinde groepen (bijvoorbeeld beroepsgroepen) die geen verband houden met werkgever-werknemer relatie. 15

16 OVER ATOS CONSULTING Atos Consulting is een toonaangevende, internationale business- en IT-consultancy met wereldwijd meer dan 2500 gedreven professionals, van wie er circa 950 in Nederland werken. Atos Consulting is de partner voor klanten die zoeken naar effectieve oplossingen op het gebied van rendement, organisatie, processen en control. Zij biedt diepgaande kennis van branchespecifieke, primaire processen én van ondersteunende processen, zoals Finance, HRM en IT. Indien nodig biedt Atos Consulting ook interim management of neemt zij processen over. Daarbij neemt Atos Consulting een onafhankelijke positie in, adviseert zij deskundig en werkt nauw samen - voor en mét klanten. Atos Consulting is een zelfstandig onderdeel van Atos Origin, de grootste beursgenoteerde Europese IT-dienstverlener (omzet ruim 5,5 miljard euro), waar ruim mensen werken, van wie circa 9000 in Nederland. Atos Origin stelt haar klanten - top 500-ondernemingen - in staat hun visie om te zetten in resultaten door strategische advisering, systeemintegratie en managed operations. Voor vragen over deze whitepaper en/of meer informatie over onze werkwijze, klanten en resultaten kunt u contact opnemen met: Atos Consulting Papendorpseweg BJ Utrecht pensioenen@atosorigin.com website: 16

17 1-Pensioenen defst.qxd :17 Pagina 17

18 18

19 Atos, Atos and fish symbol, Atos Origin and fish symbol, Atos Consulting, and the fish symbol itself are registered trademarks of Atos Origin SA. April