De stelling die vandaag voorligt is: Het pensioen van de toekomst vergt meer dan een stelselherziening.

Transcriptie

1 Speech Bert Boertje, divisiedirecteur Toezicht pensioenfondsen bij De Nederlandsche Bank, bij de Pensioenlezing van het Competence Centre for Pension Research op 9 december 2016 Dames en heren, Hartelijk dank dat ik hier vandaag mag spreken. De stelling die vandaag voorligt is: Het pensioen van de toekomst vergt meer dan een stelselherziening. Voordat ik die stelling met ja ga beantwoorden, wil ik graag even ingaan op de stelselherziening. Dat heb je nu eenmaal met dat soort stellingen. Het lijkt alsof de organisatie van deze dag wilde voorkomen dat we het hebben over de stelselherziening. Maar door het woord in de stelling te noemen, ga je er toch aan denken. Het is als het bij bekende voorbeeld: denk niet aan een olifant : Je denkt prompt aan een olifant. Dus, dames en heren, ik sta wel even stil bij een stelselherziening. Want het is zeer wenselijk dat we snel overgaan op een nieuw stelsel, omdat de rek echt uit het oude is. En deze overstap vergt het maximale van onze aandacht. Voor De Nederlandsche Bank zijn belangrijke elementen van een nieuw stelsel persoonlijke pensioenvermogens en een leeftijdsafhankelijk beleggingsbeleid. En natuurlijk geen tekorten doorschuiven naar de toekomst.

2 Met die bouwstenen voorkom je dat het ondoorzichtig blijft hoe het geld wordt verdeeld. Voorkom je discussie tussen jong en oud over wie recht heeft op welk deel van de pot. En er zijn nog andere voordelen aan deze bouwstenen. Zo is de overdraagbaarheid van pensioen veel eenvoudiger bij persoonlijke pensioenpotten. En differentiatie in het beleggingsbeleid levert oud en jong meer op. Niet meer one-size-fits-all, waardoor het eigenlijk voor niemand echt goed past. Van de discussie over de toekomst van het pensioenstelsel is het nog onzeker hoe die zal aflopen. Wel goed is om te zien dat de sector zelf vorige week naar buiten is gekomen met een uitgebreide rapportage over het nieuwe pensioenstelsel. U zult dat allemaal hebben gezien. De rapporten brengen veel relevante aspecten in kaart, die van groot belang zijn in de discussie over de herinrichting van ons pensioencontract. Wij waarderen deze inspanning van de sector dan ook zeer. Maar er komt meer op de pensioensector af dan een mogelijke nieuw pensioencontract. Indachtig de stelling van vandaag het pensioen van de toekomst vergt meer dan een stelselherziening. Veel meer. Ik wil hier graag een aantal trends met u bespreken die van grote invloed kunnen en zullen zijn. Dit zijn trends die verder gaan dan alleen maar de aanpassing van het contract aan een nieuwe financiële werkelijkheid. Ik wil hierbij ingaan op financiële, demografische, economische, sociaalculturele, technologische, ecologische en politiek-juridische trends. Dus ik zou zeggen, gaat u er maar even lekker voor zitten!

3 Belangrijk om vast te stellen, is dat veel van deze trends zich al langer aftekenen. Ons stelsel is al langere tijd in beweging en zal de aankomende jaren aan verandering onderhevig blijven. Een eerste trend is de dalende rente. Begin jaren tachtig werden rentestanden van boven de tien procent bereikt. Sindsdien is het schoksgewijs naar beneden gegaan, tot het huidige lage niveau. Sparen is bij lage rentes duur, dus pensioensparen is dat ook. De kostprijs van pensioen loopt al meer dan dertig jaar op. Een andere trend die grote impact heeft op de kostprijs van pensioen is de stijgende levensverwachting. Vandaag de dag verwachten we als mannen en vrouwen op 67-jarige leeftijd nog respectievelijk 17 en 20 jaar van onze oude dag te genieten. Anno 1950 was dat nog een jaar of 13. Naast stijgende kosten gaan de risico s verschuiven. We zijn nu anderhalf decennium verder in een transitieproces dat wordt gekenmerkt door het verplaatsen van risico s naar de deelnemer. Eindloon is middelloon geworden. Indexatie is niet meer gegarandeerd. We zien ook dat werkgevers steeds scherper zijn gaan kijken naar de invulling van hun rol als sponsoren van de pensioenregeling. De prijs van veelal impliciete garanties is met de tijd te hoog geworden. Er zijn meer ontwikkelingen, bijvoorbeeld sociaal-culturele ontwikkelingen, die ook van grote invloed zijn op de sector.

4 Consument vragen, en krijgen, steeds meer gedetailleerde informatie over producten en diensten. Diezelfde eis stellen we in toenemende mate aan pensioenfondsen. Deelnemers geven steeds luider aan als klant gezien te willen worden en ook als zodanig te willen worden behandeld. En daarop aansluitend, deze mondige en meer op het individu ingestelde burgers gaan minder vanzelfsprekend akkoord met verplicht gestelde, uniforme pensioenregelingen. Zij vragen vaker om op maat gesneden regelingen. Passend in de persoonlijke financiële levensloop. Overigens blijkt uit onderzoek dat mensen wel graag keuzevrijheden tot hun beschikking willen hebben, maar daar lang niet altijd gebruik van willen maken. Mensen willen bovenal dat pensioenfondsen hen ontzorgen. Ze vragen van het fonds om opties, om er vervolgens voor te kiezen daar geen gebruik van te maken. Kortom, de consument lijk grilliger geworden. Dan zijn er ontwikkelingen op de arbeidsmarkt die consequenties hebben voor het denken over pensioen. De vaste baan is nog steeds de meest voorkomende arbeidsrelatie, maar we zien de hoeveelheid mensen met tijdelijke contracten en zelfstandigen met en zonder personeel al jarenlang trendmatig toenemen. Mensen binden zich overigens nog altijd graag aan collectieven, en zijn ook bereid een steentje bij te dragen aan de zwakkeren in die collectieven.

5 Maar de binding met collectieven is vluchtiger en mensen willen duidelijker weten wat het collectief hen biedt en wat zij het collectief moeten bieden. Ook veranderen de verwachtingen van mensen bij ecologische vraagstukken. Deelnemers verwachten van pensioenfondsen een steeds meer maatschappelijk betrokken rol. Het doel van een goede oudedagsvoorziening is breder dan slechts de financiële dimensie. DNB heeft eerder dit jaar onderzocht in welke mate het duurzame beleggingsbeleid al in de genen van de fondsbesturen zit. De uitkomsten zijn zonder meer bemoedigend. We zien de laatste jaren een verdieping van de aandacht plaatsvinden: van reputatierisico, naar financieel risico, naar financiële kans, naar daadwerkelijke impact. Het duurzame beleggingsbeleid is nog niet af. Onder meer samenwerking binnen de sector kan de gesignaleerde beweging versnellen. Dan de technologische ontwikkeling. Misschien wel de trend met de meeste dynamiek. Technologie maakt maatwerk bijna gratis. Consumenten zullen de baten van technologie, die in andere sectoren worden ervaren, ook gaan eisen van pensioenfondsen: 24/7 benaderbaar, alles on-line, koppelbaar, vooral met andere financiële dienstverleningen en advies. Maar met de technologische vooruitgang worden ook de veiligheidsrisico s groter. Het

6 belang van operationele en veiligheidsrisico s, zoals fraude en privacy issues, neemt snel toe. En ten slotte, noem ik een paar trends die in het politieke/juridische domein liggen. Toestaan van nieuwe aanbieders geeft sociale partners meer keuze in aan wie de uitvoering voor de regeling te gunnen. Dit betekent dat de concurrentie in het pensioendomein toeneemt. De verhouding tussen de pensioenpijlers verschuift en pensioenfondsen worden meer noodzaakt tot verantwoording van hun vooralsnog beschermde positie in de tweede pijler. Zij moeten zich herbezinnen op hun toegevoegde waarde en die inzichtelijk maken voor deelnemers mede ten einde zich daarmee te onderscheiden van potentiële concurrenten. Dames en heren, dit zijn de trends die ik wilde noemen. Op basis van het voorgaande zou het raar zijn als ik de stelling van vandaag het pensioen van de toekomst vergt meer dan een stelselherziening met nee zou beantwoorden. Er komt nogal wat op de sector af. Maar het zijn ook trends die al langer gaande zijn. Alles bij het oude laten, is niet houdbaar. En ook niet wenselijk. Daarmee ondermijn je namelijk het stelsel, omdat mensen zich niet meer in het stelsel thuis voelen.

7 Dus wat moet er gebeuren? Allereerst moeten de sector zich bewust zijn van de trends en ontwikkelingen. Daarnaast moeten pensioenfondsen verkennen of ze over voldoende verandervermogen beschikken om met toekomstige onzekerheden om te kunnen gaan. En ten slotte, dames en heren, ik hoop dat we snel over kunnen op nieuw pensioenstelsel. Een stelsel dat recht doet aan de trends en ontwikkelingen die ik net schetste. Een stelsel dat recht doet aan hoe de maatschappij zich ontwikkelt. Een stelsel dat transparant is, goed uitlegbaar, ex ante fair, dat inspeelt op de verschillende behoeften van generaties, en heel belangrijk waarin geen rekeningen worden doorgeschoven naar de toekomst. Dank u wel.