SR en SPR voor bachelors. HOOFDSTUK 1. WAT IS STRAFRECHT? 1 Afdeling 1. Het verschijnsel strafrecht 1 Afdeling 2. Het begrip strafrecht 2

Transcriptie

1 XIV INHOUDSOPGAVE VOORWOORD INHOUDSOPGAVE II VIII DEEL 1. ALGEMENE ORIËNTATIE 1 HOOFDSTUK 1. WAT IS STRAFRECHT? 1 Afdeling 1. Het verschijnsel strafrecht 1 Afdeling 2. Het begrip strafrecht 2 HOOFDSTUK 2. CODIFICATIE 3 Afdeling 1. Het Belgisch strafwetboek 3 Afdeling 2. Het Belgisch Wetboek van Strafvordering 4 HOOFDSTUK 3. SITUERING VAN HET STRAFRECHT TUSSEN ANDERE RECHTSDISCIPLINES 7 Afdeling 1. De autonomie van het strafrecht 7 1. De functionele autonomie van het strafrecht 7 2. De conceptuele autonomie van het strafrecht 8 3. Autonomie van het strafprocesrecht ten aanzien van het gerechtelijk recht 9 Afdeling 2. Publiekrechtelijk karakter van het strafrecht 9 HOOFDSTUK 4. INDELINGEN VAN HET STRAFRECHT 10 Afdeling 1. Algemeen strafrecht en bijzonder strafrecht Algemeen strafrecht Bijzonder strafrecht De toepasselijkheid van de beginselen van het algemeen strafrecht op het bijzonder strafrecht 12 A. Algemene regel 12 B. Uitzonderingen 13 Afdeling 2. Buitenlands en internationaal strafrecht Buitenlands strafrecht Internationaal strafrecht 15 A. Het probleem van de definitie 15 B. Beknopte voorstelling van enkele deeldomeinen Materieel internationaal strafrecht Rechtsmachtrecht Internationale rechtshulp 17

2 XV DEEL 2. DE STRAFWET 19 HOOFDSTUK 1. HET LEGALITEITSBEGINSEL 19 HOOFDSTUK 2. HET LEGALITEITSBEGINSEL EN DE BRONNEN VAN HET STRAFRECHT Formele bronnen van het strafrecht 21 A. Internationale verdragen Verdragen m.b.t. grondrechten 21 a. Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden 21 b. Internationaal verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten Verdragen in het kader van de Europese samenwerking en integratie Andere internationale verdragen 24 B. Federale strafwetgeving 25 C. Strafwetgeving door de gemeenschappen en gewesten 26 D. Lokale strafwetgeving Legaliteitscontrole door hoven en rechtbanken Rechtspraak is onvoldoende om aan legaliteitsbeginsel te voldoen 28 HOOFDSTUK 3. HET LEGALITEITSBEGINSEL EN DE INTERPRETATIE VAN DE STRAFWET Het probleem van de interpretatie Bronnen van interpretatie 30 A. Wetgeving 30 B. Rechtspraak 30 C. Rechtsleer Interpretatiemethoden in het strafrecht 31 A. Normale interpretatiemethoden 31 B. Geen analogie in het nadeel van de verdachte 32 DEEL 3. HET MISDRIJF 33 TITEL 1. ALGEMENE BEGRIPPEN EN INDELINGEN 33 HOOFDSTUK 1. ALGEMENE BEGRIPPEN 33 Afdeling 1. Het begrip misdrijf in het Belgische strafrecht 33 Afdeling 2. De constitutieve elementen van het misdrijf Terminologie Constitutieve elementen: méér dan materieel en moreel element 34 HOOFDSTUK 2. DE VERSCHILLENDE INDELINGEN VAN MISDRIJVEN 35 Afdeling 1. De strafwettelijke indeling van de misdrijven De drieledige indeling Belang van de drieledige indeling 36 Afdeling 2. Indeling van misdrijven volgens de grondwet Politieke misdrijven 36 A. Situering in het Belgische strafrecht 36 B. Bepaling en soorten van politiek misdrijf Misdrijven waaraan de wetgever zelf een politiek karakter heeft gegeven Zuiver politieke of objectief politieke misdrijven Gemengde politieke misdrijven 38

3 XVI C. Belang van onderscheid tussen politieke misdrijven en misdrijven van gemeen recht Drukpersmisdrijven 39 A. Constitutieve voorwaarden 39 B. Juridisch karakter van het drukpersmisdrijf 41 C. Belang van onderscheid tussen drukpersmisdrijven en misdrijven van gemeen recht 41 TITEL 2. DE CONSTITUTIEVE ELEMENTEN VAN HET MISDRIJF 43 HOOFDSTUK 1. DELICTSTYPICITEIT 43 Inleiding Begrip en belang Het begrip delictstypiciteit Belang 43 A. Materieel strafrecht 43 B. Strafprocesrecht 44 Afdeling 1. De objectieve bestanddelen van het misdrijf Algemene omschrijving Wettelijke omschrijvingen van objectieve bestanddelen van het misdrijf 46 A. Handelingsmisdrijven (commissiedelicten) 46 B. Verzuimsmisdrijven (omissiedelicten) 46 C. Veroorzaken van een gevolg: het causaliteitsprobleem Situering van het causaliteitsprobleem in het strafrecht Oplossing van het causaliteitsprobleem in het Belgische strafrecht 47 a. De positie van de Belgische rechtspraak 47 b. De equivalentieleer 48 c. De adequatieleer en de leer van de efficiënte oorzaak 49 D. Hoedanigheidsmisdrijven Indeling van misdrijven volgens materiele uitvoeringswijze 50 A. Ogenblikkelijke (of aflopende) en voortdurende misdrijven 50 B. Enkelvoudige en voortgezette (of collectieve) misdrijven 51 C. Gelegenheids- en gewoontemisdrijven 52 Afdeling 2. De subjectieve delictsbestanddelen Inleiding Opzet 54 A. Het begrip opzet 54 B. Graden van opzet Algemeen opzet Bijzonder opzet Voorbedachtheid 55 C. Modaliteiten van opzet Direct opzet Indirect, eventueel of mogelijk opzet Onachtzaamheid 57 A. Het begrip onachtzaamheid of fout 57 B. Modaliteiten van onachtzaamheid 58 C. Beoordeling van de onachtzaamheid of de fout Misdrijven met gemengde schuldvorm De problematiek van de schuldvorm bij stilzwijgen van de wetgever 59

4 XVII HOOFDSTUK 2. WEDERRECHTELIJKHEID 60 Afdeling 1. Algemene omschrijving van de wederrechtelijkheid 60 Afdeling 2. Wederrechtelijkheid en rechtvaardiging 61 Afdeling 3. De rechtvaardigingsgronden Wettelijk voorschrift en overheidsbevel 62 A. Algemeen beginsel 62 B. Commentaar bij art. 70 Sw Noodweer of wettige verdediging 63 A. Situering 63 B. Voorwaarden voor noodweer als rechtvaardigingsgrond Voorwaarden m.b.t. de noodweersituatie 64 a. Een onrechtmatige aanranding 64 b. Van personen 65 c. Dreigende of actuele en ernstige aanranding Voorwaarden m.b.t. de verweerhandeling 65 a. (Onmiddellijke) noodzakelijkheid om de verweerhandeling te stellen: subsidiariteitsbeginsel 65 b. Evenredigheid (proportionaliteit) tussen aanranding en verweer 66 C. De reikwijdte van de rechtvaardigende noodweer 66 D. Putatieve noodweer en noodweerexces Noodtoestand 67 A. Situering 67 B. Voorwaarden voor de rechtvaardigende noodtoestand De noodtoestand: dreigend en ernstig gevaar voor een goed of een belang dat men verplicht of gerechtigd is te behartigen Voorwaarden m.b.t. de reactie 68 a. Subsidiariteit 68 b. Evenredigheid 68 C. Putatieve noodtoestand en noodtoestandexces Wettig verzet De toestemming van de benadeelde: een rechtvaardigingsgrond? 70 HOOFDSTUK 3. STRAFRECHTELIJKE SCHULD 71 Afdeling 1. Het strafrechtelijk schuldbegrip Schuld als constitutief element van het misdrijf Betekenis van het begrip schuld in deze context 71 Afdeling 2. Schulduitsluitingsgronden Algemene begrippen Gronden van niet-toerekenbaarheid 74 A. Schulduitsluitende dwang of overmacht Situering Vormen van dwang of overmacht Voorwaarden voor overmacht of dwang als schulduitsluitingsgrond 75 a. Onweerstaanbaarheid van de dwang 75 b. De dwang mag niet aan de dader te wijten zijn 75 B. Dwaling en onwetendheid Situering Vormen van dwaling Criterium voor de strafuitsluitende werking van dwaling Opzetuitsluitende feitelijke dwaling 77

5 XVIII C. Goede trouw Gronden van schuldonbekwaamheid 78 A. Strafrechtelijke minderjarigheid Algemeen beginsel Uitzonderingen 79 B. Geestesstoornis Artikel 71 Sw Wet Bescherming Maatschappij en toekomstige Wet betreffende de internering Toepassing van art. 71 Sw. na de Wet van C. Dronkenschap en aanverwante toestanden 81 D. Rechtspersonen 82 HOOFDSTUK 4. DE STRAFWAARDIGHEID 82 Afdeling 1. Algemene oriëntering 82 Afdeling 2. Strafuitsluitende verschoningsgronden Begrip Kenmerken Overzicht 84 A. Aangifte aan de overheid 84 B. Onderwerping aan de overheid 85 C. Herstel van schade 85 D. Bloed- en aanverwantschapsbanden Misdrijven tegen de eigendom van de familie Hulp aan familieleden 87 E. Verschoningsgrond voortvloeiend uit de decumul van strafrechtelijke verantwoordelijkheid bij toepassing van artikel 5, lid 2 Sw.? 87 F. Inzetgebonden misdrijven bij bijzondere opsporingsmethoden (art. 47quinquies, 2 Sv.) 87 TITEL 3. UITBREIDING VAN DE STRAFBAARHEID 89 HOOFDSTUK 1. STRAFBARE POGING 89 Afdeling 1. Algemene oriëntering 89 Afdeling 2. Algemene voorwaarden voor de strafbare poging Het voornemen om een misdaad of wanbedrijf te plegen Begin van uitvoering Het niet-voltooien van het misdrijf, buiten de wil van de dader 92 Afdeling 3. Bijzondere gevallen van (strafbare) poging De ondeugdelijke poging Het putatieve misdrijf 94 Afdeling 4. Bestraffing van de poging 94 HOOFDSTUK 2. STRAFBARE DEELNEMING 95 Afdeling 1. Algemene oriëntatie 95 Afdeling 2. Algemene voorwaarden voor de strafbare deelneming De noodzaak van een hoofdmisdrijf 97 A. De vereiste van een door de wet als misdaad of wanbedrijf gekwalificeerd hoofdfeit 97 B. De vereiste van de strafbaarheid in concreto van het hoofdfeit 98

6 XIX C. Niet vereist dat de hoofddader effectief gestraft wordt De deelnemingsgedraging 100 A. Objectief element: een wettelijk bepaalde deelnemingsvorm Daders of mededaders (art. 66 Sw.) 100 a. Materiële daders 100 b. Noodzakelijke medehelpers 100 c. Zedelijke daders door individuele aanzetting of uitlokking 101 d. Zedelijke daders door openbare of collectieve uitlokking Medeplichtigen (art. 67 Sw.) 102 a. Morele medeplichtigen 102 b. Materiële medeplichtigen 103 c. Nuttige hulp of bijstand 103 B. Subjectief element: het deelnemingsopzet Wilsovereenstemming Inadequate wilsovereenstemming 104 a. Het misdrijf wordt gepleegd op een andere wijze dan gepland of is vergezeld van reële verzwarende omstandigheden 105 b. Het vooropgestelde misdrijf en het gepleegde misdrijf verschillen in hun constitutieve bestanddelen 105 c. De dader van het hoofdfeit kiest bewust en uit vrije wil een ander slachtoffer 105 Afdeling 3. De bestraffing van de deelneming 106 Afdeling 4. Bijzondere gevallen Terugtred van mededader of medeplichtige Heling van misdadigers (art. 68 Sw.) 107 HOOFDSTUK 3. DE TOEREKENING VAN MISDRIJVEN BIJ RECHTSPERSONEN 108 Afdeling 1. Toerekening van misdrijven Wat? Wie? Waarvoor? Hoe? 109 Afdeling 2. Vereiste band tussen gedrag natuurlijke persoon en rechtspersoon 110 Afdeling 3. Cumul of decumul van strafbaarheid rechtspersonen en natuurlijke personen Situering Decumul van strafbaarheid van rechtspersoon en natuurlijke persoon bij onopzettelijk gepleegde misdrijven Cumulregel bij opzettelijk gepleegde misdrijven 113

7 XX DEEL 4. VORDERINGEN DIE ONTSTAAN UIT EEN MISDRIJF 114 INLEIDING 114 HOOFDSTUK 1. INSTELLING EN UITOEENING VAN DE STRAFVORDERING 115 Afdeling 1. Initiatief en uitoefening Het O.M. 115 A. Inrichting 115 B. Taak De uitoefening van de strafvordering: algemene beginselen De uitoefening van de strafvordering door het federaal parket De beslissing inzake de vervolging 120 a. Vrijheid van vervolging 120 b. Verplichting tot vervolging 122 c. Afhankelijkheid van de vervolging De uitwerking van het strafrechtelijk beleid en de coördinatie van de strafvervolging 124 C. Kenmerken Hiërarchische opbouw Eenheid en ondeelbaarheid Onafhankelijkheid Ambtenaren en organen die niet behoren tot het O.M De burgerlijke partij 127 Afdeling 2. Tegen wie wordt de strafvordering uitgeoefend Verdachte, inverdenkinggestelde en beklaagde Positie van de civielrechtelijk aansprakelijke partij 130 Afdeling 3. Bemiddeling 130 HOOFDSTUK 2. DE BURGERLIJKE VORDERING 131 Afdeling 1. Slachtoffer en benadeelde persoon 131 Afdeling 2. Optierecht van de benadeelde 133 Afdeling 3. De burgerlijke vordering voor de strafrechter Instelling en voorwerp 133 A. Voorwerp 133 B. Instelling De strafvordering is nog niet ingesteld De strafvordering is reeds ingesteld Voorwaarden 135 A. Algemene voorwaarden Hoedanigheid Belang 136 B. Specifieke voorwaarden Ontvankelijkheid van de strafvordering Geen burgerlijke vordering hangende voor de burgerlijke rechter? Beweren benadeeld te zijn Tegen wie wordt de burgerlijke vordering uitgeoefend 139 Afdeling 4. De burgerlijke vordering voor de burgerlijke rechter Toepasselijke rechtsregels 139

8 XXI 2. Verhouding tussen strafproces en burgerlijk proces 140 A. Uitspraak van de burgerlijke rechter vóór de inwerkingstelling van een strafvordering 140 B. Instelling van de strafvordering vóór of tijdens de burgerlijke procedure 140 Afdeling 5. Het fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de occasionele redders Beginselen Voorwaarden 141 DEEL 5. DE RECHTSPLEGING IN DE ONDERZOEKSFASE 143 HOOFDSTUK 1. HET POLITIEWEZEN 143 HOOFDSTUK 2. TYPES VAN ONDERZOEK 144 Afdeling 1. Het opsporingsonderzoek Definitie en draagwijdte Verantwoordelijkheid en rol van het O.M Proactieve recherche Kenmerken 147 A. Schriftelijk 147 B. Geheim Principieel geheim van het onderzoek Uitzonderingen 147 a. Mededeling van kopie van het verhoor 147 b. Persmededelingen 148 c. Verzoek tot inzage en kopie van het dossier 148 C. Niet-contradictoir Principieel niet-contradictoir karakter Uitzondering: het strafrechtelijk kort geding 149 a. Verzoek tot opheffing 149 b. Verzoek tot vervreemding of teruggave tegen betaling van een geldsom Tussenkomst van de rechter in kort geding? De mini-instructie 151 Afdeling 2. Het gerechtelijk onderzoek Definitie en draagwijdte Verantwoordelijkheid en rol van de onderzoeksrechter 154 A. Statuut 154 B. Bevoegdheid 155 C. Saisine Totstandbrenging 155 a. Het adiëren van de onderzoeksrechter 155 b. Geen weigering van onderzoek Omvang 157 a. Saisine m.b.t. de feiten 157 b. Saisine m.b.t. de personen Einde rechtsmacht Kenmerken 159 A. Schriftelijk 159

9 XXII B. Geheim Principieel geheim van het onderzoek Afwijkingen 161 a. Mededeling kopie verhoor 161 b. Wet voorlopige hechtenis 161 c. Verzoek tot inzage en/of kopie van het dossier door rechtstreeks belanghebbenden 161 d. Persmededelingen 163 e. Verzoek tot inzage en/of kopie van het dossier door derden 163 C. Niet-contradictoir Positie van het O.M Positie van privé-partijen 164 a. Het strafrechtelijk kort geding 165 b. Verzoek tot aanvullend onderzoek 167 c. Tussenkomst van de rechter in kort geding 168 HOOFDSTUK 3. ONDERZOEKSDADEN 169 Afdeling 1. Het begrip heterdaad 169 Afdeling 2. Lijst van onderzoeksdaden Proces-verbaal Ontvangen van klachten en aangiften Verhoor 171 A. Algemeen Verplichte mededelingen Bijstand advocaat bij het verhoor Sanctionering 175 B. Tijdens het opsporingsonderzoek 177 C. Tijdens het gerechtelijk onderzoek Ondervraging van de verdachte Getuigenverhoor 180 D. Bijzondere regimes Minderjarigen Verhoor via audiovisuele media 182 a. Opname van het verhoor 182 b. Verhoor op afstand Bescherming van bedreigde getuigen Anonieme getuigen Plaatsbezoek Inkijkoperatie Huiszoeking 187 A. Beginselen 187 B. Tijdens opsporingsonderzoek Zoeking in privé-woningen Zoeking in plaatsen, toegankelijk voor het publiek Heterdaad 190 C. Tijdens gerechtelijk onderzoek Beginselen Beperkingen Heterdaad 191 D. Zoeking in een informaticasysteem 191

10 XXIII 7. Beslag 192 A. Algemeen 192 B. Heterdaad tijdens opsporingsonderzoek 195 C. Informaticagegevens Aanstelling van een deskundige 196 A. Opsporingsonderzoek 196 B. Heterdaad tijdens opsporingsonderzoek 196 C. Gerechtelijk onderzoek DNA-onderzoek 198 A. Opsporingsonderzoek 198 B. Gerechtelijk onderzoek Fouillering Onderzoek aan het lichaam Maatregelen inzake telecommunicatie 201 A. Identificatie van gebruikers 201 B. Registratie of lokalisering van telefoongesprekken 201 C. Afluisteren of opnemen van (telefoon)gesprekken Begrip Voorwaarden Lot van de opnames Bijzondere opsporingsmethoden 206 A. Definitie en algemene voorwaarden 206 B. De observatie 207 C. De infiltratie 208 D. De informantenwerking Onderscheppen en openen van post Inwinnen van bankgegevens Beknopt voorlichtingsrapport en maatschappelijke enquête 212 HOOFDSTUK 4. VRIJHEIDSBEROVING EN VOORLOPIGE HECHTENIS 213 Afdeling 1. Voorlopige hechtenis Vrijheidsberoving vóór voorlopige hechtenis 213 A. Aanhouding of arrestatie Betrapping op heterdaad (art. 1 V.H.W.) 214 a. Afbakening van bevoegdheden 214 b. Duur van de arrestatie 214 c. Controle Afwezigheid van heterdaad (art. 2 V.H.W.) 215 a. Afbakening van de bevoegdheden 215 b. Duur van de arrestatie 216 c. Controle 216 B. Bevel tot verlenging (art. 15bis W.V.H.) 216 C. Bevel tot medebrenging (art W.V.H.) Voorwaarden Duur van de vrijheidsberoving Eigenlijke voorlopige hechtenis 219 A. Het bevel tot aanhouding Voorwaarden 219 a. Materiële voorwaarden 219 b. Vormvoorwaarden 220

11 XXIV 2. Verbod van vrij verkeer 222 a. Drie dagen na het eerste verhoor 222 b. Uiterlijk tot de beschikking tot mededeling Opheffing van het bevel tot aanhouding 223 B. Toezicht over voorlopige hechtenis Toezicht door de raadkamer 224 a. Eerste verschijning 224 b. Latere verschijning(en) Hoger beroep bij de K.I. 227 a. Termijn, vorm en gevolgen 227 b. Rechtspleging 228 c. Uitspraak en gevolgen Voorziening in cassatie 229 a. Termijn, vorm en gevolgen 229 b. Uitspraak en gevolgen 229 C. Schadevergoeding uit hoofde van voorlopige hechtenis Onwettige voorlopige hechtenis Onwerkdadige voorlopige hechtenis 231 a. Voorwaarden 231 b. Rechtspleging Vrijheid onder voorwaarden 232 A. Oplegging van de vrijheid onder voorwaarden Bevoegdheid Vereisten Borgsom Open categorie van voorwaarden 234 HOOFDSTUK 5. TOEZICHT OP EN AFSLUITING VAN HET ONDERZOEK 235 Afdeling 1. Afsluiting van het opsporingsonderzoek 235 Afdeling 2. Toezicht op en afsluiting van het gerechtelijk onderzoek Tussenkomst van de raadkamer 235 A. De raadkamer als onderzoeksgerecht Taak, bevoegdheid en rechtspleging 236 a. Inrichting en bevoegdheid 236 b. Rechtspleging 236 c. Taak Beslissingen en gevolgen 241 a. Weigering om de procedure te regelen 241 b. Buitenvervolgingstelling 242 c. Ontslag van onderzoek 244 d. Overmaking van de stukken aan de procureur-generaal 245 e. Verwijzing naar het vonnisgerecht 245 f. Lot van de voorlopige hechtenis Rechtsmiddelen inzake regeling van de rechtspleging 248 a. Partijen en beslissingen 248 b. Vorm en termijn 251 B. De raadkamer als vonnisgerecht Internering Opschorting 252

12 XXV 2. Tussenkomst van de K.I. 253 A. De K.I. als onderzoeksgerecht Bevoegdheid en rechtspleging 253 a. Inrichting en bevoegdheid 253 b. Rechtspleging Taak 254 a. Toezicht op het gerechtelijk onderzoek 254 b. Appelrechter 260 c. Verwijzing naar het hof van assisen 260 B. De K.I. als vonnisgerecht Internering Opschorting 261 DEEL 6. DE RECHTSPLEGING IN DE FASE VAN HET VONNISGERECHT 262 HOOFDSTUK 1. HET VONNISGERECHT 262 Afdeling 1. Bevoegdheidsregeling Gewone bevoegdheidsregels 262 A. Gerechtelijke organisatie Politierechtbank Correctionele rechtbank Hof van beroep 262 B. Bevoegdheid Beginselen Regeling 263 a. Ratione materiae 263 b. Ratione loci Samenhang en onsplitsbaarheid 264 A. Samenhang Begrip Voorwaarden Bevoegdheidsuitbreiding 266 a. Ratione materiae 266 b. Ratione personae 266 c. Ratione loci 267 B. Onsplitsbaarheid Begrip Gevolg Controle van de bevoegdheid 267 A. Na dagvaarding Drempelcontrole Kwalificatiecontrole 268 a. Herkwalificatie 268 b. Bevoegdheidsregeling 269 B. Na verwijzing door het onderzoeksgerecht Verhouding onderzoeksgerecht-vonnisgerecht Bevoegdheidscontrole 270 a. Drempelcontrole 270 b. Kwalificatiecontrole 271

13 XXVI Afdeling 2. Aanhangigmaking Rechtstreekse dagvaarding 272 A. Beginselen 272 B. Dagvaardingsexploot Vorm en inhoud Betekening 273 a. Wijze van betekenen 273 b. Dagvaardingstermijn Onregelmatigheid Verwijzing door het onderzoeksgerecht Andere vormen van aanhangigmaking 275 A. Vrijwillige verschijning 275 B. Oproeping bij proces-verbaal 275 Afdeling 3. Samenstelling van de zetel Samenstelling Continuïteit in de samenstelling 276 HOOFDSTUK 2. VOORTDUREN VAN BEWARENDE MAATREGELEN 277 Afdeling 1. Voorlopige hechtenis Beginsel Verzoekschrift tot voorlopige invrijheidstelling 277 A. Beginselen 277 B. Rechtspleging Omzetting van de uitvoeringsmodaliteit 278 Afdeling 2. Het strafrechtelijk kort geding 279 HOOFDSTUK 3 FUNDAMENTELE WAARBORGEN 280 Afdeling 1. Recht op een eerlijk proces Toepassingsgebied van art. 6 E.V.R.M Beginselen Deelaspecten van het recht op een eerlijk proces Bijzondere waarborgen 282 A. Art. 6.3.a E.V.R.M. 283 B. Art. 6.3.b E.V.R.M. 283 C. Art. 6.3.c E.V.R.M. 283 D. Art. 6.3.d E.V.R.M. 284 E. Art. 6.3.e E.V.R.M. 284 Afdeling 2. Onafhankelijke en onpartijdige rechter Onafhankelijkheid Onpartijdigheid 285 A. Subjectieve onpartijdigheid van de rechter 285 B. Objectieve onpartijdigheid van de rechter 286 Afdeling 3. Openbaarheid van de terechtzitting Behandeling van de zaak 286 A. Openbare behandeling 286 B. Sluiting van de deuren 287 C. Behandeling in raadkamer Uitspraak 288 Afdeling 4. Mondeling karakter van de rechtspleging 288

14 XXVII Afdeling 5. Tegenspraak Algemeen Kennisgeving 290 A. Plaats en tijdstip van behandeling 290 B. Tenlastelegging 290 C. Wijziging van kwalificatie Kennisname van het dossier 292 A. Strafdossier Inzagerecht 292 a. Draagwijdte 292 b. Weren van stukken 293 B. Voeging van stukken Nieuwe stukken Terechtzitting Persoonlijke kennis van de rechter 294 Afdeling 6. Redelijke termijn Grondslag en doelstelling Beoordeling 295 A. Begin en einde 295 B. Criteria 296 C. Bevoegde rechtsmachten Rechtsgevolgen bij overschrijding 298 HOOFDSTUK 4. TERECHTZITTING 300 Afdeling 1. Proces-verbaal van de terechtzitting 300 Afdeling 2. Verschijning van partijen Regeling Verstek 301 A. Begrip 301 B. Voorwaarden 302 C. Gevolgen 303 Afdeling 3. Verloop van de rechtspleging Correctionele en politiezaken 303 A. Voorlezing van processen-verbaal 303 B. Onderzoeksverrichtingen Ondervraging van de beklaagde Getuigenverhoor 304 a. Oproeping en verschijning 304 b. Horen 304 c. Eedaflegging 305 d. Gebruik van audiovisuele middelen 305 e. Anonieme getuige Deskundigen Maatschappelijke enquête Plaatsbezoek 308 C. Debatten 308 D. De procedure van voorafgaande erkenning van schuld Toepassingsgebied Verloop 311

15 XXVIII 3. Modaliteiten Gevolgen Hof van assisen 313 A. Organisatie, samenstelling en bevoegdheid 313 B. Rechtspleging vóór de terechtzitting 315 C. Preliminaire zitting 315 D. Rechtspleging ter terechtzitting Beginselen Verloop 317 HOOFDSTUK 5. BEWIJSREGELING 321 Afdeling 1. Bewijslast Beginselen 322 A. Vermoeden van onschuld 322 B. Toepassingsgebied Draagwijdte 322 A. Drager van de bewijslast In de regel: de vervolgende partij Nuancering voor strafuitsluitingsgronden Het buitenbeentje: de verruimde verbeurdverklaring van vermogensvoordelen 323 B. Omvang van de bewijslast Bestaan en sanctionering van het misdrijf Vermoedens 324 Afdeling 2. Bewijsvoering Vrijheid van bewijs 325 A. Beginsel 325 B. Bewijsmiddelen Beschikbare bewijsmiddelen Initiatiefrecht van de strafrechter Beperking van het bewijs 326 A. Onrechtmatig bewijs Gronden 327 a. Plegen van een misdrijf 328 b. Miskenning van een regel van strafprocesrecht 328 c. Schending van het recht op privacy 328 d. Miskenning van het recht van verdediging 328 e. Miskenning van het recht op menselijke waardigheid Sanctie 329 a. Situatie vóór het cassatiearrest van 14 oktober b. Invloed van de cassatierechtspraak sinds 14 oktober B. Niet-toelaatbaar bewijs 333 Afdeling 3. Bewijswaardering Begrippen 333 A. Bewijswaarde 333 B. Bewijskracht Beoordeling van de bewijswaarde 333 A. Vrije beoordeling 333 B. Beperking van de vrije beoordeling Vragen van extrapenale aard Steunbewijs 335

16 XXIX 3. Proces-verbaal met bijzondere bewijswaarde 335 C. Slotsom: innerlijke overtuiging 335 DEEL 7. DE STRAFRECHTELIJKE SANCTIES 337 HOOFDSTUK 1. INLEIDING 337 HOOFDSTUK 2. DE STRAFFEN 338 Afdeling 1. Begrip en kenmerken Het begrip straf Kenmerken 339 Afdeling 2. Indeling van de straffen 341 Afdeling 3. Straffen toepasselijk op natuurlijke personen De hoofdstraffen 343 A. Vrijheidsstraffen Criminele straffen Correctionele straffen en politiestraffen Vrijheidsstraf en voorlopige hechtenis 345 B. De werkstraf Algemene begrippen Toepassingsgebied Toepassingsvoorwaarden Duur Bijkomende straffen en modaliteiten van veroordeling tot de werkstraf Verplichtingen van de vonnisrechter Voorlichting van de rechter 348 C. Straf onder Elektronisch toezicht (ET) 349 D. Autonome probatiestraf 349 E. De geldboete Algemene begrippen Verhoging met opdeciemen Strafrechtelijke geldboete en de euro Geldboete-vervangende gevangenisstraf Bijkomende straffen 354 A. De geldboete 354 B. De bijzondere verbeurdverklaring Algemene begrippen Verbeurdverklaring als (bijkomende) straf 355 a. De traditionele verbeurdverklaring (art. 42, 1 en 2 Sw.) 355 b. Verbeurdverklaring van vermogensvoordelen (art. 42, 3 en 43bis lid 2 Sw.) Kaalpluk via verruimde verbeurdverklaring van vermogensvoordelen (art. 43quater Sw.) Verbeurdverklaring in België van zaken buiten Belgisch grondgebied Verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel Bestemming van verbeurdverklaarde zaken Taak COIV 365 C. De bekendmaking van vonnissen en arresten 365 D. De afzetting 366 E. De ontzetting van de uitoefening van bepaalde burgerlijke en politieke rechten 367

17 XXX F. De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank 369 G. Andere bijkomende straffen 371 Afdeling 4. Straffen toepasselijk op rechtspersonen De hoofdstraf 372 A. Geldboete als hoofdstraf 372 B. Het omzettingssysteem 372 C. Schematische voorstelling art. 41bis 1 Sw. 374 D. Vervangende gevangenisstraf, eurowetgeving en opdeciemen 375 E. Het omzettingssysteem en de straftoemeting De bijkomende straffen 376 A. De bijzondere verbeurdverklaring 376 B. De ontbinding 376 C. Tijdelijk of definitief verbod om een bepaalde werkzaamheid te verrichten 377 D. Sluiting van één of meer bedrijven 377 E. Bekendmaking of verspreiding van de beslissing 377 HOOFDSTUK 3. STRAFRECHTELIJKE BEVEILIGINGS- OF BESCHERMINGSMAATREGELEN Algemeen Maatregelen bij minderjarigen Internering 379 DEEL 8. DE STRAFTOEMETING 382 HOOFDSTUK 1. SITUERING 382 HOOFDSTUK 2. STRAFTOEMETING BIJ NATUURLIJKE PERSONEN 383 Afdeling 1. Regels die (kunnen) leiden tot strafverzwaring Verzwarende omstandigheden De wettelijke herhaling 385 A. Begrip 385 B. Algemene voorwaarden voor de wettelijke herhaling 385 C. Gevallen van wettelijke herhaling Gemeenrechtelijk stelsel uit Boek I van het Strafwetboek Herhaling met specialiteitsvereiste (herhaling van hetzelfde of verwant misdrijf) Een heel bijzonder regime bij de TBS 389 D. Weerslag op de straftoemetingsproblematiek 389 Afdeling 2. Regels die (kunnen) leiden tot strafvermindering Strafverminderende verschoningsgronden 390 A. Begrip en kenmerken 390 B. Voorbeelden Minderjarigheid Uitlokking of provocatie Aangifte van drugsmisdrijven 392 C. Weerslag op de straftoemetingsproblematiek Verzachtende omstandigheden 393 A. Begrip en kenmerken 393 B. De toelaatbaarheid van verzachtende omstandigheden 394

18 XXXI C. Weerslag op de straftoemetingsproblematiek Verzachtende omstandigheden bij misdaden Verzachtende omstandigheden bij wanbedrijven Verzachtende omstandigheden bij overtredingen De combinatie met andere straftoemetingsregels Samenloop van misdrijven 397 A. Eendaadse samenloop 397 B. Voortgezet of collectief misdrijf 400 C. Meerdaadse samenloop 401 HOOFDSTUK 3. STRAFTOEMETING BIJ RECHTSPERSONEN 402 HOOFDSTUK 4. BIJZONDERE MODALITEITEN VAN STRAFTOEMETING: OPSCHORTING - UITSTEL PROBATIE 404 Afdeling 1. De Wet van 29 juni 1964 betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie Eerste kennismaking 404 Afdeling 2. De opschorting van de uitspraak van de veroordeling 404 Afdeling 3. Het uitstel van de tenuitvoerlegging van de straffen 407 Afdeling 4. Probatie-opschorting en probatieuitstel 409 Afdeling 5. Rechtspersoon en Probatiewet 413 HOOFDSTUK 5. STRAFTOEMETING BIJ OVERSCHRIJDING VAN REDELIJKE TERMIJN 415 HOOFDSTUK 6. DE ONDERLINGE COMBINATIE VAN DE WETTELIJKE REGELS INZAKE STRAFTOEMETING: EEN POGING TOT SYNTHESE 415 DEEL 9. DE UITSPRAAK 417 HOOFDSTUK 1. ALGEMENE BEGINSELEN 417 Afdeling 1. Totstandkoming Soorten en vormvereisten Uitspraak over de strafvordering 417 A. Besluitvorming 417 B. Eenheid van de uitspraak 418 C. Beslissing 418 D. Bijzonder onderzoek naar vermogensvoordelen Uitspraak over de burgerlijke vordering 421 Afdeling 2. Voorlopige hechtenis Lot van de voorlopige hechtenis Onmiddellijke aanhouding 422 A. Voorwaarden 423 B. Rechtspleging 423 C. Invrijheidstelling 423 Afdeling 3. Motivering Aard en grondslag Algemene motiveringsplicht 425 A. Uitspraak over de grond 425 B. Uitspraak over de straftoemeting Bijzondere motiveringsplicht 428

19 XXXII HOOFDSTUK 2. UITVOERING 428 HOOFDSTUK 3. GEZAG VAN GEWIJSDE 428 Afdeling 1. T.a.v. de strafrechter T.a.v. de veroordeelde T.a.v. andere personen 429 Afdeling 2. T.a.v. de burgerlijke rechter Draagwijdte Toepassing Invloed van het E.V.R.M. 431 HOOFDSTUK 4. BURGERLIJKE ASPECTEN 432 DEEL 10. DE RECHTSMIDDELEN 436 HOOFDSTUK 1. HOGER BEROEP 436 Afdeling 1. Voorwaarden Beslissingen en partijen 436 A. Beslissingen 436 B. Partijen Vorm 437 A. Principaal hoger beroep 437 B. Incidenteel beroep Termijn 439 A. Beklaagde en civielrechtelijk aansprakelijke partij 439 B. Openbaar ministerie 440 C. Burgerlijke partij 440 Afdeling 2. Gevolgen Schorsende werking Devolutieve werking 441 A. Beginselen 441 B. Toepassing Beklaagde Openbaar Ministerie Burgerlijke partij Civielrechtelijk aansprakelijke of tussenkomende partij Evocatie 444 Afdeling 3. Rechtspleging en uitspraak Rechtspleging Uitspraak 445 A. Ontvankelijkheid 446 B. Gegrondheid Bevestiging vonnis in eerste aanleg Vernietiging of hervorming vonnis in eerste aanleg 446 HOOFDSTUK 2. VERZET 447 Afdeling 1. Voorwaarden Beslissingen en partijen Vorm 448

20 XXXIII 3. Termijn 449 A. Gewone termijn 449 B. Buitengewone termijn 449 Afdeling 2. Gevolgen Schorsende werking Devolutieve werking 451 Afdeling 3. Rechtspleging en uitspraak Rechtspleging Uitspraak 452 A. Afstand 452 B. Ontvankelijkheid 452 C. Ongedaanverklaring 453 D. Gegrondheid 453 HOOFDSTUK 3. CASSATIEBEROEP 454 Afdeling 1. Voorwaarden en gevolgen Voorwaarden 454 A. Beslissingen en partijen 454 B. Vorm 454 C. Termijn Eindbeslissing Geen eindbeslissing Gevolgen 456 Afdeling 2. Rechtspleging Voorstellen van cassatiemiddelen 457 A. Memorie 457 B. Ambtshalve middelen Verloop van de rechtspleging 458 Afdeling 3. Beslissingen Afstand Niet-toelaatbaarheid kennelijk onontvankelijk cassatieberoep Verwerping Verbreking 459 A. Met verwijzing 459 B. Zonder verwijzing 460 DEEL 11. DE TENUITVOERLEGGING VAN STRAFRECHTELIJKE SANCTIES 461 HOOFDSTUK 1. BASISBEGINSELEN 461 HOOFDSTUK 2. TENUITVOERLEGGING VAN DE VRIJHEIDSSTRAF 462 Afdeling 1. Bevoegdheid 462 Afdeling 2. Rechtspositie van de gedetineerde Interne rechtspositie Externe rechtspositie Internering van een veroordeelde 466 HOOFDSTUK 3. TENUITVOERLEGGING VAN DE TBS 466

21 XXXIV HOOFDSTUK 4. TENUITVOERLEGGING VAN DE STRAF ONDER ET 468 HOOFDSTUK 5. TENUITVOERLEGGING VAN DE WERKSTRAF 468 HOOFDSTUK 6. TENUITVOERLEGGING VAN DE AUTONOME PROBATIESTRAF 470 HOOFDSTUK 7. TENUITVOERLEGGING VAN DE GELDBOETE Invordering Vervangende gevangenisstraf 471 HOOFDSTUK 8. HET STRAFRECHTELIJK UITVOERINGSONDERZOEK (SUO) 472 HOOFDSTUK 9. TENUITVOERLEGGING VAN MAATREGELEN De internering Minderjarigen 475 HOOFDSTUK 10. TENUITVOERLEGGING VAN UITSTEL, OPSCHORTING EN (KLASSIEKE) PROBATIE Opschorting Uitstel Probatie 476 DEEL 12. TOEPASSING VAN DE STRAFWET NAAR DE PLAATS 479 HOOFDSTUK 1. INLEIDING 479 HOOFDSTUK 2. OP BELGISCH GRONDGEBIED GEPLEEGDE MISDRIJVEN 480 HOOFDSTUK 3. BUITEN BELGISCH GRONDGEBIED GEPLEEGDE MISDRIJVEN 481 HOOFDSTUK 4. OP BELGISCH GRONDGEBIED GEPLEEGD? LOKALISERING VAN HET MISDRIJF MET HET OOG OP DE TOEPASSING VAN DE STRAFWET 484 DEEL 13. HET TOEPASSINGSGEBIED VAN DE STRAFWET IN DE TIJD 486 HOOFDSTUK 1. PROBLEEMSTELLING 486 HOOFDSTUK 2. DE GELDINGSDUUR VAN STRAFWETTEN De inwerkingtreding van strafwetten Opheffing en vernietiging van strafwetten 486 HOOFDSTUK 3. CONFLICTEN VAN STRAFWETTEN IN DE TIJD: STRAFRECHTELIJK OVERGANGSRECHT 487 HOOFDSTUK 4. HERSTEL IN EER EN RECHTEN EN UITWISSING VAN DE VEROORDELING Herstel in eer en rechten Uitwissing 492

22 XXXV DEEL 14. BELETSELEN VOOR DE NORMALE UITOEFENING VAN DE STRAFVORDERING, DE BURGERLIJKE VORDERING OF DE UITVOERING VAN DE SANCTIE 493 HOOFDSTUK 1. ONVERANTWOORDELIJKHEID VAN DE KONING 493 HOOFDSTUK 2. AMNESTIE (RETROACTIEVE OPHEFFING VAN DE STRAFWAARDIGHEID) 493 HOOFDSTUK 3. SCHORSING VAN DE STRAFVORDERING 494 Afdeling 1. Schorsing wegens bijzondere status van de verdachte Immuniteiten volgens nationaal publiekrecht 494 A. Parlementaire immuniteiten 494 B. Immuniteiten van federale ministers, staatssecretarissen en leden van een Gemeenschaps- of Gewestregering Immuniteiten volgens internationaal publiekrecht 496 Afdeling 2. Schorsing ingevolge prejudiciële vraag of prejudicieel geschil Principe: algemene bevoegdheid van de strafrechter Uitzondering: toepassing door de strafrechter van burgerlijk bewijsrecht Prejudiciële vraagstelling en prejudicieel geschil 499 A. Prejudiciële vragen 499 B. Prejudiciële geschillen Echtheidsgeschil Laster en lasterlijke aangifte Oneerlijke handelspraktijken 500 HOOFDSTUK 4. VERVAL VAN DE STRAFVORDERING 501 Afdeling 1. Dood van de verdachte of beklaagde 501 Afdeling 2. Ophouden bestaan van de rechtspersoon 501 Afdeling 3. Amnestie 502 Afdeling 4. Opheffing van de strafwet 502 Afdeling 5. De minnelijke schikking Gemeenrechtelijk regime 502 A. Beginselen 502 B. Voorwaarden M.b.t. de strafvordering M.b.t. de straf M.b.t. de schade 503 C. Modaliteiten en gevolgen Bijzondere wetgeving 505 Afdeling 6. Strafbemiddeling 505 Afdeling 7. Onmiddellijke inning van een geldsom 507 Afdeling 8. Administratieve geldboete 508 Afdeling 9. Herstelvordering in sociaal strafrecht 508 Afdeling 10. Verjaring Verjaringstermijnen en gevolgen 508 A. Draagwijdte en gevolgen 508 B. Termijnen Toepasselijke termijnen Berekening Aanvang 511

23 XXXVI 2. Stuiting 512 A. Werking 512 B. Daden van stuiting Daden van onderzoek Daden van vervolging 513 C. Omvang van de stuiting Schorsing 514 A. Werking 514 B. Gronden van schorsing Traditionele wettelijke gronden Exceptie van onbevoegdheid, onontvankelijkheid of nietigheid Verzoek of beslissing tot aanvullend onderzoek Behandeling verzetsprocedure bij onontvankelijk of ongedaan verzet Jurisprudentiële gronden 518 Afdeling 11. Gezag van gewijsde en Ne bis in idem in de EU Draagwijdte Voorwaarden 519 A. M.b.t. de vroegere beslissing 519 B. M.b.t. de (nieuwe) vervolging 521 HOOFDSTUK 5. VERVAL VAN DE BURGERLIJKE VORDERING 522 Afdeling 1. Afstand van rechtsvordering en dading 522 Afdeling 2. Gezag van gewijsde 522 Afdeling 3. Verjaring Regeling Toepassingsgebied 523 HOOFDSTUK 6. VERVAL VAN HET RECHT TOT UITVOERING VAN DE STRAFFEN 524 Afdeling 1. Dood natuurlijke persoon en ontbinding rechtspersoon 524 Afdeling 2. Verjaring van de straf 524 Afdeling 3. Uitvoering in het buitenland en Ne bis in idem 527 HOOFDSTUK 7. DE GENADE 527 BIJLAGE: DOCUMENTEN UIT DE PRAKTIJK