Het mini-onderzoek : Hefboom voor het verhoor van de accountant en de belastingconsulent als getuige in strafzaken

Transcriptie

1 Het mini-onderzoek : Hefboom voor het verhoor van de accountant en de belastingconsulent als getuige in strafzaken Jan VAN DROOGBROECK De extern accountant en extern belastingconsulent is overeenkomstig artikel 458 van het Strafwetboek niet gehouden tot het beroepsgeheim wanneer hij als getuige onder ede wordt verhoord door een onderzoeksrechter in het kader van een gerechtelijk onderzoek. Sedert de invoering van het mini-onderzoek door de wet-franchimont 1 is dit getuigenverhoor ook mogelijk in het kader van een opsporingsonderzoek gevoerd door het parket zonder dat daarbij het opsporingsonderzoek altijd overgaat naar een gerechtelijk onderzoek. 1. Situatie voor de wet-franchimont Het openbaar ministerie 2 beslist soms om geen onderzoeksrechter te gelasten met het onderzoek van de feiten («gerechtelijk onderzoek») omdat het dat niet opportuun acht of omdat het hiertoe niet wettelijk is verplicht. In dat geval wordt het onderzoek onder haar gezag en leiding gevoerd («opsporingsonderzoek») waarbij zij de lokale of federale politie 3 kan gelasten met de uitvoering van bepaalde onderzoeksopdrachten. Indien in het kader van een opsporingsonderzoek een extern accountant of extern belastingconsulent moet worden verhoord als getuige is dit vaak niet mogelijk omdat deze zich «geremd» voelt door zijn beroepsgeheim. De aan het beroepsgeheim verbonden zwijgplicht impliceert immers dat de beroepsbeoefenaar niet gerechtigd is om vertrouwelijke informatie die hij in het kader van de uitoefening van zijn beroep zelf verneemt of die aan hem door de cliënt of derden wordt toevertrouwd niet mag bekend maken aan derden. Indien hij tijdens een verhoor, buiten de door de wet of de jurisprudentie voorziene uitzonderingssituaties, vertrouwelijke informatie zou meedelen aan een politieambtenaar of magistraat van het openbaar ministerie riskeert hij nadien strafrechtelijk, tuchrechtelijk en civielrechtelijk te worden vervolgd voor schending van het beroepsgeheim. Artikel 458 van het Strafwetboek bepaalt echter dat deze zwijgplicht niet geldt wanneer een extern accountant of extern belastingconsulent «in rechte» als getuige wordt verhoord in het kader van een strafonderzoek. Een getuigenverhoor in rechte impliceert een schriftelijke of mondelinge verklaring onder ede voor een onderzoeksrechter 4 of voor een andere onderzoeksmagistraat 5. Een verhoor afgenomen door een lid van het openbaar ministerie of een politieambtenaar, waarbij geen eed kan worden opgelegd aan de getuige, is echter geen getuigenverhoor in rechte in de zin van artikel 458 van het Strafwetboek 6.

2 In de praktijk moest het openbaar ministerie dan ook, hetzij afzien van het getuigenverhoor, hetzij een onderzoeksrechter gelasten met het getuigenverhoor. In het laatste geval gaat het opsporingsonderzoek noodzakelijkerwijs over naar een gerechtelijk onderzoek. Het parket kon immers in het kader van een opsporingsonderzoek geen onderzoeksrechter vorderen om een welbepaalde onderzoekshandeling uit te voeren, waarvoor hij exclusief is bevoegd, zonder dat daarbij tegelijkertijd een gerechtelijk onderzoek wordt ingesteld. Hierdoor wordt de procedure (soms) nodeloos verzwaard in eenvoudige zaken. Het openbaar ministerie kan ook niet meer vrij beslissen of zij de dader al dan niet wil vervolgen. Zo kan, in tegenstelling tot het opsporingsonderzoek, het gerechtelijk onderzoek niet meer door het openbaar ministerie worden afgesloten met een sepot 7 bij gebrek aan bewijs of door een minnelijke schikking 8 met de dader. Het zijn de onderzoeksgerechten 9 die bij de afsluiting van het gerechtelijk onderzoek beslissen of de dader naar de strafrechter wordt verwezen of buiten vervolging moet worden gesteld. De onderzoeksgerechten kunnen eventueel ook beslissen om op basis van de probatiewet de verdachte schuldig te verklaren aan de feiten zonder echter een uitspraak te doen over de straf alsook hem te interneren indien blijkt dat hij geestesziek is. 2. Situatie na de wet-franchimont Sedert de inwerkingtreding van het nieuwe artikel 28septies van het Wetboek van strafvordering is het mogelijk dat de procureur des Konings 10 een onderzoeksrechter 11 vordert met het oog op het verrichten van een welbepaalde onderzoekshandeling 12, waarvoor alleen hij bevoegd is, zonder dat een gerechtelijk onderzoek wordt ingesteld. Dit is het zgn. «mini-onderzoek». De wetgever heeft deze procedure ingevoerd om de onderzoeksrechters te ontlasten in relatief eenvoudige zaken en voor deze zaken de zware procedure via de onderzoeksgerechten te vermijden 13. Het mini-onderzoek verloopt als volgt. De parketmagistraat vordert een onderzoeksrechter om over te gaan tot een getuigenverhoor onder ede van een titularis van een beroepsgeheim. De onderzoeksrechter zal eerst beslissen welk gevolg hij zal geven aan de vordering van het openbaar ministerie. De onderzoeksmagistraat kan beslissen om de extern accountant of extern belastingconsulent onder ede te verhoren als getuige. De onderzoeksrechter kan ook beslissen dat hij de onderzoekshandeling niet wil uitvoeren omdat de wettelijke toepassingsvoorwaarden van artikel 28septies of de gevorderde onderzoekshandeling niet zijn vervuld. Hij neemt dan een zgn. «strijdige beschikking». Het is omstreden of het openbaar ministerie hiertegen een hoger beroep kan instellen bij de kamer van inbeschuldigingstelling van het Hof van Beroep 14. Het College van de procureurs-generaal 15 is van oordeel dat; niettegenstaande de wetgever heeft nagelaten om deze materie uitdrukkelijk te regelen, de procureurs des Konings hoger beroep kunnen aantekenen tegen de beslissing van de onderzoeksrechter bij de de kamer van inbeschuldigingstelling. Het College verwijst daarbij ter staving naar de parlementaire stukken van de wet-franchimont.

3 Na de uitvoering van de gevorderde onderzoeksmaatregel beslist de onderzoeksmagistraat of hij het dossier terugzendt naar het parket met het oog op de verderzetting van het opsporingsonderzoek door de procureur des Konings of hij het onderzoek van de strafbare feiten naar zich toe wil trekken (evocatie). In het laatste geval wordt het opsporingsonderzoek omgezet naar een gerechtelijk onderzoek. Tegen de beslissing van de onderzoeksmagistraat is volgens artikel 28septies van het Wetboek van strafvordering geen hoger beroep of enig ander rechtsmiddel mogelijk. 3. Besluit Dankzij het mini-onderzoek beschikt het openbaar ministerie in eenvoudige strafzaken over een middel om een extern accountant of een extern belastingconsulent op een snelle en efficënte wijze als getuige onder ede te laten verhoren door een onderzoeksrechter zonder een gerechtelijk onderzoek te moeten instellen. Deze procedure is voordelig voor het parket en de getuige. Aangezien artikel 458 van Strafwetboek bepaalt dat een titularis van een beroepsgeheim ontheven is van zijn zwijgplicht bij een getuigenverhoor in rechte, riskeert de beroepsbeoefenaar niet nadien civielrechtelijk, tuchtrechtelijk of strafrechtelijk te worden vervolgd voor schending van het beroepsgeheim als hij wil meewerken aan het onderzoek. Indien na het mini-onderzoek het opsporingsonderzoek wordt verdergezet, beslist het openbaar ministerie op welke wijze dit onderzoek wordt afgesloten. De parketmagistraat kan de dader rechtstreeks dagvaarden voor de strafrechter, een strafbemiddeling of minnelijke schikking voorstellen, een gerechtelijk onderzoek instellen of het dossier seponeren.wijze als getuige onder ede te laten verhoren door een onderzoeksrechter zonder een gerechtelijk onderzoek te moeten instellen. Deze procedure is voordelig voor het parket en de getuige. Aangezien artikel 458 van Strafwetboek bepaalt dat een titularis van een beroepsgeheim ontheven is van zijn zwijgplicht bij een getuigenverhoor in rechte, riskeert de beroepsbeoefenaar niet nadien civielrechtelijk, tuchtrechtelijk of strafrechtelijk te worden vervolgd voor schending van het beroepsgeheim als hij wil meewerken aan het onderzoek. Indien na het mini-onderzoek het opsporingsonderzoek wordt verdergezet, beslist het openbaar ministerie op welke wijze dit onderzoek wordt afgesloten. De parketmagistraat kan de dader rechtstreeks dagvaarden voor de strafrechter, een strafbemiddeling of minnelijke schikking voorstellen, een gerechtelijk onderzoek instellen of het dossier seponeren.

4 Noten 1 Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek (B.S. 2 april 1998). 2 Onder openbaar ministerie wordt verstaan : het arbeidsauditoriaat, parket van de procureur des Konings, parket van de procureur-generaal bij het Hof van Beroep of de federale procureur. 3 Eventueel kunnen ook officieren van gerechtelijke politie van andere diensten worden gevorderd, zoals bepaalde ambtenaren van de Administratie van de Douane en Accijnzen aan wie krachtens de wet van 22 april 2003 de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie is toegekend. 4 Cass. 15 mei 1985, Arr. Cass , nr Zie ook L. HUYBRECHTS, «Beroepsgeheim in de sfeer van de onderneming», T. Strafr. 2004, Een onderzoeksrechter is een rechter in de rechtbank van eerste aanleg. In bepaalde gevallen kan een getuigenverhoor ook worden afgenomen door een raadsheer in het hof van beroep die de ambtsverrichtingen van een onderzoeksrechter uitoefent. Dit is onder meer het geval bij een strafonderzoek tegen federale ministers (art. 4 Wet 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van ministers) of magistraten (art. 480 Wetboek van strafvordering). 6 L. HUYBRECHTS, «Beroepsgeheim in de sfeer van de onderneming», T. Strafr. 2004, P. ARNOU, «Seponering», in Commentaar Strafrecht en Strafvordering, Mechelen, Kluwer, nr. 17; H.-D. BOSLY en D. VANDERMEERSCH, Droit de la procédure pénale, Bruges, La Charte, 203, 136; R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, nrs. 275 en 48 en R. VERSTRAETEN, Handboek Strafvordering, Antwerpen, Maklu, 1999, nr. 40. Uitzondering op deze regel : de procedure van voorrecht van rechtsmacht. 8 Art. 216bis, 2 Wetboek van strafvordering. 9 Raadkamer in de rechtbank van eerste aanleg of de kamer van inbeschuldigingstelling van het hof van beroep. 10 Of de arbeidsauditeur, de federale procureur of de procureur-generaal bij het Hof van Beroep wanneer zij belast zijn met het opsporen van misdrijven en hun daders. 11 Of de raadsheer in het Hof van Beroep die door de eerste voorzitter van dit hof werd aangewezen om het ambt van onderzoeksrechter waar te nemen, zoals bijvoorbeeld bij de vervolging van ministers en de procedure «voorrecht van rechtsmacht». 12 Het betreft onder meer de volgende onderzoekshandelingen : deskundigenonderzoek, bevel tot medebrenging, opsporen van telecommunicatie of het lokaliseren van de oorsprong of de bestemming ervan. De volgende onderzoekshandelingen zijn uigesloten : bevel tot aanhouding, afluisteren van telecommunicatie, de volledig anonieme getuigenis en de huiszoeking. 13 R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 1999, nr. 599.

5 14 Pro : H.-D. BOSLY en D. VANDERMEERSCH, Droit de la procédure pénale, Bruges, La Charte, 463 en R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, nr Contra : R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 1999, nr Voor een overzicht van standpunten : zie S. CHOME, «De strijdige beschikking in de miniinstructie», (noot onder Antwerpen (KI), 1 maart 2002), R.W , Omzendbrief nr. COL 12/98 van het College van de Procureurs-generaal bij de Hoven van Beroep betreffende de wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het kader van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek, 24.