STRAFRECHT EN STRAFPROCESRECHT VOOR BACHELORS

Transcriptie

1 STRAFRECHT EN STRAFPROCESRECHT VOOR BACHELORS

2

3 STRAFRECHT EN STRAFPROCESRECHT VOOR BACHELORS Instituut voor Strafrecht Onderzoekseenheid Strafrecht en Criminologie Faculteit Rechtsgeleerdheid KU Leuven Elfde, herziene editie 2018 Raf Verstraeten Frank Verbruggen Antwerpen Cambridge

4 Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors. Elfde, herziene editie Raf Verstraeten en Frank Verbruggen 2018 Antwerpen Cambridge Coverillustratie: Lectrr ISBN D/2018/7849/82 NUR 824 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kunnen noch de auteurs noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

5 Voorwoord - III VOORWOORD BIJ DE ELFDE UITGAVE (2018) Only in a police state is the job of a policeman easy. (Orson Welles) We zijn na vele jaren van uitgever veranderd en dus ziet de elfde versie van deze cursus er anders uit, maar inhoudelijk sluit zij aan bij de vorige. Dit boek vormt nog steeds het belangrijkste onderwijsinstrument voor het basisvak Strafrecht en strafprocesrecht voor Leuvense en Hasseltse rechtenstudenten en voor Leuvense criminologiestudenten. Wie wil zien hoe deze cursus is geëvolueerd doorheen de allesbehalve rustige dertien jaar sinds de eerste versie en waarom, moet er de voorwoorden bij elk van de vorige edities op naslaan. Daarin klinkt soms onze frustratie door over hoe moeilijk het is beginselonderwijs te doceren in een materie waarin de wetgever zich niet echt beginselvast toont en gemakkelijker te betrappen valt op inconsistenties, nodeloze complicaties of soms zelfs ongrondwettige ingrepen dan op een coherente visie. Anderzijds koesteren we nu al enkele jaren de hoop dat een nieuwe codificatiegolf wel zou uitmonden in een eenvoudiger en meer samenhangend systeem. De minister van Justitie is op dat vlak bewonderenswaardig ambitieus. Zo keurde de Ministerraad op 20 juli 2018 een nieuw ontwerp van Strafwetboek goed. Dat moet echter nog naar de Raad van State en de tekst is dus nog niet bekend. Voor het academiejaar biedt dit alleszins nog geen soelaas. De belangrijkste wijzigingen zitten dit jaar dus in de vorm. De door onze studenten geschonken charmante Fanny Kiekeboe hebben we ingeruild voor een kafttekening van Lectrr. Omdat vorige generaties studenten hebben aangegeven dat ze de extra witpagina nu toch ook niet zo vaak meer gebruikten voor nota s, maakten we de - ook ecologisch verantwoorde - keuze om uiteindelijk dan toch recto-verso te werken. Wel hebben we bewust gekozen voor voldoende ruime marges, zodat studenten er nog steeds hun of onze bedenkingen kunnen bij schrijven: dit blijft in de eerste plaats een werkinstrument. We vinden het nog steeds zinvol dat de student ook zou kunnen zien hoe een bevel tot aanhouding, een dagvaarding, een vonnis of een grievenformulier bij hoger beroep eruit zien. Toch nemen we deze en vele andere voorbeelden uit de praktijk niet langer op als bijlage in de cursus zelf. We hebben de documenten geactualiseerd en stellen ze vanaf dit jaar via het elektronisch leerplatform ter beschikking. Net als de trefwoordenlijst fungeren ze daar als een pedagogische aanvulling op dit basisboek. De bisnummers hebben we kunnen schrappen en de kruisverwijzingen maken hun comeback. Om verbanden te leggen tussen verschillende onderdelen van de cursus, zijn ze handig. De talrijke veranderingen, waaronder ook enkele complicaties, die de Potpourri-II-wet in 2016 had aangebracht, moesten we herbekijken in het licht van de vernietiging van een aantal ingrijpende wijzigingen door het Grondwettelijk Hof in december 2017, zoals de veralgemening van de correctionalisatiemogelijkheid. De wetswijzigingen op het vlak van toerekening aan rechtspersonen zijn pas op 20 juli 2018 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Daarom vermelden we zowel de oude als de nieuwe regels. Voor het overige hebben we getracht kleine wetswijzingen en recente vernietigingen door het Grondwettelijk Hof zo veel mogelijk te verwerken. De gedeeltelijke vernietiging van ongrondwettige wetten vormt ook een uitdaging bij het hanteren van de wetboeken, een vaardigheid die studenten van dit basisvak in de vingers

6 Voorwoord - IV moeten krijgen. Vandaar dat we soms in herhaling vallen, om duidelijk te benadrukken dat een specifieke bepaling in een wettekst al is vernietigd of weldra zal veranderen. Destijds, in 2005, was het meest vernieuwende aan deze cursus de keuze om materieel strafrecht, strafprocedure, straftoemeting en strafuitvoering te vervlechten en in de chronologische volgorde van een strafprocedure aan bod te laten komen. Die blijft overeind. Alle evaluaties uit het verleden hebben bevestigd dat dit vanuit pedagogisch standpunt een goede keuze was. De wisselwerking is immers zeer sterk. In België kan de strafprocedure een belangrijke impact hebben op de straftoemeting, zodat het weinig zinvol was om, zoals vroeger, eerst over bestraffing te spreken en dan pas over hoe iemands zaak bij de strafrechter komt en welke bestraffing daardoor mogelijk is. Het is dezelfde bezorgdheid over de meest adequate volgorde van behandeling van telkens nieuwe begrippen en procedures die heeft geleid tot enkele verschuivingen en een nieuwe indeling van de hoofdstukken. Politieke en drukpersmisdrijven bijvoorbeeld behandelen we daarom niet langer bij de indeling van misdrijven, maar helemaal op het einde, nadat eerst de normale procedure is geschetst. Zo kunnen we aangeven op welk punt daar bij politieke of persmisdrijven van wordt afgeweken. In volgende edities willen we ook de structuur en (sub)nummering en de taal verder vereenvoudigen. Alle suggesties en eventuele errata blijven in deze onoverzichtelijke tijden welkom op law.strafrecht@kuleuven.be. Deze editie kwam er dankzij het harde werk van Helena Severijns, praktijkassistente op het Instituut voor Strafrecht en, zoals bij alle vorige tien edities, van Marleen Bringmans. We danken ook Sofie Royer, Marie Horseele, Ruben Vilain en Ward Yperman voor hun punctuele tussenkomsten bij het inschatten van twijfelgevallen. De waarschuwing staat bij ons niet enkel in de bijsluiter maar blijkt al uit de kaft: het boek bevat een complexe materie. Toch hopen we dat de studenten geboeid geraken door deze voortdurende zoektocht naar een evenwicht tussen het noodzakelijke gebruik van overheidsmacht en de beperking van die macht door regels, tussen efficiëntie en rechtsbescherming. Rechtsregels vormen het belangrijkste bolwerk tegen de willekeur van machthebbers, maar overdreven, ondoordachte of onwerkbare regels dreigen op hun beurt ook tot een vorm van willekeur te leiden. Bijna nergens is die spanning meer tastbaar dan in het strafrecht en strafprocesrecht. Leuven, 20 juli 2018 Frank VERBRUGGEN Raf VERSTRAETEN

7 Inhoud - V INHOUDSOPGAVE DEEL 1. ALGEMENE ORIËNTATIE... 1 WAT IS STRAFRECHT?... 1 AFDELING 1. HET VERSCHIJNSEL STRAFRECHT... 1 AFDELING 2. HET BEGRIP STRAFRECHT... 2 CODIFICATIE... 3 AFDELING 1. HET BELGISCH STRAFWETBOEK... 3 AFDELING 2. HET BELGISCH WETBOEK VAN STRAFVORDERING... 4 SITUERING VAN HET STRAFRECHT TUSSEN ANDERE RECHTSDISCIPLINES... 7 AFDELING 1. DE AUTONOMIE VAN HET STRAFRECHT De functionele autonomie van het strafrecht De conceptuele autonomie van het strafrecht Autonomie van het strafprocesrecht ten aanzien van het gerechtelijk recht... 9 AFDELING 2. PUBLIEKRECHTELIJK KARAKTER VAN HET STRAFRECHT... 9 INDELINGEN VAN HET STRAFRECHT AFDELING 1. ALGEMEEN STRAFRECHT EN BIJZONDER STRAFRECHT Algemeen strafrecht Bijzonder strafrecht De toepasselijkheid van de beginselen van het algemeen strafrecht op het bijzonder strafrecht A. Algemene regel B. Uitzonderingen AFDELING 2. BUITENLANDS EN INTERNATIONAAL STRAFRECHT Buitenlands strafrecht Internationaal strafrecht A. Het probleem van de definitie B. Beknopte voorstelling van enkele deeldomeinen Materieel internationaal strafrecht Rechtsmachtsrecht Internationale rechtshulp... 17

8 Inhoud - VI DEEL 2. DE STRAFWET HET LEGALITEITSBEGINSEL...19 HET LEGALITEITSBEGINSEL EN DE BRONNEN VAN HET STRAFRECHT...20 AFDELING 1. FORMELE BRONNEN VAN HET STRAFRECHT Internationale verdragen...21 A. Verdragen m.b.t. grondrechten Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden Internationaal verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten...22 B. Verdragen in het kader van de Europese samenwerking en integratie...23 C. Andere internationale verdragen Federale strafwetgeving Strafwetgeving door de gemeenschappen en gewesten Lokale strafwetgeving...27 AFDELING 2. LEGALITEITSCONTROLE DOOR HOVEN EN RECHTBANKEN...27 AFDELING 3. RECHTSPRAAK IS ONVOLDOENDE OM AAN LEGALITEITSBEGINSEL TE VOLDOEN...28 HET LEGALITEITSBEGINSEL EN DE INTERPRETATIE VAN DE STRAFWET...29 AFDELING 1. HET PROBLEEM VAN DE INTERPRETATIE...29 AFDELING 2. BRONNEN VAN INTERPRETATIE Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer...31 AFDELING 3. INTERPRETATIEMETHODEN IN HET STRAFRECHT Normale interpretatiemethoden Geen analogie in het nadeel van de verdachte...32 HET MISDRIJF EN ZIJN CONSTITUTIEVE ELEMENT...32 AFDELING 1. HET BEGRIP MISDRIJF IN HET BELGISCHE STRAFRECHT...32 AFDELING 2. DE CONSTITUTIEVE ELEMENTEN VAN HET MISDRIJF Terminologie Constitutieve elementen: méér dan materieel en moreel element...33 DRIEDELIGE INDELING VAN MISDRIJVEN...34 DELICTSTYPICITEIT...35 AFDELING 1. INLEIDING: BEGRIP EN BELANG Begrip...35

9 Inhoud - VII 2. Belang A. Materieel strafrecht B. Strafprocesrecht AFDELING 2. DE OBJECTIEVE BESTANDDELEN VAN HET MISDRIJF Algemene omschrijving Wettelijke omschrijvingen van objectieve bestanddelen van het misdrijf A. Handelingsmisdrijven (commissiedelicten) B. Verzuimsmisdrijven (omissiedelicten) C. Veroorzaken van een gevolg: het causaliteitsprobleem Situering van het causaliteitsprobleem in het strafrecht Oplossing van het causaliteitsprobleem in het Belgische strafrecht a. De positie van de Belgische rechtspraak b. De equivalentieleer c. De adequatieleer en de leer van de efficiënte oorzaak D. Hoedanigheidsmisdrijven Indeling van misdrijven volgens materiële uitvoeringswijze A. Ogenblikkelijke (of aflopende) en voortdurende misdrijven B. Enkelvoudige en voortgezette (of collectieve) misdrijven C. Gelegenheids- en gewoontemisdrijven AFDELING 3. DE SUBJECTIEVE DELICTSBESTANDDELEN Inleiding Opzet A. Het begrip opzet B. Graden van opzet Algemeen opzet Bijzonder opzet (dolus specialis) C. Voorbedachtheid D. Modaliteiten van opzet Direct opzet (dol direct, dolus directus) Indirect, eventueel of mogelijk opzet (dol indirect ou éventuel, dolus eventualis) Onachtzaamheid A. Het begrip onachtzaamheid of fout B. Modaliteiten van onachtzaamheid C. Beoordeling van de onachtzaamheid of de fout Misdrijven met gemengde schuldvorm De problematiek van de schuldvorm bij stilzwijgen van de wetgever WEDERRECHTELIJKHEID AFDELING 1. ALGEMENE OMSCHRIJVING VAN DE WEDERRECHTELIJKHEID AFDELING 2. WEDERRECHTELIJKHEID EN RECHTVAARDIGING AFDELING 3. DE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN Wettelijk voorschrift en overheidsbevel A. Algemeen beginsel B. Commentaar bij art. 70 Sw

10 Inhoud - VIII 2. Noodweer of wettige verdediging...56 A. Situering...56 B. Voorwaarden voor noodweer als rechtvaardigingsgrond Voorwaarden m.b.t. de noodweersituatie...57 a. Een onrechtmatige aanranding...57 b. Van personen...57 c. Dreigende of actuele en ernstige aanranding Voorwaarden m.b.t. de verweerhandeling...58 a. (Onmiddellijke) noodzakelijkheid om de verweerhandeling te stellen: subsidiariteitsbeginsel...58 b. Evenredigheid (proportionaliteit) tussen aanranding en verweer...59 C. De reikwijdte van de rechtvaardigende noodweer...59 D. Putatieve noodweer en noodweerexces Noodtoestand...60 A. Situering...60 B. Voorwaarden voor de rechtvaardigende noodtoestand De noodtoestand: dreigend en ernstig gevaar voor een goed of een belang dat men verplicht of gerechtigd is te behartigen Voorwaarden m.b.t. de reactie...61 a. Subsidiariteit...61 b. Evenredigheid...61 C. Putatieve noodtoestand en noodtoestandexces Wettig verzet De toestemming van de benadeelde: een rechtvaardigingsgrond? Onverantwoordelijkheid parlementairen en regeringsleden...63 STRAFRECHTELIJKE SCHULD...64 AFDELING 1. HET STRAFRECHTELIJK SCHULDBEGRIP Schuld als constitutief element van het misdrijf Betekenis van het begrip schuld in deze context...65 AFDELING 2. SCHULDUITSLUITINGSGRONDEN Algemene begrippen Gronden van niet-toerekenbaarheid...67 A. Schulduitsluitende dwang of overmacht Situering Vormen van dwang of overmacht (contrainte ou force majeure) Voorwaarden voor overmacht of dwang als schulduitsluitingsgrond...68 a. Onweerstaanbaarheid van de dwang...68 b. De dwang mag niet aan de dader te wijten zijn...68 B. Dwaling en onwetendheid Situering Vormen van dwaling Criterium voor de strafuitsluitende werking van dwaling Opzetuitsluitende feitelijke dwaling...71 C. Goede trouw Gronden van schuldonbekwaamheid...72 A. Strafrechtelijke minderjarigheid Algemeen beginsel...72

11 Inhoud - IX 2. Uitzonderingen B. Geestesstoornis Artikel 71 Sw Wet Bescherming Maatschappij en Wet betreffende de internering Toepassing van art. 71 Sw. na de Interneringswet C. Dronkenschap en aanverwante toestanden D. Rechtspersonen E. Koning STRAFWAARDIGHEID AFDELING 1. ALGEMENE ORIËNTERING AFDELING 2. STRAFUITSLUITENDE VERSCHONINGSGRONDEN Begrip Kenmerken Overzicht A. Aangifte aan de overheid B. Onderwerping aan de overheid C. Herstel van schade D. Bloed- en aanverwantschapsbanden Misdrijven tegen de eigendom van de familie Hulp aan familieleden E. Verschoningsgrond voortvloeiend uit de decumul van strafrechtelijke verantwoordelijkheid bij toepassing van artikel 5, lid 2 Sw.? F. Inzetgebonden misdrijven bij bijzondere opsporingsmethoden (art. 47quinquies, 2 Sv.) STRAFBARE POGING AFDELING 1. ALGEMENE ORIËNTERING AFDELING 2. ALGEMENE VOORWAARDEN VOOR DE STRAFBARE POGING Het voornemen om een misdaad of wanbedrijf te plegen Begin van uitvoering Het niet-voltooien van het misdrijf, buiten de wil van de dader AFDELING 3. BIJZONDERE GEVALLEN VAN (STRAFBARE) POGING De ondeugdelijke poging Het putatieve misdrijf AFDELING 4. BESTRAFFING VAN DE POGING STRAFBARE DEELNEMING AFDELING 1. ALGEMENE ORIËNTATIE AFDELING 2. ALGEMENE VOORWAARDEN VOOR DE STRAFBARE DEELNEMING De noodzaak van een hoofdmisdrijf A. De vereiste van een door de wet als misdaad of wanbedrijf gekwalificeerd hoofdfeit... 90

12 Inhoud - X B. De vereiste van de strafbaarheid in concreto van het hoofdfeit...92 C. Niet vereist dat de hoofddader effectief wordt gestraft De deelnemingsgedraging...93 A. Objectief element: een wettelijk bepaalde deelnemingsvorm Daders of mededaders (art. 66 Sw.)...93 a. Materiële daders...93 b. Noodzakelijke medehelpers...94 c. Zedelijke daders door individuele aanzetting of uitlokking...94 d. Zedelijke daders door openbare of collectieve uitlokking Medeplichtigen (art. 67 Sw.)...96 a. Morele medeplichtigen...96 b. Materiële medeplichtigen...96 c. Nuttige hulp of bijstand...97 B. Subjectief element: het deelnemingsopzet Wilsovereenstemming Inadequate wilsovereenstemming...98 a. Het misdrijf wordt gepleegd op een andere wijze dan gepland of is vergezeld van objectieve verzwarende omstandigheden...98 b. Het vooropgestelde misdrijf en het gepleegde misdrijf verschillen in hun constitutieve bestanddelen...98 c. De dader van het hoofdfeit kiest bewust en uit vrije wil een ander slachtoffer...99 AFDELING 3. DE BESTRAFFING VAN DE DEELNEMING...99 AFDELING 4. BIJZONDERE GEVALLEN Terugtred van mededader of medeplichtige Heling van misdadigers (art. 68 Sw.) DE TOEREKENING VAN MISDRIJVEN BIJ RECHTSPERSONEN AFDELING 1. TOEREKENING VAN MISDRIJVEN Wat? Wie? Waarvoor? Hoe? AFDELING 2. AFDELING 3. VEREISTE BAND TUSSEN GEDRAG NATUURLIJKE PERSOON EN RECHTSPERSOON CUMUL OF DECUMUL VAN STRAFBAARHEID RECHTSPERSONEN EN NATUURLIJKE PERSONEN DEEL 3. VORDERINGEN DIE ONTSTAAN UIT EEN MISDRIJF INSTELLING EN UITOEFENING VAN DE STRAFVORDERING AFDELING 1. INITIATIEF EN UITOEFENING...107

13 Inhoud - XI 1. Het O.M A. Inrichting B. Taak De uitoefening van de strafvordering: algemene beginselen De uitoefening van de strafvordering door het federaal parket De beslissing inzake de vervolging a. Vrijheid van vervolging b. Verplichting tot vervolging c. Afhankelijkheid van de vervolging De uitwerking van het strafrechtelijk beleid en de coördinatie van de strafvervolging C. Kenmerken Hiërarchische opbouw Eenheid en ondeelbaarheid Onafhankelijkheid Ambtenaren en organen die niet behoren tot het O.M De burgerlijke partij AFDELING 2. TEGEN WIE WORDT DE STRAFVORDERING UITGEOEFEND Verdachte, inverdenkinggestelde en beklaagde Positie van de civielrechtelijk aansprakelijke partij AFDELING 3. BEMIDDELING DE BURGERLIJKE VORDERING AFDELING 1. SLACHTOFFER EN BENADEELDE PERSOON AFDELING 2. OPTIERECHT VAN DE BENADEELDE AFDELING 3. DE BURGERLIJKE VORDERING VOOR DE STRAFRECHTER Instelling en voorwerp A. Voorwerp B. Instelling De strafvordering is nog niet ingesteld De strafvordering is reeds ingesteld Voorwaarden A. Algemene voorwaarden Hoedanigheid Belang B. Specifieke voorwaarden Ontvankelijkheid van de strafvordering Geen burgerlijke vordering hangende voor de burgerlijke rechter? Beweren benadeeld te zijn Tegen wie wordt de burgerlijke vordering uitgeoefend AFDELING 4. DE BURGERLIJKE VORDERING VOOR DE BURGERLIJKE RECHTER Toepasselijke rechtsregels Verhouding tussen strafproces en burgerlijk proces

14 Inhoud - XII A. Uitspraak van de burgerlijke rechter vóór de inwerkingstelling van een strafvordering B. Instelling van de strafvordering vóór of tijdens de burgerlijke procedure HET FONDS TOT HULP AAN DE SLACHTOFFERS VAN OPZETTELIJKE GEWELDDADEN EN AAN DE OCCASIONELE REDDERS Achtergrond en systeem Voorwaarden AFDELING 5. AFDELING 6. BEGROTINGSFONDS VOOR DE JURIDISCHE TWEEDELIJNSBIJSTAND DEEL 4. DE RECHTSPLEGING IN DE ONDERZOEKSFASE HET POLITIEWEZEN TYPES VAN ONDERZOEK AFDELING 1. HET OPSPORINGSONDERZOEK Definitie en draagwijdte Verantwoordelijkheid en rol van het O.M Proactieve recherche Kenmerken A. Schriftelijk B. Geheim Principieel geheim van het onderzoek Uitzonderingen a. Mededeling van kopie van het verhoor b. Persmededelingen c. Verzoek tot inzage en kopie van het dossier C. Niet-contradictoir Principieel niet-contradictoir karakter Uitzondering: het strafrechtelijk kort geding a. Verzoek tot opheffing b. Verzoek tot vervreemding of teruggave tegen betaling van een geldsom Tussenkomst van de rechter in kort geding? De mini-instructie AFDELING 2. HET GERECHTELIJK ONDERZOEK Definitie en draagwijdte Verantwoordelijkheid en rol van de onderzoeksrechter A. Statuut B. Bevoegdheid C. Saisine Totstandbrenging a. Het adiëren van de onderzoeksrechter b. Geen weigering van onderzoek Omvang a. Saisine m.b.t. de feiten b. Saisine m.b.t. de personen...152

15 Inhoud - XIII 3. Einde rechtsmacht Kenmerken A. Schriftelijk B. Geheim Principieel geheim van het onderzoek Afwijkingen a. Mededeling kopie verhoor b. Wet voorlopige hechtenis c. Verzoek tot inzage en kopie van het dossier door rechtstreeks belanghebbenden d. Persmededelingen e. Verzoek tot inzage en/of kopie van het dossier door derden C. Niet-contradictoir Positie van het O.M Positie van privépartijen a. Het strafrechtelijk kort geding b. Verzoek tot aanvullend onderzoek c. Tussenkomst van de rechter in kort geding ONDERZOEKSDADEN AFDELING 1. HET BEGRIP HETERDAAD AFDELING 2. LIJST VAN ONDERZOEKSDADEN Proces-verbaal Ontvangen van klachten en aangiften Verhoor A. Algemeen Verplichte mededelingen Bijstand advocaat bij het verhoor Sanctionering B. Tijdens het opsporingsonderzoek C. Tijdens het gerechtelijk onderzoek Ondervraging van de verdachte Getuigenverhoor D. Bijzondere regimes Minderjarigen Verhoor via audiovisuele media a. Opname van het verhoor b. Verhoor op afstand Bescherming van bedreigde getuigen Anonieme getuigen Plaatsbezoek Inkijkoperatie Huiszoeking A. Beginselen B. Tijdens opsporingsonderzoek Zoeking in privéwoningen Zoeking in plaatsen, toegankelijk voor het publiek Heterdaad

16 Inhoud - XIV C. Tijdens gerechtelijk onderzoek Beginselen Beperkingen Heterdaad D. Openlijke zoekingen in een informaticasysteem Beslag A. Algemeen B. Heterdaad tijdens opsporingsonderzoek C. Informaticagegevens Aanstelling van een deskundige A. Algemeen B. Opsporingsonderzoek C. Gerechtelijk onderzoek DNA-onderzoek A. Opsporingsonderzoek B. Gerechtelijk onderzoek Fouillering Onderzoek aan het lichaam Maatregelen inzake private communicatie, gegevens en informaticasystemen A. Snelle bewaring van gegevens B. Identificatie van gebruikers C. Registratie of lokalisering van elektronische communicatie D. Online infiltratie E. Onderscheppen, kennisnemen, doorzoeken en opnemen van private communicatie of gegevens van een informaticasysteem Begrip Voorwaarden Lot van de opnames Bijzondere opsporingsmethoden A. Definitie en algemene voorwaarden B. De observatie C. De infiltratie D. De informantenwerking Onderscheppen en openen van post Inwinnen van bankgegevens Beknopt voorlichtingsrapport en maatschappelijke enquête VRIJHEIDSBEROVING EN VOORLOPIGE HECHTENIS AFDELING 1. VOORLOPIGE HECHTENIS Vrijheidsberoving vóór voorlopige hechtenis A. Aanhouding of arrestatie Betrapping op heterdaad (art. 1 WVH) a. Afbakening van bevoegdheden b. Duur van de arrestatie c. Controle Afwezigheid van heterdaad (art. 2 WVH) a. Afbakening van de bevoegdheden b. Duur van de arrestatie c. Controle...212

17 Inhoud - XV B. Bevel tot medebrenging (art WVH) Voorwaarden Duur van de vrijheidsberoving Eigenlijke voorlopige hechtenis A. Het bevel tot aanhouding Voorwaarden a. Materiële voorwaarden b. Vormvoorwaarden Verbod van vrij verkeer a. Drie dagen na het eerste verhoor b. Uiterlijk tot de beschikking tot mededeling Opheffing van het bevel tot aanhouding of wijziging van de uitvoeringsmodaliteit B. Toezicht over voorlopige hechtenis Toezicht door de raadkamer a. Eerste verschijning b. Latere verschijning(en) Hoger beroep bij de K.I a. Termijn, vorm en gevolgen b. Rechtspleging c. Uitspraak en gevolgen Voorziening in cassatie a. Termijn, vorm en gevolgen b. Uitspraak en gevolgen C. Schadevergoeding uit hoofde van voorlopige hechtenis Onwettige voorlopige hechtenis Onwerkdadige voorlopige hechtenis a. Voorwaarden b. Rechtspleging Vrijheid onder voorwaarden A. Oplegging van de vrijheid onder voorwaarden Bevoegdheid Vereisten Borgsom Open categorie van voorwaarden TOEZICHT OP EN AFSLUITING VAN HET ONDERZOEK AFDELING 1. AFSLUITING VAN HET OPSPORINGSONDERZOEK AFDELING 2. TOEZICHT OP EN AFSLUITING VAN HET GERECHTELIJK ONDERZOEK Tussenkomst van de raadkamer A. De raadkamer als onderzoeksgerecht Taak, bevoegdheid en rechtspleging a. Inrichting en bevoegdheid b. Rechtspleging c. Taak Beslissingen en gevolgen a. Weigering om de procedure te regelen b. Buitenvervolgingstelling

18 Inhoud - XVI c. Ontslag van onderzoek d. Overmaking van de stukken aan de procureur-generaal e. Verwijzing naar het vonnisgerecht f. Lot van de voorlopige hechtenis Rechtsmiddelen inzake regeling van de rechtspleging a. Partijen en beslissingen b. Termijn B. De raadkamer als vonnisgerecht Internering Opschorting Tussenkomst van de K.I A. De K.I. als onderzoeksgerecht Bevoegdheid en rechtspleging a. Inrichting en bevoegdheid b. Rechtspleging Taak a. Toezicht op het gerechtelijk onderzoek b. Appelrechter c. Verwijzing naar het hof van assisen B. De K.I. als vonnisgerecht Internering Opschorting DEEL 5. DE RECHTSPLEGING IN DE FASE VAN HET VONNISGERECHT HET VONNISGERECHT AFDELING 1. BEVOEGDHEIDSREGELING Gewone bevoegdheidsregels A. Gerechtelijke organisatie Politierechtbank Correctionele rechtbank Hof van beroep B. Bevoegdheid Beginselen Regeling a. Ratione materiae b. Ratione loci Samenhang en onsplitsbaarheid A. Samenhang Begrip Voorwaarden Bevoegdheidsuitbreiding a. Ratione materiae b. Ratione personae c. Ratione loci B. Onsplitsbaarheid Begrip...264

19 Inhoud - XVII 2. Gevolg Controle van de bevoegdheid A. Na dagvaarding Drempelcontrole Kwalificatiecontrole a. Herkwalificatie b. Bevoegdheidsregeling B. Na verwijzing door het onderzoeksgerecht Verhouding onderzoeksgerecht vonnisgerecht Bevoegdheidscontrole a. Drempelcontrole b. Kwalificatiecontrole AFDELING 2. AANHANGIGMAKING Rechtstreekse dagvaarding A. Beginselen B. Dagvaardingsexploot Vorm en inhoud Betekening a. Wijze van betekenen b. Dagvaardingstermijn Onregelmatigheid Verwijzing door het onderzoeksgerecht Andere vormen van aanhangigmaking A. Vrijwillige verschijning B. Oproeping bij proces-verbaal AFDELING 3. SAMENSTELLING VAN DE ZETEL Samenstelling Continuïteit in de samenstelling VOORTDUREN VAN BEWARENDE MAATREGELEN AFDELING 1. VOORLOPIGE HECHTENIS Beginsel Verzoekschrift tot voorlopige invrijheidstelling A. Beginselen B. Rechtspleging Omzetting van de uitvoeringsmodaliteit AFDELING 2. HET STRAFRECHTELIJK KORT GEDING FUNDAMENTELE WAARBORGEN AFDELING 1. RECHT OP EEN EERLIJK PROCES Toepassingsgebied van art. 6 E.V.R.M Beginselen Deelaspecten van het recht op een eerlijk proces Bijzondere waarborgen A. Art. 6.3.a E.V.R.M

20 Inhoud - XVIII B. Art. 6.3.b E.V.R.M C. Art. 6.3.c E.V.R.M D. Art. 6.3.d E.V.R.M E. Art. 6.3.e E.V.R.M AFDELING 2. ONAFHANKELIJKE EN ONPARTIJDIGE RECHTER Onafhankelijkheid Onpartijdigheid A. Subjectieve onpartijdigheid van de rechter B. Objectieve onpartijdigheid van de rechter AFDELING 3. OPENBAARHEID VAN DE TERECHTZITTING Behandeling van de zaak A. Openbare behandeling B. Sluiting van de deuren C. Behandeling in raadkamer Uitspraak AFDELING 4. MONDELING KARAKTER VAN DE RECHTSPLEGING AFDELING 5. TEGENSPRAAK Algemeen Kennisgeving A. Plaats en tijdstip van behandeling B. Tenlastelegging C. Wijziging van kwalificatie Kennisname van het dossier A. Strafdossier Inzagerecht a. Draagwijdte b. Weren van stukken B. Voeging van stukken Nieuwe stukken Terechtzitting Persoonlijke kennis van de rechter AFDELING 6. REDELIJKE TERMIJN Grondslag en doelstelling Beoordeling A. Begin en einde B. Criteria C. Bevoegde rechtsmachten Rechtsgevolgen bij overschrijding TERECHTZITTING AFDELING 1. PROCES-VERBAAL VAN DE TERECHTZITTING AFDELING 2. VERSCHIJNING VAN PARTIJEN Regeling Verstek...298

21 Inhoud - XIX A. Begrip B. Voorwaarden C. Gevolgen AFDELING 3. VERLOOP VAN DE RECHTSPLEGING Correctionele en politiezaken A. Voorlezing van processen-verbaal B. Onderzoeksverrichtingen Ondervraging van de beklaagde Getuigenverhoor a. Oproeping en verschijning b. Horen c. Eedaflegging d. Gebruik van audiovisuele middelen e. Anonieme getuige Deskundigen Maatschappelijke enquête Plaatsbezoek C. Debatten D. De procedure van voorafgaande erkenning van schuld Toepassingsgebied Verloop Modaliteiten Gevolgen Hof van assisen A. Organisatie, samenstelling en bevoegdheid B. Rechtspleging vóór de terechtzitting C. Preliminaire zitting D. Rechtspleging ter terechtzitting Beginselen Verloop BEWIJSREGELING AFDELING 1. BEWIJSLAST Beginselen A. Vermoeden van onschuld B. Toepassingsgebied Draagwijdte A. Drager van de bewijslast In de regel: de vervolgende partij Nuancering voor strafuitsluitingsgronden Het buitenbeentje: de verruimde verbeurdverklaring van vermogensvoordelen B. Omvang van de bewijslast Bestaan en sanctionering van het misdrijf Vermoedens AFDELING 2. BEWIJSVOERING Vrijheid van bewijs

22 Inhoud - XX A. Beginsel B. Bewijsmiddelen Beschikbare bewijsmiddelen Initiatiefrecht van de strafrechter Beperking van het bewijs A. Onrechtmatig bewijs Gronden a. Plegen van een misdrijf b. Miskenning van een regel van strafprocesrecht c. Schending van het recht op privacy d. Miskenning van het recht van verdediging e. Miskenning van het recht op menselijke waardigheid Sanctie a. Situatie vóór het cassatiearrest van 14 oktober b. Invloed van de cassatierechtspraak sinds 14 oktober 2003 en art. 32 V.T.Sv B. Niet-toelaatbaar bewijs AFDELING 3. BEWIJSWAARDERING Begrippen A. Bewijswaarde B. Bewijskracht Beoordeling van de bewijswaarde A. Vrije beoordeling B. Beperking van de vrije beoordeling Vragen van extrapenale aard Steunbewijs Proces-verbaal met bijzondere bewijswaarde C. Slotsom: innerlijke overtuiging DEEL 6. DE STRAFRECHTELIJKE SANCTIES INLEIDING DE STRAFFEN AFDELING 1. BEGRIP EN KENMERKEN Het begrip straf Kenmerken AFDELING 2. INDELING VAN DE STRAFFEN AFDELING 3. STRAFFEN TOEPASSELIJK OP NATUURLIJKE PERSONEN De hoofdstraffen A. Vrijheidsstraffen Criminele straffen Correctionele straffen en politiestraffen Vrijheidsstraf en voorlopige hechtenis B. De werkstraf Algemene begrippen...343

23 Inhoud - XXI 2. Toepassingsgebied Toepassingsvoorwaarden Duur Bijkomende straffen en modaliteiten van veroordeling tot de werkstraf Verplichtingen van de vonnisrechter Voorlichting van de rechter C. Straf onder Elektronisch toezicht (ET) D. Autonome probatiestraf E. De geldboete Algemene begrippen Verhoging met opdeciemen Strafrechtelijke geldboete en de euro Geldboete-vervangende gevangenisstraf Bijkomende straffen A. De geldboete B. De bijzondere verbeurdverklaring Algemene begrippen Verbeurdverklaring als (bijkomende) straf a. De traditionele verbeurdverklaring (art. 42, 1 en 2 Sw.) b. Verbeurdverklaring van vermogensvoordelen (art. 42, 3 en 43bis lid 2 Sw.) Kaalpluk via verruimde verbeurdverklaring van vermogensvoordelen (art. 43quater Sw.) Verbeurdverklaring in België van zaken buiten Belgisch grondgebied Verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel Bestemming van verbeurdverklaarde zaken Taak COIV C. De bekendmaking van vonnissen en arresten D. De afzetting E. De ontzetting van de uitoefening van bepaalde burgerlijke en politieke rechten F. De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank G. Andere bijkomende straffen AFDELING 4. STRAFFEN TOEPASSELIJK OP RECHTSPERSONEN De hoofdstraf A. Geldboete als hoofdstraf B. Het omzettingssysteem C. Schematische voorstelling art. 41bis 1 Sw D. Vervangende gevangenisstraf, eurowetgeving en opdeciemen E. Het omzettingssysteem en de straftoemeting De bijkomende straffen A. De bijzondere verbeurdverklaring B. De ontbinding C. Tijdelijk of definitief verbod om een bepaalde werkzaamheid te verrichten D. Sluiting van één of meer bedrijven E. Bekendmaking of verspreiding van de beslissing Eenvoudige schuldigverklaring

24 Inhoud - XXII STRAFRECHTELIJKE BEVEILIGINGS- OF BESCHERMINGSMAATREGELEN AFDELING 1. ALGEMEEN AFDELING 2. MAATREGELEN BIJ MINDERJARIGEN AFDELING 3. INTERNERING DEEL 7. DE STRAFTOEMETING SITUERING STRAFTOEMETING BIJ NATUURLIJKE PERSONEN AFDELING 1. REGELS DIE (KUNNEN) LEIDEN TOT STRAFVERZWARING Verzwarende omstandigheden De wettelijke herhaling A. Begrip B. Algemene voorwaarden voor de wettelijke herhaling C. Gevallen van wettelijke herhaling Gemeenrechtelijk stelsel uit Boek I van het Strafwetboek Herhaling met specialiteitsvereiste (herhaling van hetzelfde of verwant misdrijf) Een heel bijzonder regime bij de TBS D. Weerslag op de straftoemetingsproblematiek AFDELING 2. REGELS DIE (KUNNEN) LEIDEN TOT STRAFVERMINDERING Strafverminderende verschoningsgronden A. Begrip en kenmerken B. Voorbeelden Minderjarigheid Uitlokking of provocatie Aangifte van drugsmisdrijven C. Weerslag op de straftoemetingsproblematiek Verzachtende omstandigheden A. Begrip en kenmerken B. De toelaatbaarheid van verzachtende omstandigheden C. Weerslag op de straftoemetingsproblematiek Verzachtende omstandigheden bij misdaden Verzachtende omstandigheden bij wanbedrijven Verzachtende omstandigheden bij overtredingen De combinatie met andere straftoemetingsregels Samenloop van misdrijven A. Eendaadse samenloop B. Voortgezet of collectief misdrijf C. Meerdaadse samenloop...398

25 Inhoud - XXIII STRAFTOEMETING BIJ RECHTSPERSONEN BIJZONDERE MODALITEITEN VAN STRAFTOEMETING: OPSCHORTING - UITSTEL - PROBATIE AFDELING 1. DE PROBATIEWET VAN 29 JUNI AFDELING 2. DE OPSCHORTING VAN DE UITSPRAAK VAN DE VEROORDELING AFDELING 3. HET UITSTEL VAN DE TENUITVOERLEGGING VAN DE STRAFFEN AFDELING 4. PROBATIE-OPSCHORTING EN PROBATIEUITSTEL AFDELING 5. RECHTSPERSOON EN PROBATIEWET DE BEVEILIGINGSPERIODE STRAFTOEMETING BIJ OVERSCHRIJDING VAN REDELIJKE TERMIJN DE ONDERLINGE COMBINATIE VAN DE WETTELIJKE REGELS INZAKE STRAFTOEMETING: EEN POGING TOT SYNTHESE DEEL 8. DE UITSPRAAK ALGEMENE BEGINSELEN AFDELING 1. TOTSTANDKOMING Soorten en vormvereisten Uitspraak over de strafvordering A. Besluitvorming B. Eenheid van de uitspraak C. Beslissing D. Bijzonder onderzoek naar vermogensvoordelen Uitspraak over de burgerlijke vordering AFDELING 2. VOORLOPIGE HECHTENIS Lot van de voorlopige hechtenis Onmiddellijke aanhouding A. Voorwaarden B. Rechtspleging C. Invrijheidstelling AFDELING 3. MOTIVERING Aard en grondslag Algemene motiveringsplicht A. Uitspraak over de grond B. Uitspraak over de straftoemeting Bijzondere motiveringsplicht

26 Inhoud - XXIV UITVOERING GEZAG VAN GEWIJSDE AFDELING 1. T.A.V. DE STRAFRECHTER T.a.v. de veroordeelde T.a.v. andere personen AFDELING 2. T.A.V. DE BURGERLIJKE RECHTER Draagwijdte Toepassing Invloed van het E.V.R.M BURGERLIJKE ASPECTEN DEEL 9. DE RECHTSMIDDELEN HOGER BEROEP AFDELING 1. VOORWAARDEN Beslissingen en partijen A. Beslissingen B. Partijen Vorm A. Principaal hoger beroep B. Incidenteel beroep Termijn A. Beklaagde en civielrechtelijk aansprakelijke partij B. Openbaar ministerie C. Burgerlijke partij AFDELING 2. GEVOLGEN Schorsende werking Devolutieve werking A. Beginselen B. Toepassing Beklaagde Openbaar ministerie Burgerlijke partij Civielrechtelijk aansprakelijke of tussenkomende partij Evocatie AFDELING 3. RECHTSPLEGING EN UITSPRAAK Rechtspleging Uitspraak A. Ontvankelijkheid B. Gegrondheid Bevestiging vonnis in eerste aanleg Vernietiging of hervorming vonnis in eerste aanleg...445

27 Inhoud - XXV VERZET AFDELING 1. VOORWAARDEN Beslissingen en partijen Vorm Termijn A. Gewone termijn B. Buitengewone termijn AFDELING 2. GEVOLGEN Schorsende werking Devolutieve werking AFDELING 3. RECHTSPLEGING EN UITSPRAAK Rechtspleging Uitspraak A. Afstand B. Ontvankelijkheid C. Ongedaanverklaring D. Gegrondheid CASSATIEBEROEP AFDELING 1. VOORWAARDEN EN GEVOLGEN Voorwaarden A. Beslissingen en partijen B. Vorm C. Termijn Eindbeslissing Geen eindbeslissing Gevolgen AFDELING 2. RECHTSPLEGING Voorstellen van cassatiemiddelen A. Memorie B. Ambtshalve middelen Verloop van de rechtspleging AFDELING 3. BESLISSINGEN Afstand Niet-toelaatbaarheid kennelijk onontvankelijk cassatieberoep Verwerping Verbreking A. Met verwijzing B. Zonder verwijzing

28 Inhoud - XXVI DEEL 10. DE TENUITVOERLEGGING VAN STRAFRECHTELIJKE SANCTIES BASISBEGINSELEN TENUITVOERLEGGING VAN DE VRIJHEIDSSTRAF AFDELING 1. BEVOEGDHEID AFDELING 2. RECHTSPOSITIE VAN DE GEDETINEERDE Interne rechtspositie Externe rechtspositie A. Geschiedenis B. Huidig regime Internering van een veroordeelde TENUITVOERLEGGING VAN DE TBS TENUITVOERLEGGING VAN DE STRAF ONDER ET TENUITVOERLEGGING VAN DE WERKSTRAF TENUITVOERLEGGING VAN DE AUTONOME PROBATIESTRAF TENUITVOERLEGGING VAN DE GELDBOETE AFDELING 1. INVORDERING AFDELING 2. VERVANGENDE GEVANGENISSTRAF HET STRAFRECHTELIJK UITVOERINGSONDERZOEK (SUO) TENUITVOERLEGGING VAN MAATREGELEN AFDELING 1. DE INTERNERING AFDELING 2. MINDERJARIGEN TENUITVOERLEGGING VAN UITSTEL, OPSCHORTING EN (KLASSIEKE) PROBATIE AFDELING 1. OPSCHORTING AFDELING 2. UITSTEL AFDELING 3. PROBATIE...476

29 Inhoud - XXVII DEEL 11. TOEPASSING VAN DE STRAFWET NAAR DE PLAATS INLEIDING OP BELGISCH GRONDGEBIED GEPLEEGDE MISDRIJVEN BUITEN BELGISCH GRONDGEBIED GEPLEEGDE MISDRIJVEN OP BELGISCH GRONDGEBIED GEPLEEGD? LOKALISERING VAN HET MISDRIJF MET HET OOG OP DE TOEPASSING VAN DE STRAFWET DEEL 12. HET TOEPASSINGSGEBIED VAN DE STRAFWET IN DE TIJD PROBLEEMSTELLING DE GELDINGSDUUR VAN STRAFWETTEN AFDELING 1. DE INWERKINGTREDING VAN STRAFWETTEN AFDELING 2. OPHEFFING EN VERNIETIGING VAN STRAFWETTEN CONFLICTEN VAN STRAFWETTEN IN DE TIJD: STRAFRECHTELIJK OVERGANGSRECHT HERSTEL IN EER EN RECHTEN EN UITWISSING VAN DE VEROORDELING AFDELING 1. HERSTEL IN EER EN RECHTEN AFDELING 2. UITWISSING DEEL 13. BELETSELEN VOOR DE NORMALE UITOEFENING VAN DE STRAFVORDERING, DE BURGERLIJKE VORDERING OF DE UITVOERING VAN DE SANCTIE MISDRIJVEN MET EEN BIJZONDER GRONDWETTELIJK STATUUT: POLTIEKE MISDRIJVEN EN DRUKPERSMISDRIJVEN AFDELING 1. POLITIEKE MISDRIJVEN Situering in het Belgische strafrecht Bepaling en soorten van politiek misdrijf A. Misdrijven waaraan de wetgever zelf een politiek karakter heeft gegeven B. Zuiver politieke of objectief politieke misdrijven C. Gemengde politieke misdrijven

30 Inhoud - XXVIII 3. Belang van onderscheid tussen politieke misdrijven en misdrijven van gemeen recht AFDELING 2. DRUKPERSMISDRIJVEN Constitutieve voorwaarden Juridisch karakter van het drukpersmisdrijf Belang van onderscheid tussen drukpersmisdrijven en misdrijven van gemeen recht AMNESTIE (RETROACTIEVE OPHEFFING VAN DE STRAFWAARDIGHEID) SCHORSING VAN DE STRAFVORDERING AFDELING 1. SCHORSING WEGENS BIJZONDERE STATUS VAN DE VERDACHTE Immuniteiten volgens nationaal publiekrecht A. Parlementaire onschendbaarheid B. Regeringsleden Immuniteiten volgens internationaal publiekrecht AFDELING 2. SCHORSING INGEVOLGE PREJUDICIËLE VRAAG OF PREJUDICIEEL GESCHIL Principe: algemene bevoegdheid van de strafrechter Uitzondering: toepassing door de strafrechter van burgerlijk bewijsrecht Prejudiciële vraagstelling en prejudicieel geschil A. Prejudiciële vragen B. Prejudiciële geschillen Echtheidsgeschil Laster en lasterlijke aangifte Oneerlijke handelspraktijken VERVAL VAN DE STRAFVORDERING AFDELING 1. DOOD VAN DE VERDACHTE OF BEKLAAGDE AFDELING 2. OPHOUDEN BESTAAN VAN DE RECHTSPERSOON AFDELING 3. AMNESTIE AFDELING 4. OPHEFFING VAN DE STRAFWET DE MINNELIJKE SCHIKKING Beginselen Voorwaarden A. M.b.t. de strafvordering B. M.b.t. de straf C. M.b.t. de schade Verloop Gevolgen Bijzondere wetgeving AFDELING 5. AFDELING 6. STRAFBEMIDDELING...514

31 Inhoud - XXIX 1. Beginselen Voorwaarden en maatregelen Verloop Gevolgen AFDELING 7. ONMIDDELLIJKE INNING VAN EEN GELDSOM OF HET VOLGEN VAN EEN OPLEIDING AFDELING 8. ADMINISTRATIEVE GELDBOETE AFDELING 9. HERSTELVORDERING IN SOCIAAL STRAFRECHT AFDELING 10. VERJARING Verjaringstermijnen en gevolgen A. Draagwijdte en gevolgen B. Termijnen Toepasselijke termijnen Berekening Aanvang Stuiting A. Werking B. Daden van stuiting Daden van onderzoek Daden van vervolging C. Omvang van de stuiting Schorsing A. Werking B. Gronden van schorsing Traditionele wettelijke gronden Exceptie van onbevoegdheid, onontvankelijkheid of nietigheid Verzoek of beslissing tot aanvullend onderzoek Behandeling verzetsprocedure bij onontvankelijk of ongedaan verzet Minnelijke schikking en strafbemiddeling Jurisprudentiële gronden AFDELING 11. GEZAG VAN GEWIJSDE EN NE BIS IN IDEM IN DE EU Draagwijdte Voorwaarden A. M.b.t. de vroegere beslissing B. M.b.t. de (nieuwe) vervolging VERVAL VAN DE BURGERLIJKE VORDERING AFDELING 1. AFSTAND VAN RECHTSVORDERING EN DADING AFDELING 2. GEZAG VAN GEWIJSDE AFDELING 3. VERJARING Regeling Toepassingsgebied

32 Inhoud - XXX VERVAL VAN HET RECHT TOT UITVOERING VAN DE STRAFFEN AFDELING 1. DOOD NATUURLIJKE PERSOON EN VEREFFENING RECHTSPERSOON AFDELING 2. VERJARING VAN DE STRAF AFDELING 3. UITVOERING IN HET BUITENLAND EN NE BIS IN IDEM DE GENADE...537