Beknopte Inhoudstafel

Transcriptie

1 Beknopte Inhoudstafel Boek Titel 1 Algemene Inleiding...3 Titel 2 Materieel Strafrecht...73 Deel I De strafwet...75 Deel II Het misdrijf Deel III De strafrechtelijke verantwoordelijkheid Deel IV Strafbare poging en strafbare deelneming Deel V De sanctie Boek Titel 3 Algemene beginselen strafprocesrecht Titel 4 Strafprocesrecht Deel I De rechten van de verdediging in strafzaken Deel II De vorderingen die uit het misdrijf voortvloeien Deel III Het vooronderzoek in strafzaken Deel IV Het onderzoek ter terechtzitting viii

2 Inhoudstafel Woord vooraf... v Beknopte Inhoudstafel... viii Inhoudstafel... ix Beknopte bibliografie...xlv Vaak geciteerde wetten... li Boek Titel 1 Algemene Inleiding... 3 Hoofdstuk 1. Definitie... 4 Hoofdstuk 2. Historisch overzicht Archaïsche stelsels De middeleeuwen... 7 a. het oudgermaanse strafproces... 7 b. het inquisitoire strafproces De Verlichting, het revolutionair strafrecht en de codificaties van Napoleon a. de verlichting b. het revolutionair strafrecht ( ) c. de codificaties van Napoleon (i) de Code d instruction criminelle van (ii) de Code pénal van Het huidig strafrecht in België a. de grondwet van b. het strafwetboek c. het wetboek van Strafvordering Hoofdstuk 3. Theorieën over strafrecht Inleiding De klassieke leer a. achtergrond b. schuld en straf c. doel en functie van de straf De positivistische school en het sociaal verweer a. achtergrond b. schuld en straf c. doel en functie van de straf Het nieuw sociaal verweer a. achtergrond b. schuld en straf c. doel en functie van de straf Het neoclassicisme als reactie op positivisme en nieuw sociaal verweer 25 a. de Magna Charta op de helling? b. het nieuw realisme c. strekkingen binnen het nieuw realisme Hoofdstuk 4. Politieke dimensie van het strafrecht Strafrecht en beleid a. het beleid m.b.t. de strafbaarstelling (i) wie beslist over de strafbaarstelling? (ii) wat mag strafbaar worden gesteld? ix

3 b. het vervolgingsbeleid (i) wie vervolgt? (ii) met welke middelen? (iii) al dan niet vervolgen? c. het sanctioneringsbeleid (i) welke straffen? (ii) wie sanctioneert? (iii) beoordelingsvrijheid van de rechter: hoe ver? d. het strafuitvoeringsbeleid (i) straffen, eens opgelegd: altijd uitvoeren? (ii) straffen vroegtijdig beëindigen? (iii) rechterlijke controle op de strafuitvoering? (iv) moet het slachtoffer een zeg hebben in de strafuitvoering? De crisis van het strafrecht Hoofdstuk 5. Bronnen van het straf(proces)recht De Grondwet a. de fundamentele rechten b. de bepalingen inzake de rechterlijke macht c. strafrechtelijke verantwoordelijkheid van parlementsleden en ministers De wet a. materieel strafrecht (i) Strafwetboek (ii) complementaire wetten (iii) bijzondere wetten (iv) verhouding tussen algemeen en bijzonder strafrecht: art. 100 Sw (v) defederalisering van het strafrecht? b. strafprocesrecht (i) Wetboek van Strafvordering (ii) complementaire wetten (iii) bijzondere wetten (iv) defederalisering van het strafprocesrecht? (v) gewoonte en gebruik (vi) ministeriële richtlijnen Het internationaal recht a. het volkenrecht b. de mensenrechten c. het internationaal strafrecht (i) algemeen (ii) Europese Unie Titel 2 Materieel Strafrecht Deel I De strafwet Hoofdstuk 1. Het legaliteitsbeginsel Begrip Betekenis van het begrip wet a. wet b. krachtens een wet c. krachtens de algemene door de beschaafde volkeren erkende rechtsbeginselen Hoofdstuk 2. Interpretatie van de strafwet x

4 1. De letterlijke interpretatie van de strafwet De teleologische interpretatie van de strafwet De verboden analogische interpretatie van de strafwet Hoofdstuk 3. De strafwet en het E.V.R.M Strafbaarstellingen strijdig met het E.V.R.M a. strafbaarstellingen strijdig met het vermoeden van onschuld b. strafbaarstellingen strijdig met het recht op een eerlijk proces c. strafbaarstellingen strijdig met het recht op privacy d. strafbaarstellingen strijdig met het recht op vrije meningsuiting e. beperkingen ingevolge het gelijkheidsbeginsel (art. 10, 11 en 11bis G.W.) f. decriminalisering abortus en euthanasie: strijdig met recht op leven? Straffen strijdig met het E.V.R.M a. onmenselijke en vernederende straffen b. doodstraf c. disproportionele straffen d. straffen strijdig met het recht op eigendom e. straffen in strijd met het gelijkheidsbeginsel Hoofdstuk 4. Toepassing van de strafwet in de tijd De geldingsduur van de strafwet a. beginpunt b. eindpunt (i) opheffing door de wetgever (ii) opheffing door onbruik: in principe onmogelijk (iii) vernietiging door het Grondwettelijk Hof Wetsconflicten in de tijd a. begrip b. de (strengere) strafwet kan niet retroactief worden toegepast (i) beginsel (ii) toepassingsgebied a. wetten waarbij een nieuw misdrijf in het leven wordt geroepen b. wetten waarbij de straffen bepaald voor een reeds bestaand misdrijf worden verzwaard c. wetten die het toepassingsgebied van een reeds bestaande strafbaarstelling uitbreiden d. wetten die het toepassingsgebied van reeds bestaande straffen uitbreiden e. wetten waarbij een nieuwe straf wordt ingevoerd (iii) beperkingen a. niet-strafrechtelijke sancties b. procedurewetten c. interpretatieve wetten c. de terugwerkende kracht van de mildere strafwet (i) beginsel (ii) toepassingsgebied a. de afschaffing van een misdrijf b. de verlaging van de strafmaat c. de wetten die het toepassingsgebied van bestaande strafbaarstellingen beperken (iii) beperkingen xi

5 a. nieuwe wetten die een oude wet over hetzelfde onderwerp vervangen met behoud van strafbaarstelling b. gelegenheidswetten en tijdelijke wetten c. uitvoeringsreglementen Hoofdstuk 5. Toepassing van de strafwet naar de persoon Gelijkheidsbeginsel en non-discriminatiebeginsel Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen a. situering b. argumenten in de discussie (i) kan een rechtspersoon opzettelijk handelen of onachtzaam zijn? (ii) kan een rechtspersoon wel worden gestraft? (iii) strijdig met principe van de individuele strafrechtelijke verantwoordelijkheid? (iv) is het strafrecht een aangepast sanctioneringsmechanisme? (v) de rechten van de verdediging in strafzaken: ook toepasselijk op de rechtspersoon? c. strafrechtelijk verantwoordelijke rechtspersonen in het Belgisch strafrecht (i) het principe van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen (ii) welke rechtspersonen? a. zowel publiekrechtelijke als privaatrechtelijke rechtspersonen b. ook (economische) groeperingen zonder rechtspersoonlijkheid c. rechtspersonen en verenigingen die immuun blijven voor strafvervolgingen (iii) voor welke misdrijven? (iv) de schuld bij rechtspersonen (v) samenloop en cumulatie van verantwoordelijkheid (vi) de administratieve en burgerlijke sanctionering van de rechtspersoon a. administratieve sancties b. burgerlijke sancties c. de aanpak van rechtspersonen via de bepalingen inzake witwassen Schuldonbekwamen Schijnbare uitzonderingen: immuniteiten en voorrechten Hoofdstuk 6. Toepassing van de strafwet in de ruimte Misdrijven op Belgisch grondgebied gepleegd a. Principe b. bepaling van het Belgisch grondgebied (i) het land (ii) de territoriale zee (iii) Belgische schepen (iv) het luchtruim (v) Belgische vliegtuigen c. De bepaling van de plaats van het misdrijf (i) lokaliseringtheorieën (ii) ubiquiteitsleer en effectenleer xii

6 (iii) leer van de ondeelbaarheid (iv) kanttekeningen Misdrijven in het buitenland gepleegd a. volkenrechtelijke aanknopingspunten (i) het beschermingsbeginsel (ii) het actief personaliteitsbeginsel (iii) het passief personaliteitsbeginsel (iv) het universaliteitsbeginsel (v) het vertegenwoordigingsbeginsel b. dubbele incriminatie c. toepassingsgevallen (i) misdaden en wanbedrijven tegen de staatsveiligheid (ii) misdaden en wanbedrijven tegen de openbare trouw (iii) terroristische misdrijven (iv) misdaden en wanbedrijven door een Belg in het buitenland gepleegd (v) misdaden waarvan een Belg in het buitenland het slachtoffer is165 (vi) internationale misdrijven a. algemene verwijzingsregel (art. 12bis VTSv.) b. oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide (art. 6, 1ºbis en 10, 1ºbis VTSv.) c. bepaalde terreurdaden (art. 10, 6º VTSv.) d. sekstoerisme en mensenhandel (art. 10ter VTSv.) e. corruptie (art. 10quater VTSv.) f. piraterij op zee g. goederen- en reizigersvervoer over de weg Deel II Het misdrijf Hoofdstuk 1. Begrip Definitie Constitutieve elementen van het misdrijf a. het materieel element b. het moreel element c. het element wederrechtelijkheid Hoofdstuk 2. Indeling van de misdrijven Wettelijke drieledige indeling: misdaden, wanbedrijven en overtredingen a. begrip en oorsprong b. bepaling van de aard van het misdrijf c. belang van het onderscheid (i) materieel strafrecht (ii) strafprocesrecht d. kritiek op de drieledige indeling der misdrijven e. andere indelingen Indeling volgens de Grondwet: politieke en persmisdrijven a. achtergrond b. politieke misdrijven (i) definitie (ii) het onderscheid tussen zuivere en gemengd politieke misdrijven a. zuiver politieke misdrijven b. gemengd politieke misdrijven xiii

7 (iii) het gunstregime voor politieke misdrijven (iv) de uitleveringsexceptie voor politieke misdrijven c. persmisdrijven (i) definitie (ii) toepassingsvoorwaarden a. het moet om een meningsuiting gaan b. deze meningsuiting moet strafbaar zijn c. het misdrijf moet gepleegd zijn via de drukpers d. er moet een daadwerkelijke openbaarheid aan worden gegeven (iii) het gunstregime voor persmisdrijven Indeling volgens de beschermde waarde a. fiscale misdrijven (i) materieel strafrecht (ii) strafprocesrecht b. economische misdrijven (i) materieel strafrecht (ii) strafprocesrecht c. sociale misdrijven (i) materieel strafrecht (ii) strafprocesrecht Indeling volgens het moreel element a. opzettelijke en onopzettelijke misdrijven b. onachtzaamheidsmisdrijven en reglementaire misdrijven c. belang van het onderscheid Indeling volgens de uitvoeringswijze a. handelings- en verzuimsmisdrijven (i) begrip (ii) overzicht van de verzuimsmisdrijven (iii) de oneigenlijke verzuimsdelicten b. aflopende (ogenblikkelijke) en voortdurende misdrijven (i) begrip (ii) belang van het onderscheid c. enkelvoudige en voortgezette of collectieve misdrijven (i) begrip (ii) belang van het onderscheid d. gelegenheidsmisdrijven en gewoontemisdrijven (i) begrip (ii) belang van het onderscheid Andere indelingen a. eigen misdrijven b. openbare en private of klachtmisdrijven c. misdrijven op heterdaad d. basismisdrijven en gekwalificeerde misdrijven e. gewone gedragings- en gevolgmisdrijven f. krenkingmisdrijven, gevaarzettingsmisdrijven en voorbehoedende misdrijven Hoofdstuk 3. Rechtvaardigingsgronden Begrip a. definitie en grondslag b. onderscheid met schulduitsluitingsgronden xiv

8 c. onderscheid met verschoningsgronden en verzachtende omstandigheden (i) verschoningsgronden (ii) verzachtende omstandigheden Wettige verdediging of noodweer a. begrip b. toepassingsvoorwaarden (i) voorwaarden i.v.m. de aanvalsdaad a. de aanval moet onrechtmatig zijn b. de aanval moet nakend of onafwendbaar zijn c. het moet gaan om een aanslag tegen personen (ii) voorwaarden i.v.m. de afweringsdaad a. subsidiariteit b. proportionaliteit c. vóór of tijdens de aanval, niet erna d. het moet gaan om doodslag of slagen en verwondingen e. verdedigingswil vereist? c. art. 417 Sw.: twee vermoedens van wettige verdediging (i) afwering bij nacht van de inklimming in een bewoond huis (ii) verdediging tegen diefstal of plundering met geweld tegen personen d. enkele bijzondere gevallen (i) noodweerexces (noodweeroverschrijding) (ii) putatieve noodweer Noodtoestand a. begrip b. toepassingsvoorwaarden (i) subsidiariteit (ii) proportionaliteit c. enkele twistvragen i.v.m. noodtoestand (i) voorafgaande fout en noodtoestand (ii) noodtoestand en eigen belang (iii) noodtoestand en wettelijke verplichting zich aan een kwaad bloot te stellen of erin te berusten (iv) misdrijven waarvoor de noodtoestand niet kan worden ingeroepen Wettelijk voorschrift a. begrip (i) regel (ii) uitzondering b. expliciet wettelijk voorschrift c. impliciet wettelijk voorschrift (i) het zgn. ouderlijk kastijdingrecht of iusta fustigatio (ii) heelkundige ingrepen (iii) bepaalde sportactiviteiten (iv) oorlogsdaden waardoor de strafwet wordt geschonden Hoger bevel a. begrip b. toepassingsvoorwaarden (i) het bevel moet rechtmatig zijn (ii) het moet uitgaan van de overheid xv

9 c. het onrechtmatig hoger bevel: geen rechtvaardigingsgrond (i) principe (ii) bijzondere regeling voor hiërarchisch ondergeschikten (iii) hoger bevel en bijzondere opsporingsmethoden a. als verschoningsgrond b. als rechtvaardigingsgrond Toestemming van het slachtoffer: geen rechtvaardigingsgrond a. principe b. toestemming en vrije beschikking c. geneeskunde, sport en toestemming van het slachtoffer Hoofdstuk 4. Verschoningsgronden, verzachtende en verzwarende omstandigheden Verschoningsgronden a. begrip b. ratio legis c. strafverminderende en strafuitsluitende verschoningsgronden d. overzicht van de voornaamste verschoningsgronden (i) de uitlokking (ii) de aangifte van bepaalde misdrijven aan de overheid a. toepassingsgevallen in het Belgisch positief recht b. de problematiek van de kroongetuigen (iii) de onderwerping aan de overheid (iv) het (onrechtmatig) hoger bevel (v) sommige gevallen van bloed- en aanverwantschap a. vermogensdelicten tussen familieleden B. hulp aan familieleden (vi) herstel van de schade (vii) de decumul in art. 5 al. 2 Sw Verzachtende omstandigheden a. begrip b. ratio legis Verzwarende omstandigheden a. begrip b. subjectieve en objectieve verzwarende omstandigheden (i) subjectieve verzwarende omstandigheden (ii) objectieve verzwarende omstandigheden Deel III De strafrechtelijke verantwoordelijkheid Hoofdstuk 1. Algemene begrippen Het strafrechtelijk schuldbegrip Schuld, schuldbekwaamheid en toerekeningsvatbaarheid a. achtergrond b. minderjarigen c. geestesgestoorden d. rechtspersonen Schuld en objectieve aansprakelijkheid Schuld, vermoeden van onschuld en art. 6(2) E.V.R.M Schuld en causaliteit a. probleemstelling b. oplossing in de rechtspraak (i) de equivalentieleer (ii) de adequatieleer xvi

10 (iii) de heersende rechtspraak Strafrechtelijke schuld en aquiliaanse fout Hoofdstuk 2. Het moreel element van het misdrijf Algemene beginselen a. opzet b. onachtzaamheid c. schuld door wetsinbreuk Opzet a. begrip b. graden van opzet (i) algemeen opzet (dolus generalis) (ii) bijzonder opzet (dolus specialis) (iii) gans bijzonder opzet c. de modaliteiten van het opzet (i) rechtstreeks opzet (ii) onrechtstreeks opzet (potentieel willen) (iii) potentieel weten (de had moeten weten -test) Onachtzaamheid a. algemeen (i) culpa lata of culpa levissima? (ii) subjectief of objectief foutcriterium? b. onachtzaamheidsmisdrijven en rechtspersonen Hoofdstuk 3. De schulduitsluitingsgronden Begrip Dwang of overmacht a. begrip b. toepassingsvoorwaarden (i) de dwang moet onweerstaanbaar zijn (ii) de wil van de dader moet volledig uitgeschakeld zijn (iii) de dwang mag niet aan de dader te wijten zijn c. enkele bijzondere gevallen (i) dwang en onachtzaamheidsmisdrijven (ii) dwang en alcohol- of drugintoxicatie (iii) persoonlijke noodtoestand Dwaling of onwetendheid a. begrip (i) feitelijke dwaling (ii) rechtsdwaling (iii) belang van het onderscheid b. toepassingsvoorwaarden (i) de dwaling moet onoverwinnelijk ( niet-foutief ) zijn (ii) de dwaling moet slaan op een constitutief element van het misdrijf c. enkele bijzondere gevallen (i) dwaling en onachtzaamheidsmisdrijven (ii) dwaling m.b.t. rechtvaardigingsgronden a. putatieve noodweer b. putatieve noodtoestand c. putatief hoger bevel Deel IV Strafbare poging en strafbare deelneming Hoofdstuk 1. Strafbare poging xvii

11 1. Inleiding a. algemene begrippen b. objectivistische en subjectivistische pogingsleer (i) objectivisme, subjectivisme en omschrijving van de poging (ii) objectivisme, subjectivisme en bestraffing van de poging c. de strafbare poging in het Belgisch Strafwetboek Constitutieve elementen van de strafbare poging a. het voornemen een welbepaald misdrijf te plegen b. een uitvoeringshandeling c. de staking of mislukking onafhankelijk van de wil van de dader (i) de onvoltooide poging (ii) de voltooide poging Gevallen waarin de poging niet strafbaar is a. wanbedrijven en overtredingen b. spontane terugtred (i) spontaan (ii) definitief (iii) voordat het misdrijf is voltooid c. het onmogelijk misdrijf (i) probleemstelling (ii) oplossing in rechtsleer en rechtspraak (iii) putatieve en absurde misdrijven Bestraffing van de poging a. algemene beginselen b. toepassing (i) bestraffing van de poging tot misdaad (ii) bestraffing van de poging tot wanbedrijf (iii) bestraffing van de poging tot overtreding Hoofdstuk 2. Strafbare deelneming Begrip Theoretische grondslagen a. de accessoriteit van de strafbare deelneming b. inchoate crimes? Constitutieve elementen van de strafbare deelneming a. wilsovereenstemming (i) deelnemingsopzet (ii) verzwarende omstandigheden (iii) specificiteit van de wilsovereenstemming (iv) geen deelneming aan onopzettelijke misdrijven b. misdrijf waaraan wordt deelgenomen (i) een misdrijf (ii) een misdrijf dat daadwerkelijk wordt gepleegd (iii) het misdrijf moet niet noodzakelijk voltooid zijn c. positieve deelnemingsdaad (i) de deelnemingsdaad moet met één van de in de art. 66 en 67 Sw. opgesomde gedragingen overeenkomen a. het verlenen van materiële hulp b. het verlenen van morele hulp (ii) het moet om een positieve daad gaan a. principe b. deelneming door onthouding? xviii

12 (iii) de deelnemingsdaad moet worden gesteld vóór of tijdens het misdrijf, niet erna Bestraffing van de strafbare deelneming a. verschil tussen medeplichtigheid en mededaderschap b. de weerslag van de verzwarende omstandigheden Bijzondere vormen van daderschap en strafbare deelneming a. strafbare deelneming en rechtspersonen b. gebruik van minderjarigen om misdrijven te plegen c. schuldig verzuim: een nieuwe vorm van daderschap? d. superior responsibility e. criminele organisaties f. joint criminal enterprise («JCE») Deel V De sanctie Hoofdstuk 1. Overzicht van de sancties Straffen a. inleiding (i) wat is een straf? (ii) kenmerken van strafrechtelijke straffen (iii) niet-strafrechtelijke sancties (iv) strafsancties en het E.V.R.M (v) indeling van de straffen b. de doodstraf (i) situering (ii) argumenten voor en tegen de doodstraf c. de vrijheidsstraffen (i) gevangenisstraf en opsluiting (ii) hechtenis (iii) vrijheidsstraffen en rechtspersonen d. de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (i) begrip (ii) toepassingsgebied (iii) inhoud van de TBS e. de geldboete (i) strafrechtelijke geldboeten a. geldboeten die gelden t.a.v. natuurlijke personen b. geldboeten die gelden t.a.v. rechtspersonen (ii) berekening van de geldboeten: het systeem van de opdeciemen (iii) boetevervangende gevangenisstraf (iv) administratieve geldboeten en administratieve transacties a. principe b. onderscheid tussen administratieve boeten en administratieve transacties (v) bijdrage aan het slachtofferhulpfonds f. de straf onder elektronisch toezicht (i) begrip en filosofie van de wetgever (ii) toepassingsgebied (art. 37ter Sw.) (iii) tenuitvoerlegging (art. 37quater Sw.) g. de werkstraf (i) begrip en filosofie van de wetgever (ii) toepassingsgebied xix

13 (iii) tenuitvoerlegging van de werkstraf h. de probatiestraf (i) begrip en filosofie van de wetgever (ii) toepassingsgebied (art. 37octies Sw.) (iii) tenuitvoerlegging i. de verbeurdverklaring of confiscatie (i) de gewone confiscatie (art. 42, 1 en 2 Sw.) a. welke zaken kunnen worden geconfisqueerd? b. voor welke misdrijven? c. is confiscatie verplicht of facultatief? d. kan gewone confiscatie worden uitgesproken t.a.v. zaken die aan een derde toebehoren? (ii) de confiscatie van vermogensvoordelen of voordeelsontneming (art. 42, 3 en 43bis Sw.) a. begrip b. welke vermogensvoordelen kunnen worden geconfisqueerd? c. bewijslast? d. voor welke misdrijven? e. is voordeelsontneming verplicht of facultatief? f. wat gebeurt er met de geconfisqueerde zaken? g. confiscatie van vermogensvoordelen die aan een derde toebehoren? h. raming van de te confisqueren vermogensvoordelen f. het apart ontnemingsonderzoek: de buitgerichte procedure. 443 (iii) de verruimde voordeelsontneming (art. 43quater Sw.) a. bedoeling wetgever b. welke veroordelingen? c. waarin bestaat de verruiming? d. bewijslast? (iv) de confiscatie als beveiligingsmaatregel j. de afzetting k. de ontzetting l. het beroepsverbod m. de bekendmaking van vonnissen en arresten n. straffen die gelden t.a.v. rechtspersonen (i) de ontbinding (ii) het verbod bepaalde werkzaamheden te verrichten (iii) de bedrijfssluiting (iv) de bekendmaking van de veroordeling o. andere bijkomende straffen (i) vervallenverklaring van het recht tot sturen (ii) stadionverbod (iii) woonverbod p. voorstellen de lege ferenda (i) de verwijzing naar de tuchtrechtelijke of de bestuurlijke overheid (ii) de schuldigverklaring met waarschuwing (iii) het rijverbod als vorm van mobiliteitsbeperking Burgerlijke gevolgen van het misdrijf a. de wettelijke onbekwaamheid xx

14 b. de teruggave c. de gerechtskosten d. de schadevergoeding e. bijzondere burgerlijke sancties (i) onwaardigheid om te erven (ii) vervallenverklaring van de Belgische nationaliteit Maatregelen a. maatregelen t.a.v. minderjarigen (i) toepassingsgebied (ii) het huidige jeugdsanctierecht a. achterliggende filosofie b. de maatregelen t.a.v. minderjarigen c. voorbereidende rechtspleging en voorlopige maatregelen d. uithandengeving b. de internering van geestesgestoorde delinquenten (i) toepassingsgebied (ii) de internering Hoofdstuk 2. Straftoemeting De straftoemeting in de strikte betekenis a. criteria voor de straftoemeting (i) straftoemeting en beoordelingsvrijheid van de rechter (ii) de motivering van de straftoemeting (art. 163 en 195 Sv.) (iii) straftoemetingscriteria de lege ferenda b. de verschoningsgronden (art. 78 Sw.) c. de verzachtende omstandigheden (art Sw.) (i) toelaatbaarheid van de verzachtende omstandigheden (ii) werking van de verzachtende omstandigheden a. criminele straffen (art Sw.) b. correctionele straffen (art. 85 Sw.) c. politiestraffen (iii) correctionalisering en contraventionalisering a. begrip b. wie kan correctionaliseren? c. voorwaarden (iv) verzachtende omstandigheden de lege ferenda d. recidive of herhaling (art Sw.) (i) begrip (ii) toepassingsvoorwaarden a. een vroegere strafrechtelijke veroordeling b. een nieuw misdrijf c. de staat van herhaling moet door de wet zijn bepaald (iii) strafverzwaring bij wettelijke herhaling (iv) bijzonder gevolg van de herhaling: de TBS e. de samenloop (art Sw.) (i) meerdaadse samenloop (ii) eendaadse samenloop a. eendaadse samenloop stricto sensu b. voortgezette misdrijven (iii) belang van het onderscheid (iv) bepaling van de zwaarste straf f. de straftoemeting bij verzwarende omstandigheden xxi

15 g. de straftoemeting bij strafbare poging en strafbare deelneming (i) poging (ii) deelneming h. onderlinge combinatie van de straftoemetingsregels De modaliteiten van de strafoplegging: effectief, met uitstel, en de opschorting van de uitspraak a. algemene beginselen b. ratio legis c. uitstel en opschorting: wettelijke regeling (i) toepassingsvoorwaarden a. uitstel b. opschorting (ii) de probatievoorwaarden (iii) duur proeftermijn (iv) gevolgen a. uitstel b. opschorting Hoofdstuk 3. Strafuitvoering Algemene beginselen a. achtergrond b. bronnen van het strafuitvoeringsrecht (i) interne rechtspositie van veroordeelde gedetineerde (ii) externe rechtspositie van veroordeelde gedetineerden c. de rechterlijke controle op de strafuitvoering d. het Centraal Strafregister Omstandigheden die het verval of tenietgaan van de straffen meebrengen a. de dood van de veroordeelde b. de verjaring van de straf (i) termijnen (ii) stuiting van de verjaring (iii) de ontvluchting (iv) schorsing van de verjaring c. amnestie d. genade De uitvoering van de straffen a. de tenuitvoerlegging van de geldboete en de verbeurdverklaring b. de tenuitvoerlegging van vrijheidsstraffen (i) algemene beschouwingen (ii) de door de minister van Justitie toe te kennen strafuitvoeringsmodaliteiten a. de uitgaansvergunning (art. 4 en 5 Wet Strafuitvoering) b. het penitentiair verlof (art. 6 tot 9 Wet Strafuitvoering) c. de procedure (art. 10 tot 14 wet strafuitvoering) d. de onderbreking van de strafuitvoering (art. 15 tot 20 wet strafuitvoering) e. de invrijheidstelling met het oog op verwijdering van het grondgebied (art. 20/1 wet strafuitvoering) (iii) de door de strafuitvoeringsrechter/strafuitvoeringsrechtbank toe te kennen strafuitvoeringsmodaliteiten a. de voorwaardelijke invrijheidstelling xxii

16 b. de voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering van het grondgebied of met het oog op overlevering c. beperkte detentie en elektronisch toezicht d. opvolging en controle (art. 62 en 63 wet strafuitvoering) e. herroeping, schorsing en herziening van een strafuitvoeringsmodaliteit f. de definitieve invrijheidstelling (art. 71 wet strafuitvoering). 549 g. bijzondere bevoegdheden van de strafuitvoeringsrechter (iii) oud regime dat voorlopig nog van kracht blijft voor vrijheidsstraffen van 3 jaar en minder: de niet-uitvoering van de korte gevangenisstraf c. de tenuitvoerlegging van de TBS (i) uitvoeringsprocedure van de TBS (ii) verloop van de vrijheidsbeneming (iii) verloop van de invrijheidstelling onder toezicht (iv) ontheffing van de TBS d. probatieuitstel en probatieopschorting (i) toezicht op de probatievoorwaarden (ii) de herroeping van het (probatie)uitstel en de (probatie)opschorting De uitvoering van beveiligingsmaatregelen a. de uitvoering van de maatregelen van de jeugdrechter b. de tenuitvoerlegging van de internering Hoofdstuk 4. Uitwissing en eerherstel Automatische uitwissing Eerherstel Boek Titel 3 Algemene beginselen strafprocesrecht Hoofdstuk 1. Definitie Begrip Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht a. personen tot wie de regels gericht zijn b. inhoud van deze regels c. sanctionering van schendingen Doelstellingen van het strafproces a. waarheidsvinding b. bescherming van de individuele grondrechten c. onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten Hoofdstuk 2. Accusatoire en inquisitoire rechtspleging Principe Praktijk a. common law landen b. continentale landen Strafrechtshervorming in Europa Hoofdstuk 3. Verloop van het strafproces Vooronderzoek a. opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek b. kenmerken van het vooronderzoek (i) het geheim karakter van het vooronderzoek xxiii

17 a. draagwijdte b. sanctionering (ii) niet-tegensprekelijk karakter en sturing van vooronderzoek (iii) het schriftelijk karakter van het vooronderzoek Onderzoek ten gronde a. openbaarheid van terechtzitting en uitspraak b. tegensprekelijk karakter van de procedure c. mondeling karakter van de rechtspleging Hoofdstuk 4. Actoren in het strafproces De verdachte a. situering b. de verschillende statuten van verdachte c. de advocaat Het slachtoffer a. situering b. de verschillende statuten van slachtoffer (i) het slachtoffer in het algemeen a. slachtoffervriendelijke bejegening b. herstelbemiddeling tussen dader en slachtoffer (ii) de benadeelde persoon (iii) de burgerlijke partij c. naar een actio popularis? De burgerlijk aansprakelijke partij De (vrijwillig of gedwongen) tussenkomende partij De politie a. situering b. taken van de politie (i) daden van bestuurlijke politie (ii) daden van gerechtelijke politie a. omschrijving b. officieren van gerechtelijke politie c. hulpofficieren van de procureur des Konings c. statuut van de politie (i) basisbeginselen (ii) de lokale politie (iii) de federale politie (iv) gespecialiseerde opsporingsdiensten d. toezicht op de politiediensten (i) intern toezicht (ii) extern toezicht e. internationale politiediensten f. staatsveiligheid Het openbaar ministerie a. situering b. taken van het openbaar ministerie a. de leiding van het onderzoek in strafzaken b. de uitoefening van de strafvordering c. de buitengerechtelijke afhandeling d. de bewijsvoering voor de strafgerechten e. de tenuitvoerlegging van de straffen c. statuut van het openbaar ministerie xxiv

18 a. algemeen b. de pen is slaaf, het woord is vrij c. het openbaar ministerie is één en ondeelbaar d. overzicht a. de procureur-generaal bij het hof van beroep b. de procureur des Konings c. de federale procureur e. toezicht op het openbaar ministerie (i) intern toezicht (ii) extern toezicht f. het corpus juris: naar een Europees parket? De onderzoeksrechter a. situering (i) de onderzoeksrechter (ii) de rechter van het onderzoek b. taken van de onderzoeksrechter c. statuut van de onderzoeksrechter d. toezicht op de onderzoeksrechter (i) intern toezicht (ii) extern toezicht De onderzoeksgerechten a. situering b. de raadkamer (i) controle op vrijheidsberovende en -beperkende maatregelen a. controle op de voorlopige hechtenis b. de inobservatiestelling en internering van geestesgestoorde delinquenten (ii) de regeling der rechtspleging (iii) de uitvoerbaarverklaring van buitenlandse dwangbevelen c. de kamer van inbeschuldigingstelling (i) de inbeschuldigingstelling (ii) hoger beroep tegen de beschikkingen van de raadkamer (iii) hoger beroep tegen weigeringsbeschikkingen van de onderzoeksrechter en de procureur des Konings (iv) het toezicht op de onderzoeksrechter (v) de controle op de regelmatigheid van de procedure (vi) de controle op het vertrouwelijk dossier bij observatie en infiltratie (vii) enkele bijzondere bevoegdheden a. eerherstel b. advies betreffende uitlevering c. ambtshalve vervolgingen De vonnisgerechten a. taak van de vonnisgerechten b. het statuut van rechter c. toezicht op rechters d. indeling van de vonnisgerechten e. samenstelling en bevoegdheid van de vonnisgerechten (i) het Hof van Cassatie a. samenstelling b. bevoegdheid xxv

19 (ii) het hof van beroep a. samenstelling b. bevoegdheid (iii) het hof van assisen a. samenstelling b. bevoegdheid c. de jury: behouden of afschaffen? (iv) de correctionele rechtbank a. samenstelling b. bevoegdheid (v) de politierechtbank a. samenstelling b. bevoegdheid (vi) de jeugdrechtbank a. samenstelling b. bevoegdheid (vii) de jeugdkamer van het hof van beroep a. samenstelling b. bevoegdheid (viii) de kamer van uithandengeving a. samenstelling b. bevoegdheid Strafuitvoeringsrechtbanken a. samenstelling b. bevoegdheid Justitieassistenten en justitiehuizen Tuchtrechtbanken Hoofdstuk 5. Beleidsorganen in het strafprocesrecht De minister van Justitie Het college van procureurs-generaal De procureur des Konings De raad van procureurs des Konings Beheersorganen van justitie A. Federaal beheer van middelen B. Lokaal beheer van middelen C. Inzet van middelen D. Controle E. Beleidsvoorstellen Titel 4 Strafprocesrecht Deel I De rechten van de verdediging in strafzaken Hoofdstuk 1. Algemene begrippen Begrip en oorsprong Toepassingsgebied rechten van de verdediging in strafzaken a. rechten van de verdediging in strafzaken b. het begrip strafzaak c. de rechten van de verdediging in de verschillende fasen van de strafrechtspleging (i) vooronderzoek (ii) strafuitvoering (iii) procedure voor penitentiaire commissies en strafuitvoeringsrechtbanken xxvi

20 (iv) procedure voor de raadkamer bij de handhaving van de voorlopige hechtenis (v) procedure tenuitvoerlegging Europees aanhoudingsbevel Hoofdstuk 2. Overzicht Recht op toegang tot de rechter a. betekenis b. recht op toegang tot de bevoegde rechter c. recht op een onafhankelijk en onpartijdig rechter (i) onafhankelijkheid (ii) onpartijdigheid a. subjectieve onpartijdigheid b. objectieve onpartijdigheid Het recht op een eerlijk proces a. de gelijkheid van wapens (equality of arms) b. recht op een eerlijke bewijsvoering c. onmiddellijkheidsbeginsel Recht op een openbaar proces a. begrip b. interne openbaarheid c. externe openbaarheid Recht op de behandeling van zijn zaak binnen een redelijke termijn a. begrip b. begin- en eindpunt c. criteria ter beoordeling van de redelijkheid van de duur van het proces d. sanctie bij overschrijding van de redelijke termijn (i) naar Straatsburgs recht (ii) naar Belgisch recht Recht niet gedwongen te worden tegen zichzelf te getuigen a. principe b. toepassingen (i) negatieve conclusies m.b.t. het stilzwijgen van de beklaagde (ii) strafbaarstelling van de weigering bepaalde inlichtingen te verstrekken c. het zwijgrecht in België Vermoeden van onschuld a. vermoeden van onschuld en bewijslast b. vermoeden van onschuld en uitspraak over de grond van de zaak c. vermoeden van onschuld en materieel strafrecht Het recht op verdediging a. recht op informatie over de beschuldigingen b. recht op voldoende tijd en faciliteiten ter voorbereiding verdediging c. recht zich zelf te verdedigen of de bijstand te hebben van een raadsman d. recht getuigen te (doen) ondervragen (i) getuigen à charge kwetsbare getuigen anonieme getuigen (ii) getuigen à décharge (iii) deskundigen xxvii

21 e. recht op kosteloze bijstand van een tolk (art.6(3)e f. recht op hoger beroep g. recht op een effectief rechtsmiddel h. ne bis in idem Hoofdstuk 3. Wettelijke waarborgen bij beperkingen van bepaalde grondrechten Recht op persoonlijke vrijheid Recht op de eerbiediging van de private levenssfeer a. legaliteit b. legitimiteit c. proportionaliteit Deel II De vorderingen die uit het misdrijf voortvloeien Hoofdstuk 1. De strafvordering Algemene beginselen a. strafvordering en vervolging b. strafvordering, burgerlijke vordering en tuchtvordering Personen die de strafvordering uitoefenen a. principe b. ambtenaren openbaar ministerie die de strafvordering uitoefenen (i) de procureur-generaal bij het Hof van Beroep (ii) de procureur des Konings (iii) de federale procureur c. uitzonderingen d. bevoegdheidsconflicten (i) federaal parket en lokale parketten: (ii) centralisering van de gerechtelijke onderzoeken Wijze waarop de strafvordering wordt uitgeoefend a. beleid inzake de strafvordering b. vervolging (i) het instellen van de strafvordering a. de vordering tot onderzoek b. de rechtstreekse dagvaarding of oproeping per procesverbaal (art. 216quater Sv.) c. het bevel tot onmiddellijke verschijning (art. 216quinquies Sv) (ii) beperkingen t.a.v. het recht de strafvordering in te stellen a. machtiging b. aangifte c. klacht van de benadeelde c. niet-vervolging: het sepot (i) begrip (ii) onderscheid tussen technisch of processueel sepot en beleidssepot (iii) gevolgen van het sepot (iv) nadelen van het sepot en de manier waarop eraan wordt verholpen d. buitengerechtelijke afhandeling door het parket (i) de minnelijke schikking (art. 216bis Sv.) a. begrip b. toepassingsvoorwaarden c. procedure xxviii

22 d. bedrag van de geldsom e. rechten van het slachtoffer (ii) de bemiddeling in strafzaken (art. 216ter Sv.) a. begrip b. toepassingsvoorwaarden c. rechten van het slachtoffer d. procedure (iii) burgerlijke vordering van de arbeidsauditeur (iv) het tijdelijk huisverbod (v) kanttekeningen e. administratieve afhandeling van misdrijven: het voorbeeld van de gemeentelijke administratieve sancties Personen tegen wie de strafvordering wordt uitgeoefend a. principe b. de immuniteiten (i) de Koning (ii) parlementsleden a. misdrijven in uitoefening van de parlementaire functie b. andere misdrijven c. kanttekeningen (iii) Europarlementsleden a. misdrijven in uitoefening van de parlementaire functie b. andere misdrijven (iv) buitenlandse staatshoofden en regeringsleden a. principe b. quid van voormalige staatshoofden en ministers? (v) diplomatieke ambtenaren (vi) consulaire ambtenaren (vii) ambtenaren van internationale organisaties (viii) leden van vreemde strijdkrachten c. bijzondere regels voor bepaalde categorieën personen (i) ministers a. historiek b. art. 103 en 125 grondwet c. kanttekeningen (ii) magistraten en hoge functionarissen (Extra)territoriale gelding van de strafvordering a. misdrijven op Belgisch grondgebied gepleegd (i) ambassades (ii) consulaten (iii) gebouwen van internationale organisaties (iv) het koninklijk paleis b. misdrijven in het buitenland gepleegd (i) facultatief karakter van de vervolgingen (ii) officieel bericht van de vreemde overheid of klacht van de benadeelde (iii) de aanwezigheid van de verdachte op Belgisch grondgebied (iv) ne bis in idem (v) speciale filters voor zware inbreuken tegen het internationaal humanitair recht en sommige andere internationale misdrijven c. misdrijven door Belgische militairen in het buitenland gepleegd xxix

23 6. Prejudiciële vragen en prejudiciële geschillen a. prejudiciële vragen (i) vragen van Europees Unierecht (ii) vragen van Belgisch grondwettelijk recht b. prejudiciële geschillen Verval van de strafvordering a. de opheffing of vernietiging van de strafwet (art. 2 al. 2 Sw.) b. amnestie c. de klachtafstand bij klachtmisdrijven d. de dood van de verdachte (i) natuurlijke personen (ii) rechtspersonen e. de verjaring (art VTSv.) (i) begrip (ii) termijnen (iii) berekening van de verjaringstermijn a. aanvang van de verjaringstermijn b. einde van de verjaringstermijn (iv) de stuiting van de verjaring (art. 22 VTSv.) a. periode waarin de stuiting kan plaats vinden b. wijze waarop de stuiting plaats vindt c. omvang van de stuiting (v) de schorsing van de verjaring (art. 24 VTSv.) a. uitstel van de regeling der rechtspleging b. uitstel van behandeling tijdens het onderzoek ter terechtzitting c. de behandeling van bepaalde excepties door het vonnisgerecht d. prejudiciële geschillen e. opschorting uitspraak veroordeling f. parlementaire onschendbaarheid g. verzet h. cassatieberoep i. vordering tot heropening strafzaak j. de inleiding van de strafvordering bij het vonnisgerecht (voor feiten gepleegd vóór 1 september 2003) (vi) kanttekeningen f. het rechterlijk gewijsde (i) voorwaarden i.v.m. de vroegere uitspraak a. een strafrechtelijke uitspraak b. over de grond van de zaak c. de beslissing moet in kracht van gewijsde getreden zijn d. de beslissing moet uitgaan van een Belgisch strafrechter (ii) voorwaarden i.v.m. de nieuwe vervolgingen a. het moet gaan om dezelfde persoon b. het moet gaan om hetzelfde feit (iii) het ne bis in idem-effect van buitenlandse rechterlijke uitspraken a. de gemeenrechtelijke regeling (art. 13 VTSv.) b. de regeling t.a.v. de Schengenlanden en bepaalde EU-lidstaten xxx

24 g. de buitengerechtelijke afhandeling (i) de minnelijke schikking en de bemiddeling door het parket (ii) de onmiddellijke inning op grond van de Wegverkeerswet (iii) de dading door sommige administraties a. dading inzake douane en accijnzen b. dading inzake bepaalde inbreuken op de Prijzenwet c. dading op grond van de wet Marktpraktijken en Consumentenbescherming (iv) de administratieve geldboete Hoofdstuk 2. De burgerlijke vordering Algemene beginselen Personen die de burgerlijke vordering uitoefenen a. personen die rechtstreeks door het misdrijf werden benadeeld b. uitzonderlijk: verenigingen en instellingen van openbaar nut Personen tegen wie de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend a. de verdachte b. de burgerlijk aansprakelijke partij c. de rechtsopvolgers van de verdachte Gevallen waarin geen burgerlijke partijstelling mogelijk is Voorwerp van de burgerlijke vordering Wijze waarop de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend a. de keuze tussen de burgerlijke rechtbanken en de strafgerechten b. de burgerlijke vordering voor de strafgerechten (i) de strafvordering was reeds aanhangig voor de strafrechter (ii) de strafvordering was nog niet aanhangig voor de strafrechter. 882 a. rechtstreekse dagvaarding voor het vonnisgerecht b. de klacht met burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter (iii) het ambtshalve aanhouden van de burgerlijke belangen (art. 4 al. 2 VTSv.) c. de burgerlijke vordering voor de burgerlijke rechtbanken Verval van de burgerlijke vordering a. de afstand van rechtsvordering en dading b. de verjaring van de burgerlijke vordering c. het rechterlijk gewijsde Gezag strafrechtelijk gewijsde t.a.v. burgerlijk gewijsde a. principe b. draagwijdte (i) noodzakelijk (ii) zeker (iii) hoofdzakelijk (iv) enkel t.a.v. wie partij was in de strafprocedure Hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden Deel III Het vooronderzoek in strafzaken Hoofdstuk 1. Wijze waarop het onderzoek gevoerd wordt Opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek Wijze waarop misdrijven ter kennis komen van de overheid a. klachten, aangiften en ambtelijke vaststellingen (i) klacht (ii) de aangifte door particulieren (iii) de ambtelijke aangifte xxxi

25 a. algemeen principe b. bijzondere regeling voor fiscale misdrijven b. proces-verbaal en strafdossier (i) proces-verbaal (ii) strafdossier (iii) vertrouwelijk dossier Wijze waarop misdrijven worden opgespoord en vastgesteld a. situering b. permissieve regel, legaliteit en loyauteit c. sanctionering van onregelmatige opsporingshandelingen d. opsporing en vaststelling van misdrijven en het E.V.R.M (i) gebruik van dwang en geweld a. dwang, gebruik van geweld en art. 3 E.V.R.M b. dwang, gebruik van geweld en de Wet Politieambt (ii) recht op persoonlijke vrijheid (iii) recht op een eerlijk proces (iv) recht op privacy Hoofdstuk 2. Personen belast met de opsporing en vaststelling van misdrijven Algemene beginselen De leidinggevende magistraten a. het openbaar ministerie (i) de procureur des Konings (ii) de federale procureur b. de onderzoeksrechter (i) algemeen (ii) delegatie van bevoegdheden (iii) ambtelijke opdrachten De politiediensten a. opsporingstaken van de geïntegreerde politiedienst b. verhouding leidinggevende magistraten politiediensten (i) opsporingen in opdracht van procureur des Konings of onderzoeksrechter (ii) autonome opsporing door de politiediensten Hoofdstuk 3. Het opsporingsonderzoek Begrip De heterdaadprocedure a. verrichtingen bij betrapping op heterdaad (i) principe (ii) oorsprong van de speciale regels i.v.m. heterdaad (iii) bijzondere bevoegdheden bij betrapping op heterdaad b. gewone verrichtingen De proactieve recherche a. algemeen b. voorwaarden (art. 28bis 2 Sv.) De bijzondere opsporingsmethoden a. algemeen b. wettelijke regeling (i) algemeen (ii) het plegen van misdrijven in het raam van een bijzondere opsporingsmethode xxxii