Le Moniteur du DUURZAME ONTWIKKELING

Transcriptie

1 M O N I T O R V A N D E Le Moniteur du DUURZAME ONTWIKKELING DRIEMAANDELIJKS NR 18 WINTER 2014 SPECIAL - AGENDA 21

2 BLZ 2 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 INHOUD Agenda Iris 21: samen voor een duurzaam Brussel 03 Lokale Agenda 21: de Brusselse aanpak 06 Duurzame ontwikkeling in de praktijk in Anderlecht 13 En bij het OCMW van Sint-Lambrechts Lambrechts-Woluwe 17 Deze publicatie is de vrucht van samenwerking tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de vzw Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (VSGB) Ze kan gedownload worden op Nr. 2013/18 Winter 2014 Redactie: Philippe Delvaux, Philippe Mertens, Virginie Randaxhe Lay-out: Philippe Mertens Vertaling: Liesbeth Vankelecom - Revisie: Philippe Mertens, Virginie Randaxhe Coördinatie: Philippe Mertens - Verantwoordelijke uitgever: Marc Thoulen Adres: Aarlenstraat 53/ Brussel

3 BLZ 3 MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG N / 1 8 Agenda Iris 21 : Samen voor een duurzaam Brussel Op 23 oktober 2013 organiseerde Leefmilieu Brussel in samenwerking met de Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een colloquium om de balans op te maken van de zes jaar waarin programma s Agenda 21 uitgewerkt werden in de lokale besturen.

4 BLZ 4 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 O p woensdag 23 oktober 2013 vond in Bozar een colloquium plaats waar een eerste balans opgemaakt werd van de Brusselse Lokale Agenda s 21. Inmiddels zijn er 23 Lokale Agenda s 21 tot stand gekomen in Brussel. Zo werden honderden projecten rond duurzame ontwikkeling op het getouw gezet in 16 gemeenten en 7 OCMW s. De acties in het kader van deze programma s hebben betrekking op verschillende bevoegdheden en taken van de lokale besturen. Duurzame ontwikkeling is op vele niveaus aanwezig en biedt allerlei mogelijkheden voor de verbetering van het lokaal bestuur. Het colloquium was een uitstekende gelegenheid om kennis te maken met een waaier aan voorbeeldige acties die de Brusselse gemeenten en OCMW s voeren en ook te luisteren naar ervaringen en tips van lokale en internationale deskundigen daaromtrent. De voormiddag bestond uit 2 delen. Eerst kwamen de gewestelijke coördinatie en de deskundigen aan bod. Daarna kwamen de lokale besturen aan het woord om concrete acties en resultaten voor te stellen. Regionale coördinatie en deskundigen De Vereniging en Leefmilieu Brussel schetsten er het kader van de ondersteuning en evaluatietools. Pascale Alaime, van Leefmilieu Brussel, begon met een beschrijving en een historisch overzicht van het kader voor de gewestelijke steun inzake duurzame ontwikkeling voor de Brusselse lokale besturen. De Vereniging van haar kant gaf er een uiteenzetting omtrent «Lokale Agenda 21: de Brusselse methode: een succesverhaal?» (zie artikel blz 6-12). Stefan KUHN (Deputy Regional Director van ICLEI Europe - Local Governments for Sustainability) ging er in op de Lokale Agenda s 21 na Rio+20 en schetste er pistes om na te denken over de toekomst van de duurzaamheid van de lokale besturen.

5 PAGE 5 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 De vertegenwoordiger van ICLEI stelde er (in het Engels) 8 mogelijke pistes voor die de processen van lokale duurzaamheid kunnen uitgaan: Share an achievable common vision Institutionalise sustainability management Nurture a civil society movement Move from 'like it' to 'do it Change daily economic practices Develop regenerative, productive urban regions Find local solutions in search of the «right balance» Think beyond here and now Francois Jegou (Strategic Design Scenarios) en Sabine François (Ecores) brachten er een evaluatie van het gewestelijke project en aanbevelingen voor de toekomst. De lokale besturen aan de beurt Na de koffiepauze luisterden een honderdtal aanwezigen naar de voorstelling van projecten van gemeenten en OCMW s. De gelegenheid om goede praktijkvoorbeelden te leren kennen, zoals goed bestuur en principes: de visie van Schaarbeek, burgerinitiatieven: het vrijwilligersnetwerk Wab s in Watermaal- Bosvoorde, natuur in de stad: volkstuintjes in Etterbeek, voeding: de sociale kruidenier van het OCMW van Sint-Agatha-Berchem, goede praktijkvoorbeelden: overheidsopdrachten in Anderlecht (zie artikel blz 13) of nog duurzame lokale economie: de aanvullende munt Eco-iris in het OCMW van Vorst. Milieuminister Evelyne Huytebroeck rondde de voormiddag af met een conclusie en de uitreiking van de gedenkplaten ter bekroning van de inzet van elke gemeente en OCMW. De deelnemers werden tevens uitgenodigd op een postersessie waarop alle programma s Agenda 21 voorgesteld werden, een uitstekende gelegenheid om in contact te komen met projectleiders en -coördinatoren. Virginie Randaxhe Philippe Mertens

6 N 2013/18 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 6 Lokale Agenda 21: de Brusselse methode In 2008 werd opgeroepen tot de indiening van projecten in het kader van de Agenda Iris 21. Zes jaar later is het moment gekomen om een evaluatie uit te voeren en de vraag te beantwoorden: Is de Agenda 21 Brusselse methode een succesverhaal?

7 BLZ 7 E ind 2007 werd voor het eerst opgeroepen om projecten in te dienen in het kader van Agenda Iris 21, de Brusselse versie van een internationaal programma dat ernaar streeft de concepten van duurzame ontwikkeling toe te passen in de lokale besturen: de Lokale Agenda 21. MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG Financiële steun Het programma Agenda Iris 21 werd opgevat als projectoproep die meerjarensteun biedt aan de lokale besturen (gemeenten en OCMW s) die bij het initiatief aansluiten. Externe steun Er wordt bijstand aangeboden in de vorm van thematische workshops, individuele Het colloquium Agenda Iris vergaderingen ter ondersteuning van projecten, methodo21: samen voor een duurlogische steun voor de uitwerzaam Brussel maakte de king van praktische tools,... balans op van de Brusselse Voorts is er de creatie van Lokale Agenda s 21. Een uitstekende gelegenheid om een netwerk voor uitwisselingen van ervaringen onder na te gaan of de methode deelnemers. die in het Brussels Gewest aangewend werd, vruchten De belanghebbenden afwerpt. erbij betrekken De medewerking van de lokade Brusselse methode le actoren wordt aangemoelaten we eerst nagaan wat digd door 10 % van het buder specifiek en origineel is in de aanpak in ons Gewest. get dat door het Gewest toe- N / 1 8 gekend wordt, te besteden aan de bevordering van een dynamiek van participatie in samenwerking met externe deskundigen. De gemeente of het OCMW is uiteraard vrij om dit budget aan te vullen teneinde het participatief proces uit te bouwen. Zes jaar later Evalueren is vergelijken en de vooruitgang meten. Daartoe bekijken we de oorspronkelijke doelstellingen en vergelijken we die met de huidige situatie.* Oorspronkelijke doelstellingen Er zijn heel wat bronnen van inspiratie voor een duurzaam beleid. Internationale referentiekaders of Europese thematische campagnes.

8 N / 1 8 In 2007 gebeurde de keuze van de Lokale Agenda 21 als instrument voor de ontwikkeling van de duurzaamheid van de lokale besturen op basis van bepaalde voordelen die waargenomen werden op Europees niveau, van de tool Lokale Agenda 21 (LA 21). Welke waren dat? De Lokale Agenda 21: maakt het mogelijk een lokale visie op duurzame ontwikkeling op middellange of lange termijn uit te stippelen, met doelstellin- MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG gen, strategieën en acties; moedigt aan om na te denken over de toekomst van zijn leefomgeving; draagt ertoe bij dat lokale besturen het goede voorbeeld stellen; brengt een debat op gang, zorgt voor mobilisering, creëert een politiek draagvlak voor duurzame ontwikkeling; vergemakkelijkt de samenwerking tussen betrokkenen (stakeholders), de lokale burgersamenleving, handelaars, verenigingen; BLZ 8 bevordert de doorsijpeling van het concept duurzame ontwikkeling in de bedrijfscultuur van het bestuur. Wij overlopen even deze voordelen die opgelijst werden dankzij buitenlandse ervaringen, en analyseren ze naar het voorbeeld van de evolutie van de Brusselse praktijken sinds de start van de oproep Agenda Iris 21 in * Daartoe vergeleken wij de situatie bij de aanvang ( pre Agenda Iris 21) met de huidige situatie na 6 jaar steunverlening aan de lokale acties met het oog op duurzaamheid (2013). Voor het verleden hebben wij ons gebaseerd op de resultaten van de enquête die de Vereniging verrichtte in 2005, om te peilen naar de duurzaamheid van de Brusselse lokale besturen. Voor het heden hebben we ons gebaseerd op de evaluatie en de antwoorden op de vragenlijst van Leefmilieu Brussel, die begin 2013 tot alle deelnemers gericht werd. Anderzijds was een belangrijke bron van informatie voor de evaluatie van de afgelegde weg en de doorgevoerde veranderingen, de ervaring op het terrein in het kader van de begeleiding van de projectoproep Agenda Iris 21: contacten, werkvergaderingen, begeleidingscomités, uitwisselingen van ervaringen, bezoeken,...

9 N 2013/18 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 9 1. Een lokale visie op duurzame ontwikkeling die de toekomst voorstelt en doorsijpelt in het lokale bestuur Dat is de Lokale Agenda 21 in zijn dimensie versneller van verandering. Tot op heden werden 18 actieplannen politiek goedgekeurd en in de praktijk omgezet. Dat is goed voor honderden concrete acties om het lokale bestuur te veranderen en na te denken over de toekomst van de gemeente of het OCMW. Volgens de antwoorden die verkregen werden in de vragenlijst van het BIM, ging 83 % van de acties in de gemeenten werkelijk van start en meer dan 90 % in de OCMW s. De honderden projecten die aan de gang zijn, hebben betrekking op heel wat bevoegdheden en opdrachten van de lokale besturen, gaande van mobiliteit, burgerlijke stand, gezondheid en leefmilieu over onderwijs of cultuur. Op die manier sijpelt de duurzame ontwikkeling door op alle niveaus en in alle diensten en biedt het tal van mogelijkheden voor verbetering van het lokaal bestuur. 90 % van de deelnemers hebben duurzame ontwikkeling als bevoegdheid toevertrouwd aan een schepen of een dienst duurzame ontwikkeling opgericht. 2. Het voorbeeld stellen Als men op lokaal niveau een model van duurzamere ontwikkeling wil bevorderen, moeten de lokale besturen het voorbeeld stellen. Dat gebeurt onder meer door de invoering van ecomanagement, met het oog op de beperking van de milieu-impact en ter verlaging van de overheidsuitgaven. Dit wordt vaak uitgewerkt in een transversale structuur (soms het eco-team genoemd) waarbij het personeel betrokken is en zij aangemoedigd worden om hun gewoontes aan te passen. Nagenoeg 50 % van de instanties die op de oproep ingegaan zijn, hebben deze nieuwe interne structuur uitgewerkt. Ecologische, sociale en ethische criteria opnemen in overheidsopdrachten is ook aan te bevelen voor lokale besturen. Het aantal opdrachten

10 BLZ 10 MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG waarin duurzame criteria vervat zijn en het budget dat deze vertegenwoordigen, stijgt geleidelijk (zie ook het artikel over de over- zaamheid onmogelijk is zonder banden te creëren met de belangrijke actoren op dat grondgebied. heidsopdrachten in Anderlecht in dit nummer). Er werd telkens een participatieplan opgesteld. Dat werd voornamelijk uitgewerkt in de diagnosefase, maar ook - in mindere mate - in de fase van de uitwerking van het plan en de acties. Het laatste voorbeeld betreft het beheer van groene ruimten: 80 % van de gemeenten hebben het gedifferentieerd beheer opgenomen in hun Agenda 21 en 60 % gebruiken helemaal geen pesticiden meer. 3. De betrokkenen Door er de lokale instanties actief bij te betrekken volgt de oproep Agenda Iris 21 de Europese aanbevelingen, waarbij gesteld werd dat een lokaal programma rond duur- De inbreng van de burgers en de lokale verenigingen kan verschillende vormen aannemen, gaande van de klassieke wijkvergadering of de aanwezigheid op lokale markten tot gesofisticeerdere vormen zoals de opstelling van een diagnose, brainstorming of nog cyber-raadpleging. De gemeente als platform N / 1 8 voor engagement van de burger De voornaamste evolutie op het vlak van integratie van de actoren werd vastgesteld voor projecten waarbij de betrokkenheid van de burgers zeer sterk blijft, van de creatie tot de materialisering. Door het project te dragen en samen te werken met hun gemeente verandert de relatie tussen de burger en het lokaal bestuur. De gemeente wordt niet langer gezien als een plaats van diensten, eisen of klachten, maar als een plaats voor engagement van de burger. De inwoner werkt mee aan de uitvoering van projecten en steekt de handen uit de mouwen. Hij draagt actief

11 N 2013/18 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 11 bij tot de verbetering van het lokale leven. Samen werken De Agenda s 21 waren een goede gelegenheid om lokale dynamiek tot stand te brengen, om opnieuw vrijwilligers in actie te brengen, maar ook om solidariteit te creëren en de gemeente als een partner te beschouwen. Dergelijke initiatieven werden in het leven geroepen in verschillende gemeenten, bv. Watermaal- Bosvoorde waar projecten zoals het Repair-café, het Give-kot en de Donnerie tonen hoe de samenwerking tussen een gemeente en haar inwoners er morgen kan uitzien.

12 BLZ 12 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 Wab s Meer dan de projecten zelf is het de manier waarop ze gevoerd worden, die origineel en interessant is: op het terrein worden de initiatieven in goede banen geleid dankzij een netwerk van vrijwilligers (Wab s) die zich toeleggen op het beheer van de projecten in het kader van de Lokale Agenda 21. Repair-café, Give-kot & Donnerie Het Repair-café is een plaats waar vrijwilligers gratis zaken herstellen, zoals een fiets, kleine huishoudapparaten, kleding en dergelijke. De Donnerie werkt volgens een eenvoudig principe: we hebben allemaal voorwerpen in huis die in goede staat zijn maar die we niet meer gebruiken. Wel, waarom geef je die niet weg (aan de gemeente) zodat ze een tweede leven krijgen? Toch is de Donnerie geen rommelmarkt: alles wat gebracht wordt, wordt gratis aan de bevolking geschonken, zonder tegenprestatie. De opslagplaats wordt aangeboden door de gemeente en de goederen worden beheerd via samenwerking tussen het netwerk van vrijwilligers en het lokaal bestuur. Het Give-kot berust ook op het principe van schenken en uitwisselen van spullen. De gemeente stelt een openbare plaats ter beschikking waar iedereen giften kan achterlaten. Het dagelijks beheer is in handen van vrijwilligers uit de wijk. De gemeente staat ondermeer in voor de afvoer van het afval. Duurzame ontwikkeling op lokaal niveau De definitie van duurzame ontwikkeling is één zaak: Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die beantwoordt aan de behoeften van het heden zonder de capaciteit van de toekomstige generaties om aan hun behoeften tegemoet te komen, in het gedrang te brengen. Deze principes dagelijks toepassen in een instelling via acties en projecten is een andere zaak... En daar zit net de uitdaging! De 3 acties die met de inwoners van Watermaal- Bosvoorde op het getouw gezet worden, zijn gericht op afvalvermindering, hergebruik en recyclage. Het zijn ook niet-commerciële micro-systemen die berusten op solidariteit. Deze initiatieven zijn dus gunstig voor het leefmilieu, leiden tot besparingen en brengen solidariteit tot stand binnen een wijk. Zo worden milieubescherming, economie en sociale aspecten harmonieus gecombineerd. Is het een concrete en evenwichtige toepassing van de 3 pijlers van de duurzame ontwikkeling? Aan u om te oordelen Voorlopig besluit Tot besluit van deze aanzet tot evaluatie geven wij het woord aan coördinatoren van duurzame projecten en geven wij enkele commentaren en bedenkingen weer die opgetekend werden tijdens de begeleidingscomités. Zij wijzen op de voordelen en troeven van een Lokale Agenda 21 voor een lokaal bestuur: «Een LA 21 verruimt de geest.» «Het is een werkinstrument dat als hefboom kan dienen.» «Het heeft bijgedragen tot een wijziging van de werkgewoontes.» «Het is een tool om zaken bij te sturen.» «De LA 21 geeft een kader, maakt het mogelijk om prioriteiten vast te leggen en biedt een project ruimte.» «Het heeft invloed op interne projecten en maakt bijsturing mogelijk.» «De LA 21 doet de mentaliteit evolueren en vergemakkelijkt beslissingen voor bepaalde zaken in verband met duurzame ontwikkeling.» «Het helpt om projecten vorm te geven om subsidies te zoeken.» «Het is een instrument dat legitimiteit verschaft, op basis van een politiek goedgekeurd plan.» Philippe Mertens

13 N 2013/18 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 13 Duurzame ontwikkeling in de praktijk in Anderlecht en in het OCMW van Sint-Lambrechts Lambrechts-Woluwe Op 23 oktober 2013 werd de Bozar ondergedompeld in de duurzame ontwikkeling, met de presentatie van diverse projecten in het kader van de Lokale Agenda 21 van Brusselse gemeenten en OCMW s. Wij stellen hier twee opmerkelijke acties voor uit de vele interessante projecten die de gemeenten tot stand brengen: het eerste tracht duurzaamheid in de zeer technische materie van de overheidsopdrachten te verweven en het tweede toont dat duurzame ontwikkeling ook mogelijk is in een OCMW.

14 BLZ 14 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 Christophe Bourgois, coördinator Lokale Agenda 21 in Anderlecht, legt uit hoe principes van duurzame ontwikkeling in overheidsopdrachten verwerkt kunnen worden. Wat houdt een duurzame overheidsopdracht precies in? Christophe Bourgois: Het zijn overheidsopdrachten waarbij getracht wordt de meerwaarde van de overheidsuitgave op sociaal en milieuvlak te optimaliseren. Bij dit soort opdracht is het belangrijk dat er vooraf nagedacht wordt over de behoeften, om daarna oplossingen te zoeken vanuit een invalshoek die rekening houdt met het leefmilieu of andere aspecten van duurzame ontwikkeling. Als je bijvoorbeeld de werkkledij moet vernieuwen, opteer je best voor stoffen op basis van hennep, aangezien er bij die teelt heel weinig water en geen pesticiden en gebruikt worden. Bij de teelt van katoen, dat traditioneel vaak gekozen wordt, daarentegen worden veel pesticiden gebruikt en is veel irrigatie nodig, waardoor het minder goed scoort op milieuvlak. Onze lastenboeken bevatten in een aantal gevallen clausules in verband met leefmilieu, sociale en ethische aspecten. Op die manier blijven we niet binnen het traditionele denkkader van de aankopen. Zo is het voor de vervanging van dienstvoertuigen belangrijk de tijd te nemen om de voordelen af te wegen van een aankoop in vergelijking tot leasing. In Anderlecht hebben we ons afgevraagd of we het gebruik ervan intern moesten combineren of veeleer extern aan de hand van abonnementen op een systeem van gedeelde voertuigen. Hoe is dit soort overheidsopdrachten in Anderlecht tot stand gekomen? Christophe Bourgois: Onze eerste overheidsopdracht waarin elementen voor duurzame ontwikkeling verwerkt waren, dateert al van Het ging om de vervanging van inktpatronen. Wij hebben toen voor een deel van de opdracht gekozen voor hervulde patronen. Het initiatief kwam van de informaticadienst, maar ook de milieudienst - de voorloper van de huidige dienst duurzame ontwikkeling droeg zijn steentje bij. Op het vlak van duurzame voeding heeft de dienst sociale zaken twee jaar lang nagedacht, met de bijstand van externe deskundigen, om in 2009 tot de invoering van milieuclausules bij de hernieuwing van de aanbesteding voor warme maaltijden in de schoolrefters. Sinds dit jaar schenken we in dat kader ook aandacht aan sociale clausules. Ook nog in 2009 sloot de gemeente zich aan bij het gewestelijke initiatief van de Lokale Agenda 21, op initiatief van schepen voor duurzame ontwikkeling Gaëtan Van Goidsenhoven, waardoor er een medewerker aangeworven kon worden voor de coördinatie van de duurzame acties in dat kader. Dankzij die bijkomende werkkracht kon de dienst duurzame ontwikkeling zich beter toeleggen op de opstelling van een coherent actieplan en vervolgens ook op de uitvoering ervan. In die periode heeft de gemeente ook beslist om sociale clausules in haar overheidsopdrachten op te nemen. Ik bekleed mijn huidige functie sinds mei Wij hebben de duurzaamheid ingang doen vinden bij het tiental diensten die betrokken zijn bij de voornaamste overheidsopdrachten: economaat (algemene leveringen), informatica, informatie, stadsvernieuwing, groene ruimten, openbare werken, onderwijs, gebouwen en huisvesting, sociale zaken, We meten dan de gevoeligheid van elke dienst en de ontvankelijkheid van de betrokkenen voor deze nieuwe thema s.

15 BLZ 15 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 Over welke hulpmiddelen beschikt een coördinator LA21? Christophe Bourgois: Voor de invoering van ethische of milieuclausules baseren wij ons voornamelijk op bestaande labels. Die moeten we in de eerste plaats goed kennen, om een onderscheid te kunnen maken tussen de degelijk gecontroleerde en de minder betrouwbare. Wij gaven de voorkeur aan het Europese ecolabel of de bio-garantie labels. Daarin kan een dienst duurzame ontwikkeling een meerwaarde bieden aan de diensten die de lastenboeken opstellen. Maar gezien het grote aantal verschillende labels en de moeilijkheid om de geschiktste oplossing te vinden, moeten wij ons inspannen om bij te blijven en geregeld vormingen volgen. Voor de milieuclausules hebben we de vormingen die het Brussels netwerk van duurzame aankopers organiseert. Dat zijn zowel algemene vormingen als thematische, rond onderhoudsproducten, voeding, afvalbeheer, Er wordt ook toelichting gegeven bij de procedures voor de toewijzing van een opdracht of de exacte formulering van documenten. Het netwerk van duurzame aankopers werd opgericht door het departement duurzame consumptie van Leefmilieu Brussel en stelt bovendien een zeer nuttige helpdesk ter beschikking die lastenboeken herleest. En zoals de naam het zegt, is het netwerk een plaats voor uitwisselingen, zowel van successen als mislukkingen. In de praktijk is het een webplatform dat informatie verspreidt onder de betrokkenen: referentiedocumenten, uiteenzettingen, Hoe wordt duurzaamheid in een overheidsopdracht bewerkstelligd? Christophe Bourgois: De middelen verschillen uiteraard naargelang het gaat om een opdracht voor leveringen, diensten of werken. De lastenboeken kunnen verwijzen naar labels, maar ze mogen daar geen uitsluitingscriterium van maken. Om billijkheidsredenen kan een leverancier die geen label kan voorleggen maar toch bewijst dat hij aan de eisen beantwoordt, nog altijd toegelaten worden. Het lastenboek moet dus absoluut in die zin opgesteld worden. Bij opdrachten voor diensten en werken wordt veeleer de sociale meerwaarde uitgediept, wat op twee manieren gebeurt. Enerzijds kan men voor grote opdrachten eisen dat de kandidaat zich verbindt tot vormingen of socioprofessionele inschakeling. Zo moest de ondernemer bij de bouw van het passief kinderdagverblijf in de wijk Lemmens enkele werknemers in dienst nemen via maatregelen voor socioprofessionele inschakeling (SPI). En voor onze aanbesteding rond sociale of schoolmaaltijden moest een aantal uren gepresteerd worden onder het stelsel van de SPI. Aangezien dat inhoudt dat men een beroep doet op minder efficiënte werkkrachten, is dit enkel mogelijk in het kader van belangrijke opdrachten, waar het hoge aantal uren en werkdagen voldoende ruimte laat om een deel ervan aan deze sociale maatregelen te besteden. Anderzijds, voor kleine opdrachten, spelen we als dat mogelijk is op de mogelijkheid om de opdracht voor te behouden. Het gaat om een mechanisme dat - zoals de titel aangeeft - de opdracht kan voorbehouden voor ondernemingen voor sociale economie (een initiatief voor SPI of een onderneming voor aangepast werk). Dat is bijzonder nuttig als verschillende bedrijven voor sociale economie werkzaam zijn in het gewenste domein. In 2013 hebben wij daar gebruik van gemaakt voor de huis-aanhuisverdeling van drukwerk, de inrichting van groene ruimten en het leegmaken en de afbraak van gebouwen. Deze werkwijze is ook mogelijk voor schilderwerk, isolatiewerken, plaatsing van wanden, onderhoud van groene ruimten, catering of digitalisering van archieven. Doorgaans gaat het om repetitief en manueel werk. Hoe kan de Anderlechtse Lokale Agenda de duurzaamheid in overheidsopdrachten bevorderen? Christophe Bourgois: Het politieke initiatief rond duurzame ontwikkeling maakte het in onze gemeente mogelijk een Lokale Agenda 21 op te stellen. Dat is een belangrijk keerpunt in de legitimering van ons initiatief, zowel ten aanzien van de bevolking als ten aanzien van de diensten van de administratie. Het is gemakkelijker om te vragen aan andere diensten om duurzaamheid in hun opdrachten op te nemen als deze vraag kadert in een politiek gevalideerd, ondersteund en gepromoot coherent beleid. In Anderlecht hebben we voor onze Agenda 18 strategische assen gekozen en één ervan was het voorbeeldkarakter dat de gemeente op het vlak van het aankoopbeleid moet tonen. Het college heeft overigens steeds de door de gemeentediensten voorgestelde duurzame aanbestedingen goedgekeurd.

16 BLZ 16 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 Maar ongeacht de wil van sommigen, hangt de invoeging van sociale of milieuvereisten gewoon af van het marktaanbod. Dat is duidelijk in volle ontwikkeling en de voorbeeldrol van de overheid speelt daar ook in mee, maar tot nu toe is er nog niet voor alle diensten of leveringen een aangepast aanbod. Wij zitten in een materie die volop evolueert. Hoe kunnen we een beeld krijgen van het aanbod? Christophe Bourgois: Om na te gaan of er een aanbod is op het vlak van sociale economie, kan men zich enerzijds baseren op de Federatie van Brusselse beschutte werkplaatsen en anderzijds op de federatie voor sociale economie Saw B. Dat is de andere grote speler die vormingen aanbiedt en een helpdesk die de lastenboeken op juridisch vlak herleest om te checken of alle bepalingen relevant en wettelijk correct zijn. Sociale clausules werken goed in Brussel, want er zijn heel wat dergelijke bedrijven in dit Gewest. Stoot men bij de invoering van duurzaamheidsclausules in overheidsopdrachten op obstakels? Christophe Bourgois: De ontvankelijkheid van de diensten varieert in functie van de personen, de gewoontes. We zien drie groepen: een derde twijfelt, een derde schippert tussen terughoudendheid, passiviteit of ongevoeligheid en een laatste derde is actiever. Onze rol is twijfelaars te overtuigen en de laatste twee groepen bij te staan. De duidelijke politieke wil om duurzaam te werk te gaan en een Lokale Agenda 21 op te stellen voor de gemeente, helpen uiteraard in die richting. Maar er moet nog vrees overwonnen worden. Die uit zich op drie vlakken: bijkomend werk, extra uitgaven en het onaangepaste aanbod. We hadden het net over het aanbod. Ook al dekt het nog niet alles, het is wel al in volle ontwikkeling. Als de gemeentediensten niet altijd op de hoogte zijn van het aanbod op het vlak van duurzaamheid, kunnen we daar soms iets aan doen via onze informatiekanalen. Daarna komt de vrees voor bijkomend werk als aanbestedingen aangepast moeten worden aan sociale of milieuaspecten. Gelukkig kunnen wij daarop inspelen door onze collega s ondersteuning aan te bieden. Zo steunt de cel Agenda 21 de andere diensten actief, zowel in het stadium van de opstelling van de lastenboeken als bij de analyse van de offertes. Deze transversale samenwerking is overigens een grote bron van motivatie in ons werk. Dan komt de kwestie van de meerkost die duurzame producten of diensten teweegbrengen. Die vrees is niet altijd terecht: bepaalde producten kosten echt niet meer dan hun nietduurzaam equivalent. En voor degene die wel duurder zijn, zien we dat de duurzame producten terrein winnen en hun prijzen dus geleidelijk dalen. Anderzijds kan een grondigere analyse ook de balans in het voordeel van duurzame producten doen overhellen: als we de meerkost bij aankoop samen met de besparingen bij gebruik in beschouwing nemen, omdat je van een duurzaam onderhoudsproduct minder gebruikt dan van het industriële equivalent of omdat de energiebesparing bij bouwwerken de uiteindelijke energiefactuur beperken. Bij onze studie ter voorbereiding van de overheidsopdracht voor schoolmaaltijden stelden we vast dat de hoeveelheden vlees die vroeger geëist werden overdreven waren en eigenlijk overeenstemden met wat een volwassene nodig heeft. Wij hebben die cijfers aangepast aan de hoeveelheden die kinderen nodig hebben, wat de kosten uiteraard verlaagde. Het geld dat op die manier gespaard werd, werd geïnvesteerd in de kwaliteit van de producten, die uit een biogamma gekozen werden. Dit voorbeeld brengt ons echter bij het probleem van de beschikbaarheid van de producten op de markt: bepaalde producten zijn bio en fairtrade, andere enkel bio en nog andere zijn moeilijk te vinden in de bio-keten. Ook hier was het netwerk van overheidsaankopers zeer nuttig om de markt te verkennen. Tot slot is er nog de aanpassing. Soms heb je een enthousiast diensthoofd, maar wordt die afgeremd door een medewerker die het lastenboek moet opstellen en misschien wel van goede wil is maar niet weet hoe deze clausules erin te verwerken. Ook daar is onze rol deze mensen bij te staan en hen aan te moedigen om vormingen te volgen en te innoveren. Dan is er nog een moeilijkheid buiten de gemeente dit keer namelijk het gewestelijk toezicht. Dat heeft in het verleden wel eens milieuclausules die de helpdesk van Leefmilieu Brussel aanbracht, in twijfel getrokken. Hier zien we dat de materie duurzame ontwikkeling nog in volle ontwikkeling is. Begin 2013 heeft het team van het gewestelijk toezicht zich aangesloten bij het netwerk van overheidsaankopers, wat constructieve uitwisselingen teweegbrengt tussen alle betrokken partijen, wat dus ook het voorafgaand overleg versterkt. Interview Philippe Delvaux

17 BLZ 17 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 Duurzame ontwikkeling vindt ook ingang bij het OCMW D e gemeenten zijn niet de enige die zich engageren in een Lokale Agenda 21. Steeds meer OCMW s sluiten zich ook bij het initiatief aan. Wij gingen een kijkje nemen in Sint-Lambrechts-Woluwe, in het gezelschap van coördinatrice Caroline Legrand. Caroline Legrand: Het OCMW van Woluwe bestrijkt een terrein van m²: in die gebouwen zijn bepaalde acties uit onze Agenda 21 gecentraliseerd. Maar buiten bakstenen is het in de eerste plaats een openbare dienst waarrond een vzw actief is. Het OCMW stelt 470 mensen te werk, waarvan nagenoeg 300 via de vzw Wolu Social. Daarnaast is het OCMW ook een geriatrisch revalidatiecentrum, een rust- en verzorgingstehuis, een dagverzorgingscentrum, tijdelijke huisvesting, een initiatief met 6 appartementen waar bejaarden samen wonen, 4 opvangwoningen voor vreemdelingen, 13 diensten om de structuren te organiseren. Al deze diensten samen bereiken meer dan personen rechtstreeks. Voor onze Agenda zijn we van nul vertrokken, wat ons alle ruimte liet om het project op te bouwen. We hebben de subsidie begin 2011 verkregen, waardoor we vanaf januari onze eerste acties op het getouw konden zetten.

18 BLZ 18 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 Van meet af aan werd er beslist geen afzonderlijke dienst op te richten, maar de duurzame ontwikkeling in de werking van het OCMW te verweven. Op dat moment was ik mijn opleiding master in maatschappelijke vorming aan het afronden, waardoor ik de aangewezen persoon was om me toe te leggen op de projectoproep Lokale Agenda 21, die uiteraard transversaal en participatief aangepakt moest worden. Wie werkt er mee aan de Agenda? CL: De impuls ging uit van een uitgesproken politieke wil om het werk aan te vatten met de sociale coördinatie van het OCMW. Onze Agenda staat onder leiding van een stuurcomité, bestaande uit 17 personen met verschillende achtergrond. Op politiek niveau zijn het de vier OCMW-raadsleden die lid zijn van het vast Bureau, en de OCMW-voorzitter die de actie ondersteunen. Het project wordt dus zowel gedragen door politiekers uit de meerderheid als uit de oppositie. De hiërarchie van het OCMW is erbij betrokken via verschillende verantwoordelijken: de secretaris, de ontvanger, de rusthuisdirectrice, het hoofd sociale zaken en het hoofd facilitaire aangelegenheden. Naast drie anderen, maken deze vijf mensen ook deel uit van het Directiecomité, het beheerorgaan van het OCMW. Zij kunnen dus praten met de andere verantwoordelijken van de Agenda, om de coherentie van de acties te waarborgen. De Agenda 21 heeft ook betrekking op de vzw Wolu Social, die op onze site gevestigd is. Hun medewerkers steunen ook onze activiteiten: de voorzitter, de directeur-generaal en de verantwoordelijken van de technische dienst en van de huishouddienst hebben er zich bij aangesloten. Tot slot versterkt de aanwezigheid van de coördinatrice van de Lokale Agenda 21 de band met onze gemeente. Welke fasen doorloopt uw Lokale Agenda 21? Caroline Legrand: De opstelling van een Agenda is een participatief proces, in verschillende fasen: eerst is er een informatiefase, vervolgens raadpleging, zowel intern (het personeel) als extern (het publiek), overleg en tot slot gezamenlijk beheer. Eigenlijk zijn er dus twee doelgroepen. Laten we eerst ingaan op uw ervaring met de OCMW-medewerkers. Caroline Legrand: De eerste fase bestond uit vergaderingen

19 BLZ 17 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 met de diensten. In totaal vonden er een twaalftal interne vergaderingen plaats. Op die manier bereikten we het OCMWpersoneel maar ook de vzw Wolu Social. Zo kwamen we in 2013 tot een actieplan, dat voorgelegd werd aan het stuurcomité. Na deze eerste fase hadden we een beter zicht op de mogelijkheden, alvorens na te gaan welk nut en welke voordelen er in ruime zin uit de acties gehaald kunnen worden. We hebben een enquête verricht omtrent duurzame ontwikkeling (leefmilieu, mobiliteit, water, energie, ) en de specifieke problematiek van het bestuur. Zo konden we een stand van zaken opmaken, waaruit bleek dat het personeel vindt dat de instelling een zekere gezelligheid mist en de sociale banden aangescherpt kunnen worden. Zij vroegen ook om meer rekening te houden met leefmilieu en energie. Het tweede jaar van de Lokale Agenda 21 werd besteed aan de invoering van verschillende procedures voor participatie binnen onze administratie. Raadpleging werd regelmatig toegepast, zoals bij de verandering van logo, het personeelsfeest, de communicatie of de herstructurering van de diensten. Op basis van de diagnose die uit de enquêtes naar voren kwam, werden er acties op touw gezet om het concept duurzame ontwikkeling concreter en zichtbaarder te maken, zoals de renovatie van de tuinen en de oprichting van solidaire aankoopgroepen voor artisanale landbouw. De invoering van een Lokale Agenda 21 vergt regelmatige interactie met de verschillende niveaus van beslissingname binnen de administratie en de partner-vzw. Er werd dus nogmaals vergaderd om de resultaten van de raadpleging voor te stellen, overleg te plegen en nieuwe acties voor te bereiden. De Agenda 21 werd van in meet af aan zo opgevat dat het op elk niveau van het OCMW en de vzw invulling kan krijgen, teneinde de beginselen van de duurzame ontwikkeling in onze werkwijzen op te nemen. Tegelijk moest u zich ook richten tot de OCMW-gebruikers en de rusthuisbewoners? Caroline Legrand: Het tweede deel van het participatief proces heeft betrekking op de burgers, waaronder dus de OCMWgebruikers. Daarvoor werd onze werkwijze aangepast. Het eerste jaar was de raadpleging toegespitst op voeding, mobiliteit en burgerleven. We trachtten uit te zoeken hoe onze doelgroepen deze thema s aanvoelden. Voor de bevolking hebben we informatievergaderingen gehouden in ons rusthuis, in Andromeda, in het lokaal opvanginitiatief en in de algemene sociale dienst, met de steun van een expert in participatie van de denktank Pour la solidarité. Het was hun eerste ervaring met een Lokale Agenda 21. De keuze om te beginnen met de bewoners van het rusthuis en van Andromeda is te verklaren door de eenvoud van het proces: het is gemakkelijker de participatie van een publiek te bewerkstelligen op de plek waar ze wonen en waar ze gewoonlijk al sociale activiteiten hebben. Op die manier hebben we 20 van de 24 bewoners van Andromeda gemobiliseerd. En ook in het OCMW-rusthuis brachten we een twintigtal van de 130 residenten in beweging. Het moeilijkste is de nietresidenten bij een participatief proces te betrekken. Voor de bejaarden hebben we ervoor geopteerd de informatie via de ergotherapeute door te geven. Dit ligt moeilijker voor het publiek van onze algemene sociale dienst: zij moeten al veel opleidingen volgen of dingen ondernemen, dus is het moeilijker om hen te boeien voor algemenere zaken zoals een Lokale Agenda 21. Maar moeilijk gaat ook. We komen in contact met hen als ze naar het OCMW komen, gewoon in de wachtzaal. Via de milieuadviseur van het OCMW zoeken we ook contact met hen als ze informatie komen vragen over een energie-audit. Dan proberen we verder te gaan en hun persoonlijke situatie op een globaler niveau te beschouwen. Toch blijft het publiek van de algemene sociale diensten veruit het minst vertegenwoordigd van de verschillende doelgroepen die we trachten te bereiken. 1 Wolu Social is een diensten-vzw die verpleegkundig, huishoud-, schoonmaak- en technisch personeel te werk stelt. 2 Meer info over SAGAL Solidaire Aankoopgroep voor Artisanale Landbouw op 3 Andromeda is een huisvestingsformule waar bejaarden in zekere zin autonoom wonen: het zijn zes bungalows met telkens vijf bewoners.

20 BLZ 20 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 Wat ons brengt tot de tweede fase van het proces Caroline Legrand: De resultaten van de raadpleging werden uitgeschreven en omgezet in fiches die dienden in de fase van het overleg. Voor het vervolg van het proces zaten de verschillende deelnemende partijen samen rond de tafel. De terreinwerkers, de diensthoofden en de begunstigden behandelden samen de aangehaalde problematieken. Voor het overleg werkten we opnieuw met de rusthuisbewoners, waarbij we trachtten via vertegenwoordigers van de residenten één stem naar voren te laten komen. Zo brachten we een vijftiental gemotiveerden samen, om samen oplossingen of verbeteringen te zoeken voor problemen. De groep vroeg bijvoorbeeld om het restaurant gezelliger te maken. Daartoe werden enkele kleine aanpassingen doorgevoerd. Wat het medebeheer betreft, organiseren we om de 6 weken een comité voor de menu s en een comité voor de residenten: een dynamische groep met 30 tot 40 residenten. Zij worden begeleid door een expert in participatie, die een agenda opstelt met punten die de residenten zelf aanbrengen. We proberen dat doeltreffend aan te pakken, met een verslag waarin duidelijk staat wie wat doet binnen welke termijn. Is er al vooruitgang zichtbaar? Caroline Legrand: Wij hebben niet gewacht tot het plan volledig af was om actie te ondernemen. Reeds in 2012 hebben we samen acties gevoerd: schriftjes maken met gerecycleerd papier, creatie van een nieuw logo voor het OCMW volgens een participatief proces waarbij zowel het personeel als de gebruikers betrokken werden, oprichting van een solidaire aankoopgroep voor artisanale landbouw, deelname aan bike to work, renovatie van onze tuinen, Wat de agenda betreft, vloeit de raadpleging over in de actie. Dat maakt het allemaal heel levendig wat het administratief overigens moeilijker maakt. Wat kunnen we verwachten van de Lokale Agenda 21 van het OCMW in de toekomst? Caroline Legrand: Ons OCMW dingt naar een eerste ster in het ecodynamisch label van Leefmilieu Brussel. In 2014 komt er een projectoproep voor duurzame refters. Het grote probleem is dat streven te combineren met de zeer strenge eisen van het Voedselagentschap. Maar we kunnen rekenen op het hele keukenteam van Wolu Social, dat zeer gemotiveerd is. Het OCMW bereidt 755 maaltijden per dag, dus de uitda-

21 BLZ 17 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2013/18 ging is aanzienlijk. Wij hebben vastgesteld dat bejaarden erg gesteld zijn op de smaak van het voedsel, dus dat criterium moet absoluut in aanmerking genomen worden als we het project willen doen slagen. Een van de grote dossiers voor de toekomst ligt op architecturaal vlak. De OCMW-raad heeft een project opgestart rond de renovatie van de tuinen van het OCMW, die aanvankelijk helemaal niet aangelegd waren in functie van de mobiliteit van de residenten. Dat denkproces hebben we opgenomen in de Lokale Agenda 21 en dankzij participatie hebben we het project kunnen bijsturen. Onze visie op het belang van de resident wordt soms weerlegd door de betrokkenen zelf. Zo dachten wij er een speeltuintje in aan te leggen, om de ontmoeting tussen verschillende generaties te bevorderen, maar de residenten zelf vroegen om meer rust. Wij hebben nota genomen van hun wensen om verschillende sferen te creëren in de groene ruimten, een terras bij het restaurant, schaduwzones in de zomer, een gezellig hoekje om te lezen. Achter het gebouw komt er tevens een moestuin en een boomgaard, voornamelijk met inheemse planten en honingbloemen want er staan bijenkorven op onze gebouwen. Dan gaan we ook nog de ingang herinrichten, want momenteel is alles te fel gericht op het gemotoriseerd verkeer. Dat is een complex probleem, want ook al wordt het openbaar vervoer voor het personeel volledig terugbetaald, toch blijft de parking vol staan. En die is echt niet aangenaam zodra je je wagen verlaat. We moeten dus bepaalde ruimten omtoveren in wandelwegen, een vijver graven, Voor de gebouwen zelf willen we de isolatie verbeteren en zonnepanelen op het dak plaatsen. Voor die werken zijn er sociale en milieuclausules opgenomen in de aanbesteding (o.a. het gebruik van gecertifieerd hout). Na drie jaar is ons enthousiasme en goede wil absoluut niet verminderd. Vandaag tonen we onze verwezenlijkingen en tekenen we nieuwe projecten voor de toekomst uit, die ook van de toekomst van de Lokale Agenda s 21 zullen afhangen. Interview door Philippe Delvaux

22 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING BLZ 22 N 2013/18 C est Elektronisch électronique dus c est ook ecologisch! écologique! Ons engagement voor duurzame ontwikkeling indachtig maar ook om papierverspilling tegen Par te gaan, soucis wensen de cohérence wij de Monitor et d engagement van de Duurzame en faveur Ontwikkeling d un développement prioritair plus per durable mais onder aussi afin onze d éviter lezers te des verspreiden. gaspillages inutiles de papier, nous souhaitons diffuser le Moniteur du Développement Durable prioritairement par courriel. Neem een abonnement! Inscrivez-vous Hebt u de Monitor! van de Duurzame Ontwikkeling niet persoonlijk ontvangen? Wenst u de Vous volgende n avez nummers pas reçu te personnellement ontvangen? Geen le probleem! Moniteur Neem du Développement een abonnement Durable via de? website Vous van de souhaitez Vereniging. être U tenu kan au het courant formulier de la invullen parution op des prochains > numéros Diensten? Pas > Publicaties de problème! Abonnez-vous > Monitor van sur de Duurzame le site internet Ontwikkeling. de l Association. Pour remplir le formulaire : du développement durable. Download via onze website! U Téléchargez-le kan de Monitor! van de Duurzame Ontwikkeling tevens gratis downloaden op Vous pouvez également > Diensten télécharger > Publicaties gratuitement > Monitor van le moniteur de Duurzame à l adresse Ontwikkeling. suivante : du développement durable. Geen adres? U Pas hebt d adresse geen rechtstreekse électronique toegang? tot internet en wil de Monitor van de Duurzame Vous Ontwikkeling n avez pas toch accès ontvangen? à internet Bel et ons vous en souhaitez we zullen quand samen même een oplossing recevoir le zoeken. Moniteur du Développement Durable. Téléphonez-nous, ensemble nous trouverons une solution. Contact Forum Contact: voor Duurzame Ontwikkeling van de Forum pour un Développement Durable Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (VSGB) Association de la Ville et des Communes de la Région Aarlenstraat 53 bus Brussel de Bruxelles-Capitale. Tel: Rue d'arlon Boîte 62 - Fax: 4 à Bruxelles Tél: 02/ philippe.mertens@avcb-vsgb.be Fax: 02/ Courriel : philippe.mertens@avcb-vsgb.be Winter 2014