GGD Midden-Nederland Jeugdgezondheidsmonitor

Transcriptie

1 GGD Midden-Nederland Jeugdgezondheidsmonitor IJsselstein Clothilde Bun, epidemioloog Nelleke de Vos, epidemioloog

2 2

3 Inhoudsopgave 1. Kernboodschappen Inleiding Lichamelijke gezondheid Lichamelijke fitheid Overgewicht Ondergewicht Lijnen en lichaamsbeeld Psychische gezondheid Resultaten uit de jeugdgezondheidszorg Resultaten uit Schoolkracht basisonderwijs Leefgewoonten Voedingsgewoonten Tanden poetsen Beweging Genotmiddelengebruik Sociale omgeving Thuissituatie Kindermishandeling Schoolbeleving Buurtbeleving Fysieke omgeving Binnenmilieu scholen Zorg en preventie Activiteiten jeugdgezondheidszorg Indicatie jeugdzorg Vaccinaties Behoefte aan opvoedingsondersteuning...33 Bijlage 1. Kenmerken onderzochte kinderen...36 Bijlage 2. Aantal jeugdigen per leeftijdscategorie en demografische trend

4 1. Kernboodschappen Gezond gewicht blijft aandacht vergen Overgewicht jeugd Het percentage kinderen met overgewicht is vrij stabiel gebleven over de afgelopen vijf jaar. Maar nog steeds heeft gemiddeld 14 van de kinderen in IJsselstein overgewicht, in de wijk IJsselveld ligt het percentage kinderen met overgewicht nog wat hoger namelijk op 18. Zoals bekend spelen voldoende beweging en een gezonde voeding met dagelijks een ontbijt en niet meer dan drie tussendoortjes een belangrijke rol bij de preventie van overgewicht. De cijfers in dit rapport laten zien dat het ontbijtgedrag van de kinderen een duidelijke daling vertoont als ze naar het voortgezet onderwijs gaan. Daarnaast eet ruim een vijfde van de basisschool kinderen te veel tussendoortjes. De jeugd in IJsselstein brengt relatief veel tijd door achter de computer, vergeleken met regionale cijfers. Aan de andere kant spelen de basisschoolleerlingen in IJsselstein gemiddeld iets vaker buiten vergeleken met regionale cijfers. Ongunstig voedings- en beweegpatroon kinderen lage SES en allochtonen Bij de aanpak van overgewicht is aandacht voor kinderen uit gezinnen met een laag opleidingsniveau en allochtone kinderen van belang: bij deze kinderen komt vaker overgewicht voor en ze hebben een ongunstiger voedings- en beweegpatroon. Ook aandacht voor ondergewicht en preventie eetstoornissen van belang De laatst jaren is er tevens sprake van een toename van ondergewicht, met name onder adolescenten. Angst voor overgewicht, onder invloed van alle aandacht voor overgewicht speelt hierbij mogelijk een rol. Uit de gegevens blijkt dat bijna een derde van de adolescenten in IJsselstein die een normaal gewicht hebben, zichzelf te dik vinden. Dit verstoorde lichaamsbeeld kan ontaarden in eetstoornissen. Bijna een kwart van de adolescenten vertoont lijngedrag, veelal onterecht. Het gaat hierbij met name om meisjes. Psychisch welbevinden van kinderen wordt beïnvloed door de school- en thuissituatie Aandacht voor preventie van psychosociale problemen op school blijft noodzakelijk Uit de gegevens van Schoolkracht komt naar voren dat ca van de kinderen (9-12) ongunstig scoort op het terrein van concentratie, zelfvertrouwen en faalangst. Alhoewel deze cijfers vergelijkbaar zijn met het regiogemiddelde is het van belang voor scholen hier aandacht aan te besteden. De sociale relaties die kinderen op school, met andere kinderen en met de leerkrachten hebben, zijn belangrijk voor een goede ontwikkeling van kinderen en bepalen voor een belangrijk deel of ze het leuk vinden op school. Ongeveer tweederde van de leerlingen oordeelt positief over school. Toch geeft 11 van de leerlingen minstens 1 keer per week gepest te worden. Gezien het schadelijk effect van pesten op de ontwikkeling en welbevinden van kinderen is het van belang structureel aandacht aan te besteden aan een veilig schoolklimaat. Percentage kinderen met laagopgeleide ouders daalt In IJsselstein groeit 13 van de kinderen op in een gezin met laagopgeleide ouders. Over de periode is er een duidelijke daling te zien in het percentage kinderen met laagopgeleide ouders. Het opleidingsniveau van de ouders lijkt, net als landelijk het geval is, te stijgen over deze periode. Voor de gemeente is dit een blijvend aandachtspunt omdat er duidelijk relaties bestaan tussen lagere opleiding en slechtere gezondheid. 4

5 Aandacht voor kinderen die opgroeien in risicogezinnen van belang Wanneer er problemen zijn in een gezin, kan dat een negatieve weerslag hebben op het kind. Bij 6 van de kinderen in IJsselstein, omgerekend 696 kinderen is sprake van risicovolle of problematische schulden in het gezin. Ook groeien kinderen op in gezinnen met huiselijk geweld, ouders met angst/depressieve klachten, ouders met overmatig alcoholgebruik en chronisch zieke ouders. Eén op de 13 jongeren in IJsselstein geeft wel eens mantelzorg. Een aanbeveling is om, ook in het kader van gezondheidsbeleid, blijvende aandacht te besteden aan kinderen die opgroeien in gezinnen met schulden, bijv. door bij het minimabeleid ook in te zetten op sport en bewegen onder de jeugd. Investeren in preventie van problemen rondom kinderen en hun ouders van belang Bovengenoemde problematiek en het feit dat het percentage kinderen met een indicatie voor jeugdzorg in IJsselstein (net als landelijk) nog steeds stijgt, pleit voor aandacht voor preventie bij deze groepen. Het Centrum voor Jeugd en Gezin kan hierbij een belangrijke rol vervullen, zowel in de preventie als in signalering. Uit de onderzoeksgegevens blijkt verder dat ongeveer een derde van de ouders behoefte heeft aan opvoedingsondersteuning. Een aanbeveling aan de gemeente is om beleidsmatig goede verbindingen te onderhouden tussen lokaal gezondheidsbeleid en jeugdbeleid, waardoor meerwaarde kan ontstaan. Hetzelfde geldt voor samenwerking met de 1 e lijn (m.n. huisartsen), die eveneens van groot belang zijn voor vroegsignalering op tal van problemen, bij voorkeur in nauwe samenwerking met het CJG. Alcoholgebruik middelbare schooljeugd verdient prioriteit Alcoholgebruik bij jeugd IJsselstein net als elders in de regio hoog Veel jongeren gebruiken regelmatig alcohol, ook jongeren van onder de 16 jaar. Het jong beginnen met drinken van alcohol kan ertoe leiden dat al op jonge leeftijd veel alcohol wordt gedronken. Het gebruik van grote hoeveelheden alcohol heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid en voor het sociaal functioneren en het presteren op school. Onder invloed van alcohol vervagen grenzen, vermindert weerbaarheid en vinden vaker (gedwongen) onveilige sekscontacten plaats. Alcohol is extra schadelijk voor jongeren doordat zij nog volop in de groei zijn, waardoor de hersenen, maar ook andere organen, extra vatbaar zijn voor de schadelijke invloed van alcohol. Bijna een derde van deze jongeren drinkt alcohol. Ruim een kwart van de jongeren (12-18) had in de maand voorafgaand aan het onderzoek vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid gedronken. Meer dan de helft van de jongeren van jonger dan 16 jaar gaf aan zelf wel eens alcohol te kopen in een supermarkt, café of slijterij. Hier ligt een taak van de gemeente in de handhaving van de wettelijke regels. Daarnaast zijn ouders ook een belangrijke doelgroep bij de aanpak van alcoholgebruik bij jongeren. De ruime meerderheid van de ouders in IJsselstein keuren het alcoholgebruik van hun kind goed, zeggen er niets van, of weten niet dat hun kind alcohol gebruikt. De gemeente kan kritisch kijken naar het vergunningenbeleid dat er wordt gehanteerd. Daarnaast wordt aanbevolen om bij het ontwikkelen van nieuw gezondheidsbeleid in te zetten op een geïntegreerd aanbod op het verhogen van weerbaarheid bij terugdringen van alcoholgebruik, roken en grensoverschrijdend gedrag. Investeren in jeugd loont Gezonde kinderen zijn van essentieel belang voor de toekomst. Gelukkig is de meerderheid van de jeugd lichamelijk, psychisch en sociaal gezond. Maar zoals bovenstaande cijfers laten zien zijn er wel tal van risicofactoren die deze gezondheid bedreigen. Sommige risicofactoren komen voor bij alle jeugdigen (bijvoorbeeld overgewicht), terwijl andere risicofactoren specifiek zijn voor een bepaalde groep (bijvoorbeeld kinderen die opgroeien binnen een gezin met problematische schulden), wijk (onveilige speelplek) of locatie (slecht geventileerde school). De jeugdmonitor biedt gemeente IJsselstein inzicht in de gezondheidssituatie en risicofactoren van de jeugd en daarmee ook de terreinen waar binnen uw gemeente gezondheidswinst mogelijk is. 5

6 2. Inleiding In deze rapportage zijn alle beleidsrelevante gegevens over de gezondheid van de jeugd in gemeente IJsselstein voor u op een rij gezet. Belangrijke gegevensbronnen zijn de gegevens verzameld bij de reguliere gezondheidsonderzoeken van de Jeugdgezondheidszorg en Schoolkracht. Bevindingen Jeugdgezondheidszorg De GGD voert jaarlijks individuele gezondheidsonderzoeken uit bij kinderen van groep 2 en groep 6-7 van het basisonderwijs en klas 2 van het voortgezet onderwijs. Daarnaast worden er follow-up onderzoeken gedaan en onderzoeken op indicatie (extra zorg). In deze rapportage zijn gegevens opgenomen die verzameld zijn in schooljaar In bijlage 1 zijn de achtergrondkenmerken van de onderzochte kinderen weergegeven. In de periode november-januari is een start gemaakt met het Digitaal Dossier Jeugdgezondheidszorg (DD-JGZ). De verwachting is dat medio 2011 de eerste bruikbare epidemiologische gegevens uit dit systeem gehaald kunnen worden. Dan zal het ook mogelijk zijn om gezondheidsgegevens over de 0-4 jarigen te verzamelen, te beginnen in de regio Eemland, waar sinds januari 2010 ook de 0-4 jarigenzorg bij de GGD is ondergebracht. Schoolkracht Het programma Schoolkracht wordt in een periode van vier jaar aangeboden aan alle basisscholen in de regio en om de vier jaar aan alle scholen voor voortgezet onderwijs in de regio. Het programma draait inmiddels vier jaar. Onderdeel van Schoolkracht is een jeugdgezondheidsmonitor die inzicht geeft in het lichamelijke en psychische welbevinden van kinderen. De gegevens worden verzameld bij leerlingen op basisscholen en voortgezet onderwijs via een digitale vragenlijst. Scholen krijgen vervolgens een schoolprofiel en één of enkele adviesgesprekken. Dit stimuleert scholen om een gericht schoolgezondheidsbeleid te ontwikkelen. Ter ondersteuning is een website ontwikkeld waar alle aanbod in de regio is weergegeven ( In deze rapportage zijn gegevens opgenomen van 9-12 jarige kinderen uit uw gemeente die in de periode een Schoolkracht basisonderwijsvragenlijst hebben ingevuld en van jarige jongeren uit uw gemeente die in 2007 hebben meegedaan aan het Schoolkracht onderzoek op het voortgezet onderwijs. De gegevens van de jarige jongeren zijn reeds eerder aan u teruggekoppeld in de Monitor Jeugdgezondheid , maar zijn om een volledig beeld te geven van de jeugd in IJsselstein toch opgenomen in deze rapportage. De deelnemende scholen in gemeente IJsselstein en de achtergrondkenmerken van de kinderen die hieraan hebben meegedaan zijn weergegeven in bijlage 1. Overige gegevensbronnen Gegevens over de thuissituatie van kinderen en de behoefte van ouders aan opvoedingsondersteuning zijn verkregen uit de GGD monitor volwassenen. Aanvullend zijn gegevens opgenomen van kinderen in Tel (Verwey-Jonker Instituut) o.a. over kindermishandeling en indicaties voor jeugdzorg en gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek over aantallen jeugdigen en trends daarin (zie bijlage 2). De meeste cijfers die in deze rapportage vermeld staan, staan ook op de gezondheidsatlas ( Op deze atlas kunt u uw resultaten ook vergelijken met andere gemeenten en vindt u achtergrondinformatie over de onderwerpen en gebruikte vragenlijsten. We wensen u veel leesplezier en hopen dat u deze informatie kunt gebruiken om richting te geven aan het gemeentelijk beleid. Mocht u vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met de epidemioloog Carolien Plevier (cplevier@ggdmn.nl f tel ). 6

7 7

8 3. Lichamelijke gezondheid 3.1 Lichamelijke fitheid Als kinderen niet fit zijn, worden zij belemmerd in hun functioneren thuis en op school. Uit de resultaten van Schoolkracht blijkt dat 9 van de kinderen (9-12 jr.) aangeeft dat zij psychosomatische klachten (zoals hoofdpijn, buikpijn, moe, slecht slapen) hebben. In de gehele regio is dit eveneens 9. Trends (regionaal) Uit regionale cijfers blijkt dat het percentage kinderen dat psychosomatische klachten aangeeft in de periode tot iets (met 2) is toegenomen. Risicogroepen (regionaal) Meisjes geven vaker dan jongens psychosomatische klachten aan en allochtone leerlingen vaker dan autochtone leerlingen. 3.2 Overgewicht Overgewicht vormt al jaren een toenemend probleem voor de volksgezondheid. Ook onder de jeugd is er in de afgelopen jaren een duidelijke toename in overgewicht geconstateerd. Overgewicht, met name tijdens de adolescentie, is een belangrijke voorspeller van overgewicht op volwassen leeftijd en heeft veel consequenties. Nu al neemt het aantal kinderen met diabetes door overgewicht toe. De belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van overgewicht is een verkeerde balans tussen eten en bewegen. Op basis van de lengte en het gewicht, dat gemeten wordt tijdens de individuele preventieve gezondheidsonderzoeken, wordt de Body Mass Index (BMI) berekend. Dit is het gewicht gedeeld door de lengte in het kwadraat. Op basis van internationaal onderzoek zijn voor kinderen leeftijdsspecifieke grenswaarden vastgesteld, waarvan afgeleid kan worden wanneer er sprake is van overgewicht en obesitas 1. In onderstaande figuur is het percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) weergegeven. Figuur 3.1 Kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) Het percentage kinderen met overgewicht in gemeente IJsselstein komt overeen met het regionale gemiddelde jarigen 9-11 jarigen jarigen IJsselstein Regionaal gemiddelde Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn 1 Alle kinderen worden met kleding aan gewogen (in het rayon Eemland groep 2 vanaf schooljaar ). Alleen bij de jarigen wordt hiervoor gecorrigeerd door 1 kilogram van het lichaamsgewicht af te trekken alvorens de BMI te berekenen. Bij de overige kinderen is mogelijk sprake van een lichte overschatting van het percentage kinderen met overgewicht. 8

9 In de onderstaande tabel is het percentage kinderen met overgewicht naar wijk weergegeven. Hierbij zijn alle leeftijdsgroepen samengenomen. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij er voldoende kinderen (tenminste 50) zijn onderzocht. Tabel 3.1 Kinderen (5-14 jaar) met overgewicht, naar wijk/subkern. Wijk Kinderen met overgewicht Binnenstad 11 IJsselveld 18 Achterveld 15 Zenderpark 14 Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn In de wijk IJsselveld is het percentage kinderen met overgewicht het hoogst. Trends In figuur 3.2 zijn trends in overgewicht in de gemeente IJsselstein weergegeven over de afgelopen 5 jaar. Er is geen significante toe- of afname in overgewicht in deze periode. Figuur 3.2 Trends: kinderen (5-14 jr.) met overgewicht (inclusief obesitas), naar onderzoeksjaar Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn Risicogroepen Uit landelijk onderzoek blijkt dat overgewicht bij kinderen samenhangt met het opleidingsniveau van de ouders. Hoe lager het opleidingsniveau, des te hoger de prevalentie van overgewicht. Dit verband zien we ook in onze regio. Daarnaast blijkt dat overgewicht vaker voorkomt bij allochtone kinderen (met name Turkse en Marokkaanse kinderen) vergeleken met autochtone kinderen. Ook het hebben van ouders met overgewicht, vergroot de kans op overgewicht bij de kinderen. 9

10 3.3 Ondergewicht Ondergewicht is het gevolg van een negatieve energiebalans, waarbij de voedselinname te laag is voor het energiegebruik. Ondergewicht gaat vaak gepaard met ondervoeding. In de westerse wereld, waar ondergewicht als gevolg van gebrek aan eten door armoede zeldzaam is, zijn de oorzaken van ondervoeding meestal aandoeningen van het spijsverteringskanaal (o.a. coeliakie en de ziekte van Crohn) en eetstoornissen als anorexia nervosa. Op langere termijn leidt ondergewicht tot een verminderde weerstand, met als gevolg een verhoogd risico op infecties en een verstoring van de hormoonhuishouding. Dit laatste kan leiden tot osteoporose en een ontregeling van de menstruatie. Uit landelijk en internationaal onderzoek blijkt dat er de laatste jaren sprake is van een toename in het voorkomen van ondergewicht, vooral bij adolescenten. Daarnaast signaleren consultatiebureau s in Nederland een toename van ondergewicht bij 0-4 jarigen. De consumptie van dieet en light producten uit angst van de ouders voor overgewicht bij hun kind speelt hierbij mogelijk een rol. Net als voor overgewicht zijn ook voor ondergewicht leeftijdsspecifieke grenswaarden vastgesteld op basis van de Body Mass Index (zie 3.2) waarvan afgeleid kan worden wanneer er sprake is van ondergewicht en ernstig ondergewicht 2. In onderstaande figuur is het percentage kinderen met ondergewicht (inclusief ernstig ondergewicht) weergegeven. Figuur 3.3 Kinderen met ondergewicht (inclusief ernstig ondergewicht) jarigen 9-11 jarigen jarigen IJsselstein Regionaal gemiddelde Het percentage kinderen met ondergewicht komt overeen in gemeente IJsselstein komt overeen met het regionale gemiddelde. Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn Risicogroepen Uit regionale cijfers blijkt dat ondergewicht bij alle leeftijden iets meer bij meisjes dan bij jongens voorkomt. Alleen bij 5-6 jarige meisjes komt ondergewicht het meest voor in de lage sociaal economische klassen. Bij jarigen daarentegen komt ondergewicht het meest voor bij de hoge sociaal economische klassen en bij kinderen van Nederlandse of overige Westerse afkomst. 2 Alle kinderen worden met kleding aan gewogen (in het rayon Eemland groep 2 vanaf schooljaar ). Alleen bij de jarigen wordt hiervoor gecorrigeerd door 1 kilogram van het lichaamsgewicht af te trekken alvorens de BMI te berekenen. Bij de overige kinderen is mogelijk sprake van een lichte onderschatting van het percentage kinderen met ondergewicht. 10

11 3.4 Lijnen en lichaamsbeeld Alhoewel wetenschappelijke onderbouwing tot nog toe ontbreekt, menen sommige deskundigen dat veel aandacht voor overgewicht kan leiden tot ziekelijke magerzucht door heel weinig te eten, maaltijden over te slaan, geforceerd braken en gebruik van laxeermiddelen en plaspillen. Adolescenten, met name meisjes, vormen een risicogroep bij het vóórkomen van eetstoornissen, zoals anorexia nervosa, of boulimia. Een verstoord lichaamsbeeld speelt hierbij een rol. 32 van de jongeren met een normaal gewicht, vindt zichzelf te dik. Het gaat hierbij met name om meisjes. Van de jongeren heeft 24 in de afgelopen 4 weken serieus gelijnd. De groep lijners gebruikte daarbij de volgende methoden: minder eten/niet snoepen (58), extra bewegen/sporten (59), speciaal dieet (5), laxeermiddelen of vermageringspillen (1), of expres overgeven (1). 76 van de lijners had een normaal gewicht, terwijl bij 10 zelfs sprake was van ondergewicht. Ook hierbij gaat het met name om meisjes. Dit is een mogelijke risicogroep voor het ontwikkelen van eetstoornissen. Uit regionale cijfers blijkt verder dat naarmate het schoolniveau van de jongeren lager is, ze vaker aan de lijn doen. 11

12 4. Psychische gezondheid 4.1 Resultaten uit de jeugdgezondheidszorg Naast het monitoren van de lichamelijke gezondheid is ook de signalering van psychosociale problematiek een taak van de jeugdgezondheidszorg. Psychosociale problemen kunnen samenhangen met een bepaalde fase in de ontwikkeling (puberteit) en van voorbijgaande aard zijn, maar kunnen ook signalen zijn van ernstiger problematiek. Uit landelijk onderzoek blijkt dat JGZ-medewerkers bij ongeveer een kwart van de kinderen één of meer psychosociale problemen signaleren. Over het algemeen zijn de problemen licht van aard en is er, naast advisering, geen verdere hulp nodig. Daarnaast blijkt uit landelijk onderzoek dat bij 1 tot 3 van de kinderen zware problematiek wordt gesignaleerd. Zowel aanleg als omgevingsfactoren lijken van invloed te zijn op het ontstaan van psychosociale problemen. Vooral risicofactoren binnen het gezin, zoals opvoedingsonmacht van ouders en het disfunctioneren van gezinsleden blijken veel impact te hebben, maar ook facetten als armoede en buurtkenmerken hebben invloed. Eén van de belangrijkste beschermende factoren is een liefdevolle ondersteunende relatie met ten minste één volwassene. Voor het signaleren van psychosociale problemen bij kinderen in de jeugdgezondheidszorg wordt gebruik gemaakt van de Strength and Difficulties Questionnaire (SDQ). Deze vragenlijst bestaat uit 25 stellingen over de volgende onderwerpen: hyperactiviteit, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en pro-sociaal gedrag. De stellingen hebben betrekking op de afgelopen 6 maanden. Bij kinderen met een score boven een bepaald afkappunt (een verhoogde score), is mogelijk sprake van psychosociale problematiek. In groep 2 en groep 6/7 vullen de ouders voorafgaand aan het individuele gezondheidsonderzoek thuis de vragenlijst in. In klas 2 van het voortgezet onderwijs vullen de jongeren thuis zelf de vragenlijst in over hun psychische gezondheid. In onderstaande figuur is het percentage kinderen, per leeftijdscategorie, met een verhoogde score weergegeven. Figuur 4.1 Kinderen met een verhoogde score op de SDQ jarigen 9-11 jarigen jarigen Het percentage kinderen met een verhoogde score op SDQ wijkt niet significant af van het regiogemiddelde.. IJsselstein Regionaal gemiddelde Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn 3 De resultaten van de kleuters worden voor de Eemland gemeenten vergeleken met het gemiddelde van het rayon Eemland en voor de overige gemeenten vergeleken met het gemiddelde van de rest van de regio. Dit in verband met verschillen in gebruikte afkappunten bij deze leeftijdsgroep (zie ook ggdatlas.nl). 12

13 In de onderstaande tabel is het percentage kinderen met een verhoogde SDQ-score per wijk/subkern weergegeven. Hierbij zijn alle leeftijdsgroepen samengenomen. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij er voldoende kinderen (tenminste 50) zijn onderzocht. Tabel 4.1 Kinderen (5-14 jaar) met een verhoogde SDQ-score naar wijk/subkern Wijk Kinderen met verhoogde SDQ-score Binnenstad 6 IJsselveld 12 Achterveld 12 Zenderpark 10 Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn De wijk Binenstad springt er in positieve zin uit. Trends In figuur 4.2 zijn de trends in totaalscore op de SDQ in gemeente IJsselstein weergegeven over de afgelopen 3 jaar. Over deze periode is er geen significante trend in SDQ-score voor de drie leeftijdsgroepen. Figuur 4.2 Trend: kinderen (9-11 jr.) met een verhoogde SDQ-score naar onderzoeksjaar Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn 13

14 Risicogroepen Uit de regionale cijfers blijkt dat vanaf 9-11 jarige leeftijd emotionele problemen vaker bij meisjes voorkomen en gedragsproblemen, problemen met leeftijdgenoten en hyperactiviteit vaker bij jongens. Jongens hebben vaker dan meisjes een verhoogde score op de SDQ-vragenlijst. Daarnaast blijkt dat gedragsproblemen en problemen met leeftijdgenoten vaker voorkomen bij VMBO-jongeren, vergeleken met HAVO/VWOjongeren. 4.2 Resultaten uit Schoolkracht basisonderwijs Sociale relaties en steun zijn belangrijk voor een goede ontwikkeling van een kind. Druk gedrag en een beperkt concentratievermogen beïnvloeden de schoolprestaties negatief en zijn belangrijke voorspellers van later te ontwikkelen psychosociale problematiek, uitval op school en andere risicogedragingen. Ook een negatief zelfbeeld, faalangst en sociale uitsluiting kunnen de schoolprestaties negatief beïnvloeden en vergroten het risico op o.a. psychosomatische klachten. Per onderwerp is de leerlingen een aantal vragen gesteld, waarover een score wordt berekend. Als kinderen boven een (op basis van onderzoek) vastgesteld afkappunt scoren, worden zij meegeteld in de groep met een ongunstige score. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens (bestaande uit 9098 kinderen) dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 4.2 Resultaten psychosociaal functioneren kinderen (9-12 jr.) IJsselstein Regio Hoe gaan de kinderen met elkaar om? Ongunstige score sociale relaties Werd (wel eens) gepest in afgelopen 3 maanden Werd regelmatig gepest (1 keer per week of vaker) Deed (wel eens) mee aan pesten in afgelopen 3 maanden Ongunstige score agressie 3 4 Hoe voelen de kinderen zich op school? Ongunstige score concentratie Ongunstige score welbevinden op school Ongunstige score relatie met leerkracht Staan de kinderen stevig in hun schoenen? Ongunstige score zelfvertrouwen Ongunstige score faalangst Ongunstige score assertiviteit 6 8 Doen de kinderen wel eens dingen die niet mogen? Stelen, vernielen tenminste eenmaal in het afg. jaar Bron: Schoolkracht Hoe gaan de kinderen met elkaar om? Dit domein betreft sociale relaties (het kunnen aangaan en onderhouden van relaties met andere kinderen en de steun van andere kinderen op school), pesten en agressie (snel boos, heeft gevochten of ruzie gemaakt). Bij pesten gaat het in de meeste gevallen om verbale vormen van pesten, zoals uitgescholden worden of dat er vervelende dingen over het kind verteld worden. Al de aspecten in dit domein hangen met elkaar samen: kinderen die problemen hebben op het terrein van sociale relaties, worden ook vaker gepest en zijn vaker agressief (hebben gevochten, ruzie gemaakt of zijn boos geweest). Kinderen die gepest worden of zelf meedoen aan pesten, melden meer agressieproblemen. 14

15 Hoe voelen de kinderen zich op school? Dit domein betreft concentratieproblemen (moeite hebben om de aandacht bij individueel en klassikaal werk te houden), welbevinden op school en de relatie met de leerkrachten op school. Het welbevinden op school hangt duidelijk samen met de relatie met de leerkracht: hoe positiever de leerlingen zijn over de leerkrachten, des te beter hebben ze het naar hun zin op school. Daarnaast hangt het welbevinden op school samen met veel andere aspecten van psychosociale problematiek, zoals faalangst, sociale relaties en concentratieproblemen. Staan de kinderen stevig in hun schoenen? In dit domein komen zelfvertrouwen, faalangst (angstig wanneer iets gepresteerd moet worden) en assertiviteit (bijvoorbeeld voor zichzelf opkomen) aan de orde. Er is een duidelijke samenhang tussen zelfvertrouwen en faalangst: kinderen die problemen met zelfvertrouwen rapporteren, hebben ook vaker faalangst. Doen de kinderen wel eens dingen die niet mogen? De kinderen is gevraagd of ze zich het afgelopen jaar schuldig hebben gemaakt aan diefstal uit winkels of andere openbare gelegenheden en vandalisme. Totaal score psychosociaal functioneren Op basis van vijf van de bovengenoemde onderwerpen 4 is een totaalscore psychosociaal functioneren berekend. In de onderstaande tabel is het percentage kinderen weergegeven naar wijk/subkern, dat op drie of meer van deze onderwerpen een ongunstige score hebben. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. Tabel 4.3 Drie of meer psychosociale problemen naar wijk/subkern (9-12 jr.) Wijk/subkern 3 of meer psychosociale problemen Binnenstad 8 IJsselveld 8 Achterveld 11 Zenderpark 7 Bron: Schoolkracht Trends (regionaal) Het percentage kinderen (9-12 jr.) dat (wel eens) mee deed aan pesten in de periode tot is iets gedaald van 31 naar 25. Ook het percentage kinderen met een ongunstige score op de relatie met de leerkracht is in deze vierjarige periode licht gedaald (van 23 naar 20). Het percentage kinderen met een ongunstige score op drie of meer items van psychosociaal functioneren is gelijk gebleven. Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat jongens vaker gedragsproblemen zoals agressief gedrag, meedoen met pesten en delinquent gedrag rapporteren dan meisjes. Ook voelen zij zich minder goed op school dan meisjes. Meisjes staan daarentegen minder stevig in hun schoenen dan jongens en rapporteren vaker problemen met zelfwaardering, faalangst en assertiviteit. Verder blijkt dat leerlingen van lagere groepen vaker worden gepest en minder stevig in hun schoenen staan dan leerlingen van de hogere groepen. Tot slot komt uit de regionale cijfers naar voren dat allochtone kinderen ongunstiger scoren op het kunnen aangaan en onderhouden van relaties met andere kinderen dan autochtone kinderen. Daarnaast doen zij vaker mee aan pesten dan autochtone leerlingen. 4 Sociale relaties, agressie, concentratie, zelfvertrouwen, faalangst en assertiviteit. 15

16 5. Leefgewoonten 5.1 Voedingsgewoonten Ongezonde voeding kan bijdragen aan de ontwikkeling van overgewicht en chronische aandoeningen (zoals diabetes mellitus, hart- en vaatziekten). Veel voedingsgewoonten worden in de jeugd gevormd. Een goede voeding begint met elke dag ontbijten. Het overslaan van het ontbijt kan de concentratie en prestaties van kinderen ongunstig beïnvloeden. Daarnaast kan het leiden tot een groter gebruik van tussendoortjes. Tussendoortjes vormen een risicofactor voor overgewicht en een onevenwichtig voedingspatroon. Ook neemt met de toename van het aantal eetmomenten de kans op gaatjes in het gebit toe. Frequent gebruik van suikerhoudende dranken verhoogt daarnaast de kans op overgewicht en gaatjes in het gebit. Tot slot raadt het Voedingscentrum aan elke dag 2 stuks fruit te eten. In de onderstaande tabel staan de resultaten over de voedingsgewoonten van de kinderen. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 5.1 Kinderen met ongezonde voedingsgewoonten Basisonderwijs Voortgezet onderwijs jarigen IJsselstein Regio 9-12 jarigen IJsselstein Regio Minder dan 5 dagen per week ontbijten Eet niet dagelijks fruit Eet totaal meer dan 3 tussendoortjes per dag Drinkt totaal meer dan 3 glazen zoete dranken per dag Bron: Schoolkracht In de onderstaande tabel is het percentage kinderen dat minder dan 5 dagen per week ontbijt, weergegeven naar wijk/subkern. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. Tabel 5.2 Kinderen dat minder dan 5 dagen per week ontbijt, per wijk/subkern Wijk/subkern minder dan 5 dagen ontbijten Basisonderwijs 9-12 jarigen minder dan 5 dagen ontbijten Voortgezet onderwijs jarigen Achterveld, Binnenstad, IJsselstein-Zuid, Kasteelkwartier en Panoven 7 14 Noordijsseldijk, IJsselveld, Europakwartier, Hazenveld, Overwaard 2 11 Achtersloot-West en Stuivenbergweg 5 5 Provincialeweg 4 16 Bron: Schoolkracht Trends (regionaal) De voedingsgewoonten van 9-12 jarigen zijn niet veranderd in de periode 2006/ /

17 Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat allochtone leerlingen minder vaak ontbijten dan autochtone leerlingen. Autochtone kinderen eten daarentegen minder vaak fruit en vaker tussendoortjes dan allochtone kinderen. Verder eten jongens minder vaak fruit, vaker meer dan 3 tussendoortjes per dag en drinken zij vaker zoete dranken dan meisjes. Tot slot drinken kinderen uit groep 8 meer zoete drankjes dan de kinderen in de lagere groepen. De voedingsgewoonten van jongeren op het lwoo/vmbo zijn ongunstiger vergeleken met havo/vwo-leerlingen. Verder zijn, per onderwijsniveau bekeken, de voedingsgewoontes van jongeren ongunstiger naar mate ze ouder zijn. 5.2 Tanden poetsen Het Ivoren Kruis adviseert twee maal per dag de tanden te poetsen. Het percentage kinderen (9-12 jr.) in de gemeente IJsselstein dat hier niet aan voldoet is 15 (Bron: Schoolkracht). Dit percentage komt is gunstiger dan het regionale gemiddelde (20). Trends (regionaal) Het tandenpoetsgedrag bij kinderen van 9-12 jaar is niet veranderd in de periode 2006/ /2010. Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat jongens minder vaak tweemaal per dag hun tanden poetsen dan meisjes. 5.3 Beweging Sport en beweging vergroot het zelfvertrouwen van kinderen, bevordert de grove motoriek en vermindert de kans op verschillende chronische aandoeningen en overgewicht. Voor jeugdigen (jonger dan 18 jaar) wordt volgens de Nederlandse norm gezond bewegen dagelijks tenminste 60 minuten matig intensieve lichamelijke activiteit aanbevolen; bovendien dient deze minimaal tweemaal per week gericht te zijn op het verbeteren en handhaven van lichamelijke fitheid. De mate waarin kinderen tv/video/dvd kijken en achter de computer zitten, heeft een ongunstige invloed op het ontwikkelen van overgewicht. In de onderstaande tabel staan de resultaten over beweging. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 5.3 Kinderen met een ongewenst beweegpatroon. Basisonderwijs 9-12 jarigen IJsselstein Regio Voortgezet onderwijs jarigen IJsselstein Regio Geen lid sportclub Voldoet niet aan norm voor gezond bewegen uur of meer per dag tv/video/dvd kijken uur of meer per dag computeren Totaal 2 uur of meer per dag tv/video/dvd kijken en/of computeren Minder dan een half uur per dag buiten spelen Bron: Schoolkracht 17

18 In de onderstaande tabel is het percentage kinderen weergegeven dat geen lid is van een sportclub naar wijk/subkern. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. Tabel 5.4 Kinderen dat geen lid is van een sportvereniging, per wijk/subkern Wijk/subkern geen lid sportvereniging Basisonderwijs geen lid sportvereniging Voortgezet onderwijs jarigen 9-12 jarigen Achterveld, Binnenstad, IJsselstein-Zuid, Kasteelkwartier en Panoven Noordijsseldijk, IJsselveld, Europakwartier, Hazenveld, Overwaard Achtersloot-West en Stuivenbergweg Provincialeweg Bron: Schoolkracht Trends (regionaal) In figuur 5.1 is te zien dat er een ongunstige trend is op regionaal niveau voor sportdeelname en bewegen bij 9-12 jarigen. Het aantal leerlingen in die leeftijdsgroep dat niet voldoet aan de beweegnorm, geen lid is van een sportclub en minder dan een half uur per dag buiten speelt is toegenomen. Figuur 5.1 Trend: kinderen (9-12 jr.) dat geen lid is van een sportclub en minder dan een half uur per dag buiten speelt, naar onderzoeksjaar Bron: Schoolkracht geen lid sportclub minder dan een half uur/dag buiten spelen Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat meisjes in vergelijking met jongens minder vaak lid zijn van een sportclub, ze voldoen ook minder vaak aan de beweegnorm en spelen minder vaak buiten. Aan de andere kant besteden jongens meer uren aan tv-kijken en (vooral) computeren dan meisjes. Leerlingen van groep 6 zijn minder vaak lid van een sportclub en voldoen minder vaak aan de beweegnorm dan de leerlingen van de hogere groepen. De tijd besteed aan tv-kijken en computeren neemt toe met de leeftijd. Tot slot zijn allochtone kinderen minder vaak lid van een sportclub vergeleken met Nederlandse kinderen. Zij voldoen ook minder vaak aan de beweegnorm, spelen minder vaak buiten en rapporteren ook meer tv te kijken en te computeren dan autochtone kinderen. Lwoo/vmbo-jongeren zijn vaker inactief dan havo/vwo-jongeren. Verder zijn, per onderwijsniveau bekeken, de beweeggewoonten van jongeren op het voortgezet onderwijs ongunstiger naar mate ze ouder zijn. 18

19 5.4 Genotmiddelengebruik Roken heeft belangrijke gevolgen voor de gezondheid op latere leeftijd en kan leiden tot longkanker, hart- en vaatziekten en vroeg overlijden. Als jongeren beginnen met roken is dat een belangrijke voorspeller voor roken op latere leeftijd. Het gebruik van grote hoeveelheden alcohol heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid en voor het sociaal functioneren en het presteren op school. Het jong beginnen met drinken van alcohol kan ertoe leiden dat al op jonge leeftijd veel alcohol wordt gedronken. In tabel 5.5 staat weergegeven hoeveel leerlingen van de bovenbouw van het basisonderwijs wel eens alcohol hebben gedronken. Bij de meeste van hen gaat het om een paar keer een slokje (37). 7 geeft aan af en toe maar niet iedere week alcohol te drinken. Uit onderzoek is gebleken dat jongeren vaak thuis beginnen met het drinken van alcohol. Naast feitelijk alcoholgebruik is daarom in het Schoolkracht basisonderwijs onderzoek ook gevraagd of kinderen thuis alcohol mogen drinken van hun ouders. In tabel 5.5 staan de resultaten weergegeven. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 5.5 Kinderen (9-12 jr.) dat genotmiddelen gebruikt Basisonderwijs 9-12 jarigen IJsselstein Regio Wel eens gerookt 8 5 Thuis blootgesteld aan rook Wel eens alcohol gedronken Mag thuis alcohol drinken van ouders 8 7 Bron: Schoolkracht In de puberteit beginnen jongeren (meer) te experimenteren met roken, alcohol drinken en drugsgebruik. In tabel 5.6 zijn de resultaten voor roken, alcohol- en softdruggebruik weergegeven voor jongeren op het voortgezet onderwijs. Onder binge-drinken wordt verstaan: minimaal één keer per maand 5 of meer glazen alcohol op één dag drinken. Tabel 5.6 Kinderen (12-18 jr.) dat genotmiddelen gebruikt Voortgezet onderwijs jarigen IJsselstein Regio Rookt Afgelopen 4 weken alcohol gebruikt Afgelopen 4 weken alcohol gebruikt < 16 jaar Afgelopen 4 weken aan binge-drinken gedaan Afgelopen 4 weken dronken geweest Ouders vinden alcoholgebruik goed, zeggen er niets van of weten het niet Afgelopen weken hasj of wiet gebruikt 7 6 Bron: Schoolkracht 19

20 41 van de alcohol drinkende jongeren in de gemeente IJsselstein gaf aan zelf nooit alcohol te kopen, maar het te krijgen. Als jongeren alcohol kopen, doen ze dit het meest frequent in de supermarkt. Opvallend is dat 59 van de alcohol drinkende jongeren in IJsselstein jonger dan 16 jaar zelf wel eens alcohol koopt, bijvoorbeeld in supermarkt, slijterij of café. Verder blijkt dat ruim de helft van de alcoholdrinkers in gemeente IJsselstein aangeeft meestal thuis met anderen of bij anderen thuis te drinken. In de onderstaande tabel is het percentage kinderen weergegeven dat wel eens alcohol heeft gedronken naar wijk/subkern. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. Tabel 5.7 Kinderen dat alcohol drinkt naar wijk/subkern Wijk/subkern wel eens alcohol gedronken Basisonderwijs 9-12 jarigen wel eens alcohol gedronken Voortgezet onderwijs jarigen Achterveld, Binnenstad, IJsselstein-Zuid, Kasteelkwartier en Panoven Noordijsseldijk, IJsselveld, Europakwartier, Hazenveld, Overwaard Achtersloot-West en Stuivenbergweg Provincialeweg Bron: Schoolkracht Trends (regionaal) In figuur 5.2 is te zien dat er een gunstige trend is op regionaal niveau voor alcohol gebruik en thuis alcohol mogen drinken bij 9-12 jarigen. Ook is er bij deze groep een gunstige trend voor passief roken: het percentage kinderen dat thuis bloot gesteld wordt aan rook is in de periode 2006/2007 tot 2009/2010 gedaald van 24 naar 20. Figuur 5.2 Trend: kinderen (9-12 jr.) dat wel eens alcohol heeft gedronken en thuis alcohol mag drinken, naar onderzoeksjaar wel eens alcohol gedronken mag thuis alcohol drinken 20

21 Risicogroepen (regionaal) Jongens (9-12 jr.) hebben vaker dan meisjes wel eens gerookt en alcohol gedronken. Op het voortgezet onderwijs gebruiken jongens iets vaker en iets meer alcohol dan meisjes, doen vaker aan binge-drinken en gebruiken vaker hasj of wiet. Hoe ouder de kinderen/jongeren zijn, hoe vaker zij roken, (overmatig) alcohol drinken en drugs gebruiken. Verder blijkt dat lwoo/vmbo-jongeren vaker roken en (overmatig) alcohol en hasj of wiet gebruiken dan havo/vwo-jongeren. Allochtone leerlingen hebben minder vaak alcohol gedronken dan autochtone leerlingen. Verder blijkt dat jongens vaker dan meisjes thuis alcohol mogen drinken van hun ouders en allochtone leerlingen minder vaak dan autochtone leerlingen. 5.5 Seksueel gedrag Jongeren beginnen in hun puberteit seksuele ervaring op te doen. Het is belangrijk dat als zij tot geslachtsgemeenschap komen, dit niet tegen hun zin gebeurt en dat dit op een veilige manier gebeurt o.a. in verband met het risico op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s). In tabel 5.7 zijn de resultaten over seksueel gedrag weergegeven. Tabel 5.8 Seksueel gedrag kinderen (12-18 jr.) Voortgezet onderwijs jarigen IJsselstein Regio Heeft geslachtsgemeenschap gehad Gebruikte laatste keer geen condoom Bron: Schoolkracht Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat jongens vaker dan meisjes geslachtsgemeenschap hebben gehad. Met name jongeren uit de hogere klassen van het voortgezet onderwijs hebben ervaring met geslachtsgemeenschap. Zij hebben ook vaker de laatste keer geen condoom gebruikt. Daarnaast hebben lwoo/vmbo-jongeren vaker ervaring met geslachtsgemeenschap dan havo/vwo-jongeren. Er is echter geen verschil in condoomgebruik tussen deze groepen. Van de jongeren met seksuele ervaring gaf 2 aan wel eens een soa te hebben gehad en 9 gaf aan wel eens geld of een andere beloning te hebben gehad in ruil voor seks. Daarnaast gaf 13 van de jongeren aan dat ze meisjes op school kennen die met een loverboy omgaan. Dit percentage is hoger dan het regionale gemiddelde (9). 21

22 6. Sociale omgeving 6.1 Thuissituatie De situatie waarin kinderen thuis opgroeien is van groot belang voor hun ontwikkeling en gezondheid. Enerzijds valt hierbij te denken aan de materiële omstandigheden waarin kinderen opgroeien. Uit onderzoek is bekend dat opgroeien in armoede een negatief effect heeft op de cognitieve, emotionele en fysieke ontwikkeling van kinderen. Anderzijds is een veilig thuis, een plek waar men zich geborgen en beschermd weet een belangrijke basis voor een gezonde ontwikkeling van kinderen tot zelfstandige volwassen burgers. Het leven in een uitkeringsgezin, lage opleiding van ouders en het opgroeien in een eenoudergezin kunnen hierbij een risicofactor zijn. In de onderstaande tabel is een overzicht van deze risicofactoren in gemeente IJsselstein weergegeven. Tabel 6.1 Risicofactoren in gezinssituatie IJsselstein Regio Kinderen (4 t/m 12 jr.) met laagopgeleide ouders t/m 17 jarigen in uitkeringsgezinnen 4 3 Eenoudergezinnen 7 6 Bron: Kinderen in Tel 2010 Op basis van de percentages kan berekend worden dat in gemeente IJsselstein naar schatting 317 kinderen in een uitkeringsgezin leven en 582 kinderen laagopgeleide ouders hebben. Daarnaast waren in kinderen in IJsselstein (jonger dan 18 jr) bij een echtscheiding betrokken (bron: CBS). Trends In de onderstaande figuur zijn de trends van deze risicofactoren over de afgelopen 5 jaar weergegeven. Figuur 6.1 Trend: kinderen met risicofactoren gezinssituatie naar onderzoeksjaar Bron: Kinderen in Tel

23 Wanneer er echt problemen zijn in een gezin, kan dat een negatieve weerslag hebben op het kind. Uit onderzoek blijkt dat het hebben van een langdurig zieke ouder bij kinderen kan leiden tot emotionele en gedragsproblemen. De aard van de problemen van kinderen hangt af van hun leeftijdsfase en verschilt per kind. In de onderstaande tabel zijn een aantal problematische situaties weergegeven waar kinderen mee te maken kunnen hebben. Tabel 6.2 Problematiek in gezinssituatie (0-17 jr.) IJsselstein Regio Ouder(s) met risicovolle of problematische schulden * 6 9 Ouder(s) die het afgelopen jaar slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld 6 7 Ouder(s) met hoog risico op angst/depressie 3 3 Ouder(s) met overmatig alcoholgebruik 8 7 Ouder(s) sterk belemmerd in functioneren door chronische ziekte 7 4 Bron: GGD monitor volwassenen 2008 * Schulden zijn risicovol wanneer aan minimaal één van de volgende criteria is voldaan: er zijn meer dan 3 schuldeisers, een betalingsachterstand duurt langer dan 12 maanden, een betalingsachterstand is groter dan 1.000,- of een betalingsachterstand kan niet zelfstandig binnen 12 maanden worden opgelost. Schulden zijn problematisch wanneer aan twee of meer van de criteria voor een risicovolle schuld wordt voldaan. Op basis van de percentages is een schatting 5 te maken om hoeveel kinderen het in gemeente IJsselstein gaat die met deze problemen te maken hebben. 1 in de tabel komt overeen met ongeveer 116 kinderen. Dat wil zeggen dat in gemeente IJsselstein bijvoorbeeld 6 x 116 kinderen= 696 kinderen wonen met ouder(s) met risicovolle of problematische schulden. Mantelzorg Kinderen die opgroeien met een langdurig zieke ouder, worden ook wel 'jonge mantelzorgers' genoemd. Zij zorgen voor hun ouder door praktische en/of emotionele steun te geven. Uit het Schoolkracht onderzoek onder jongeren op het voortgezet onderwijs kwam naar voren dat 7 van de schoolgaande jarigen uit de gemeente IJsselstein soms tot vaak thuis mantelzorg verleent. Meisjes doen dat vaker dan jongens en jongeren uit een eenoudergezin vaker dan jongeren die niet in een eenoudergezin wonen. Uit het Schoolkracht onderzoek komt naar voren dat jongeren die mantelzorg verlenen vaker emotionele- of gedragsproblemen hebben, vaker van school verzuimen en vaker alcohol of drugs gebruiken dan andere jongeren. 6.2 Kindermishandeling Ook kindermishandeling vormt een bedreiging voor de ontwikkeling van een kind. Volgens de Wet op de jeugdzorg is kindermishandeling elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel. 5 Aantal huishoudens met kinderen in gemeente IJsselstein x gemiddeld aantal kinderen per gezin in gemeente IJsselstein x percentage problematiek /

24 Vermoedens van kindermishandeling Sinds 2007 worden, volgens de richtlijnen van de Inspectie voor Volksgezondheid, tijdens de individuele gezondheidsonderzoeken (inclusief extra onderzoeken (controles, onderzoek op indicatie)) van de jeugdgezondheidszorg vermoedens van kindermishandeling geregistreerd. In gemeente IJsselstein werd in de afgelopen twee schooljaren bij 2 ( ) en 1 ( ) van de onderzochte kinderen een vermoeden van kindermishandeling geregistreerd (regio 1,9 en 1,4). Uit regionale cijfers blijkt dat de meeste vermoedens van kindermishandeling zijn geregistreerd bij het uitgebreid sociaal medisch onderzoek (USMO). Dit onderzoek vindt plaats op indicatie voordat overplaatsing naar speciaal onderwijs geregeld kan worden. Ook bij extra onderzoek en in het speciaal onderwijs zijn veel vermoedens van kindermishandeling geregistreerd. Meldingen van kindermishandeling Bureau Jeugdzorg heeft een Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Iedereen die zich zorgen maakt over een kind in zijn of haar omgeving kan contact opnemen met een AMK. Iedereen mag contact opnemen met een AMK. Het gebeurt echter zelden dat een mishandeld kind of iemand anders uit het gezin waar kindermishandeling speelt dat zelf doet. Veel vaker zijn het mensen uit de privéomgeving van een gezin die zich tot een AMK wenden, zoals buren, kennissen en familie. Van alle meldingen is 26 afkomstig van personen uit de privéomgeving en 74 van beroepskrachten uit diverse sectoren (vooral de politie) (GGD Monitor OGGZ, 2009). In 2008 werden 37 kinderen per jarige IJsselsteinse kinderen gemeld bij het AMK. In de gehele regio was dat 41 per Trends In de onderstaande figuur zijn de trends in meldingen van kindermishandeling in de gemeente IJsselstein weergegeven van de afgelopen jaren. Een toe- of afname kan enerzijds betekenen dat kindermishandeling meer of minder voorkomt. Anderzijds kan het ook betekenen dat het meldingssysteem beter of minder goed functioneert. Figuur 6.2 Trend: aantal meldingen AMK per kinderen naar onderzoeksjaar Bron: kinderen in Tel

25 6.3 Schoolbeleving Net als de thuissituatie, kan ook de schoolsituatie van invloed op het (psychisch) welbevinden van de leerlingen en hun functioneren. De sfeer op school, relaties met klasgenoten, leerkrachten en de zorgstructuur op school spelen hier bij een belangrijke rol. In de onderstaande tabel zijn de resultaten van de gemeente IJsselstein weergeven van ziekteverzuim, spijbelen en voortijdig schoolverlaten. Tabel 6.3 Problematiek in gezinssituatie (0-17 jr.) IJsselstein Regio Spijbelen afgelopen 4 weken, jarigen Schoolverzuim door ziekte afgelopen 4 weken, jarigen Voortijdig schoolverlaters 3,58 3,71 Bron: Schoolkracht, Kinderen in Tel Ziekteverzuim kan verschillende oorzaken hebben. Niet altijd is een duidelijke lichamelijke oorzaak aan te wijzen. Ook klachten zoals hoofdpijn of vermoeidheid, of klachten van psychosociale aard kunnen leiden tot schoolverzuim. Als een leerling een les zonder geldige reden mist, is er sprake van spijbelen. De oorzaken van spijbelen zijn velerlei. Het kunnen problemen op school zijn: schoolprestaties, faalangst, prestatiedruk, relatie leerling-docent of groepsdruk. Maar ook de schoolomgeving kan een rol spelen. Aanwezigheid van cafés of winkels bevorderen spijbelen, evenals bijbaantjes. Veelvuldig spijbelen en verzuim vormen risicofactoren voor het voortijdig schoolverlaten en het ontstaan van allerlei probleemgedrag. 6.4 Buurtbeleving De openbare ruimte is bepalend voor de speel- en beweegmogelijkheden van kinderen en heeft directe invloed op de gezondheid van kinderen en jongeren. Steeds minder kinderen in Nederland spelen buiten. Een oorzaak is dat ouders het te onveilig vinden (o.a. vanwege verkeerssituatie). Daarnaast is ruimte schaars, vooral in de stedelijke gebieden door maatschappelijke ontwikkelingen als economische groei, toename van het verkeer en de behoefte aan grond voor woningbouw en bedrijfsterreinen. In de onderstaande tabel is per wijk/subkern in gemeente IJsselstein weergegeven hoe kinderen (9-12 jr.) hun buurt ervaren en hoeveel ze buiten spelen. Tabel 6.4 Buurtbeleving en buiten spelen kinderen (9-12 jr.) naar wijk/subkern Wijk/subkern buurt niet leuk voelt zich soms/(heel) vaak onveilig geen goede plek om buiten te spelen minder dan een half uur per dag buiten spelen Binnenstad IJsselveld Achterveld Zenderpark Bron: Schoolkracht 25