GGD Midden-Nederland Jeugdgezondheidsmonitor

Transcriptie

1 GGD Midden-Nederland Jeugdgezondheidsmonitor Amersfoort Clothilde Bun, epidemioloog Nelleke de Vos, epidemioloog

2 2

3 Inhoudsopgave 1. Kernboodschappen Inleiding Lichamelijke gezondheid Lichamelijke fitheid Overgewicht Ondergewicht Lijnen en lichaamsbeeld Psychische gezondheid Resultaten uit de jeugdgezondheidszorg Resultaten uit Schoolkracht basisonderwijs Leefgewoonten Voedingsgewoonten Tanden poetsen Beweging Genotmiddelengebruik Sociale omgeving Thuissituatie Kindermishandeling Schoolbeleving Buurtbeleving Fysieke omgeving Zorg en preventie Activiteiten jeugdgezondheidszorg Indicatie jeugdzorg Vaccinaties Behoefte aan opvoedingsondersteuning...40 Bijlage 1. Kenmerken onderzochte kinderen...43 Bijlage 2. Aantal jeugdigen per leeftijdscategorie en demografische trend

4 4

5 1. Kernboodschappen Gezond gewicht blijft aandacht vergen Eén op de zeven kinderen te zwaar Overgewicht, met name tijdens de adolescentie, is een belangrijke voorspeller van overgewicht op volwassen leeftijd en heeft veel consequenties. Het leidt zowel bij volwassenen als bij kinderen tot een verhoogde kans op sterfte, verschillende chronische ziekten zoals suikerziekte, hart- en vaatziekten, aandoeningen aan het bewegingsapparaat en een verminderde kwaliteit van leven. Gemiddeld 14% van de kinderen in Amersfoort heeft overgewicht. Dit percentage is vergelijkbaar met het regionale gemiddelde en is de afgelopen 5 jaar redelijk stabiel gebleven. In de aandachtswijken Kruiskamp-Koppel, Randenbroek-Schuilenburg en Liendert-Rustenburg komt overgewicht duidelijk vaker voor dan gemiddeld in de regio en in de overige wijken van Amersfoort. Positief is wel dat het verschil in het percentage te dikke kleuters de afgelopen 5 jaar in deze wijken ten opzichte van het Amersfoortse gemiddelde kleiner is geworden. Bij 9-11 jarigen is het percentage kinderen met overgewicht in deze wijken redelijk stabiel gebleven. Bij jarigen in deze wijken is echter sprake van een stijgende trend in het percentage jongeren met overgewicht over de afgelopen 5 jaren (m.u.v. Randenbroek- Schuilenburg). Zoals bekend spelen voldoende beweging en een gezonde voeding met dagelijks een ontbijt en niet meer dan drie tussendoortjes een belangrijke rol bij de preventie van overgewicht. Naarmate jongeren ouder worden, wordt hun eet- en beweegpatroon ongezonder. De cijfers in dit rapport laten onder andere zien dat het ontbijtgedrag van de kinderen een duidelijke daling vertoont als ze naar het voortgezet onderwijs gaan en ongunstiger is vergeleken met regionale cijfers. Dit geldt ook voor het lidmaatschap van een sportclub en het voldoen aan de beweegnorm. De aandachtswijken Soesterkwartier, Kruiskamp-Koppel, Randenbroek-Schuilenburg en Liendert-Rustenburg springen er in negatieve zin uit wat betreft voedingsgewoonten en bewegen. Ook de inrichting van de openbare ruimte is van belang voor de speel en beweegmogelijkheden van kinderen en is daarom van belang bij de preventie van overgewicht. Kinderen in bovengenoemde aandachtswijken scoren eveneens relatief ongunstig op buurtbeleving. Het project B. Slim beweeg meer en eet gezond richt zich op het voorkomen van overgewicht bij kinderen. De cijfers laten zien dat dit in de aandachtswijken hard nodig blijft. Gezien de ontwikkelingen bij de 13- en 14-jarigen is het advies de komende jaren B.Slim meer in te gaan zetten op het bereiken van deze leeftijdsgroep. Dit kan bijvoorbeeld door middelbare scholen te ondersteunen bij het opzetten van gezonde schoolkantines en meer in te zetten op sport en beweegactiviteiten voor jongeren. Genotmiddelengebruik blijvend punt van aandacht Het jong beginnen met drinken van alcohol kan ertoe leiden dat al op jonge leeftijd véél alcohol wordt gedronken. Het gebruik van grote hoeveelheden alcohol heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid en voor het sociaal functioneren en het presteren op school. De inspanningen van de laatste jaren om jongeren en hun ouders te doen inzien dat alcoholgebruik vóór het 16de levensjaar schadelijk is, lijken vruchten af te werpen. De cijfers laten zien dat er een gunstige trend is voor alcoholgebruik en thuis alcohol mogen drinken bij 9-12 jarigen. Het alcoholgebruik in Amersfoort is zowel onder basisschool leerlingen als leerlingen van de middelbare school lager dan gemiddeld in de regio. Reden tot tevredenheid is er echter nog niet: nog steeds drinken jongeren onder de 16 alcohol en áls jongeren drinken, drinken zij nog steeds veel. Zo hebben bijna vier op de tien basisschoolleerlingen uit Amersfoort al kennis gemaakt met alcohol. Vier op de 5

6 tien middelbare scholieren hebben in de maand voorafgaand aan het onderzoek alcohol gedronken en een kwart heeft in die periode aan binge drinken gedaan. Een op de twintig basisschool leerlingen geeft aan thuis alcohol te mogen drinken van hun ouders en zeven op de tien ouders van middelbare scholieren in Amersfoort keuren het alcoholgebruik van hun kind goed, zeggen er niets van, of weten niet dat hun kind alcohol gebruikt. Ouders zijn een belangrijke doelgroep bij de aanpak van alcoholgebruik bij jongeren. Zij hebben meer invloed op het drinkgedrag van hun kinderen dan zij zelf denken. Regels stellen en het goede voorbeeld geven helpt. Verder geeft bijna de helft van de alcohol drinkende jongeren onder de 16 aan zelf wel eens alcohol te kopen in een supermarkt, café of slijterij. Hier ligt een taak van de gemeente in de handhaving van de wettelijke regels. Eind 2008 is het project Amersfoort Fris van start gegaan. Een integraal plan voor de periode dat zich richtte op de omgeving van jongeren: scholen, ouders, alcoholverstrekkers en sportclubs. Het project is geëindigd, maar een aantal interventies worden gecontinueerd, waaronder de Alcoholvrije School. Het doel is om zoveel mogelijk scholen in Amersfoort geheel alcoholvrij te maken. Scholen willen vaak alcoholvrij worden, maar dit kost tijd en ondersteuning. Daarom is het belangrijk dit de komende jaren te continueren, evenals de uitleen van alcoholtesters aan scholen. Daarnaast wordt aanbevolen om de boodschap dat alcohol schadelijk is voor jongeren te blijven verspreiden via de media. Teveel mensen zijn zich hier nog steeds niet bewust van en daarnaast creëert het draagvlak voor activiteiten in het kader van alcoholmatiging. Psychisch welbevinden van kinderen: school- en thuissituatie van belang Vroegsignalering van psychische problemen van groot belang Psychische problemen in de jeugd zijn vaak een voorloper van problemen in de volwassenheid. Psychische problemen leiden tot veel verlies aan kwaliteit van leven van kinderen en hun directe omgeving. Vroegsignalering is daarom van groot belang. Uit de gegevens van door ouders ingevulde vragenlijsten voor de gezondheidsonderzoeken van de Jeugdgezondheidszorg komt naar voren dat respectievelijk 5 en 13% van de 5-6 jarigen en 9-11 jarigen een indicatie heeft voor psychische problemen. De wijken Soesterkwartier, Kruiskamp-Koppel en Liendert-Rustenburg scoren hierop relatief ongunstig. Uit de Schoolkracht vragenlijsten komt naar voren dat 6% van de kinderen (9-12 jaar) op drie of meer onderwerpen m.b.t. sociale relaties, agressie, concentratie, zelfvertrouwen, faalangst en assertiviteit ongunstig scoort. Dit is lager dan regionaal (9%). Veilig schoolklimaat van belang voor een goede ontwikkeling van kinderen De sociale relaties die kinderen op school met andere kinderen en met de leerkrachten hebben, zijn van belang voor een goede ontwikkeling van kinderen en bepalen voor een belangrijk deel of ze het leuk vinden op school. Ook de schoolprestaties worden hierdoor beïnvloed. Ongeveer een derde van de leerlingen scoort ongunstig m.b.t. het welbevinden op school. Dit is lager dan gemiddeld in de regio. Eveneens een derde van de leerlingen is in de afgelopen 3 maanden wel eens gepest. Gezien het schadelijke effect van pesten op de ontwikkeling en welbevinden van kinderen is het van belang structureel aandacht te (blijven) besteden aan een veilig schoolklimaat. Ook in Amersfoort groeien kinderen op in problematische gezinssituaties Wanneer er problemen zijn in een gezin, kan dat een negatieve weerslag hebben op het kind. 9% van de kinderen in Amersfoort, omgerekend ca kinderen, woont met ouder(s) met risicovolle of problematische schulden. Ook groeien veel kinderen op in gezinnen waarin ouders overmatig alcohol gebruiken, met huiselijk geweld, ouders met angst/depressieve klachten en chronisch zieke ouders. 6

7 Sport en bewegen scoort! Bewegen is goed voor zowel de lichamelijke (o.a. overgewicht, diabetes) als de geestelijke gezondheid (o.a. depressie). Sport en beweging vergroot daarnaast het zelfvertrouwen van kinderen en bevordert de grove motoriek. Ook is er een verband tussen sporten en bewegen en andere leefgewoonten: jongeren die minder bewegen, eten vaker ongezond, roken vaker en drinken vaker excessief alcohol. Sportstimulering onder achterstandskinderen in de kwetsbare wijken draagt niet alleen bij aan een betere gezondheid en weerbaarheid, maar ook aan participatie, integratie en opvoeding van de kinderen binnen de kaders van de georganiseerde sport. Deze moet dan wel in de buurt, dichtbij en toegankelijk zijn. Ook de inrichting van de openbare ruimte is van belang om bewegen en buiten spelen bij kinderen te stimuleren. De gemeente speelt bij dit alles als regisseur en makelaar een belangrijke rol. Centrum voor Jeugd en gezin kan centrale rol spelen bij preventie Investeren in preventie van problemen rondom kinderen en hun ouders van belang. Bovengenoemde problematiek en het feit dat het percentage kinderen met een indicatie voor jeugdzorg in Amersfoort (net als landelijk) nog steeds stijgt, pleit voor aandacht voor preventie bij deze groepen. Het Centrum voor Jeugd en Gezin kan hierbij een belangrijke rol vervullen door problemen vroegtijdig te signaleren en aan te pakken en bijvoorbeeld door het bieden van ondersteuning en advies bij opvoeding(sproblemen). Een gezonde en positieve opvoedingssituatie draagt immers bij tot een gezonde ontwikkeling van kinderen. Daarbij is aandacht voor het versterken van de pedagogische omgeving (civil society) tevens van belang. Sleutelbegrippen hierbij zijn: uitgaan van eigen kracht, versterken van netwerken, samenwerken rondom één gezin en het stimuleren van informele hulp en zorg. Hierdoor kunnen meer problemen in de eigen context opgelost worden. Investeren in jeugd loont Gezonde kinderen zijn van essentieel belang voor de toekomst. Gelukkig is de meerderheid van de jeugd lichamelijk, psychisch en sociaal gezond. Maar zoals bovenstaande cijfers laten zien zijn er wel tal van risicofactoren die deze gezondheid bedreigen. Sommige risicofactoren bij jeugdigen zijn algemeen van aard (bijvoorbeeld overgewicht), terwijl andere risicofactoren specifiek zijn voor bepaalde groepen (bijvoorbeeld kinderen die opgroeien binnen een gezin met problematische schulden), wijk (onveilige speelplek) of locatie (slecht geventileerde school). Daarnaast blijkt dat problemen ongelijk verdeeld zijn: de gezondheidssituatie en de leefgewoonten van kinderen met (ouders met) een lage sociaaleconomische status zijn ongunstiger dan van kinderen met (ouders met) een hoge sociaaleconomische status. In Amersfoort groeit 11% van de kinderen op in gezinnen met laagopgeleide ouders. Er is wel een duidelijke daling te zien over de periode in het percentage kinderen dat opgroeit in een gezin met laagopgeleide ouders, overeenkomstig de landelijke trend. De jeugdmonitor biedt de gemeente Amersfoort inzicht in de gezondheidssituatie, risicofactoren en risicogroepen van de jeugd en daarmee ook de terreinen waar binnen uw gemeente gezondheidswinst mogelijk is. Een aanbeveling aan de gemeente is om beleidsmatig goede verbindingen te onderhouden tussen lokaal gezondheidsbeleid en jeugdbeleid, waardoor meerwaarde kan ontstaan. Hetzelfde geldt voor samenwerking met de 1 e lijn (m.n. huisartsen, die eveneens van groot belang zijn voor vroegsignalering op tal van problemen, bij voorkeur in nauwe samenwerking met het CJG. 7

8 8

9 2. Inleiding In deze rapportage zijn alle beleidsrelevante gegevens over de jeugd in gemeente Amersfoort voor u op een rij gezet. Belangrijke gegevensbronnen zijn de gegevens verzameld bij de reguliere gezondheidsonderzoeken van de Jeugdgezondheidszorg en Schoolkracht. Bevindingen Jeugdgezondheidszorg De GGD voert jaarlijks individuele gezondheidsonderzoeken uit bij kinderen van groep 2 en groep 6-7 van het basisonderwijs en klas 2 van het voortgezet onderwijs. Daarnaast worden er follow-up onderzoeken gedaan en onderzoeken op indicatie (extra zorg). In deze rapportage zijn gegevens opgenomen die verzameld zijn in schooljaar In bijlage 1 zijn de achtergrondkenmerken van de onderzochte kinderen weergegeven. In de periode november-januari is een start gemaakt met het Digitaal Dossier Jeugdgezondheidszorg (DD-JGZ). De verwachting is dat medio 2011 de eerste bruikbare epidemiologische gegevens uit dit systeem gehaald kunnen worden. Dan zal het ook mogelijk zijn om gezondheidsgegevens over de 0-4 jarigen te verzamelen, te beginnen in de regio Eemland, waar sinds januari 2010 ook de 0-4 jarigenzorg bij de GGD is ondergebracht. Schoolkracht Het programma Schoolkracht wordt in een periode van vier jaar aangeboden aan alle basisscholen in de regio en om de vier jaar aan alle scholen voor voortgezet onderwijs in de regio. Het programma draait inmiddels vier jaar. Onderdeel van Schoolkracht is een jeugdgezondheidsmonitor die inzicht geeft in het lichamelijke en psychische welbevinden van kinderen. De gegevens worden verzameld bij leerlingen op basisscholen en voortgezet onderwijs via een digitale vragenlijst. Scholen krijgen vervolgens een schoolprofiel en één of enkele adviesgesprekken. Dit stimuleert scholen om een gericht schoolgezondheidsbeleid te ontwikkelen. Ter ondersteuning is een website ontwikkeld waar alle aanbod in de regio is weergegeven ( In deze rapportage zijn gegevens opgenomen van 9-12 jarige kinderen uit uw gemeente die in de periode een Schoolkracht-basisonderwijsvragenlijst hebben ingevuld én van jarige jongeren uit uw gemeente die in 2007 hebben meegedaan aan het Schoolkracht onderzoek op het voortgezet onderwijs. De gegevens van de jarige jongeren zijn reeds eerder aan u teruggekoppeld in de Monitor Jeugdgezondheid , maar zijn om een volledig beeld te geven van de jeugd in Amersfoort toch opgenomen in deze rapportage. De deelnemende scholen in gemeente Amersfoort en de achtergrondkenmerken van de kinderen die hieraan hebben meegedaan zijn weergegeven in bijlage 1. Overige gegevensbronnen Gegevens over de thuissituatie van kinderen en de behoefte van ouders aan opvoedingsondersteuning zijn verkregen uit de GGD monitor volwassenen. Aanvullend zijn gegevens opgenomen van kinderen in Tel (Verwey-Jonker Instituut) o.a. over kindermishandeling en indicaties voor jeugdzorg en gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek over aantallen jeugdigen en trends daarin (zie bijlage 2). De meeste cijfers die in deze rapportage vermeld staan, staan ook op de gezondheidsatlas ( Op deze atlas kunt u uw resultaten ook vergelijken met andere gemeenten en vindt u achtergrondinformatie over de onderwerpen en gebruikte vragenlijsten. We wensen u veel leesplezier en hopen dat u deze informatie kunt gebruiken om richting te geven aan het gemeentelijk beleid. Mocht u vragen hebben, dan kunt u contact opnemen met de epidemiologen Clothilde Bun (cbun@ggdmn.nl) of Nelleke de Vos (ndvos@ggdmn.nl) (tel ). 9

10 10

11 3. Lichamelijke gezondheid 3.1 Lichamelijke fitheid Als kinderen niet fit zijn, worden zij belemmerd in hun functioneren thuis en op school. Uit de resultaten van Schoolkracht blijkt dat 10% van de kinderen (9-12 jr.) aangeeft dat zij psychosomatische klachten (zoals hoofdpijn, buikpijn, moe, slecht slapen) hebben. In de gehele regio is dit 9%. Trends (regionaal) Uit regionale cijfers blijkt dat het percentage kinderen (9-12 jr.) dat psychosomatische klachten aangeeft in de periode tot iets (met 2%) is toegenomen. Risicogroepen (regionaal) Meisjes geven vaker dan jongens psychosomatische klachten aan en allochtone leerlingen vaker dan autochtone leerlingen. 3.2 Overgewicht Overgewicht vormt al jaren een toenemend probleem voor de volksgezondheid. Ook onder de jeugd is er in de afgelopen jaren een duidelijke toename in overgewicht geconstateerd. Overgewicht, met name tijdens de adolescentie, is een belangrijke voorspeller van overgewicht op volwassen leeftijd en heeft veel consequenties. Nu al neemt het aantal kinderen met diabetes door overgewicht toe. De belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van overgewicht is een verkeerde balans tussen eten en bewegen. Op basis van de lengte en het gewicht, dat gemeten wordt tijdens de individuele preventieve gezondheidsonderzoeken, wordt de Body Mass Index (BMI) berekend. Dit is het gewicht gedeeld door de lengte in het kwadraat. Op basis van internationaal onderzoek zijn voor kinderen leeftijdsspecifieke grenswaarden vastgesteld, waarvan afgeleid kan worden wanneer er sprake is van overgewicht en obesitas 1. In onderstaande figuur is het percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) weergegeven. Figuur 3.1 % Kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) jarigen 9-11 jarigen jarigen Het percentage kinderen met overgewicht is in de gemeente Amersfoort vergelijkbaar met het regionale gemiddelde. Amersfoort Regionaal gemiddelde Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn 1 Alle kinderen worden met kleding aan gewogen (in het rayon Eemland groep 2 vanaf schooljaar ). Alleen bij de jarigen wordt hiervoor gecorrigeerd door 1 kilogram van het lichaamsgewicht af te trekken alvorens de BMI te berekenen. Bij de overige kinderen is mogelijk sprake van een lichte overschatting van het percentage kinderen met overgewicht. 11

12 In de onderstaande tabel is het percentage kinderen met overgewicht naar wijk weergegeven. Hierbij zijn alle leeftijdsgroepen samengenomen. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij er voldoende kinderen (tenminste 50) zijn onderzocht. Tabel 3.1 % Kinderen (5-14 jr.) met overgewicht, naar wijk/subkern. Wijk % kinderen met overgewicht Stadskern, Zonnehof 12 Soesterkwartier 15 De Kruiskamp, De Koppel 26 Schothorst 15 Liendert, Rustenburg 20 Randenbroek, Schuilenburg 19 Vermeerkwartier, Leusderkwartier, De Berg 12 Zielhorst 14 Kattenbroek 12 Nieuwland 14 Vathorst 16 Hoogland 9 Hooglanderveen - Totaal 14 Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn Er zijn verschillen in het voorkomen van overgewicht per wijk/subkern. De wijken De Kruiskamp/De Koppel, Liendert/Rustenburg en Randenbroek/Schuilenburg scoren relatief ongunstig. Trends In figuur 3.2 zijn trends in overgewicht in de gemeente Amersfoort weergegeven over de afgelopen 5 jaar 2. Over deze periode is er geen significant verschil te zien in het percentage kinderen met overgewicht. Figuur 3.2 Trends: % kinderen (5-14 jr.) met overgewicht (inclusief obesitas), naar onderzoeksjaar Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn 2 In het rayon Eemland is bij de 5-6 jarigen sprake van een trendbreuk. Vóór schooljaar werd deze leeftijdsgroep zonder kleding aan gewogen, met ingang van mét kleding. In de figuur is hiervoor niet gecorrigeerd, voor de trend analyses wel. 12

13 Trendanalyses voor de vier B.Slim wijken De Kruiskamp/De Koppel, Liendert/Rustenburg, Randenbroek/Schuilenburg en Soesterkwartier laten het volgende zien: Bij 5- en 6 jarigen is sprake van een dalende trend in het percentage overgewicht over de afgelopen 5 jaren. Dit is echter alleen statistisch significant voor de wijk Randenbroek/Schuilenburg (gecorrigeerd voor kleding). Positief is dat het verschil in het percentage kleuters met overgewicht in alle wijken m.u.v. Soesterkwartier ten opzichte van het Amersfoortse gemiddelde is afgenomen. Bij 9-11 jarigen is over deze periode bij geen van de wijken een significant verschil te zien in het percentage kinderen met overgewicht, d.w.z. dat dit redelijk stabiel blijft. Bij jarigen is sprake van een stijgende trend in het percentage jongeren met overgewicht over de afgelopen 5 jaren. Dit is statistisch significant voor alle wijken, m.u.v. Randenbroek/Schuilenburg. Risicogroepen Uit landelijk onderzoek blijkt dat overgewicht bij kinderen samenhangt met het opleidingsniveau van de ouders. Hoe lager het opleidingsniveau, des te hoger de prevalentie van overgewicht. Dit verband zien we ook in onze regio. Daarnaast blijkt dat overgewicht vaker voorkomt bij allochtone kinderen (met name Turkse en Marokkaanse kinderen) vergeleken met autochtone kinderen. Ook het hebben van ouders met overgewicht, vergroot de kans op overgewicht bij de kinderen. 3.3 Ondergewicht Ondergewicht is het gevolg van een negatieve energiebalans, waarbij de voedselinname te laag is voor het energiegebruik. Ondergewicht gaat vaak gepaard met ondervoeding. In de westerse wereld, waar ondergewicht als gevolg van gebrek aan eten door armoede zeldzaam is, zijn de oorzaken van ondervoeding meestal aandoeningen van het spijsverteringskanaal (oa coeliakie en de ziekte van Crohn) en eetstoornissen als anorexia nervosa. Op langere termijn leidt ondergewicht tot een verminderde weerstand, met als gevolg een verhoogd risico op infecties en een verstoring van de hormoonhuishouding. Dit laatste kan leiden tot osteoporose en een ontregeling van de menstruatie. Uit landelijk en internationaal onderzoek blijkt dat er de laatste jaren sprake is van een toename in het voorkomen van ondergewicht, vooral bij adolescenten. Daarnaast signaleren consultatiebureau s in Nederland een toename van ondergewicht bij 0-4 jarigen. De consumptie van dieet en light-producten uit angst van de ouders voor overgewicht bij hun kind speelt hierbij mogelijk een rol. Net als voor overgewicht zijn ook voor ondergewicht leeftijdsspecifieke grenswaarden vastgesteld op basis van de Body Mass Index (zie 3.2) waarvan afgeleid kan worden wanneer er sprake is van ondergewicht en ernstig ondergewicht 3. In onderstaande figuur is het percentage kinderen met ondergewicht (inclusief ernstig ondergewicht) weergegeven. 3 Alle kinderen worden met kleding aan gewogen (in het rayon Eemland groep 2 vanaf schooljaar ). Alleen bij de jarigen wordt hiervoor gecorrigeerd door 1 kilogram van het lichaamsgewicht af te trekken alvorens de BMI te berekenen. Bij de overige kinderen is mogelijk sprake van een lichte onderschatting van het percentage kinderen met ondergewicht. 13

14 Figuur 3.3 % Kinderen met ondergewicht (inclusief ernstig ondergewicht) jarigen 9-11 jarigen jarigen Het percentage kinderen met ondergewicht is in gemeente Amersfoort vergelijkbaar met het regionale gemiddelde. Amersfoort Regionaal gemiddelde Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn Risicogroepen Uit regionale cijfers blijkt dat ondergewicht bij alle leeftijden iets meer bij meisjes dan bij jongens voorkomt. Alleen bij 5-6 jarige meisjes komt ondergewicht het meest voor in de lage sociaal economische klassen. Bij jarigen daarentegen komt ondergewicht het meest voor bij de hoge sociaal economische klassen en bij kinderen van Nederlandse of overige Westerse afkomst. 3.4 Lijnen en lichaamsbeeld Alhoewel wetenschappelijke onderbouwing tot nog toe ontbreekt, menen sommige deskundigen dat veel aandacht voor overgewicht kan leiden tot ziekelijke magerzucht door heel weinig te eten, maaltijden over te slaan, geforceerd braken en gebruik van laxeermiddelen en plaspillen. Adolescenten, met name meisjes, vormen een risicogroep bij het vóórkomen van eetstoornissen, zoals anorexia nervosa, of boulimia. Een verstoord lichaamsbeeld speelt hierbij een rol. 27% van de jongeren met een normaal gewicht, vindt zichzelf te dik. Het gaat hierbij met name om meisjes. Van de jongeren heeft 27% in de afgelopen 4 weken serieus gelijnd. De groep lijners gebruikte daarbij de volgende methoden: minder eten/niet snoepen (68%), extra bewegen/sporten (55%), speciaal dieet (5%), expres overgeven (3%) of laxeermiddelen of vermageringspillen (2%). 75% van de lijners had een normaal gewicht, terwijl bij 10% zelfs sprake was van ondergewicht. Ook hierbij gaat het met name om meisjes. Dit is een mogelijke risicogroep voor het ontwikkelen van eetstoornissen. Uit regionale cijfers blijkt verder dat naarmate het schoolniveau van de jongeren lager is, ze vaker aan de lijn doen. 14

15 4. Psychische gezondheid 4.1 Resultaten uit de jeugdgezondheidszorg Naast het monitoren van de lichamelijke gezondheid is ook de signalering van psychosociale problematiek een taak van de jeugdgezondheidszorg. Psychosociale problemen kunnen samenhangen met een bepaalde fase in de ontwikkeling (puberteit) en van voorbijgaande aard zijn, maar kunnen ook signalen zijn van ernstiger problematiek. Uit landelijk onderzoek blijkt dat JGZ-medewerkers bij ongeveer een kwart van de kinderen één of meer psychosociale problemen signaleren. Over het algemeen zijn de problemen licht van aard en is er, naast advisering, geen verdere hulp nodig. Daarnaast blijkt uit landelijk onderzoek dat bij 1 tot 3% van de kinderen zware problematiek wordt gesignaleerd. Zowel aanleg als omgevingsfactoren lijken van invloed te zijn op het ontstaan van psychosociale problemen. Vooral risicofactoren binnen het gezin, zoals opvoedingsonmacht van ouders en het disfunctioneren van gezinsleden blijken veel impact te hebben, maar ook facetten als armoede en buurtkenmerken hebben invloed. Eén van de belangrijkste beschermende factoren is een liefdevolle ondersteunende relatie met ten minste één volwassene. Voor het signaleren van psychosociale problemen bij kinderen in de jeugdgezondheidszorg wordt gebruik gemaakt van de Strength and Difficulties Questionnaire (SDQ). Deze vragenlijst bestaat uit 25 stellingen over de volgende onderwerpen: hyperactiviteit, emotionele problemen, problemen met leeftijdsgenoten, gedragsproblemen en prosociaal gedrag. De stellingen hebben betrekking op de afgelopen 6 maanden. Bij kinderen met een score boven een bepaald afkappunt (een verhoogde score), is mogelijk sprake van psychosociale problematiek. In groep 2 en groep 6/7 vullen de ouders voorafgaand aan het individuele gezondheidsonderzoek thuis de vragenlijst in. In onderstaande figuur is het percentage kinderen, per leeftijdscategorie, met een verhoogde score weergegeven. Figuur 4.1 % Kinderen met een verhoogde score op de SDQ jarigen 9-11 jarigen Het percentage kinderen met een verhoogde score op de SDQ is in de gemeente Amersfoort vergelijkbaar met het regionale gemiddelde. Amersfoort Regionaal gemiddelde Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn 4 De resultaten van de kleuters worden voor de Eemland gemeenten vergeleken met het gemiddelde van het rayon Eemland en voor de overige gemeenten vergeleken met het gemiddelde van de rest van de regio. Dit in verband met verschillen in gebruikte afkappunten bij deze leeftijdsgroep (zie ook ggdatlas.nl). Voor de Eemland gemeenten zijn nog geen SDQ scores voor de jarigen beschikbaar via het PGO klas 2 voortgezet onderwijs. 15

16 In de onderstaande tabel is het percentage kinderen (4-11 jr.) met een verhoogde SDQscore per wijk/subkern weergegeven. Hierbij zijn de 5-6 jarigen en 9-11 jarigen samengenomen. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij er voldoende kinderen (tenminste 50) zijn onderzocht. Tabel 4.1 % Kinderen (4-11 jr.) met een verhoogde SDQ-score naar wijk/subkern Wijk % kinderen met verhoogde SDQscore Stadskern, Zonnehof - Soesterkwartier 16 De Kruiskamp, De Koppel 22 Schothorst 10 Liendert, Rustenburg 26 Randenbroek, Schuilenburg 12 Vermeerkwartier, Leusderkwartier, De Berg 9 Zielhorst 9 Kattenbroek 11 Nieuwland 11 Vathorst 13 Hoogland 11 Hooglanderveen - Totaal 12 Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn De wijken Soesterkwartier, De Kruiskamp/De Koppel en Liendert/Rustenburg scoren relatief ongunstig. Trends In figuur 4.2 zijn de trends in totaalscore op de SDQ in gemeente Amersfoort weergegeven over de afgelopen 3 jaar. Figuur 4.2 Trend: % kinderen (9-11 jr.) met een verhoogde SDQ-score naar onderzoeksjaar 5 Bron: registratie jeugdgezondheidszorg ggdmn 5 In Rayon Eemland zijn alleen trendgegevens beschikbaar voor de 9-11 jarigen 16

17 Risicogroepen Uit de regionale cijfers blijkt dat vanaf 9-11 jarige leeftijd emotionele problemen vaker bij meisjes voorkomen en gedragsproblemen, problemen met leeftijdgenoten en hyperactiviteit vaker bij jongens. Jongens hebben vaker dan meisjes een verhoogde score op de SDQ-vragenlijst. Daarnaast blijkt dat gedragsproblemen en problemen met leeftijdgenoten vaker voorkomen bij VMBO-jongeren, vergeleken met HAVO/VWOjongeren. 4.2 Resultaten uit Schoolkracht basisonderwijs Sociale relaties en steun zijn belangrijk voor een goede ontwikkeling van een kind. Druk gedrag en een beperkt concentratievermogen beïnvloeden de schoolprestaties negatief en zijn belangrijke voorspellers van later te ontwikkelen psychosociale problematiek, uitval op school en andere risicogedragingen. Ook een negatief zelfbeeld, faalangst en sociale uitsluiting kunnen de schoolprestaties negatief beïnvloeden en vergroten het risico op o.a. psychosomatische klachten. Per onderwerp is de leerlingen een aantal vragen gesteld, waarover een score wordt berekend. Als kinderen boven een (op basis van onderzoek) vastgesteld afkappunt scoren, worden zij meegeteld in de groep met een ongunstige score. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens (bestaande uit 9098 kinderen) dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 4.2 Resultaten psychosociaal functioneren kinderen (9-12 jr.) % Amersfoort % Regio Hoe gaan de kinderen met elkaar om? Ongunstige score sociale relaties Werd (wel eens) gepest in afgelopen 3 maanden Werd regelmatig gepest (1 keer per week of vaker) Deed (wel eens) mee aan pesten in afgelopen 3 maanden Ongunstige score agressie 3 4 Hoe voelen de kinderen zich op school? Ongunstige score concentratie Ongunstige score welbevinden op school Ongunstige score relatie met leerkracht Staan de kinderen stevig in hun schoenen? Ongunstige score zelfvertrouwen Ongunstige score faalangst Ongunstige score assertiviteit 6 8 Doen de kinderen wel eens dingen die niet mogen? Stelen, vernielen tenminste eenmaal in het afg. jaar Bron: Schoolkracht Hoe gaan de kinderen met elkaar om? Dit domein betreft sociale relaties (het kunnen aangaan en onderhouden van relaties met andere kinderen en de steun van andere kinderen op school), pesten en agressie (snel boos, heeft gevochten of ruzie gemaakt). Bij pesten gaat het in de meeste gevallen om verbale vormen van pesten, zoals uitgescholden worden of dat er vervelende dingen over het kind verteld worden. Al de aspecten in dit domein hangen met elkaar samen: kinderen die problemen hebben op het terrein van sociale relaties, worden ook vaker gepest en zijn vaker agressief (hebben gevochten, ruzie gemaakt of zijn boos geweest). Kinderen die gepest worden of zelf meedoen aan pesten, melden meer agressieproblemen. 17

18 Hoe voelen de kinderen zich op school? Dit domein betreft concentratieproblemen (moeite hebben om de aandacht bij individueel en klassikaal werk te houden), welbevinden op school en de relatie met de leerkrachten op school. Het welbevinden op school hangt duidelijk samen met de relatie met de leerkracht: hoe positiever de leerlingen zijn over de leerkrachten, des te beter hebben ze het naar hun zin op school. Daarnaast hangt het welbevinden op school samen met veel andere aspecten van psychosociale problematiek, zoals faalangst, sociale relaties en concentratieproblemen. Staan de kinderen stevig in hun schoenen? In dit domein komen zelfvertrouwen, faalangst (angstig wanneer iets gepresteerd moet worden) en assertiviteit (bijvoorbeeld voor zichzelf opkomen) aan de orde. Er is een duidelijke samenhang tussen zelfvertrouwen en faalangst: kinderen die problemen met zelfvertrouwen rapporteren, hebben ook vaker faalangst. Doen de kinderen wel eens dingen die niet mogen? De kinderen is gevraagd of ze zich het afgelopen jaar schuldig hebben gemaakt aan diefstal uit winkels of andere openbare gelegenheden en vandalisme. Totaal score psychosociaal functioneren Op basis van vijf van de bovengenoemde onderwerpen 6 is een totaalscore psychosociaal functioneren berekend. In de onderstaande tabel is het percentage kinderen weergegeven naar wijk/subkern, dat op drie of meer van deze onderwerpen een ongunstige score hebben. Gemiddeld heeft 6% van de kinderen in deze gemeente op drie of meer onderwerpen een ongunstige score. Dit is lager dan het regionale gemiddelde (9%). In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. Tabel 4.3 Drie of meer psychosociale problemen naar wijk/subkern (9-12 jr.) Wijk/subkern % 3 of meer psychosociale problemen Stadskern, Zonnehof - Soesterkwartier 14 De Koppel, Schothorst 6 De Kruiskamp - Liendert, Rustenburg 1 Randenbroek, Schuilenburg 7 Vermeerkwartier 3 De Berg 5 Zielhorst - Kattenbroek 5 Nieuwland - Vathorst - Hoogland - Hooglanderveen 5 Totaal 6 Bron: Schoolkracht De wijk Soesterkwartier scoort relatief ongunstig. 6 Sociale relaties, agressie, concentratie, zelfvertrouwen, faalangst en assertiviteit. 18

19 Trends (regionaal) Het percentage kinderen (9-12 jr.) dat (wel eens) mee deed aan pesten in de periode tot is iets gedaald van 31% naar 25%. Ook het percentage kinderen met een ongunstige score op de relatie met de leerkracht is in deze vierjarige periode licht gedaald (van 23% naar 20%). Het percentage kinderen met een ongunstige score op drie of meer items van psychosociaal functioneren is gelijk gebleven. Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat jongens vaker gedragsproblemen zoals agressief gedrag, meedoen met pesten en delinquent gedrag rapporteren dan meisjes. Ook voelen zij zich minder goed op school dan meisjes. Meisjes staan daarentegen minder stevig in hun schoenen dan jongens en rapporteren vaker problemen met zelfwaardering, faalangst en assertiviteit. Verder blijkt dat leerlingen van lagere groepen vaker worden gepest en minder stevig in hun schoenen staan dan leerlingen van de hogere groepen. Tot slot komt uit de regionale cijfers naar voren dat allochtone kinderen ongunstiger scoren op het kunnen aangaan en onderhouden van relaties met andere kinderen dan autochtone kinderen. Daarnaast doen zij vaker mee aan pesten dan autochtone leerlingen. 19

20 20

21 5. Leefgewoonten 5.1 Voedingsgewoonten Ongezonde voeding kan bijdragen aan de ontwikkeling van overgewicht en chronische aandoeningen (zoals diabetes mellitus, hart- en vaatziekten). Veel voedingsgewoonten worden in de jeugd gevormd. Een goede voeding begint met elke dag ontbijten. Het overslaan van het ontbijt kan de concentratie en prestaties van kinderen ongunstig beïnvloeden. Daarnaast kan het leiden tot een groter gebruik van tussendoortjes. Tussendoortjes vormen een risicofactor voor overgewicht en een onevenwichtig voedingspatroon. Ook neemt met de toename van het aantal eetmomenten de kans op gaatjes in het gebit toe. Frequent gebruik van suikerhoudende dranken verhoogt daarnaast de kans op overgewicht en gaatjes in het gebit. Tot slot raadt het Voedingscentrum aan elke dag 2 stuks fruit te eten. In de onderstaande tabel staan de resultaten over de voedingsgewoonten van de kinderen. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 5.1 % Kinderen met ongezonde voedingsgewoonten Basisonderwijs Voortgezet onderwijs jarigen % % Amersfoort Regio 9-12 jarigen % % Amersfoort Regio Minder dan 5 dagen per week ontbijten Eet niet dagelijks fruit Eet totaal meer dan 3 tussendoortjes per dag Drinkt totaal meer dan 3 glazen zoete dranken per dag Bron: Schoolkracht In tabel 5.2 is het percentage kinderen dat minder dan 5 dagen per week ontbijt, weergegeven naar wijk/subkern. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. 21

22 Tabel 5.2 % Kinderen dat minder dan 5 dagen per week ontbijt, per wijk/subkern Wijk/subkern % minder dan 5 dagen ontbijten Basisonderwijs 9-12 jarigen % minder dan 5 dagen ontbijten Voortgezet onderwijs jarigen Stadskern, Zonnehof - - Soesterkwartier De Koppel, Schothorst De Kruiskamp - 30 Liendert, Rustenburg Randenbroek, Schuilenburg 5 32 Vermeerkwartier 4 14 De Berg 3 - Zielhorst - 13 Kattenbroek 7 14 Nieuwland - 14 Vathorst - 18 Hoogland - 9 Hooglanderveen 4 - Totaal 8 17 Bron: Schoolkracht De wijken Soesterkwartier, De Koppel/Schothorst, De Kruiskamp, Liendert/Rustenburg en Randenbroek/Schuilenburg scoren relatief ongunstig. Trends (regionaal) De voedingsgewoonten van 9-12 jarigen zijn niet veranderd in de periode 2006/ /2010. Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat allochtone leerlingen minder vaak ontbijten dan autochtone leerlingen. Autochtone kinderen eten daarentegen minder vaak fruit en vaker tussendoortjes dan allochtone kinderen. Verder eten jongens minder vaak fruit, vaker meer dan 3 tussendoortjes per dag en drinken zij vaker zoete dranken dan meisjes. Tot slot drinken kinderen uit groep 8 meer zoete drankjes dan de kinderen in de lagere groepen. De voedingsgewoonten van jongeren op het lwoo/vmbo zijn ongunstiger vergeleken met havo/vwo-leerlingen. Verder zijn, per onderwijsniveau bekeken, de voedingsgewoontes van jongeren ongunstiger naar mate ze ouder zijn. 5.2 Tanden poetsen Het Ivoren Kruis adviseert twee maal per dag de tanden te poetsen. Het percentage kinderen (9-12 jr.) in de gemeente Amersfoort dat hier niet aan voldoet is 17% (Bron: Schoolkracht). Dit percentage is lager dan het regionale gemiddelde (20%). Trends (regionaal) Het tandenpoetsgedrag bij kinderen van 9-12 jaar is niet veranderd in de periode 2006/ /2010. Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat jongens minder vaak tweemaal per dag hun tanden poetsen dan meisjes. 5.3 Beweging Sport en beweging vergroot het zelfvertrouwen van kinderen, bevordert de grove motoriek en vermindert de kans op verschillende chronische aandoeningen en overgewicht. 22

23 Voor jeugdigen (jonger dan 18 jaar) wordt volgens de Nederlandse norm gezond bewegen dagelijks tenminste 60 minuten matig intensieve lichamelijke activiteit aanbevolen; bovendien dient deze minimaal tweemaal per week gericht te zijn op het verbeteren en handhaven van lichamelijke fitheid. De mate waarin kinderen tv/video/dvd kijken en achter de computer zitten, heeft een ongunstige invloed op het ontwikkelen van overgewicht. In de onderstaande tabel staan de resultaten over beweging. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 5.3 % Kinderen met een ongewenst beweegpatroon. Basisonderwijs 9-12 jarigen % % Amersfoort Regio Voortgezet onderwijs jarigen % % Amersfoort Regio Geen lid sportclub Voldoet niet aan norm voor gezond bewegen uur of meer per dag tv/video/dvd kijken uur of meer per dag computeren Totaal 2 uur of meer per dag tv/video/dvd kijken en/of computeren Minder dan een half uur per dag buiten spelen Bron: Schoolkracht In de onderstaande tabel is het percentage kinderen weergegeven dat geen lid is van een sportclub naar wijk/subkern. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. 23

24 Tabel 5.4 % Kinderen dat geen lid is van een sportvereniging, per wijk/subkern % geen lid % geen lid Wijk/subkern sportvereniging sportvereniging Basisonderwijs Voortgezet onderwijs 9-12 jarigen jarigen Stadskern, Zonnehof - - Soesterkwartier De Koppel, Schothorst De Kruiskamp - 52 Liendert, Rustenburg Randenbroek, Schuilenburg Vermeerkwartier De Berg 9 - Zielhorst - 25 Kattenbroek Nieuwland - 29 Vathorst - 33 Hoogland - 20 Hooglanderveen 11 - Totaal Bron: Schoolkracht De wijken Soesterkwartier, De Koppel, Schothorst, De Kruiskamp, Liendert, Rustenburg en Randenbroek, Schuilenburg scoren relatief ongunstig. Trends (regionaal) In figuur 5.1 is te zien dat er een ongunstige trend is op regionaal niveau voor sportdeelname en bewegen bij 9-12 jarigen. Het aantal leerlingen in die leeftijdsgroep dat niet voldoet aan de beweegnorm, geen lid is van een sportclub en minder dan een half uur per dag buiten speelt is toegenomen. Figuur 5.1 Trends: % kinderen (9-12 jr.) dat geen lid is van een sportclub en minder dan een half uur per dag buiten speelt, naar onderzoeksjaar geen lid sportclub minder dan een half uur/dag buiten spelen Bron: Schoolkracht Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat meisjes in vergelijking met jongens minder vaak lid zijn van een sportclub, ze voldoen ook minder vaak aan de beweegnorm en spelen minder vaak buiten. Aan de andere kant besteden jongens meer uren aan tv-kijken en (vooral) computeren dan meisjes. Leerlingen van groep 6 zijn minder vaak lid van een sportclub 24

25 en voldoen minder vaak aan de beweegnorm dan de leerlingen van de hogere groepen. De tijd besteed aan tv-kijken en computeren neemt toe met de leeftijd. Tot slot zijn allochtone kinderen minder vaak lid van een sportclub vergeleken met Nederlandse kinderen. Zij voldoen ook minder vaak aan de beweegnorm, spelen minder vaak buiten en rapporteren ook meer tv te kijken en te computeren dan autochtone kinderen. Lwoo/vmbo-jongeren zijn vaker inactief dan havo/vwo-jongeren. Verder zijn, per onderwijsniveau bekeken, de beweeggewoonten van jongeren op het voortgezet onderwijs ongunstiger naar mate ze ouder zijn. 5.4 Genotmiddelengebruik Roken heeft belangrijke gevolgen voor de gezondheid op latere leeftijd en kan leiden tot longkanker, hart- en vaatziekten en vroeg overlijden. Als jongeren beginnen met roken is dat een belangrijke voorspeller voor roken op latere leeftijd. Het gebruik van grote hoeveelheden alcohol heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid en voor het sociaal functioneren en het presteren op school. Het jong beginnen met drinken van alcohol kan ertoe leiden dat al op jonge leeftijd véél alcohol wordt gedronken. In tabel 5.5 staat weergegeven hoeveel leerlingen van de bovenbouw van het basisonderwijs wel eens alcohol hebben gedronken. Bij de meeste van hen gaat het om een paar keer een slokje (34%). 4% geeft aan af en toe maar niet iedere week alcohol te drinken. Uit onderzoek is gebleken dat jongeren vaak thuis beginnen met het drinken van alcohol. Naast feitelijk alcoholgebruik is daarom in het Schoolkracht basisonderwijs onderzoek ook gevraagd of kinderen thuis alcohol mogen drinken van hun ouders. In tabel 5.5 staan de resultaten weergegeven. Wanneer uw gemeente op een onderwerp significant afwijkt van de regionale referentiegegevens dan is het betreffende onderwerp gearceerd weergegeven. Tabel 5.5 % Kinderen (9-12 jr.) dat genotmiddelen gebruikt Basisonderwijs 9-12 jarigen % Amersfoort % Regio Wel eens gerookt 5 5 Thuis blootgesteld aan rook Wel eens alcohol gedronken Mag thuis alcohol drinken van ouders 5 7 Bron: Schoolkracht In de puberteit beginnen jongeren (meer) te experimenteren met roken, alcohol drinken en drugsgebruik. In tabel 5.6 zijn de resultaten voor roken, alcohol- en softdrugsgebruik weergegeven voor jongeren op het voortgezet onderwijs. Onder binge-drinken wordt verstaan: minimaal één keer per maand 5 of meer glazen alcohol op één dag drinken. 25

26 Tabel 5.6 % Kinderen (12-18 jr.) dat genotmiddelen gebruikt Voortgezet onderwijs jarigen % Amersfoort % Regio Rookt Afgelopen 4 weken alcohol gebruikt Afgelopen 4 weken aan binge-drinken gedaan Afgelopen 4 weken dronken geweest Ouders vinden alcoholgebruik goed, zeggen er niets van of weten het niet Afgelopen 4 weken hasj of wiet gebruikt 6 6 Bron: Schoolkracht 40% van de alcohol drinkende jongeren in de gemeente Amersfoort gaf aan zelf nooit alcohol te kopen, maar het te krijgen. Als jongeren alcohol kopen, doen ze dit het meest frequent in de supermarkt (32%). Opvallend is dat 46% van de alcohol drinkende jongeren jonger dan 16 jaar zelf wel eens alcohol koopt, bijvoorbeeld in de supermarkt, café, discotheek of slijterij. Verder blijkt dat meer dan de helft van de alcoholdrinkers in Amersfoort aangeeft meestal thuis met anderen (57%) of bij anderen thuis (52%) te drinken. In de onderstaande tabel is het percentage kinderen weergegeven dat wel eens alcohol heeft gedronken naar wijk/subkern. In de tabel zijn alleen gegevens van die wijken opgenomen waarbij voldoende kinderen (tenminste 50) hebben meegedaan aan het onderzoek. Tabel 5.6 % Kinderen dat alcohol gebruikt naar wijk/subkern % wel eens alcohol % afgelopen 4 weken Wijk/subkern gedronken alcohol gedronken Basisonderwijs Voortgezet onderwijs 9-12 jarigen jarigen Stadskern, Zonnehof - - Soesterkwartier De Koppel, Schothorst De Kruiskamp - 15 Liendert, Rustenburg Randenbroek, Schuilenburg Vermeerkwartier De Berg 30 - Zielhorst - 47 Kattenbroek Nieuwland - 45 Vathorst - 32 Hoogland - 40 Hooglanderveen 58 - Totaal Bron: Schoolkracht De wijken Vermeerkwartier, Zielhorst, Nieuwland en Hooglanderveen scoren relatief ongunstig. Trends (regionaal) In figuur 5.2 is te zien dat er een gunstige trend is op regionaal niveau voor alcohol gebruik en thuis alcohol mogen drinken bij 9-12 jarigen. Ook is er bij deze groep een gunstige trend voor passief roken: het percentage kinderen dat thuis bloot gesteld wordt aan rook is in de periode 2006/2007 tot 2009/2010 gedaald van 24% naar 20%. 26

27 Figuur 5.2 Trends: % kinderen (9-12 jr.) dat wel eens alcohol heeft gedronken en thuis alcohol mag drinken, naar onderzoeksjaar wel eens alcohol gedronken mag thuis alcohol drinken Risicogroepen (regionaal) Jongens (9-12 jr.) hebben vaker dan meisjes wel eens gerookt en alcohol gedronken. Op het voortgezet onderwijs gebruiken jongens iets vaker en iets meer alcohol dan meisjes, doen vaker aan binge-drinken en gebruiken vaker hasj of wiet. Hoe ouder de kinderen/jongeren zijn, hoe vaker zij roken, (overmatig) alcohol drinken en drugs gebruiken. Verder blijkt dat lwoo/vmbo-jongeren vaker roken en (overmatig) alcohol en hasj of wiet gebruiken dan havo/vwo-jongeren. Allochtone leerlingen hebben minder vaak alcohol gedronken dan autochtone leerlingen. Verder blijkt dat jongens vaker dan meisjes thuis alcohol mogen drinken van hun ouders en allochtone leerlingen minder vaak dan autochtone leerlingen. 5.5 Seksueel gedrag Jongeren beginnen in hun puberteit seksuele ervaring op te doen. Het is belangrijk dat als zij tot geslachtsgemeenschap komen, dit niet tegen hun zin gebeurt en dat dit op een veilige manier gebeurt o.a. in verband met het risico op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s). In tabel 5.7 zijn de resultaten over seksueel gedrag weergegeven. Tabel 5.7 Seksueel gedrag kinderen (12-18 jr.) Voortgezet onderwijs jarigen % Amersfoort % Regio Heeft geslachtsgemeenschap gehad Gebruikte laatste keer geen condoom Bron: Schoolkracht Risicogroepen (regionaal) Uit de regionale cijfers blijkt dat jongens vaker dan meisjes geslachtsgemeenschap hebben gehad. Met name jongeren uit de hogere klassen van het voortgezet onderwijs hebben ervaring met geslachtsgemeenschap. Zij hebben ook vaker de laatste keer geen condoom gebruikt. Daarnaast hebben lwoo/vmbo-jongeren vaker ervaring met geslachtsgemeenschap dan havo/vwo-jongeren. Er is echter geen verschil in condoomgebruik tussen deze groepen. Van de jongeren met seksuele ervaring gaf 4% aan wel eens een soa te hebben gehad. 5% gaf aan wel eens geld of een andere beloning te hebben gehad in ruil voor seks. Dit is een iets lager percentage dan gemiddeld in de regio (7%). Verder gaf 10% van alle jongeren aan dat ze meisjes op school kennen die met een loverboy omgaan. 27

28 28

29 6. Sociale omgeving 6.1 Thuissituatie De situatie waarin kinderen thuis opgroeien is van groot belang voor hun ontwikkeling en gezondheid. Enerzijds valt hierbij te denken aan de materiële omstandigheden waarin kinderen opgroeien. Uit onderzoek is bekend dat opgroeien in armoede een negatief effect heeft op de cognitieve, emotionele en fysieke ontwikkeling van kinderen. Anderzijds is een veilig thuis, een plek waar men zich geborgen en beschermd weet een belangrijke basis voor een gezonde ontwikkeling van kinderen tot zelfstandige volwassen burgers. Het leven in een uitkeringsgezin, lage opleiding van ouders en het opgroeien in een éénoudergezin kunnen hierbij een risicofactor zijn. In de onderstaande tabel is een overzicht van deze risicofactoren in gemeente Amersfoort weergegeven. Tabel 6.1 Risicofactoren in gezinssituatie % Amersfoort % Regio kinderen (4 t/m 12 jr.) met laagopgeleide ouders t/m 17 jarigen in uitkeringsgezinnen 5 3 Eénoudergezinnen 7 6 Bron: Kinderen in Tel 2010 Op basis van de percentages kan berekend worden dat in gemeente Amersfoort naar schatting 1624 kinderen van 0 t/m 17 jaar in een uitkeringsgezin leven en 2019 kinderen van 4 t/m 12 jaar laagopgeleide ouders hebben. Daarnaast waren in kinderen in Amersfoort (jonger dan 18 jr) bij een echtscheiding betrokken (bron: CBS). Trends In de onderstaande figuur zijn de trends van deze risicofactoren over de afgelopen 5 jaar weergegeven. Figuur 6.1. Trends: % kinderen met risicofactoren in de gezinssituatie naar onderzoeksjaar Bron: Kinderen in Tel