Kindermonitor Samenvatting van een grootschalig onderzoek onder 0 tot 12 jarige kinderen uit de Gemeente Rozendaal

Transcriptie

1 Kindermonitor 2009 Samenvatting van een grootschalig onderzoek onder 0 tot 12 jarige kinderen uit de Gemeente Rozendaal H u l p v e r l e n i n g G e l d e r l a n d M i d d e n

2 Gezondheid niet voor álle kinderen vanzelfsprekend Over het algemeen is de gezondheid van kinderen in de gemeente Rozendaal goed tot zelfs heel goed. Dat blijkt uit de resultaten van een grootschalig onderzoek van de GGD van Hulpverlening Gelderland Midden onder de ouders van 0 tot 12 jarige kinderen. Ondanks dit positieve beeld zijn er ook problemen. De sociaaleconomische status (SES) van het gezin waarin het kind opgroeit, heeft in het algemeen een negatieve invloed op de gezondheid van het kind. Kinderen uit Rozendaal hebben aanzienlijk minder vaak een lage SES dan gemiddeld en de gezinnen hebben minder moeite met rondkomen. De kinderen eten vaker groenten en fruit en wonen vaker in een kindvriendelijke en veilige buurt. Onderzoek en methode Gemeenten moeten volgens de Wet publieke gezondheid inzicht hebben in de gezondheidstoestand van hun bevolking. Daarom voert de GGD elk jaar een onderzoek uit naar gezondheid en factoren die de gezondheid beïnvloeden, onder de inwoners van de gemeenten in Gelderland Midden. Gemeenten kunnen deze gezondheidsmonitors gebruiken voor het formuleren, onderbouwen en evalueren van hun gezondheidsbeleid. Steeds staat een bepaalde doelgroep centraal: kinderen, jongeren, volwassenen of ouderen. In 2009 waren de kinderen aan de beurt. Uit de gemeentelijke basisadministratie is een a-selecte steekproef getrokken van 121 kinderen, maximaal 1 kind per adres. Ouders van deze kinderen hebben een gezondheidsvragenlijst ontvangen. Van de geretourneerde vragenlijsten waren er 84 bruikbaar voor analyse. De respons komt daarmee op 69%, wat een representatief beeld geeft voor de gemeente Rozendaal. Wie zijn de kinderen? Achtergrondkenmerken van kinderen en hun ouders zijn van invloed op de gezondheid en het welzijn van het kind. Zo is de SES van het gezin een belangrijke factor. Ook zijn er specifieke gezondheidsproblemen die vaker voorkomen bij mensen van niet-nederlandse afkomst. Gezinsinkomen Van de 0 tot 12 jarige kinderen groeit 3% op in een gezin waarin men moeite heeft om rond te komen van het gezinsinkomen. Dit percentage ligt ruim onder het regionaal gemiddelde. 2% van de ouders geeft aan dat geldgebrek spanningen geeft in het gezin. De post waar het meest op wordt bezuinigd is dagjes uit of niet op vakantie (4%). Achtergrondkenmerken Rozendaal % Regio % Eenoudergezin 5 9 Niet-Nederlands SES laag 5 22 midden hoog Moeite met rondkomen gezinsinkomen 3 15 Tabel 1: Achtergrondkenmerken Thuissituatie Het merendeel van de 0 tot 12 jarige kinderen in de gemeente Rozendaal woont in een gezin met twee ouders. 5% woont echter in een eenoudergezin. Van de kinderen is 19% van niet-nederlandse afkomst. Van alle kinderen heeft 5% een lage SES, 29% een gemiddelde SES en 66% heeft een hoge SES. De SES is in dit onderzoek gebaseerd op het opleidingsniveau van de moeder. In Rozendaal wonen relatief veel kinderen met een hogere SES.

3 Gezondheid Hoe ouders de gezondheid van hun kinderen beoordelen, is een belangrijke graadmeter voor de gezondheid. 97% van de ouders beoordeelt de gezondheid van hun kinderen met goed of zeer goed. Toch komen psychosociale problemen veelvuldig voor. 16% van de 4 tot 12 jarigen heeft een verhoogd risico op psychosociale problemen. Dit is gemeten met een vragenlijst (SDQ) die veel wordt gebruikt om kinderen met een verhoogd risico op emotionele en gedragsmatige problemen te signaleren. Volgens de ouders is een kwart van de kinderen van 4 jaar en ouder gepest in de afgelopen drie maanden. Meestal worden de kinderen op school gepest, soms in de buurt waar ze wonen. Ieder kind maakt ingrijpende gebeurtenissen mee in zijn leven. Deze kunnen van invloed zijn op het ontstaan van psychische problemen. 3% van de kinderen heeft op het moment van het onderzoek problemen door minimaal één ingrijpende gebeurtenis. Echtscheiding en het voor langere tijd weggaan van een gezinslid geven het vaakst problemen voor het kind. Regio Rozendaal percentage Figuur 1: Psychosociale problemen Gezonde leefstijl? De manier waarop we leven heeft invloed op onze gezondheid. Voor kinderen tussen de 0 en 12 jaar is de invloed van ouders op de leefstijl nog heel sterk. Ouders kunnen kinderen een gezonde leefstijl aanwennen door te zorgen voor gezonde voeding en het stimuleren van lichaamsbeweging. Ook kunnen ze zelf het gezonde voorbeeld geven door niet te roken en hun alcoholgebruik te matigen. Borstvoeding als gezonde start Borstvoeding heeft positieve effecten op de gezondheid voor zowel het kind als de moeder. De effecten zijn groter naarmate langer borstvoeding wordt gegeven. Borstvoeding heeft voor kinderen een gunstig effect op maagdarminfecties, diarree en acute middenoorontstekingen. Ook hebben deze kinderen op de lange termijn minder kans op overgewicht en een hoge bloeddruk. Moeders die borstvoeding hebben gegeven lopen minder risico op reumatoïde artritis, borst- en eierstokkanker. Uit het onderzoek zijn te weinig gegevens naar voren gekomen om betrouwbare uitspraken te doen over de borstvoeding van 0 tot 4 jarige kinderen uit Rozendaal.

4 Gezonde voeding, gezonde brandstof Kinderen zijn in de groei en hebben daarvoor brandstof nodig. Ook legt gezonde voeding in de jeugd de basis voor een lang en gezond leven. Gezonde voeding betekent in ieder geval: regelmatig en goed ontbijten; gevarieerd en niet te veel eten; beperkt gebruik van snoep en andere tussendoortjes; niet teveel verzadigd vet; elke dag groente en fruit; en veilig omgaan met voedsel. Ontbijten is belangrijk voor de concentratie van het kind en voor de voedselbehoefte de rest van de dag. Gelukkig ontbijten vrijwel alle kinderen van 1 tot 12 jaar minstens vijf dagen per week. Groente en fruit zijn belangrijke bronnen van vitamines, vezels en mineralen, maar worden niet dagelijks gegeten. 80% van de kinderen eet elke dag fruit en 65% eet elke dag groente. Beide percentages wijken in Rozendaal positief af van het regionaal gemiddelde. Regio Eet dagelijks groente Rozendaal In beweging Bewegen is belangrijk voor kinderen om de motoriek goed te ontwikkelen en om energie kwijt te raken. Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) moeten kinderen dagelijks minstens één uur bezig zijn met matig intensieve lichamelijke activiteit. In Rozendaal is 80% van de kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar lichamelijk actief. Lichamelijk actief wil zeggen dat kinderen minimaal zeven uur per week bewegen. De intensiteit van deze beweegactiviteiten is niet bekend. Overgewicht Overgewicht is één van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen van dit moment. Overgewicht (Z) ontstaat wanneer de energie-inname via voeding (X) structureel hoger is dan het energieverbruik (Y) door onder andere beweging (X Y = Z). Het brengt allerlei gezondheidsproblemen met zich mee, zowel op de korte als op de lange termijn. Kinderen die te zwaar zijn hebben vaker last van lichamelijke en psychische problemen. Volgens de lengte- en gewichtsopgave door de ouders, heeft in de gemeente Rozendaal 5% van de kinderen ouder dan 2 jaar overgewicht en 2% zelfs ernstig overgewicht. Zelfrapportage geeft echter over het algemeen een onderschatting van het percentage overgewicht. Overgewicht Ernstig overgewicht Eet dagelijks fruit Ontbijt 5 of meer keer per week Regio Figuur 2: Voedingsgewoonten percentage Rozendaal Figuur 3: Overgewicht percentage

5 Roken en drinken Om te voorkomen dat jongeren gaan roken en ervoor te zorgen dat zij verstandig omgaan met alcohol, is het gedrag en de mening van de ouders van groot belang. Zij moeten immers thuis het goede voorbeeld geven en regels stellen. Naast zelf roken is ook passief roken heel schadelijk voor de gezondheid. In de gemeente Rozendaal wordt bij 9% van de kinderen thuis gerookt in aanwezigheid van het kind. Van de ouders vindt 7% het acceptabel dat hun kind jonger dan 16 jaar, af en toe rookt. Dagelijks roken vindt bijna geen enkele ouder acceptabel als het kind jonger is dan 16. Dit is zorgelijker bij het drinken van alcohol. 20% van de ouders in Rozendaal vindt het acceptabel dat hun kind onder de 16 jaar een slokje alcohol drinkt. Ruim één op de twintig ouders (7%) vindt het acceptabel dat een jongere onder de 16 jaar een heel glas alcohol drinkt. 6% van de ouders drinkt geen alcohol in het bijzijn van hun kinderen, 40% zegt rekening te houden met het eigen alcoholgebruik als er kinderen bij zijn. Opvoeding en sociale steun Opvoeding is een voortdurende wisselwerking tussen kind, ouders en omgeving. Een goede opvoeding is van essentieel belang voor optimale ontwikkeling van kinderen en voor een gezonde samenleving. Sociale steun Meestal verloopt de opvoeding goed. Ouders zijn over het algemeen positief gestemd, maar er zijn ook periodes met opgroei- of opvoedingsproblemen. Ouders kunnen dan behoefte hebben aan ondersteuning. Opvoedingsondersteuning heeft een grote preventieve functie, omdat het ernstige problemen kan voorkomen. Sociale steun is een belangrijke, informele vorm van opvoedingsondersteuning. In de gemeente Rozendaal krijgt ruim een derde van de ouders (vaak) hulp bij de opvoeding van hun kind van familie, vrienden, kennissen of buren. Ruim drie kwart van alle ouders kan met familie, vrienden, kennissen of buren praten over problemen rond de opvoeding. Ongeveer 2% vindt de sociale steun onvoldoende. Deskundige hulp of advies Van de ouders heeft 4% behoefte aan deskundige hulp of advies, omdat ze zorgen hebben over de opvoeding, het gedrag of de ontwikkeling van hun kind. De ouders willen het liefst hulp of advies via een centraal punt, via internet of door middel van persoonlijke begeleiding. Seksuele opvoeding Seksualiteit en relaties vormen een belangrijk onderdeel van de opvoeding. Een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling, is belangrijk voor de totale gezondheid en het welbevinden

6 van iedereen. Ouders brengen bewust en onbewust belangrijke waarden en normen over op hun kind, ook met betrekking tot seksualiteit. Kinderen die met hun ouders kunnen praten over seksualiteit, lopen minder risico op vervelende seksuele ervaringen, seksueel overdraagbare aandoeningen en ongewenste zwangerschap. Dit komt omdat seksualiteit nauw samenhangt met weerbaarheid en het kunnen aangeven van grenzen. De belangrijkste verschillen tussen de gemeente Rozendaal en de regio Gelderland Midden staan hieronder nog eens op een rij. Kinderen uit Rozendaal hebben aanzienlijk minder vaak een lage SES dan gemiddeld, gezinnen hebben minder moeite met rondkomen, de kinderen eten vaker groente en fruit. Ze wonen vaker in een kindvriendelijke en veilige buurt en zijn vaker lid van een vereniging. Bijna alle ouders hebben met hun kind gesproken over één of meer onderwerpen die te maken hebben met seksualiteit. Onderwerpen als lichamelijke veranderingen in de puberteit, verliefdheid, zwangerschap en geboorte worden vaker met meisjes dan met jongens besproken. Het merendeel van de ouders vindt seksuele voorlichting zowel een taak voor zichzelf, als voor de school (76%) en 24% vindt het een taak van de ouders alleen. Omgeving Voor gezinnen met jonge kinderen is de omgeving een belangrijke factor voor gezondheid. Hierbij gaat het dan om de aanwezigheid van speelplekken, verkeersveiligheid, sociale veiligheid, contact met leeftijdgenoten en de aanwezigheid van voorzieningen, zoals kinderopvang, school, bibliotheek en speelplekken. Buurt In de gemeente Rozendaal vindt het merendeel van de ouders (95%) de buurt waarin zij wonen kindvriendelijk. Bijna geen enkele ouder vindt de buurt niet veilig genoeg om buiten te spelen. De belemmeringen om buiten te spelen die wel genoemd worden zijn: te veel verkeer (9%), te weinig vriendjes en vriendinnetjes (6%) en water in de buurt (5%). Verenigingen Een belangrijk aspect van de sociale omgeving van kinderen is de mate van interactie met leeftijdsgenoten en de culturele en maatschappelijke vorming. Lidmaatschap van verenigingen kan hieraan bijdragen. Van de ouders geeft 90% aan dat hun kind lid is van één of meer verenigingen (sport, muziek of kerkelijk). In de meeste gevallen gaat het om een sportvereniging (86%). Conclusie Ondanks dat het best goed gaat met de gezondheid van onze kinderen, kan het op een aantal punten beter. Deze monitor laat zien dat er aanzienlijke sociaaleconomische gezondheidsverschillen bestaan. Percentages gemeente Rozendaal en de regio Gelderland Midden Onderwerpen Gemeente Regio GM* % % Eenoudergezin 5 9 Niet-Nederlands Lage SES 5 22 Gezin heeft moeite met rondkomen 3 15 Risico op psychosociale problemen Eerst zes maanden uitsluitend borstvoeding gekregen X 33 Dagelijks fruit Dagelijks groente Beweegt minder dan zeven uur per week (Ernstig) overgewicht 7 11 Passief roken 9 11 Moeder dronk alcohol tijdens zwangerschap X 7 Moeder rookte tijdens zwangerschap X 11 Momenteel behoefte aan hulp m.b.t. zorgen over opvoeding 4 10 Seksuele opvoeding Gesproken over vriendschap en relaties, omgaan met elkaar en het respecteren van elkaars grenzen Gesproken over homoseksualiteit Buurt is kindvriendelijk Buurt is (redelijk) veilig Geen lid van enige club of vereniging * vet: er is een significant verschil tussen de gemeente en de regio Gelderland Midden (p<0,05)

7 Aanbevelingen Pak sociaaleconomische gezondheidsverschillen aan De sociaaleconomische gezondheidsverschillen beperken zich niet tot onze regio, maar zijn ook landelijk zichtbaar. De laatste Volksgezondheid Toekomst Verkenningen van het RIVM (2010) laten zien dat de verschillen niet afnemen; ze nemen zelfs toe. Dit is niet alleen een probleem voor het individu, maar ook voor de maatschappij als geheel. Mensen met een lage SES leven gemiddeld zeven jaar korter en brengen veertien jaar langer in ongezondheid door, dan mensen met een hoge SES. Dit betekent economische schade; hogere kosten voor gezondheidszorg en minder mensen die deelnemen aan het arbeidsproces. Bij de aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen is een combinatie van maatregelen noodzakelijk: Verkleinen van verschillen in opleiding en inkomen. Verminderen van het negatieve effect van (on) gezondheid op werk, inkomen en opleiding. Verbeteren van woon-, werkomstandigheden en leefstijl. Zorg aan achterstandsgroepen toegankelijker en effectiever maken. De GGD beschikt over concrete voorbeelden van maatregelen. De handleiding Gezonde Gemeente, die in november 2010 verschijnt als opvolger van de huidige handleidingen lokaal gezondheidsbeleid, besteedt ook ruim aandacht aan de aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Continueer het huidige gezondheidsbeleid, voer integraal beleid gericht op specifieke doelgroepen De gemeente heeft in haar lokaal gezondheidsbeleid aandacht voor voeding/beweging/overgewicht, problematisch alcoholgebruik en psychosociale gezondheid. Deze speerpunten blijven ook voor deze monitor actueel. Wij adviseren daarnaast om aandacht te besteden aan seksuele opvoeding. Leg bij de aanpak van deze thema s de nadruk op kwetsbare groepen en voer integraal beleid. Kansen en uitdagingen voor de gemeente Rozendaal In Rozendaal wonen, zoals aangegeven, veel minder kinderen met een lage SES dan gemiddeld in de regio. Dit zal voor de gemeente geen nieuwe informatie zijn. De gemeente scoort dan ook op de meeste terreinen beter dan gemiddeld. Dat wil niet zeggen dat er geen kwetsbare kinderen zijn. Zo is een kwart van de kinderen gepest in de vier weken voor het onderzoek en is er bij 16% van de kinderen een indicatie voor psychosociale ongezondheid. De gemeente heeft dit laatste thema opgenomen in het lokaal gezondheidsbeleid. Er kan samen met de school bekeken worden hoe er met pesten wordt omgegaan. Verder valt op dat bijna één op de tien kinderen wordt blootgesteld aan passief roken. Dit probleem kan de gemeente aanpakken in het kader van de nieuwe gemeentelijke taak prenatale voorlichting, die na de wetswijziging van de Wet publieke gezondheid van kracht wordt. Wellicht kan hiervoor worden samengewerkt met de dichtstbijzijnde verloskundigenpraktijk, het Centrum voor Jeugd en Gezin en de jeugdgezondheidszorg. Hoe nu verder? Gemeenten kunnen deze rapportage gebruiken voor hun gemeentelijk gezondheidsbeleid en de uitvoeringsplannen die daarbij horen. In 2013 wordt de doelgroep 0 tot 12 jarige kinderen opnieuw onderzocht, zodat duidelijk wordt hoe de gezondheidstoestand van deze doelgroep zich ontwikkelt.

8 Colofon Hulpverlening Gelderland Midden Postbus EJ Arnhem Telefoon (026) Website Uitgave November 2010 Tekst en figuren Nicole de Jong (epidemioloog) Deze samenvatting is te downloaden vanaf de website van de GGD van Hulpverlening Gelderland Midden. Hier is ook de uitgebreide versie van het onderzoek te vinden. H u l p v e r l e n i n g G e l d e r l a n d M i d d e n