TOEZICHT OP DE FINANCIELE CONTINUÏTEIT VAN HET AOC NORDWIN COLLEGE TE LEEUWARDEN EEN RAPPORT VAN DE INSPECTIE VAN HET ONDERWIJS

Transcriptie

1 TOEZICHT OP DE FINANCIELE CONTINUÏTEIT VAN HET AOC NORDWIN COLLEGE TE LEEUWARDEN EEN RAPPORT VAN DE INSPECTIE VAN HET ONDERWIJS Utrecht, januari 2018 Kenmerk:

2

3 Voorwoord De inspectie monitort jaarlijks de financiële positie van de instellingen van het beroepsonderwijs op risico s voor de financiële continuïteit. Als zij risico s signaleert doet de inspectie vervolgens onderzoek bij de instelling in kwestie. Bij de jaarlijkse risicoanalyse in de zomer van 2017 constateerde de inspectie een neerwaartse ontwikkeling van de financiële positie van de Stichting AOC Nordwin College. Eind 2017 heeft de inspectie nader onderzoek uitgevoerd naar de financiële continuïteit van de Stichting AOC Nordwin College te Leeuwarden. In de voorliggende rapportage doet de inspectie verslag van het onderzoek dat zij in 2017 heeft uitgevoerd naar de huidige en verwachte financiële positie van de Stichting AOC Nordwin College.

4

5 INHOUD Voorwoord 3 Samenvatting 7 1 Inleiding Aanleiding Wettelijk kader Onderzoeksopzet Opbouw van het onderzoeksrapport 10 2 Bevindingen Ontwikkeling financiële kengetallen Verwachte ontwikkeling van de financiële positie Ontwikkeling leerlingen- en deelnemersaantallen Huisvestingskosten Personeel 14 3 Financieel toezicht Nordwin 15 Zienswijze van Nordwin 17

6

7 Samenvatting In het kader van het toezicht op de continuïteit van het middelbaar beroepsonderwijs heeft de Inspectie van het Onderwijs (hierna: de inspectie) eind 2017 onderzoek gedaan naar de financiële positie van de Stichting AOC Nordwin College te Leeuwarden (hierna: Nordwin). Uit de jaarlijkse risicoanalyse die de inspectie in de zomer van 2017 heeft uitgevoerd aan de hand van de jaarstukken 2016 van Nordwin blijkt dat de neerwaartse ontwikkeling in de solvabiliteit die in de jaren al zichtbaar was zich in 2016 heeft voortgezet. Deze ontwikkeling is het gevolg van negatieve exploitatieresultaten. De uitkomsten van de risicoanalyse was voor de inspectie aanleiding om de financiële continuïteit van Nordwin te onderzoeken. Het onderzoek zou deel uitmaken van het vierjaarlijks onderzoek dat begin 2018 plaatsvindt bij Nordwin. In het najaar 2017 is de inspectie echter ook gestart met een themaonderzoek naar de financiële continuïteit van de AOC s. In dat kader heeft de inspectie, vooruitlopend op het vierjaarlijks onderzoek, actuele financiële informatie opgevraagd bij Nordwin en op 24 november 2017 een gesprek gevoerd met het College van Bestuur. Tijdens dit gesprek heeft het College van Bestuur aangegeven dat het niet kan bevestigen dat de financiële continuïteit van Nordwin voor de komende periode gegarandeerd is. Ook de raad van toezicht heeft in haar rol van waarnemend bestuurder van de instelling tijdens een gesprek op 8 december 2017 aangeven dat zij niet kon bevestigen dat Nordwin financieel in control was op dat moment. Bovendien was de raad van toezicht van mening dat ook de (financiële) interne beheersing van Nordwin onvoldoende was. Uit de actuele prognose 2017 en de conceptbegroting 2018 en de daarin opgenomen meerjarenbegroting blijkt dat Nordwin een aanzienlijk groter negatief resultaat voor 20I7 verwacht dan begroot. Ook voor de komende jaren begroot Nordwin negatieve resultaten, terwijl in de eerdere meerjarenbegroting nog positieve resultaten werden begroot. Eind 2018 zal de stand van de liquide middelen naar verwachting negatief worden. Nordwin heeft een nog niet benutte kredietfaciliteit van 2,2 mln. waarmee de instelling dat kan opvangen. Maar volgens de meerjarenbegroting zal het tekort aan liquide middelen in mln. zijn en loopt het in 2022 verder op tot circa 3,3 mln. De inspectie heeft in deze ontwikkelingen aanleiding gezien om het financieel toezicht aan te scherpen voor Nordwin en heeft op 14 december 2017 het voornemen daartoe kenbaar gemaakt. Met dit rapport wordt het aangepast financieel toezicht voor Nordwin bevestigd. In een gesprek met de Raad van Toezicht op 22 december 2017 heeft de inspectie onder meer afgesproken dat Nordwin op korte termijn een verbeterplan oplevert. De inspectie zal de ontwikkeling van de financiële positie van Nordwin nauwlettend volgen op basis van de interne rapportages en voert daarover periodiek gesprekken met Nordwin. Pagina 7 van 17

8 Pagina 8 van 17

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De Inspectie van het Onderwijs (hierna: de inspectie) heeft eind 2017 een onderzoek verricht naar de financiële positie van de Stichting AOC Nordwin College te Leeuwarden (hierna: Nordwin). Aanleiding voor het onderzoek waren de uitkomsten van de analyse van de inspectie in de zomer 2017 aan de hand van de jaarstukken 2016 van Nordwin. Het onderzoek zou deel uitmaken van het vierjaarlijks onderzoek dat begin 2018 plaatsvindt bij Nordwin. In het najaar 2017 is de inspectie echter ook gestart met een themaonderzoek naar de financiële continuïteit van de AOC s. In dat kader heeft de inspectie, vooruitlopend op het vierjaarlijks onderzoek, in november 2017 actuele financiële informatie opgevraagd bij Nordwin en op 10 en 24 november 2017 gespreken gevoerd met het College van Bestuur. 1.2 Wettelijk kader De inspectie oefent toezicht uit op het onderwijs binnen de kaders van de Wet op het onderwijstoezicht en de Wet Educatie en beroepsonderwijs voor wat betreft de agrarische opleidingscentra. Op basis van het Onderzoekskader 2017 voor het toezicht op het middelbaar beroepsonderwijs houdt de inspectie toezicht op onder meer de financiële continuïteit van de instellingen in het beroepsonderwijs. Het doel van het toezicht op de financiële continuïteit is te bewaken dat instellingen beschikken over een gezonde financiële positie en een goed financieel beheer, met het oog op de waarborg van de toegankelijkheid van het onderwijs en kwaliteit van het onderwijs. 1.3 Onderzoeksopzet Het onderzoek dat de inspectie eind 2O17 heeft uitgevoerd, was gericht op het analyseren van de huidige en verwachte financiële positie van Nordwin, met als leidende vraag of de financiële continuïteit van het onderwijs binnen afzienbare tijd in het geding is. Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: een analyse van de jaarstukken 2015 en 2016; een analyse op de (niet door de accountant gecontroleerde) tussentijdse rapportage van Nordwin in 2017 en de conceptbegroting 2018 en daarin opgenomen meerjarenbegroting ; een analyse op de ontwikkeling van het aantal onderwijsdeelnemers in 2016 en 2017 en de verwachte aantallen voor komende jaren; gesprekken met het College van Bestuur op 10 en 24 november 2017, de raad van toezicht op 8 en 22 december en de controller op 8 december 2017; hoor- en wederhoor op het conceptrapport van bevindingen met de Raad van Toezicht en het College van Bestuur van Nordwin. Pagina 9 van 17

10 1.4 Opbouw van het onderzoeksrapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar financiële positie. We sluiten af met hoofdstuk 3 waarin het aangepast financieel toezicht wordt gemotiveerd. Pagina 10 van 17

11 2 Bevindingen 2.1 Ontwikkeling financiële kengetallen In onderstaande tabel wordt in enkele kengetallen de financiële ontwikkeling van Nordwin in de periode 2014 tot en met 2016 en de verwachte ontwikkeling voor 2017 tot en met 2021 afgezet tegen de signaleringsgrenzen. De signaleringsgrenzen hanteert de inspectie om mogelijke risico s voor de financiële continuïteit te detecteren. De kengetallen tot en met 2016 zijn ontleend aan de door de instellingsaccountant gecontroleerde jaarrekeningen. De kengetallen vanaf 2017 zijn ontleend aan de in de jaarstukken 2016 opgenomen continuïteitsparagraaf. Uit de actuele prognose 2017 van begin oktober, een conceptbegroting 2018 en de daarin opgenomen meerjarenbegroting blijkt echter dat Nordwin een aanzienlijk groter negatief resultaat voor 20I7 verwacht dan begroot. Ook voor komende jaren verwacht Nordwin (grotere) negatieve resultaten. In de tabel hebben we de ontwikkeling van de drie primaire kengetallen voor de jaren opgenomen op basis van de conceptbegroting 2018 van november Realisatie Begroting Kengetallen Solvabiliteit II 0,7 0,66 0,49 0,50 0,51 0,53 0,54 0,55 Solvabiliteit II o.b.v. begroting ,49 0,48 0,46 0,45 0,44 Liquiditeit 0,63 0,73 1,80 0,76 0,85 0,96 1,05 1,16 Liquiditeit o.b.v. begroting ,44 0,13 0,06-0,09-0,30 Rentabiliteit -5,50% -3,40% -1,18% -1,20% 0,59% 0,29% 0,12% 0,00% Rentabiliteit o.b.v. begroting ,2% -3,1% -1,3% -1,9% -2,6% deelnemers mbo Leerlingen vmbo Aantal FTE Ratio huisvesting3 9,70% 12,10% 11,9% 10,7% 12,1% 12,2% 12,3% 12,2% Rentabiliteit Nordwin heeft in de periode een negatieve rentabiliteit gepresenteerd. Volgens de toelichting van Nordwin is de forse groei van het aantal leerlingen/ studenten en de daarbij horende bekostiging op basis van t-1 en t-2 hiervoor de belangrijkste oorzaak. Na 2016 wordt overigens weer een forse daling van het aantal leerlingen verwacht. Daarnaast heeft volgens de instelling de lagere bekostiging van het groene beroepsonderwijs ten opzichte van het overige middelbare beroepsonderwijs een negatief effect gehad op de rentabiliteit. Solvabiliteit De solvabiliteit laat een dalende trend zien in de afgelopen jaren, maar bevindt zich nog wel boven de signaleringsgrens (0,3) van de inspectie. De daling heeft alles te maken met de negatieve exploitatieresultaten van de laatste jaren. In 2016 was de daling van de solvabiliteit veel sterker als gevolg van leningen voor nieuw- en verbouwplannen van 7,5 mln. 1 De vergelijkende cijfers 2017 betreffen de prognoses voor 2017 op basis van de kwartaalrapportage van Nordwin d.d. 4 oktober Signaleringswaarden primaire kengetallen:- Solvabiliteit 2 = 0,30 Liquiditeit = 0,5 Rentabiliteit = 3 j < nul, of jaar T en jaar T-1 steeds <-5%of jaar T <-10%.. 3 Hu svest ngsrat o vanaf 2076 is berekend op basis van: (afschr jv ngen G&T+ hu svest ngskosten plus financ er ngslasten)/totale lasten. De inspectie hanteert een signaleringsgrensgrens van 15%.. Pagina 11 van 17

12 Liquiditeit De liquiditeit is fors gestegen in 2016 ten opzichte van Volgens de toelichting in het jaarverslag 2016 zou dit grotendeels zijn veroorzaakt door een veel hogere post 'vooruitbetaalde bedragen' vanwege de in 2016 voor het eerst toegepaste systematiek voor het ten laste brengen van de exploitatie van schoolboeken, licenties e.d. Tot 2016 zouden deze kosten in hetzelfde kalenderjaar zijn afgeboekt, vanaf 2016 worden de kosten verdeeld over de twee kalenderjaren waarin het schooljaar valt. Uit de jaarrekening 2016 blijkt echter dat de stijging van de liquiditeit vooral het gevolg is van de extra opgenomen leningen ter waarde van 7,5 mln. Daardoor zijn de liquide middelen in 2016 toegenomen met ruim 4,2 mln. 2.2 Verwachte ontwikkeling van de financiële positie Op basis van de gegevens uit de continuïteitsparagraaf in het jaarverslag 2016 zou de financiële positie van Nordwin in de jaren zich iets herstellen en in ieder geval niet onder het niveau van 2016 komen. Dit blijkt ook uit de hiervoor gepresenteerde tabel. Uit de actuele prognose 2017 en een conceptbegroting 2018 en de daarin opgenomen meerjarenbegroting blijkt echter dat Nordwin een aanzienlijk groter negatief resultaat voor 20I7 verwacht dan begroot. Ook voor de komende jaren begroot Nordwin nu negatieve resultaten, terwijl in de meerjarenbegroting van de continuïteitsparagraaf 2016 nog positieve resultaten werden begroot. Eind 2018 zal de stand van de liquide middelen naar verwachting negatief zijn. Nordwin heeft een nog niet benutte kredietfaciliteit van 2,2 mln. waarmee de instelling dat kan opvangen. Maar volgens de meerjarenbegroting zal het tekort aan liquide middelen in mln. zijn en loopt het in 2022 verder op tot circa 3,3 mln. Het College van Bestuur heeft tijdens een gesprek met de inspectie op 24 november 2017 aangegeven dat het niet kan bevestigen dat de financiële continuïteit van Nordwin voor de komende periode gegarandeerd is. Ook de raad van toezicht heeft in haar rol van waarnemend bestuurder van de instelling tijdens een gesprek op 8 december 2017 aangeven dat zij niet kon bevestigen dat Nordwin financieel in control was op dat moment. Bovendien is de raad van toezicht van mening dat ook de (financiële) interne beheersing van Nordwin onvoldoende is. Daarom heeft de raad van toezicht begin december 2017 een accountantskantoor opdracht gegeven om de financiën van Nordwin nader te onderzoeken en daarover te rapporteren. Gezien de verwachte daling van de deelnemers/leerlingenaantallen van Nordwin (volgens DUO-prognoses) blijft de rentabiliteit een risico voor deze instelling (zie ook paragraaf 2.3). De begrote grotere exploitatietekorten voor de periode maken het voortbestaan van Nordwin op relatief korte termijn niet zeker. Volgens de opgave van Nordwin kan de instelling geen verdere bezuinigingen realiseren zonder hoge risico s voor de kwaliteit van het onderwijs en de kwaliteit van de bedrijfsvoering. Verdere reductie in het aantal fte s kan leiden tot toename van werkdruk en daarmee mogelijk tot een verdere toename van het ziekteverzuim, dat bij Nordwin al relatief hoog is. Pagina 12 van 17

13 Een ander risico ligt bij de bekostiging van de LWOO-leerlingen, die bij Nordwin relatief oververtegenwoordigd zijn. Op dit moment loopt de extra bekostiging voor deze leerlingen nog via het ministerie van OCW (onderdeel van de lumpsum). Het is de bedoeling dat die bekostiging in de toekomst via de Samenwerkingsverbanden loopt. Daardoor zal Nordwin deze middelen vermoedelijk anders moeten inzetten dan nu het geval is. Tot slot verwacht Nordwin een macrodoelmatigheidskorting omdat de instelling relatief veel kleine opleidingen verzorgt. 2.3 Ontwikkeling leerlingen- en deelnemersaantallen Volgens de in het jaarverslag 2016 opgenomen continuïteitsparagraaf zou er na een aantal jaren van forse groei met ingang van het schooljaar 2017/2018 voor het eerst weer sprake zijn van een afname bij Nordwin. Voor het vmbo heeft dit te maken met de demografische krimp in de regio. Inmiddels heeft Nordwin de prognoses voor de verwachte ontwikkeling van de leerlingen- en deelnemersaantallen bijgesteld op basis van de aantallen In de onderstaande tabel zijn de (verwachte) aantallen, die zijn ontleend aan de conceptbegroting 2018 opgenomen. 1 okt okt okt okt okt 2021 vmbo-leerlingen mbo-deelnemers Totaal Volgens het College van Bestuur zal deze ontwikkeling zich bij de ene Nordwinlocatie sterker manifesteren dan bij de andere. Maar op instellingsniveau is de terugloop bij het vmbo onvermijdelijk, als gevolg van de demografische krimp in de regio. Nordwin verwacht dat de krimp op langere termijn ook optreedt bij het mbo. Bij een van de locaties (mbo 3-4) is al vanaf het schooljaar 2017/2018 sprake van een daling, als gevolg van de verkorting van de mbo 4-opleidingen van vier naar drie jaar. Nordwin verwacht echter vooral in de jaren na 2020 een vrij forse daling te zien. 2.4 Huisvestingskosten De huisvestingsratio van Nordwin lag de afgelopen twee jaren steeds rond 12%. Ook voor de periode t/m 2021 rekent de instelling met deze ratio. Nordwin heeft geen grote investeringsplannen in nieuwe gebouwen. De geplande investeringen betreffen verbouwingen ter verbetering van de kwaliteit van de huisvesting en uitbreiding van enkele bestaande gebouwen om de groei bij een aantal opleidingen/vestigingen te kunnen opvangen. Volgens het jaarverslag 2016 en de mondelinge toelichtingen van het College van Bestuur heeft Nordwin voldoende flexibiliteit in haar huisvesting. Naast gebouwen in eigendom heeft Nordwin ook een aantal huurlocaties met contracten voor maximaal 5 jaar. Pagina 13 van 17

14 2.5 Personeel In de afgelopen jaren is de omvang van de formatie van Nordwin toegenomen (van 297 in 2014 naar 328 in 2016). Nordwin verwacht een terugloop van de formatie in de komende 3 jaar tot 300 in 2019 (bijna het niveau van 2014). Volgens de toelichtingen is de formatie (onderwijzend en onderwijsondersteunend) berekend op basis van de verwachte ontwikkeling van deelnemers/leerlingenaantallen voor de komende jaren. Op basis van het huidige personeelsbestand en de huidige flexibele schil verwacht Nordwin geen overtollig personeel als gevolg van de verwachte krimp voor de komende jaren. Het ziekteverzuim is de afgelopen jaren steeds relatief hoog geweest bij Nordwin. Dat heeft negatief bijgedragen aan de exploitatieresultaten Het College van Bestuur heeft in een aantal maatregelen getroffen om het ziekteverzuim terug te dringen. Daarom heeft men eerder bij het opstellen van de begroting 2017 en daarin opgenomen meerjarenbegroting gerekend op een lager ziekteverzuim (namelijk 2,5%) voor de periode vanaf Uit de periodieke rapportages over de eerste 9 maanden van en de prognose voor het geheel 2017 blijkt dat het ziekteverzuim toch aanzienlijke hoger is (ruim 6%). Volgens de prognose zal dit leiden tot circa 0,4 mln. extra uitgaven voor vervanging in Gezien het ziekteverzuim 2017 heeft Nordwin bij de begroting 2018 en daarin opgenomen begroting gerekend op een ziekteverzuim van ruim 6% in de komende jaren. Pagina 14 van 17

15 3 Financieel toezicht Nordwin Uit de bevindingen in hoofdstuk 2 volgt dat er risico s zijn voor de financiële continuïteit van AOC Nordwin College. Nordwin is een kleine instelling met relatief veel vestigingen, opererend in een krimpgebied. Het bestuur van de instelling heeft bij herhaling laten weten onvoldoende in control te zijn. Ook is volgens het bestuur de interne financiële beheersing onvoldoende bij Nordwin. Dit kan leiden tot onvoldoende controle op de uitgaven. Gezien de verwachte ontwikkeling van de deelnemers/leerlingenaantallen van Nordwin blijft de rentabiliteit een risico voor deze instelling. Volgens de actuele begroting 2018 zal de stand van de liquide middelen al in 2018 negatief zijn en moet Nordwin een beroep doen op de kredietfaciliteit. Het bovenstaande geeft de inspectie aanleiding om het financiële continuïteitstoezicht van Nordwin aan te passen en om Nordwin onder aangepast financieel toezicht te plaatsen. Gezien de huidige financiële positie van Nordwin is het van belang dat het College van Bestuur op zeer korte termijn met een uitgewerkt onderbouwd verbeterplan komt, met meerdere scenario s. In een gesprek op 22 december 2017 heeft de inspectie met de raad van toezicht afgesproken dat Nordwin uiterlijk 1 maart 2018 zorgt voor: een uitgewerkt en onderbouwd verbeterplan voor de financiële positie voor de komende vijf jaren; een liquiditeitsbegroting op maandbasis gebaseerd op de bevindingen van het accountantsonderzoek; een kredietgarantie bij de bank. Het College van Bestuur heeft in zijn reactie op de conceptrapport aangegeven dat Nordwin meer tijd nodig zal hebben voor het opstellen van het verbeterplan. Wel zorgt Nordwin vóór 1 maart 2018 voor een procesplan. Het College van Bestuur heeft toegezegd het verbeterplan uiterlijk 1 april 2018 op te leveren. Tevens hebben we met de Raad van Toezicht afgesproken dat de inspectie een kopie ontvangt van het onderzoek dat een accountantskantoor op verzoek van de Raad van Toezicht uitvoert naar de financiële positie van Nordwin. De inspectie zal de uitkomsten van dat onderzoek waar nodig betrekken bij het vervolgtoezicht. Zo nodig doet de inspectie ook eigen onderzoek in de financiële administratie van Nordwin. De inspectie zal de ontwikkeling in de financiële positie van Nordwin nauwlettend volgen op basis van de interne (kwartaal)rapportages en voert daarover periodiek gesprekken met Nordwin. Tevens heeft de inspectie het volgende afgesproken met het College van Bestuur van Nordwin: mochten zich ontwikkelingen voordoen die de financiële positie van Nordwin sterk (negatief) beïnvloeden, dan meldt het College van Bestuur dat meteen bij de inspectie. Pagina 15 van 17

16 Pagina 16 van 17

17 Zienswijze van Nordwin Met de brief van 22 februari 2018 heeft het College van Bestuur de volgende zienswijze aangeleverd op dit rapport. Wij betreuren het dat Nordwin College onder verscherpt financieel toezicht is gesteld, maar erkennen dat wij voor 2017 en 2018 een negatief resultaat laten zien, wat blijkt uit de cijfers van 201 en, de conceptbegroting In 2017 zijn we onvoldoende adequate ingesprongen op de krimp die ons te wachten staat, waardoor we geen positief resultaat konden laten zien. Uit uitgebreide analyses die we ondertussen hebben gemaakt, blijkt dat het een incidenteel probleem is. Ondertussen zijn we voortvarend aan de slag gegaan met een herstelplan om op eigen kracht het probleem in 2018 op te lossen. Dit betekent concreet dat we de komende jaren weer positieve cijfers kunnen laten zien. Naar aanleiding van de gespreken die ik intern heb gevoerd en de koers die ik heb ingezet, heb ik het volste vertrouwen in de organisatie om dit incidentele probleem op korte termijn op te lossen. Pagina 17 van 17