TOEZICHT OP DE FINANCIËLE CONTINUÏTEIT VAN DE ARTEZ HOGESCHOOL VOOR KUNSTEN TE ARNHEM. Een rapport van de Inspectie van het Onderwijs

Transcriptie

1 TOEZICHT OP DE FINANCIËLE CONTINUÏTEIT VAN DE ARTEZ HOGESCHOOL VOOR KUNSTEN TE ARNHEM Een rapport van de Inspectie van het Onderwijs Utrecht, maart 2016

2

3 INHOUD 1 Inleiding Algemeen Wettelijk kader Onderzoeksopzet Opbouw rapport 5 2 Bevindingen Algemeen Ontwikkeling financiële kengetallen Ontwikkeling aantal inschrijvingen Huisvestingslasten 9 3 Financieel toezichtarrangement ArtEZ hogeschool 11

4

5 1 Inleiding 1.1 Algemeen De Inspectie van het Onderwijs (hierna: de inspectie) heeft in 2015 een onderzoek verricht naar de financiële positie van de Stichting ArtEZ hogeschool voor Kunsten te Arnhem (hierna: ArtEZ hogeschool). Aanleiding voor het onderzoek was een dalende trend van de financiële positie van ArtEZ hogeschool in combinatie met de bestuurlijke onrust bij het College van Bestuur en de Raad van Toezicht van ArtEZ hogeschool in 2014 en Deze aandachtspunten vloeiden voort uit de risicoanalyse die de inspectie jaarlijks maakt aan de hand van de jaarstukken en andere beschikbare informatie over de onderwijsinstellingen. 1.2 Wettelijk kader De inspectie oefent toezicht uit op het hoger onderwijs binnen de kaders van de Wet op het onderwijstoezicht en de Wet hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Op basis van het Toezichtkader hoger onderwijs houdt de inspectie toezicht op onder meer de financiële continuïteit van de ho-instellingen. Het doel van het toezicht op financiële continuïteit is te bewaken dat instellingen beschikken over een gezonde financiële positie en een goed financieel beheer, met het oog op de waarborg van de toegankelijkheid van het onderwijs en kwaliteit van het onderwijs en onderzoek. 1.3 Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: een analyse van de jaarstukken 2013 en 2014; gesprekken met het College van Bestuur (hierna: het CvB) op 3 en 18 februari 2015; een analyse van de onderbouwing van de financiële gegevens (onder meer de begroting 2016 en inschrijvingen 2015) die ter aanvulling of verduidelijking bij de ArtEZ Hogeschool zijn opgevraagd en aangeleverd ter voorbereiding van de gesprekken; het vragen van toelichtingen in gesprekken met het CvB en de RvT op 3 en 18 februari 2015 en 20 januari 2016; en een reactie (wederhoor) van het CvB op het conceptrapport van bevindingen. Het onderzoek is gericht op het analyseren van de huidige en verwachte financiële positie van ArtEZ hogeschool, met als leidende vraag of de financiële continuïteit van het onderwijs binnen afzienbare termijn in het geding is. 1.4 Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de financiële positie. Hoofdstuk 3 bevat het toezichtarrangement. Pagina 5 van 11

6 Pagina 6 van 11

7 2 Bevindingen 2.1 Algemeen Uit de analyse van de inspectie aan de hand van de jaarrekening 2013 is gebleken dat als gevolg van de investeringen en de negatieve exploitatieresultaten de financiële positie van ArtEZ hogeschool een neerwaartse ontwikkeling heeft gekend in de periode Hierdoor is de liquiditeit gedaald tot net boven de signaleringswaarde. In de jaren 2013 en 2014 was er bovendien veel organisatorische en bestuurlijke onrust bij ArtEZ hogeschool. Verder constateerde de inspectie op basis van de gespreken met het College van Bestuur (hierna: het CvB) en de Raad van Toezicht (hierna: de RvT) van ArtEZ hogeschool en de gegevens uit de continuïteitsparagraaf in het jaarverslag 2014 dat als gevolg van het dalende aantal inschrijvingen de instelling grotere negatieve resultaten verwacht voor de jaren 2015 tot en met De inspectie heeft in deze ontwikkelingen aanleiding gezien om de financiële continuïteit van ArtEZ hogeschool nader te beoordelen. Hierbij zijn naast de jaarrekening 2014 ook de financiële cijfers over 2015 betrokken. 2.2 Ontwikkeling financiële kengetallen In onderstaande tabel worden in enkele kengetallen de financiële ontwikkeling van ArtEZ hogeschool in de periode 2011 tot en met 2014 en de verwachte ontwikkeling voor 2015, 2016 en 2017 afgezet tegen de signaleringsgrenzen. De signaleringsgrenzen hanteert de inspectie om mogelijke risico s voor de financiële continuïteit te detecteren. De kengetallen tot en met 2014 zijn ontleend aan de door de instellingsaccountant gecontroleerde jaarrekeningen. De kengetallen vanaf 2015 zijn ontleend aan de in de jaarstukken 2014 opgenomen continuïteitsparagraaf. Kengetallen liquiditeit 1,16 0,74 0,54 0,64 0,30 0,21 0,32 solvabiliteit 0,53 0,51 0,54 0,57 0,56 0,55 0,56 rentabiliteit 3,1% -0,1% -0,9% 2,6% -2,62% -1,35% -0,92% Als gevolg van een aantal grote investeringen, die met eigen middelen zijn gefinancierd en de exploitatietekorten, is de liquiditeit in de jaren 2012 en 2013 gedaald. ArtEZ Hogeschool had voor 2014 een klein positief resultaat van 0,1% begroot. Het hogere gerealiseerde resultaat is mede het gevolg van de extra rijksbijdragen ( 1,5 mln.). Door dit resultaat is de financiële positie in 2014 verbeterd. Vooruitzichten op basis van jaarstukken 2014 Volgens de in de jaarstukken 2014 opgenomen continuïteitsparagraaf en geprognosticeerde meerjarenbegroting, balans en exploitatierekening voor de periode lijken de vooruitzichten voor de financiële positie van ArtEZ hogeschool minder gunstig te zijn. ArtEZ hogeschool investeert in 2015 en de jaren daarop in personeel (groei wetenschappelijk, gelijkblijvend onderwijzend en daling algemeen ondersteund personeel). De baten zullen echter niet stijgen. 1 Signaleringswaarden:- Solvabiliteit 2 = 0,30 Liquiditeit = 0,5 Rentabiliteit = 3 j < nul, of jaar T en jaar T-1 steeds <-5%of jaar T <-10%. Pagina 7 van 11

8 Gegeven de zwakke liquiditeitspositie en het exploitatietekort op de begroting lijkt het erop dat de financiële positie van ArtEZ komende jaren zal verslechteren. Als gevolg daarvan zouden twee van de drie financiële kengetallen de komende jaren onder de signaleringswaarden terecht komen. De verwachte verslechtering van de financiële positie is vooral het gevolg van de mismatch tussen de baten en lasten, de terugloop van het aantal bekostigde inschrijvingen en de hogere personeels- en huisvestingslasten. Volgens het CvB is dit vooral het gevolg van de situatie bij de opleidingen Art en Design van de locatie Enschede (hierna: AKI). AKI kent al jaren een dalende trend in het aantal bekostigde studenten (inschrijvingen), gekoppeld aan een hoge vaste formatie. Het aantal bekostigde inschrijvingen van AKI is sinds 1990 teruggelopen van 800 tot circa 200 in Daarnaast heeft ArtEZ hogeschool in 2012 een opleiding van de hogeschool Windesheim overgenomen. Volgens het CvB is deze overname financieel ongunstig geweest voor ArtEZ hogeschool, omdat het aantal niet-bekostigde studenten van die opleiding relatief groot was. Het CvB is steeds van mening dat de overname beleidsmatig een juiste keuze is geweest, past bij doelstelling van ArtEZ en het financiële effect hiervan is acceptabel. Het CvB verwacht dat de nietbekostigde studenten van die opleiding de komende twee jaar zullen uitstromen. Bijgestelde vooruitzichten Het CvB heeft in 2015 besloten gelden vrij te maken om de personele problematiek bij AKI op te lossen en te investeren in nieuwe studierichtingen. Volgens het CvB zal het oplossen van dit probleem tenminste 3 à 4 jaar in beslag nemen. Het gaat om een deel van het personeel dat komende jaren moet afvloeien. Verder heeft het CvB inmiddels een aantal maatregelen genomen, waaronder een verbeterde budgetbewaking. Naast de bestaande kwartaalrapportages heeft het CvB een maandelijkse rapportagecyclus ingevoerd en de begroting en de budgetbewaking worden per locatie en per opleiding (niet per faculteit) opgesteld. Daarnaast heeft het CvB in 2015 in het kader van het herinrichten van de planningen-controlcyclus de controlefunctie ingericht om het proces voor audits en financiële en inhoudelijke kwaliteitscontrole vorm te geven. In het voorjaar 2016 wordt de concerncontroller aangesteld die functioneel direct onder het CvB valt. Deze maatregelen moeten leiden tot de beperking van de over 2016 en 2017 begrote negatieve exploitatieresultaten en op termijn tot het verbeteren van de financiële positie van ArtEZ hogeschool. Volgens het CvB heeft ArtEZ mede door deze maatregelen een beter resultaat over 2015 en verwacht ArtEZ betere resultaten voor de komende jaren. Uit de begroting 2016 met daarin een prognose realisatie 2015 blijkt dat het CvB verwacht dat in tegenstelling tot het oorspronkelijk begrote negatieve resultaat van 2,6% het resultaat over 2015 positief is (namelijk 0,1%). Tevens blijkt uit de begroting 2016 dat het negatieve resultaat over 2016 naar verwachting wordt beperkt, van aanvankelijk 1,35% negatief tot 0,1% negatief. Volgens ArtEZ hogeschool is het positief resultaat over 2015 vooral het gevolg van een betere budgetbewaking en het niet gebruiken van de middelen die beschikbaar zijn gesteld voor het stimuleren van vrijwillig vertrek van overtollig personeel bij AKI. ArtEZ hogeschool zal op korte termijn onderzoeken of aanvullende maatregelen nodig zijn om van AKI ArtEZ een financieel gezonde en toekomstbestendige academie te maken en eventuele resterende overformatie af te laten vloeien. Het CvB informeert de inspectie in het voorjaar over de vervolgstappen en houdt de inspectie op de hoogte van eventuele problemen bij de uitvoering van het vervolg. Pagina 8 van 11

9 2.3 Ontwikkeling aantal inschrijvingen Het aantal ingeschreven studenten van ArtEZ hogeschool is in de periode met circa 7% afgenomen. De daling van de instroom is groter. Een groot aandeel van de daling van het aantal inschrijvingen en de instroom betreft de locatie Enschede van ArtEZ hogeschool % terugloop aanmeldingen ,1% instroom ,5% aantal inschrijvingen ,6% aantal bekostigde inschrijvingen ,3% Om daling van studentenaantallen tegen te gaan, heeft het CvB in 2015 een aantal maatregelen genomen: verbetering van de profilering en kwaliteit van het onderwijsaanbod, verhoging van kwaliteit docenten en versterking van de werving van studenten. Tevens constateert het CvB begin 2015 dat de centrale aansturing voor de werving van de studenten door ArtEZ hogeschool niet optimaal is geweest in de afgelopen jaren. Gezien de diversiteit van de academies en vestigingen van ArtEZ hogeschool heeft het CvB besloten om het beleid voor de werving van studenten te herzien (van centrale naar decentrale aansturing van de werving). In de toekomst zal beleid voor de werving bij de academies /vestigingen worden belegd. Uit de voorlopige inschrijvingen 2015 blijkt dat ondanks de terugloop van het aantal bekostigde inschrijvingen de instroom bij ArtEZ hogeschool is toegenomen. Volgens het CvB lijkt het tij gekeerd en is de instroom van eerstejaars met name op de locaties Arnhem en Zwolle meer toegenomen. 2.4 Huisvestingslasten Op basis van de jaarverslagen 2013 en 2014 en de door ArtEZ hogeschool aangeleverde informatie over haar huisvesting heeft de inspectie geconstateerd dat de huisvestingslasten van ArtEZ hogeschool niet in evenwicht zijn met het aantal studenten bij de hogeschool. In de jaren zijn de afschrijvingskosten en huisvestingslasten in vergelijking met de totale baten sterk toegenomen. Tevens heeft het CvB begin 2015 tegenover de inspectie bevestigd dat ArtEZ hogeschool op dat moment onvoldoende inzicht had in de huisvestingscapaciteit en de werkelijke behoefte aan huisvesting. Ook uit een onderzoek dat eind 2014 door een extern-bureau in opdracht van ArtEZ hogeschool is uitgevoerd, kwam naar voren dat de huisvestingslasten en verplichtingen van ArtEZ in verhouding tot andere kunstinstellingen relatief zwaar drukken financiën van op de organisatie. Het CvB heeft begin 2015 besloten om een integraal (strategisch) huisvestingsplan (HvP) te laten opstellen door een extern-bureau. Dit plan moet op termijn leiden tot integraal inzicht in de huisvesting(sproblematiek), optimaal gebruik van de beschikbare ruimten en terugdringen van de huisvestingslasten. Met het opstellen van het HvP wil het CvB ook voorkomen dat er op ad-hoc basis beslissingen worden genomen die tot onverantwoorde financiële risico`s zouden kunnen leiden. Bij het opstellen van het HvP is het meerjarige strategisch plan ArtEZ 2 De cijfers over 2015 betreffen voorlopige cijfers! Pagina 9 van 11

10 als uitgangspunt genomen. De herinrichting/indeling van het hoofdgebouw van ArtEZ in Enschede is een onderdeel van het HvP. Naar verwachting komt het HvP van ArtEZ hogeschool in het voorjaar 2016 beschikbaar. Pagina 10 van 11

11 3 Financieel toezichtarrangement ArtEZ hogeschool Uit de bevindingen in hoofdstuk 2 volgt dat, op basis van de huidige en de verwachte financiële positie van de ArtEZ hogeschool voor Kunsten, de financiële continuïteit van de Hogeschool niet binnen afzienbare termijn in het geding is. Bij deze conclusie heeft de inspectie rekening gehouden met de door het College van Bestuur aangekondigde beheersmaatregelen ter verbetering van de financiële bedrijfsvoering en de exploitatieresultaten naar tenminste een dekkende begroting. Voorkomen moet worden dat de financiële positie verslechtert. Het bovenstaande geeft de inspectie geen aanleiding om het financiële continuïteitstoezicht van de ArtEZ hogeschool voor Kunsten aan te passen. De inspectie handhaaft dan ook het basisarrangement financieel toezicht voor de Hogeschool. De inspectie gaat de komende tijd de uitvoering en de effecten van de door het College van Bestuur aangekondigde maatregelen monitoren, onder meer aan de hand van de het jaarverslag 2015 en de kwartaalrapportages. Tevens zal het CvB de inspectie informeren over de uitkomsten van het strategisch plan huisvesting van ArtEZ hogeschool voor Kunsten zodra dat gereed is. ArtEZ informeert de inspectie over het besluit over de saneringsplannen voor AKI. Verder heeft de inspectie het volgende met het College van Bestuur van de ArtEZ hogeschool voor Kunsten afgesproken: mochten zich ontwikkelingen voordoen die de financiële positie van de Hogeschool sterk (negatief) beïnvloeden, dan meldt het College van Bestuur dat meteen aan de inspectie. Hierbij valt te denken aan grote tegenvallers bij de uitvoering van de saneringsplannen voor de locatie Enschede, huisvestingsplannen, grote negatieve ontwikkelingen in de inschrijvingen (prognoses voor inschrijvingenaantallen), etc. Dit besluit is gebaseerd op door de ArtEZ hogeschool voor Kunsten verstrekte informatie en de toelichtingen van de hogeschool daarop. De inspectie heeft de informatie op aannemelijkheid beoordeeld, maar heeft hierop geen controlewerkzaamheden of onderzoek in de (financiële) administratie van de Hogeschool verricht. Pagina 11 van 11