Met diabetes in bed Let s talk about sex! Dr Abrams Pascale Diensthoofd endocrinologie GZA Leen, Lies, Martine Diabeteseducatoren 19 Juni 2019

Transcriptie

1 Met diabetes in bed Let s talk about sex! Dr Abrams Pascale Diensthoofd endocrinologie GZA Leen, Lies, Martine Diabeteseducatoren 19 Juni 2019

2 1. Universiteit Gent, Cindy Meston and David Buss, 2010 Waarom Seks? 1,2 Ik had kou Om dichter bij God te zijn Mijn hormonen sloegen op hol Ik besefte dat ik verliefd was Mijn seksuele vaardigheden moesten beter Ik wilde één worden met de ander Hij/zij had een mooi lichaam Ik had medelijden Ik wilde dankjewel zeggen Om liefde te krijgen Ik wilde een soa doorgeven Tegen de hoofdpijn 237 redenen Tegen de pijnlijke maandstonden Om mijn partner te plezieren Om een goed verhaal te hebben Om een kind te krijgen Onweerstaanbare drang Ik wilde de relatie beëindigen Mijn partner bleef aandringen Ik wilde iemand kwetsen Ik had nood aan ontspanning Ik had juwelen gekregen Ik verveelde me wat Ik had promotie verdiend Ik wilde mijn problemen vergeten Ik wilde de andere een goed gevoel bezorgen Ik wilde calorieën verbranden Partner bedrogen omdat ik boos was

3 Waarom hebben diabetici seks? 238 redenen: + 1, nl betere HbA1C controle 3, 4 Seksuele problemen zijn prevalent bij mannelijke en vrouwelijke diabetespatiënten 3. Talib et al, Cortelazzi et al, 2013

4 Seksuele problemen bij diabetici Verlies van seksueel verlangen Erectiele dysfunctie Ejaculatie stoornissen Retrograde ejaculatie Premature ejaculatie Anejaculatie Afwijkingen t.h.v. de penis Voorhuidsproblematiek Peyronie Incontinentie Verlies van seksueel verlangen Gebrekkige opwinding Orgasmestoornissen Seksuele ontevredenheid Vaginale problematiek Infecties Vaginale droogte Dyspareünie Incontinentie

5 Gebrek aan seksueel verlangen In tegenstelling tot erectiele disfunctie: weinig onderzoek Vermoedelijk multifactorieel: Lichamelijke factoren (glycemiecontrole, energieniveau, complicaties) Psychische factoren (zelfbeeld, aanvaardingsproblematiek, depressie) Relationele factoren Erectiele disfunctie

6 Erectiele dysfunctie (ED) Definitie: voortdurend of terugkerend onvermogen een erectie te krijgen of voldoende te behouden voor seksuele activiteit + tijdscriterium (6 maand) + lijden Prevalentie: 50 % diabetici wereldwijd 3 e meest frequente complicatie 8 Complicatie met meest impact op QoL 8 Massachusetts Male Aging Study 9 : Diabetic men 3-fold probability of having ED Occurrence of ED is years earlier in men with diabetes 8.Arrellano-Valdez et al, Feldman et al, 1991

7 Erectiele dysfunctie Type 1: mogelijk meer risico dan type 2 ED bij diabetici: meer ernstig, minder responsief voor PDE5-inhibitoren Determinanten: Langere duur diabetes Leeftijd Vermoedelijk slechte glycemiecontrole? Associatie met andere RF (hypertensie, hypercholesterolemie, obesitas, roken) Macro- en microvasculaire complicaties 10. Maiorino et al, 2014

8 Determinanten en associaties ED Ondergediagnosticeerd! 11 34% frequent erectile problems 24% occasional erectile problems 63%: never any question from a care-taker! Penis = antenne hart 10 ED is merker van cardiovasculaire ziekte Sentinel event meestal 2 tot 3 jr vooraf 11. De Berardis et al, 2002

9 Multifactorieel Pathofysiologie ED Vasculopathie (micro-, macrovasculair lijden, endotheliale dysfunctie) Merker van diabetische (autonome en sensibele) neuropathie Insulineresistentie, visceraal vet (proinflammatoir) Subnormale testosteronconcentratie (25 % DM type 2) Concomitante depressie, psychologische problemen* Effect van medicatie Partnerproblemen * Jensen, 1986

10 Levensstijl 12, 13 Mediterraans dieet Fysieke activiteit Restrictie calorie-inname Behandeling ED Glycemiecontrole (< cross-sectionele studies) 12. Esposito et al, Wing et al, 2010

11 Behandeling ED Farmacotherapie PDE 5-inhibitoren Sildenafil, vardenafil, tadalafil, Avanafil Inname 1 uur voor het vrijen (uitz: tadalafil) Effectief bij 50-72% Contra-indicaties Nitraten of molsidomine (risico van ernstige hypotensie) Instabiele angor of ernstig hartfalen Ischemische optische neuropathie Belangrijkste ongewenste effecten Hoofdpijn, dyspepsie, nausea, duizeligheid, hypotensie, warmteopwellingen Tijdelijke visusstoornissen; ischemische optische neuropathie Priapisme, verergering slaapapnoe

12

13 Zo PDE 5-inhibitoren contra-indicatie of ineffectief: intracaverneuze of intraurethrale toediening van alprostadil (Caverject- Vytaros) erectieprothese (ev erectiepomp) Behandeling ED

14

15 Ejaculatiestoornissen Retrograde ejaculatie 15 % diabetici T.g.v. verstoorde coördinatie van verschillende neurologische en reflexmatige processen (autonome neuropathie) Partiële ejaculatie-incompetentie Verminderde intensiteit orgasme Anejaculatie Gianotten et al, 2008

16 Premature ejaculatie DEFINITIE: Ejaculatie 1 minuut na vaginale penetratie onvermogen om de ejaculatie uit te stellen bij (bijna) alle keren dat dit plaatsvindt negatieve persoonlijke gevolgen PREVALENTIE: Meest voorkomende orgasmestoornis bij mannen niet- diabetici 5-30% Type 2: verworven PE 40,2% Type 1 (beperkte data): 24 % ETIOLOGIE: primair/ secundair Neurobiologisch/ genetisch Stress, angst Hypersensitiviteit, prostatitis, hyperthyreoïdie, BEHANDELING: Seksuoloog: CBT ( sensate-focus, start-stop) SSRI (paroxetine, fluoxetine), TC antidepressiva (Clomipramine) Verdovende crèmes PDE5-inhibitoren (als ook ED) Bellastella et al, 2014

17 Voorhuidsproblematiek Balanitis ~ mycosen van de voorhuid Hyperglycemie: risico op infectie + recidief 14 R/ topisch antimycoticum Chronische balanitis kan leiden tot fimosis Pijn bij seksuele activiteiten Biopsie, circumcisie Genitale zorg even belangrijk als voetzorg bij DM! Cave SGLT 2-inhibitoren Nyirjesy and Sobel, Njomang et al, 2016

18 Peyronie Fibrotische plaques thv tunica albuginea. Corpora cavernosa zwellen onregelmatig op standafwijkingen Pijnlijke penetratie Prevalantie neemt toe met de leeftijd, hogere prevalentie bij DM Heelkundige benadering Betere glycemiecontrole: minder plaques en minder pijn * Cavallini and Paulis, 2013

19

20 Basson, 2001 Vrouwelijke seksualiteit

21 Seksuele disfuncties bij vrouwelijke diabetici Nog meer onderschat en miskend dan bij mannelijke patiënten! Eerste studie pas in studies bij mannen met DM; +-25 bij vrouwen Meer cyclusstoornissen dan niet-diabetici Oligomenorrhee, amenorrhee Hypothalame-hypofysaire dysfunctie Overgewicht Ondergewicht Auto-immuniteit (DM1) geassocieerd met fertiliteitsproblemen

22 Seksuele disfuncties bij vrouwelijke diabetici Diabetes (type 1 + 2): Premenopauzaal: meer risico op seksuele disfunctie (x2) dan niet-diabetici Prevalentie: 70 % DM type 1, 40 % type 2, 25% controle Weinig studies specificiëren seksuele dysfunctie Gebrek seksueel verlangen: 4-45 % Verminderde seksuele opwinding (lubrificatie) Orgasmestoornis Dyspareünie Seksuele ontevredenheid? Wisselende gegevens, complexer: Invloed van psyche Hoe seksuele respons evalueren bij vrouwen? Studies focussen op vrouwen in relatie Pontiroli et al, 2013

23 Determinanten: Seksuele disfuncties bij vrouwelijke diabetici Leeftijd Duur diabetes? Menopauzale status? Diabetische complicaties (waaronder cv ziekte)? Hoger BMI Depressie Psychische klachten

24 Pathofysiologie Psychosociale aspecten, vnl depressie Fysiologisch: Vasculopathie: Verminderde lubrificatie Dyspareunie Minder volumetoename clitoris Verminderde opwinding Neuropathie Hormonaal: Correlatie met androgenen, oestrogenen, SHBG en seksuele problemen Associatie met andere endocrinopathieën ( schildklier,pcos, ) Hyperglycemie: Verminderde vaginale lubrificatie Dyspareunie Urinaire en genitale infecties Dyspareunie

25 Behandeling seksuele disfunctie Intensieve levensstijlveranderingen (fysieke activiteit, Mediterraans dieet) Screenen voor depressie en behandelen zo nodig Seksuologische counselling! Glycemiecontrole Bewezen menopauze met ernstige symptomen: hormonale substitutie Ev PDE 5- I voor seksueel verlangen en lubrificatie (NO-gemedieerde gladde spiercellenrelaxatie)

26 Incontinentie 50 % diabetici (mannen > vrouwen): cystopathie Irritatief: overactieve blaas, pollakisurie, nocturie, urge met urge-incontinentie Obstructief in latere fase diabetische neuropathie: postmictioneel residue, minder krachtige urinestraal, nadruppelen, overflow-incontinentie Zo partieel incontinent: blaas en darm ledigen voor seksuele activiteit Vrouwen met urinaire incontinentie: vaginaal plugje (wel geen diepe penetratie) Mannen met urinaire incontinentie: cockring Vrouwen + transurethrale katheter: glijmiddel Faecale incontinentie: eerst laxeermiddel, anale tampon tijdens seksuele activiteit Gianotten, 2008 Fernando et al, 2014

27 Urinaire incontinentie

28 Tips and tricks

29 Wat is de rol van de diabeteseducator in de praktijk?

30 Diabetes en seksualiteit Invloed van diabetes op seksualiteit zijn reeds lange tijd bekend Maar er heerst een taboesfeer Beïnvloedt zelfvertrouwen en levenskwaliteit van onze patiënt Seksuele problemen zijn niet altijd het gevolg van diabetes, soms ook psychologische of relationele oorzaken. Vaak blijven seksuele problemen onbesproken uit schaamte.

31

32 Communicatie Taken diabeteseducator Bespreekbaar maken van seksualiteit Anamnese - voorlichting - diagnosestelling en behandelingsmethoden (arts) Doorverwijzen

33 Wat belemmert de patiënt? Communicatie: niet geleerd om over seks te praten Schaamte Binnen relatie Angst oordeel hulpverlener Reactie partner Om hulp te vragen Wachten op het initiatief van de ander Weinig vertrouwen in een oplossing en weerstand tegen eventueel behandeling (gesprekken, medicatie)

34 Belemmeringen voor hulpverleners Tijdgebrek Niet mijn taak en doen we nooit Verlegenheid/ongemak: Leeftijd, geslacht, ervaring Aanwezigheid van een derde (bv. Partner, ouders) Culturele verschillen en taboes Begrip seksualiteit algemeen Vooroordelen: Irrelevant voor het probleem van de patiënt, patiënt is ziek en of oud dus niet meer seksueel actief De patiënt vraagt er nooit naar dus is er geen probleem

35 Belemmeringen voor hulpverleners Respect voor privacy van onze patiënten Kennisgebrek over gevolgen van ziekte en aanpak van een gesprek. Er zijn geen richtlijnen en beleid, geen ondersteuning van management.

36 Let s talk about sex! Hoe? Communicatie tool: PLISSIT model P = Permissie geven De klacht/vraag mag er zijn, er kan over gesproken worden LI = Algemene beperkte informatie geven Informatie/voorlichting geven over algemene aspecten rond seksualiteit in relatie tot ziekte/probleem SS = Specifieke suggesties geven Sommige medewerkers kunnen vanuit hun rol of functie specifieke adviezen geven m.b.t. seksualiteit IT = Intensieve therapie geven Therapie door seksuoloog, relatie/psychotherapeut

37 Let s talk about sex! Hoe? Proactieve seksuele anamnese: Wordt uw seksuele relatie beïnvloed door het probleem, de klacht, de ziekte waarvoor u vandaag op consultatie komt? (Zoja, verder uitvragen) Aard van het probleem Lijdensdruk, hulpvraag Heeft u negatieve seksuele ervaringen? Zoja, verder vragen: Denkt u dat deze ervaringen van invloed zijn op uw probleem/klacht? Denkt u dat wij er bij eventuele behandeling voor uw klacht op de een of andere manier rekening kunnen of moeten houden met uw negatieve seksuele ervaringen? Heeft u een hulpvraag in relatie tot uw negatieve seksuele ervaringen? Heeft u vragen/problemen in relatie tot andere aspecten van uw seksuele gezondheid, bvb in verband met anticonceptie of seksueel overdraagbare aandoeningen? Dewitte, 2015

38 TIP: eenvoudige open vragen stellen Mag ik u iets vragen over seksualiteit / over uw relatie? Bij diabetes hebben sommige patiënten ook seksuele klachten. Hoe is dat bij u? Welke rol speelt seksualiteit in uw leven? Heeft u het gevoel dat uw seksualiteit veranderd is sinds de diagnose van diabetes? Welke invloed heeft uw ziekte en de behandeling op uw seksuele functioneren en beleving? In hoeverre heeft u daar last van? Wilt u hulp voor dit probleem?

39 Weetjes en tips over diabetes en seks Hoeveel energie kost een flinke vrijpartij? Kunnen we het nog wel aan? Probeer of je twee keer achter elkaar een trap op en af kunt rennen. Als dat lukt, kun je ook seks hebben. Welke bloedglucosewaarde is goed voordat je begint te vrijen? Iets te lage glycemie tijdens seks is geen probleem. Een glycemie van 60 à 70 mg/dl is nog wel goed. Bij zo n lage bloedglucose wordt de huid gevoeliger voor aanrakingen, sensitiever. Dat is bij seks dus juist een voordeel.

40 Hoe voorkom je een hypo na afloop van een stevige vrijpartij? Ga niet meteen slapen nadien. Eet of drink iets met koolhydraten na het vrijen. Zorg dat je druivensuiker of suikerhoudende drank en een koek binnen handbereik hebt. Stop deze bijvoorbeeld in je nachtkastje. Wat als je na het vrijen een hoge bloedglucose meet van bijvoorbeeld 270mg/dl? Wat is de oorzaak van de hyperglycemie: is het de opwinding of insulinetekort? Wacht even af en doe na één uur terug een controle van de glycemie. Vaak is de glycemie dan alweer gedaald.

41 Tip tot slot: Better safe than sorry. Denk voor het vrijen ook even aan de 2 D s: Dextro en Durex Een dextro helpt je snel uit een hypo tijdens het vrijen. Een condoom beschermt tegen SOA s en ongewenste zwangerschap. Voor vrouwen met diabetes die zwanger willen worden, is het belangrijk om hun diabetes goed geregeld te hebben voor hun zwangerschap. Ze moeten dit liefst op tijd bespreken met hun arts.

42 Praat erover!