Momenteel wordt de relatie tussen geneesmiddelengebruik
|
|
- Sandra de Graaf
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Seksuele stoornissen door geneesmiddelen 6 Momenteel wordt de relatie tussen geneesmiddelengebruik en seksuele stoornissen ernstig genomen. Vroeger vormden voornamelijk case reports de bron van informatie. Tegenwoordig vindt er klinisch onderzoek plaats naar seksuele nevenwerkingen van medicatie. Een aanzienlijke vooruitgang, maar de kennis over de relatie tussen seksualiteit en geneesmiddelen is nog steeds fragmentarisch. Vooral de neveneffecten van antidepressiva zijn goed gedocumenteerd. Jammer, want het aantal medicijnen dat een negatieve invloed uitoefent op de verschillende seksuele functies is groot. De seksuele responscyclus Vaak worden seksuele begrippen (libidoverlies, impotentie, orgasmestoornissen) onjuist gebruikt. Daarom is het bij de beschrijving van seksuele klachten door geneesmiddelen belangrijk aan te geven welke fase(n) van de seksuele responscyclus wel en welke niet gestoord zijn. De seksuele responscyclus wordt verdeeld in vier fasen: verlangen (libido), opwinding (erectie bij de man, lubricatie bij de vrouw), orgasme en zaadlozing, en de herstelfase (resolutie). Libido De eerste fase van de seksuele responscyclus is die van verlangen of libido. De mate van libido bepaalt onder andere of een stimulus (zien, horen, ruiken, tasten, fantasie) wordt geïnterpreteerd als een seksuele stimulus. Libido is een fase die zich in het centrale zenuwstelsel afspeelt. Daarom hebben hormoonspiegels, vroegere ervaringen, emoties en depressieve gevoelens een invloed op het verlangen. Een afgenomen libido betekent dat seksueel bedoelde stimuli niet meer als zodanig worden geïnterpreteerd. De hieruit voortvloeiende verminderde of zelfs afwezige seksuele activiteit hoeft niet door de patiënt zelf als een probleem te worden ervaren. De partner kan hiervan wel hinder ondervinden. Fig. 1. Verschillende geneesmiddelen veroorzaken seksuele stoornissen als bijwerking Opwinding De tweede fase van de seksuele responscyclus betreft de opwinding. Tijdens de opwinding ontstaat een erectie (zwelling): het volstromen met bloed en daardoor het zwellen van de mannelijke (beide corpora cavernosa en het corpus spongiosum) en de vrouwelijke (de clitoris en beide bulbi vestibuli) zwellichamen. Bij de man leidt dit tot stijfheid (rigiditeit) van de penis. Bij de vrouw gaat de opwindingsfase gepaard met het vochtig worden van de vagina (lubricatie). Erectiele disfunctie bij de man wordt gedefinieerd als een onvoldoende rigiditeit van de penis voor het realiseren of
2 volhouden van een penetratie. Bij de vrouw komt een erectiele disfunctie overeen met het uitblijven van lubricatie van de vagina. Erectiele disfunctie moet worden onderscheiden van stoornissen in de libido, waardoor de patiënt niet toekomt aan de opwindingsfase. Perifeer zullen vooral geneesmiddelen met invloed op bloeddruk, vaatdiameter en zenuwgeleiding de opwindingsfase beïnvloeden. Orgasme en ejaculatie De derde fase van de seksuele responscyclus betreft het orgasme. Bij de man gaat dit gepaard met de zaadlozing (ejaculatie) en bij de vrouw met de samentrekking van de bekkenbodemspieren. Stoornissen in de orgasmefase komen vaak voor. Bij de vrouw meestal in de vorm van het ontbreken (anorgasmie) of het vertraagd bereiken van een orgasme. Bij de man meestal in de vorm van vroegtijdige zaadlozing (premature ejaculatie: binnen 1 tot 2 minuten na de penetratie) of vertraagde ejaculatie. Ook kan een droog orgasme optreden. In dit geval verdwijnt het ejaculaat in de blaas (retrograde ejaculatie). Deze stoornis wordt vaak veroorzaakt door autonome neuropathie of prostaatoperaties. Stoornissen in de orgasmefase bij de man kunnen leiden tot faalangst, waardoor erectiele disfunctie of zelfs libido - verlies kan ontstaan. Seksuele bijwerkingen Het melden van seksuele bijwerkingen door een geneesmiddel is nog steeds omgeven door schroom bij patiënt, arts en apotheker. Het is niet iedereen gegeven om over seksualiteit te communiceren. Uit studies blijkt dat slechts 25% van de mannen met een erectiestoornis hiervoor een arts consulteert. Bovendien wordt dit consult gemiddeld 13 maanden uitgesteld. De causaliteit tussen het geneesmiddel en de vermoede seksuele bijwerking is niet altijd even duidelijk. Wordt de seksuele nevenwerking veroorzaakt door het geneesmiddel of door het ziektebeeld waarvoor het geneesmiddel wordt voorgeschreven ( confounding by indication )? Vaak is de omschrijving van de seksuele bijwerking onvoldoende specifiek. Welke responsfase is gestoord? De verschillende responsfasen hebben verschillende mechanismen. De opwindingsfase is een parasympathisch proces terwijl het orgasme een orthosympathische overheersing vereist. Ook de samenhang tussen de fasen is van belang. Een stoornis in de opwindingsfase kan leiden tot een libidostoornis. Een premature ejaculatie kan worden beschreven als een erectiestoornis. Doelgerichte vraagstelling en een goede specificatie van de gestoorde responsfase zijn allebei nodig om de seksuele stoornis als gevolg van medicatie te verklaren. Seksuele stoornissen door antidepressiva Seksueel disfunctioneren kan het gevolg zijn van een depressie of van de bijwerking van antidepressiva. Antidepressiva werken vooral via de beïnvloeding van neurotransmissiesystemen. Crenshaw en Goldberg be - schreven gedetailleerd de seksuele farmacologie van het seksuele functioneren. Het psychische functioneren wordt gedeeltelijk door dezelfde systemen beïnvloed. Neurotransmitters die een sleutelrol spelen, zijn serotonine en dopamine. Serotonine heeft een remmend effect op de seksuele activiteit en dopamine een stimulerende werking. De antidepressieve en anxiolytische effecten van antidepressiva zijn pas na enige weken merkbaar. De seksuele bijwerkingen treden snel op. Dit verklaart waarom SSRI s kunnen worden ingezet als behandeling van premature ejaculatie. Hun orgasmevertragende werking start 5 uur na de inname. De werking maar ook de bijwerkingen van de verschillende antidepressiva worden bepaald door de serotonerge, noradrenerge, anticholinerge, antiadrenerge en/of antihistaminerge activiteit. 7
3 De seksuele effecten van de verschillende groepen antidepressiva zijn niet gelijk. Het gebruik van tricyclische antidepressiva gaat gepaard met relatief veel seksuele disfuncties in alle fasen van de seksuele respons. De SSRI s hebben vooral een serotonerge werking en beïnvloeden daarom hoofdzakelijk het orgasme. Het crescendo van seksuele opwinding wordt door SSRI s volledig geëlimineerd. Verstoring van het seksueel functioneren blijkt bij 70% van gebruikers van SSRI s op te treden terwijl minder dan 15% van de gebruikers deze klachten spontaan rapporteren. Seksuele bijwerkingen van SSRI s zijn reversibel. Een uitzondering is de beschadiging die kan optreden bij te late behandeling van priapisme, een blijvende pijnlijke erectie. Goede voorlichting over deze bijwerking van SSRI s is noodzakelijk. Omdat behandeling met antidepressiva geruime tijd voortgezet wordt, kunnen seksuele bijwerkingen de levenskwaliteit van de patiënt en zijn partner ernstig aantasten. Dit beïnvloedt de therapietrouw negatief. De moderne antidepressiva (mianserine, mirtazapine en moclobemide) vertonen minder seksuele bijwerkingen en sommige (bupropion en trazodon) werken zelfs proseksueel. Trazodon kan de erectie vergemakkelijken maar ook priapisme van penis of clitoris veroorzaken. 8 Strategie bij seksuele bijwerkingen door antidepressiva Als door het gebruik van antidepressiva een seksuele disfunctie ontstaat, kunnen verschillende strategieën overwogen worden: De disfunctie erkennen en met de patiënt en de partner bespreken. De klacht verdwijnt altijd na het stoppen met de medicatie. Wachten op spontane remissie. Binnen zes maanden verdwijnt 10% van de klachten geheel en 11% gedeeltelijk. De dosis verlagen. De individuele gevoeligheid is zeer verschillend. Sommige patiënten ervaren geen seksuele bijwerking bij een grote dosering. Bij andere patiënten ontstaat een seksuele stoornis bij een zeer lage dosis. Een halvering van de posologie resulteert bij 70% van de patiënten in een verbetering van de klachten. Een medicatievrij interval voor het vrijen ( weekend drug holiday ) inlassen. Na 76 uur zonder medicatie is bij 50% van de patiënten de seksuele functie beter. Deze strategie werkt alleen bij middelen met een relatief korte halfwaardetijd (bij sertraline en paroxetine, niet bij fluoxetine). Overigens scoorde 10% van de patiënten met sertraline en paroxetine na ieder medicatievrij interval hoger (meer depressief) op de depressieschaal van Hamilton. Overstappen naar een antidepressivum met een ander werkingsmechanisme. Wisselen binnen dezelfde groep levert weinig resultaat op. Moclobemide, trazodon en mirtazapine lijken goede alternatieven bij SSRI-gerelateerde seksuele disfuncties. In de ambulante setting stopt men niet graag het gebruik van SSRI S omdat deze geneesmiddelen doeltreffend zijn. Een antidotum toevoegen. Een groot aantal middelen is beschreven uit de groepen van stimulantia, cholinergica, antiserotonergica, dopaminergica, 2-antagonisten, fosfodiësteraseremmers, anxiolytica en antidepressiva van buiten de SSRI-groep. Van buspiron en sildenafil zijn de effecten in verschillende studies bewezen. Sildenafil werkt ook bij vrouwen. Erectiele disfunctie Erectiele disfunctie is een aandoening die meer en meer in de belangstelling staat. Het taboe is doorbroken dankzij doeltreffende geneesmiddelen. De prevalentie van erectiele disfunctie neemt toe met de leeftijd. De risicofactoren zijn bekend: leeftijd, diabetes, hypertensie, hyperlipi-
4 Antidepressivum Directe effecten op de seksuele respons Indirecte effecten op seksualiteit Serotonerg remmen van het orgasme droge mond; transpiratie; agitatie Noradrenerg prikkelbaarheid Anticholinerg verstoring van erectie en lubricatie droge mond; droge eikel en vulva; taai en minder copieus sperma; transpiratie Antiadrenerg verstoring van erectie en lubricatie slaperigheid Antihistaminerg Tabel 1. Effecten van antidepressiva op het seksueel functioneren demie, roken en depressie. Daarnaast spelen ook obesitas, een overmatig alcoholgebruik en een sedentaire levensstijl een belangrijke rol. Erectiele disfunctie komt voor in 70% van de depressies, in 50% bij diabetes mellitus, in 40% bij cardiovasculaire aandoeningen en in 15% bij hypertensie. Het erectiemechanisme is een complex fysiologisch gebeuren dat een intacte bezenuwing en vascularisatie vereist. Bloedvoorziening van de corpora cavernosa is noodzakelijk voor het ontstaan van een erectie. Hierbij is de vrijstelling van stikstofoxide (NO) onmisbaar. NO diffundeert in de gladde spiercellen van de bloedvaten van de corpora cavernosa en bindt er met guanylaatcyclase. Het geactiveerde guanylaatcyclase stimuleert de omzetting van guanosinetrifosfaat (GTP) naar cyclisch guanosinemonofosfaat (cgmp). De toegenomen concentratie van cgmp leidt tot relaxatie van de gladde spiercellen. De bloedtoevoer in de corpora cavernosa neemt toe en er gewichtstoename; slaperigheid ontstaat een erectie. Fosfodiësterase type 5 (PDE-5) zet langzaam het vrijgestelde cgmp om in GMP en beëindigt zo de signaaloverdracht (erectie). Momenteel is duidelijk dat meestal onderliggende organische oorzaken de boosdoener zijn van een erectiele disfunctie. Vroeger werden vooral psychogene factoren als belangrijk beschouwd. Maar ook veel medicijnen induceren of onderhouden een erectiele stoornis: psychofarmaca, antihypertensiva en hormonale preparaten. Als startbehandeling en preventie van een erectiele disfunctie kunnen moleculen ingezet worden die de aanvoer van NO verhogen. Hiervoor komen L-arginine en sterke antioxidanten zoals Pycnogenol in aanmerking. Pycnogenol behoort tot de polyfenolen en heeft gunstige cardio - vasculaire eigenschappen zoals het stimuleren van de doorbloeding en het minder atherogeen maken van LDLcholesterol. Deze effecten hebben een gunstig effect op het ontstaan van een erectie. 9 (GTP: guanosinetrifosfaat; GC: guanylaatcyclase; cgmp: cyclisch guanosinemonofosfaat; GMP: guanosinemonofosfaat; PDE-5: fosfodiësterase type 5; camp: cyclisch adenosinemonofosfaat; AC: adenylaatcyclase; ATP: adenosinetrifosfaat) Fig. 2. Biochemische cascade voor de relaxatie van de cavernosale gladdespiercellen.
5 10 Cedocard Trinipatch Nitrolingual Deponit Willong Diafusor Minitran Coruno Nitroderm Corvaton Tabel 2. Overzicht van geneesmiddelen die niet mogen worden gecombineerd met PDE-5 remmers. Geneesmiddelen die vaak worden gebruikt bij erectiele disfunctie zijn de fosfodiësterase type 5-inhibitoren (sildenafil, tadalafil en vardenafil). Een absolute contra-indicatie voor PDE-5 inhibitoren is de combinatie met NOdonors. Deze associatie kan tot hogere concentraties van het circulerende stikstofmonoxide leiden en aanleiding geven tot hypotensie en hypovascularisatie. Alprostadil (prostaglandine E1) is een alternatief bij falen van de therapie met PDE-5 remmers. Alprostadil stimuleert de relaxatie van de cavernosale gladde spiercellen met een erectie als gevolg. Alprostadil wordt intracavernosaal (Caverject ) toegediend. Besluit Seksuele stoornissen (man, vrouw) kunnen worden veroorzaakt door organische (vasculaire, neurologische of endocrinologische) factoren, psychische oorzaken en/of geneesmiddelen. De patiënt biedt zich aan met een gedaald libido en/of erectiestoornis. Veel medicijnen induceren of onderhouden een erectiele disfunctie: psychofarmaca, hypertensiva en hormonale preparaten. Vooral de effecten van antidepressiva op de seksualiteit zijn goed gedocumenteerd. De taboesfeer rond seksuele stoornissen is doorbroken en een behandeling van dit vervelende probleem is nu eenvoudiger. Geert Vergote, MSc, PhD Verno Scientific BVBA Onafhankelijk bureau voor medische en gezondheidscommunicatie Referenties Aldinger, M.D., Invloed van psychofarmaca op het seksueel functioneren. Pharmaceutisch Weekblad, nr. 1, De Ridder, D., Baert, L., De medicamenteuze behandeling van erectiele disfunctie. Tijdschr. voor Geneeskunde, nr.12., Diemont, W.L., Lansdorp, D., Heeringa, M., Welke responsfase is gestoord. Pharmaceutisch Weekblad, nr. 1, Diemont, W.L., Vangrootheest, A.C Seksule bijwerkingen van geneesmiddelen. Modern medicine, n r. 11, F. Comhaire Erectiele disfunctie bij de oudere man: algemene praktische aanpak en therapeutische mogelijkheden. Tijdschr. voor Geneeskunde, 59, nr. 3. Gianotten, W.L., Antidepressiva en seksualiteit. 3 oktober. Pharmaceutisch Weekblad, nr 40, Labadie, J Seksuele stoornissen als bijwerking van SSRI s. Pharmaceutisch Weekblad, nr. 44, Lumen, N., Barth, J., Oosterlinck, W Erectiele disfunctie na radicale prostatectomie: een overzicht. Tijdschr. voor Geneeskunde, nr. 8, NHG-standaard erectiele dysfunctie Stanislavov, R., Nikolova, V., Rohdewald, P Improvement of erectile function with Prelox: a randomized, double-blind, placebo-controlled, crossover trial. Int J Impot Res. Mar-Apr;20(2): Tabel 3. Overzicht van enkele geneesmiddelenklassen (per categorie een voorbeeld) met erectiele disfunctie als bijwerking.
Wat zijn erectiestoornissen Hoe komt een erectie tot stand Oorzaken erectiestoornissen
Erectiestoornissen Wat zijn erectiestoornissen Een erectiestoornis of erectiele dysfunctie is een voortdurend of terugkerend onvermogen een erectie te krijgen of vol te houden tot de voltooiing van de
Nadere informatieNierfalen en Seksualiteit
Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk
Nadere informatieErectiestoornis. Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0858
Erectiestoornis Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0858 Inleiding Uw arts heeft met u gesproken over de problemen die u heeft bij een erectie. In deze folder informeren wij u over wat een
Nadere informatieWat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk?
Wat zijn de mogelijke seksuele complicaties ten gevolge van diabetes? Wat is de rol van de verpleegkundige hierbij in de praktijk? Ines Sneppe 1. Invloed van diabetes op seksualiteit Vorm van neuropathie
Nadere informatieSeksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen 2.2.
Nadere informatieSeksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten 1 INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen
Nadere informatieSeksualiteit en diabetes mellitus. Polikliniek diabeteszorg
Seksualiteit en diabetes mellitus Polikliniek diabeteszorg mca.nl seksualiteit en diabetes mellitus Problemen met de seksualiteit is een onderwerp waar niet zo gemakkelijk over wordt gesproken. De beladenheid
Nadere informatieInleiding. Wat is een erectiestoornis?
Erectiestoornis Inleiding Uw arts heeft met u gesproken over de problemen die u heeft bij een erectie. In deze folder informeren wij u over wat een erectiestoornis is en wat eventuele behandelingen kunnen
Nadere informatieWat is een erectiestoornis? Hoe ontstaat een erectie?
Erectiestoornissen Deze folder is voor mannen die problemen hebben met het krijgen van een erectie. Hierin vindt u alle informatie over erecties, erectiestoornissen, mogelijke oorzaken, onderzoeken en
Nadere informatiekankeren seksualiteit: eenlastigduo?
kankeren seksualiteit: eenlastigduo? C.M. Bax arts-seksuoloog NVVS IJsselland Duodagen, 7-8 april 2016 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf (Disclosureslide voor sprekers op nascholingsbijeenkomsten
Nadere informatieErectiestoornissen. Urologie
Erectiestoornissen Urologie Inhoudsopgave Erectiele disfunctie...4 Oorzaak erectiestoornissen...5 Medische factoren...6 Psychologische factoren...7 Levensstijl factoren...8 Psychologische behandeling...9
Nadere informatieErectiestoornissen: een frequent voorkomende en behandelbare aandoening.
Erectiestoornissen: een frequent voorkomende en behandelbare aandoening. Erectiestoornissen: een frequent voorkomende en behandelbare aandoening. Inleiding Deze brochure wil mannen informatie verschaffen
Nadere informatie3000 Leuven Dr. Winnepenninckx. tel. : 016-209.810 afspraken : 016-209.209 spoed : 016-209.280. Erectiestoornissen.
Regionaal ziekenhuis Heilig HART Urologisch Centrum Naamsestraat 105 Dr. Breugelmans 3000 Leuven Dr. Winnepenninckx tel. : 016-209.810 afspraken : 016-209.209 spoed : 016-209.280 Erectiestoornissen. Een
Nadere informatieToetsvragen. 1. De erectiele functie wordt merendeels parasympatisch gestuurd. onjuist. onjuist
Toetsvragen 1. De erectiele functie wordt merendeels parasympatisch gestuurd juist onjuist 2. Voor het verkrijgen van een erectie is NO (stikstof monoxide) van groot belang. juist onjuist Toetsvragen 3.
Nadere informatiedrugs abc antidepressiva
drugs abc antidepressiva Antidepressiva zijn psychoactieve geneesmiddelen, die een stimulerende werking hebben ter hoogte van het centrale zenuwstelsel. Ze worden voor zeer verschillende aandoeningen voorgeschreven
Nadere informatieZelf-injectie therapie
Zelf-injectie therapie Urologie Beter voor elkaar 2 Zelf-injectie therapie bij erectiele disfunctie Inleiding Erectie stoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectie stoornis
Nadere informatiee-book SEKSHULP Te snel klaarkomen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog
e-book SEKSHULP Te snel klaarkomen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog Dit e-book is onderdeel van de serie Sekshulp geschreven door dr. Debby de Haas, arts-seksuoloog NVVS. In haar ervaring zijn er vele
Nadere informatieDiabetes en seksualiteit
Diabetes en seksualiteit Diabetes en seksualiteit Diabetes kan invloed hebben op uw seksleven. Dat kan door de ziekte zelf komen, maar ook door de medicijnen of de manier waarop u ermee om gaat. In deze
Nadere informatieEldepryl Part IB2: Patiëntenbijsluiter
tabletten page 1 of 6 Uw arts heeft u Eldepryl tabletten voorgeschreven. Dit is een middel dat gebruikt wordt bij de ziekte van Parkinson. In deze bijsluitertekst vindt u informatie over het gebruik van
Nadere informatieErectiestoornis. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Erectiestoornis Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw arts heeft met u gesproken over de problemen die u heeft bij een erectie. In deze folder informeren wij u
Nadere informatieErvaringen met de poli seksuele disfunctie na kanker bij de urologische patiënt. Det Jetten, verpleegkundige Wim Meinhardt, uroloog
Ervaringen met de poli seksuele disfunctie na kanker bij de urologische patiënt Det Jetten, verpleegkundige Wim Meinhardt, uroloog Inhoud presentatie Algemeen: Bio-psycho-sociale visie Responscyclus Invloed
Nadere informatieErectiestoornissen: wat vrouwen moeten weten.
Erectiestoornissen: wat vrouwen moeten weten. Erectiestoornissen: wat vrouwen moeten weten. Inleiding Erectiestoornissen zijn min of meer bespreekbaar geworden, hoewel het onderwerp toch nog een beetje
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Diabetes en seksualiteit
Informatie voor patiënten Diabetes en seksualiteit z Seksualiteit en diabetes mellitus 1 Over problemen met seksualiteit wordt niet zo gemakkelijk gesproken. Doordat het een beladen onderwerp is, kunnen
Nadere informatieBeleef de mooiste momenten van uw leven nog langer en intensiever met de gepatenteerde natuurlijke formule van Prelox
TO MAKE LOVE LONGER B ETTE R Beleef de mooiste momenten van uw leven nog langer en intensiever met de gepatenteerde natuurlijke formule van Prelox TM Prelox helpt u langer en intensiever van uw intieme
Nadere informatieman, vrouw en kind info voor patiënten Erectiele dysfunctie
man, vrouw en kind info voor patiënten Erectiele dysfunctie Inhoud 01 Inleiding... 04 02 Erectie... 04 03 Seksualiteit... 04 04 Libido... 05 05 Orgasme... 05 06 Ejaculatie... 05 07 Erectiestoornissen...
Nadere informatieSeksualiteit en geneesmiddelen
Seksualiteit en geneesmiddelen Huisarts-onderzoeker, coördinator kaderopleiding urogynaecologie, UMC St Radboud Nijmegen Samenvatting Geneesmiddelen kunnen seksuele bijwerkingen hebben, met als mogelijke
Nadere informatiePrednison, prednisolon (corticosteroïden)
Prednison, prednisolon (corticosteroïden) Uw behandelend arts heeft u prednison voorgeschreven. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan
Nadere informatiePDE-5-remmer, vacuümpomp en prothese helpen man aan erectie
Medicamenteuze en niet-medicamenteuze behandeling van erectiele disfunctie PDE-5-remmer, vacuümpomp en prothese helpen man aan erectie Erectiele disfunctie ontstaat door diverse lichamelijke en psychische
Nadere informatieAls het niet meer lukt: seksuologische problemen bij diabetes(dm) Bio-Psycho-Socio model. Seksueel respons 24-06-12. Man en Vrouw Seksuee Respons
Als het niet meer lukt: seksuologische problemen bij diabetes(dm) Dr Y. Reisman, Uroloog, seksuoloog Seksueel respons Bio-Psycho-Socio model Man en Vrouw Seksuee Respons 1 Mechanisme van opwinding Erectie/Zwelling
Nadere informatieVersie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein
Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire A.S.F.Q. Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein Inleiding In het kader van wetenschappelijk
Nadere informatieInfospot. De antidepressiva. April - Mei - Juni 2014
Infospot De antidepressiva April - Mei - Juni 2014 Infospot - De antidepressiva - April - Mei - Juni 1 Inhoud Inleiding 3 I. Gebruik van de antidepressiva 4 II. Resultaten Farmanet 4 1. Aantal patiënten
Nadere informatieProblemen met het seksueel functioneren
Factsheet 2007-4 Problemen met het seksueel functioneren Seksuele gezondheid in Nederland De Rutgers Nisso Groep heeft in 2006 een grootschalige bevolkingsstudie uitgevoerd naar seksuele gezondheid in
Nadere informatieSeksualiteit en intimiteit
Seksualiteit en intimiteit Het bespreekbaar maken van. Drs. Th. Van der Waart Huisarts-seksuoloog NVVS, FECSM 3 oktober 2014 programma Introductie Inventarisatie vragen Theorie Gespreksvoering bij seksuele
Nadere informatieANTIDEPRESSIVA PATIËNTENINFORMATIE ALGEMENE INFORMATIE OVER GEBRUIK EFFECTEN EN BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA
ANTIDEPRESSIVA PATIËNTENINFORMATIE ALGEMENE INFORMATIE OVER GEBRUIK EFFECTEN EN BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA 1. Wat zijn antidepressiva? Antidepressiva zijn medicijnen die veel gebruikt worden om depressies
Nadere informatie4.3.1 Diagnostische Checklist voor cliënten zonder dementie: DSM-5 criteria
4.3.1 Diagnostische Checklist voor cliënten zonder dementie: DSM-5 criteria Stappen 1 t/m 4 betreffen Depressie, stappen 5 en 6 betreffen Apathiesyndroom STAP 1. Bepaal of de volgende hoofdsymptomen voorkomen.
Nadere informatieZelfinjectietherapie bij een erectiestoornis
Zelfinjectietherapie bij een erectiestoornis Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectiestoornis als het voor een man niet mogelijk is een erectie te krijgen of er
Nadere informatieZelfinjectie-therapie bij impotentie
Zelfinjectie-therapie bij impotentie 1 Inleiding Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectiestoornis indien het voor een man niet mogelijk is een erectie te krijgen
Nadere informatieErectiestoornis: zelfinjectietherapie
Erectiestoornis: zelfinjectietherapie Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectiestoornis als het voor een man niet mogelijk is een erectie te krijgen of er te snel
Nadere informatieIn dit artikel komt een aantal aspecten van seksuele
Seksuele bijwerkingen van geneesmiddelen W.L. DIEMONT, INTERNIST, NEDERLANDS BIJWERKINGEN CENTRUM LAREB, S-HERTOGENBOSCH, A.C. VAN GROOTHEEST, ARTS, NEDERLANDS BIJWERKINGEN CENTRUM LAREB, S-HERTOGENBOSCH
Nadere informatie, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis
2015041635, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 november 2017 van de registratiehouders die
Nadere informatieS e k s u e l e d i s f u n c t i e s b i j p s yc h o f a r m a c a
Academiejaar 2014-2015 POSTGRADUAAT SEKSUOLOGISCHE HULPVERLENING S e k s u e l e d i s f u n c t i e s b i j p s yc h o f a r m a c a N a a m : I l s e P o e l m a n s B e g e l e i d e r : K a t e l i
Nadere informatieborstvoeding Uit enkele case-reports is bekend dat trazodon in kleine hoeveelheden overgaat in de moedermelk.
Kinderwens, en : trazodon 2519 t/m 2522 NNH = Number Needed to Harm; non-sri = geen serotonineheropnameremmer; RR = Relatieve Risico; RV = Risico Verschil; SNRI =serotonine-noradrenalineheropnameremmer;
Nadere informatieVoorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13
Omgaan met een sexprobleem.qxd 20-03-07 11:54 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Waar hebben seksuele problemen mee te maken?
Nadere informatieOverzicht. Het werkt hier beneden niet meer zo goed 16/04/2013. Kennis. Attitude. Gespreksvaardigheden. Inge Paesschierssens - Week van de
Het werkt hier beneden niet meer zo goed Omgaan met seksualiteit en intimiteit bij ouderen 1 Verpleegkundigen en Vroedvrouwen- 2 Overzicht Kennis Attitude Gespreksvaardigheden de 1 1. KENNIS 3 Verpleegkundigen
Nadere informatieErectiele disfunctie. H.W. Elzevier Afdeling Urologie, LUMC, Leiden
Erectiele disfunctie H.W. Elzevier Afdeling Urologie, LUMC, Leiden Casus Een 62 jarige vrachtwagenchauffeur, is gehuwd en heeft 3 volwassen kinderen. Hiervan wonen nog twee thuis. Allen zijn patiënt in
Nadere informatieWat iedere praktijkondersteuner moet weten over seks Gré van Gelderen en Jim Bender
SEKS ALS JE CHRONISCH ZIEK BENT Wat iedere praktijkondersteuner moet weten over seks Gré van Gelderen en Jim Bender Een chronische ziekte heeft vaak invloed op het seksleven. Omdat de praktijkondersteuner
Nadere informatieDoc 69 Liefde,seks, senior
Doc 69 Liefde,seks, senior Let s talk about seks Riët Daniel, Gezondheidszorgpsycholoog en seksuoloog, Marjolein Oerlemans huisarts, Minouche van Rumste, gynaecoloog Doelen Bewustwording Kennis hebben
Nadere informatiePSYCHOFARMACA. Gert- Jan Hendriks, psychiater Directeur Centrum voor Angststoornissen Overwaal Hoofd Zorgprogramma Angststoornissen Pro Persona
Shared decisison making en Empowerment Gert- Jan Hendriks, psychiater Directeur Centrum voor Angststoornissen Overwaal Hoofd Zorgprogramma Angststoornissen Pro Persona PSYCHOFARMACA Shared decision making
Nadere informatieSEKSUELE BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA
FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2010-2011 SEKSUELE BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA Veronique GOOSSENS Promotor: Prof. Dr. G. T Sjoen Co-promotor: Dr. G. De Cuypere Scriptie
Nadere informatieZelfinjectie therapie bij impotentie. Urologie
Zelfinjectie therapie bij impotentie Urologie Inhoudsopgave Inleiding 4 Voorbereiding 5 Techniek van auto-injectie 5 1. Klaarmaken van de injectiespuit...5 2. Het toedienen van de injectie...6 Bijwerkingen
Nadere informatieKom op CBT-er: en nu ook de seks!
Kom op CBT-er: en nu ook de seks! Ellen Laan, Gz-psycholoog, Seksuoloog NVVS, e.t.laan@amc.uva.nl Reinhilde Melles, Klinisch Psycholoog BiG, VGcT, Seksuoloog NVVS reinhilde.melles@mumc.nl Wat moet een
Nadere informatieI Inleiding 7. 1 Uitgangspunten 7 2 Wat is seksualiteit? 10 3 Seksuele ontwikkeling 18. II Theoretische achtergrond van seksualiteit 24
Inhoud I Inleiding 7 1 Uitgangspunten 7 2 Wat is seksualiteit? 10 3 Seksuele ontwikkeling 18 II Theoretische achtergrond van seksualiteit 24 4 Factoren die seksualiteit beïnvloeden: een biopsychosociaal
Nadere informatieDe toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum
Nadere informatieBio Humans do it with their brains. Het belangrijkste seksorgaan is. Hersenletsel: wat gebeurt er nu met de seks? Seksualiteit is?
Seksualiteit is? Hersenletsel: wat gebeurt er nu met de seks? Jim Bender Niels Farenhorst Seksualiteit + NAH is? Het belangrijkste seksorgaan is. 5 Bio Humans do it with their brains. 6 1 Dus: Hersenletsel
Nadere informatieDe toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen 3 Casus: 39-jarige man,
Nadere informatiezelfinjectie bij erectiestoornissen
patiënteninformatie zelfinjectie bij erectiestoornissen U heeft met uw uroloog afgesproken dat u zelf een medicijn gaat spuiten in het zwellichaam van de penis. Dit heet ook wel een auto-injectie-therapie.
Nadere informatieDIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING
DIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING JMJ KRUL NEUROLOOG TERGOOIZIEKENHUIZEN BLARICUM Cijfers over diabetes (1) Er zijn ongeveer 740.000 mensen met diabetes in Nederland; 250.000 mensen
Nadere informatieUrologie. Impotentie. www.catharinaziekenhuis.nl
Urologie Impotentie www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is impotentie?... 3 Hoe komt een erectie tot stand?... 3 Wat zijn de mogelijke oorzaken van potentiestoornissen?... 4 Hoe wordt een lichamelijke
Nadere informatieI N F O R M A T I E. o v e r zelfinjectietherapie bij impotentie
I N F O R M A T I E o v e r zelfinjectietherapie bij impotentie 2 Inleiding Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectiestoornis indien het voor een man niet mogelijk
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting hoofdstuk 1 127
125 Samenvatting Het metabool syndroom is een clustering van risicofactoren, zoals overgewicht/obesitas, verhoogd cholesterol, hoge bloeddruk (hypertensie) en metabole insulineresistentie (verminderde
Nadere informatieO N D E R Z O E K S R E S U L T A T E N U I T H E T B U I T E N L A N D. Consortium UGent en KULeuven in opdracht van het IWT
S E K S U E L E D I S F U N C T I E S I N V L A A N D E R E N : W A T K U N N E N W E V E R W A C H T E N A A N P R E V A L E N T I E C I J F E R S V O O R V L A A N D E R E N? O N D E R Z O E K S R E
Nadere informatieSymposium Cheek to Cheek Seksualiteit: een menselijke behoefte. Kristel Mulders Seksuologe UZ-Leuven 7 mei 2015
Symposium Cheek to Cheek Seksualiteit: een menselijke behoefte Kristel Mulders Seksuologe UZ-Leuven 7 mei 2015 Wat is seksualiteit? Definities: Van Dale: Handelingen en gevoelens die te maken hebben met
Nadere informatieSeksualiteit, seksuologie en hiv. Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter
Seksualiteit, seksuologie en hiv Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter tplatteau@itg.be Overzicht van de presentatie Wat is seksualiteit? Hoe verloopt seksualiteit en waar kan het misgaan? Seksualiteit
Nadere informatieZelfinjectietherapie bij ED
Zelfinjectietherapie bij ED www.urologischcentrum.be Geachte heer, Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. Men spreekt van een erectiele disfunctie ofwel erectiestoornis wanneer de penis
Nadere informatieDilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie
Dilemma s voor behandelaars bij het voorschrijven van libidoremmende medicatie Jelle A. Troelstra, psychiater Van der Hoevenkliniek Utrecht EFP 17 november 2009 Is het voorschrijven van libidoremmers te
Nadere informatieDus: Hersenletsel heeft gevolgen voor de seksuele beleving en het seksuele gedrag. Het belangrijkste seksorgaan is. 3-10-2014
Discussie Hersenletsel: en wat gebeurt er met de seks Niels Farenhorst Klinisch psycholoog Docent/ consulent hersenletsel Seksualiteit bespreken bij NAH heeft niet zo veel zin want: Het is te ingewikkeld
Nadere informatieIs er nog seks na prostaatkankerchirurgie? De resultaten na een robotgeassisteerde prostaatkankeroperatie zijn alvast zeer bevredigend.
Is er nog seks na prostaatkankerchirurgie? De resultaten na een robotgeassisteerde prostaatkankeroperatie zijn alvast zeer bevredigend. Dr. Peter Van Oyen Diensthoofd-uroloog Urologisch Centrum AZ Sint-Jan
Nadere informatieAntipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk
Antipsychotica en seksuele bijwerkingen: van farmacologische mechanismen tot de klinische praktijk Dr. Marrit K. de Boer Psychiater / onderzoeker Universitair Medisch Centrum Groningen Disclosure Twee
Nadere informatieLust en plezier, ook bij een falende nier. Waarom WEL aankaarten? 4/12/19. Seksualiteit en intimiteit bij chronische nieraandoeningen
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
Nadere informatieSt. Antonius Ziekenhuis
UROLOGIE Behandeling met PDE-5 remmer BEHANDELING Behandeling met PDE-5 remmer Uw uroloog heeft een recept met een PDE5-remmer voorgeschreven voor u. In deze folder leest u meer informatie over de werking
Nadere informatieSeks kent geen pensioen
Seks kent geen pensioen Seks kent geen pensioen: filmpjes en cijfers Tips en trucs voor de praktijk Casuïstiek 1967 Timeless Love Marrie Bot Jong Mooi Wild Strak Geil Spontaan Etc. Een aflopende
Nadere informatieHet gebruik van tamoxifen. Bij retroperitoneale fibrose
Het gebruik van tamoxifen Bij retroperitoneale fibrose Inleiding U heeft deze folder gekregen, omdat u retroperitoneale fibrose (RPF) heeft. Bij de behandeling van RPF kan de arts meerdere medicijnen
Nadere informatieVAN EEN SEKSUEEL PROBLEEM GA JE NIET DOOD MAAR JE KAN ER VAN BINNEN TOCH EEN BEETJE VAN STERVEN...
VAN EEN SEKSUEEL PROBLEEM GA JE NIET DOOD MAAR JE KAN ER VAN BINNEN TOCH EEN BEETJE VAN STERVEN... Paul Enzlin Instituut voor Familiale en Seksuologische Wetenschappen (IFSW, KU Leuven) Centrum voor Klinische
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatiemw. dr. Willemijn Windt
+ Farmacologische beïnvloeding van mictie Gewild of ongewild mw. dr. Willemijn Windt Uroloog io 24 september 2012 + Casus 82 jarige man COPD exacerbatie Al langere tijd gaat plassen moeilijker 1e dag na
Nadere informatiePrednison, Prednisolon. corticosteroïden
Prednison, Prednisolon corticosteroïden Inhoudsopgave Werking 3 Gebruik 3 Bijverschijnselen 4 Aanvullende informatie 5 Methylprednison injecties 6 Vaccinaties 6 Sint Maartenskliniek 7 Colofon 8 2 U heeft
Nadere informatieSeksualiteit en Prostaatkanker
Seksualiteit en Prostaatkanker Voorlichtingsdag Prostaatkanker, Maandag 7 September 2009 Dr. André Vis, Uroloog VUmc Oncologische Urologie Minimaal Invasieve Urologie Seksualiteit en Prostaatkanker De
Nadere informatieDisclosure belangenverstrengeling. Seksualiteit en intimiteit bij chronische nieraandoeningen. Seksualiteit en ziekte. Waarom WEL aankaarten?
4/15/18 Disclosure belangenverstrengeling Geen belangenverstrengeling Lust en plezier, ook bij een falende nier Seksualiteit en intimiteit bij chronische nieraandoeningen 2 Seksualiteit en ziekte Seksualiteit
Nadere informatieVoorbij het protocol..
Voorbij het protocol.. Behandelen van een depressie die niet opknapt. Hans Warning, verpleegkundig specialist GGZ 2 Eigenlijk eerst Psycho educatie Bibliotherapie Hardlopen / activeren Probleem Oplossende
Nadere informatieKROMSTAND VAN DE PENIS
KROMSTAND VAN DE PENIS OPERATIE VOLGENS NESBIT - Patiëntinformatie - Inleiding Tijdens uw bezoek op de raadpleging heeft uw behandelend uroloog met u gesproken over de mogelijkheid om met een operatie
Nadere informatieUrologie. Patiënteninformatie. Zelfinjectie bij erectiestoornissen. Slingeland Ziekenhuis
Urologie Zelfinjectie bij erectiestoornissen i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen In overleg met uw uroloog hebt u gekozen voor zelfinjectie om een erectiestoornis te behandelen. In deze
Nadere informatieMANUAL Erection System
MANUAL Erection System Medisch hulpmiddel om een erectie te verkrijgen Gebruiksaanwijzing Nederlands Oorzaken voor erectiestoornissen De belangrijkste oorzaken van erectiestoornissen en impotentie zijn:
Nadere informatieInjectie bij erectiestoornissen
Injectie bij erectiestoornissen Patiënteninformatie 1212264PR/1-2013 Injectie bij erectiestoornissen Inleiding Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectiestoornis,
Nadere informatieWat iedere psychiater zou moeten weten maar niet durft te vragen: de seksualiteit van de psychiatrische patiënt
Wat iedere psychiater zou moeten weten maar niet durft te vragen: de seksualiteit van de psychiatrische patiënt door M.W. Hengeveld Gepubliceerd in 1995, no. 9 Samenvatting Het weinige dat er bekend is
Nadere informatieDefinitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen.
Toolkit polyfarmacie en medicatieveiligheid Doel 1. De medicamenteuze behandeling van de patiënt optimaliseren 2. Zoveel mogelijk voorkomen van (vermijdbare) bijwerkingen van medicatie 3. De continuïteit
Nadere informatieWAT IS SILDENAFIL EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT WAT U MOET WETEN VOORDAT U SILDENAFIL GEBRUIKT
WAT IS SILDENAFIL EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT Sildenafil behoort tot de groep medicijnen die "fosfodiësterase-type-5-remmers (PDE5- remmers)" worden genoemd. Het middel ontspant de bloedvaten in de
Nadere informatieTHERAPEUTIC DRUG MONITORING Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers -- Commissie Analyse en Toxicologie
SELECTIEVE SEROTONINE HEROPNAME REMMERS Geldt voor Indicatiegebied Monstermateriaal Afnametijdstip Bewaarcondities Inzending Interpretatie doelgroepen: volwassenen depressie en angststoornissen grote buis
Nadere informatieZelf injecteren bij een erectiestoornis (impotentie)
Urologie Zelf injecteren bij een erectiestoornis (impotentie) www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Erectiestoornissen... 3 Voorbereiding... 4 Techniek van het zelf injecteren... 4 Klaarmaken van de injectiespuit...
Nadere informatieZelf-injectie therapie bij erectiestoornissen
Zelf-injectie therapie bij erectiestoornissen Afdeling urologie Vooraf Erectiestoornissen vormen een veel voorkomend probleem. We spreken van een erectiestoornis wanneer het voor een man niet mogelijk
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 185 Substance P and the Neurokinin 1 Receptor: from behavior to bioanalysis Affectieve stoornissen zoals angst en depressie zijn aandoeningen die een grote
Nadere informatieImpotentie: een vaak voorkomend probleem
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Impotentie: een vaak voorkomend probleem Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis
Nadere informatieBarnidipine C08CA12, december Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie.
Barnidipine C08CA12, december 2017 Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt barnidipine door
Nadere informatieSildenafil (Revatio ) bij reumatische aandoeningen
Sildenafil (Revatio ) bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel sildenafil te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieMet diabetes in bed Let s talk about sex! Dr Abrams Pascale Diensthoofd endocrinologie GZA Leen, Lies, Martine Diabeteseducatoren 19 Juni 2019
Met diabetes in bed Let s talk about sex! Dr Abrams Pascale Diensthoofd endocrinologie GZA Leen, Lies, Martine Diabeteseducatoren 19 Juni 2019 1. Universiteit Gent, 2014 2. Cindy Meston and David Buss,
Nadere informatieWorkshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker
Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Inhoud workshop Inventarisatie vragen Waar of niet waar Medicatie en hun bijwerkingen Pijnbestrijding Antidepressiva Benzodiazepinen
Nadere informatieCommunicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening. Niervereniging zaterdag 16 januari 2016
Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening Niervereniging zaterdag 16 januari 2016 Even voorstellen Claudia van der Wel Consulent seksuele gezondheid in Deventer Inhoud
Nadere informatieACTIVE Erection System
ACTIVE Erection System Medisch hulpmiddel om een erectie te verkrijgen Gebruiksaanwijzing Nederlands Oorzaken voor erectiestoornissen De belangrijkste oorzaken van erectiestoornissen en impotentie zijn:
Nadere informatie