Chapter 10. Nederlandse samenvatting
|
|
- Stefanie van Doorn
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Nederlandse samenvatting
2 Hereditair Nonpolyposis Colorectaal Carcinoom, afgekort als (HNPCC), ook wel Lynch syndroom genoemd, is een autosomaal dominante erfelijke aandoening met een hoge penetrantie (80-85%), waarbij patiënten een verhoogd risico hebben op het ontstaan van verschillende vormen van kanker. HNPCC is één van de meest voorkomende erfelijke kankersyndromen. In typische HNPCC-families zijn individuen uit meerdere generaties aangedaan met colorectaal carcinoom (CRC; kanker van de dikke darm en/of endeldarm) op jonge leeftijd of met andere vormen van kanker, zoals endometriumcarcinoom (EC; baarmoederkanker) en ovariumcarcinoom (eierstokkanker). HNPCC wordt veroorzaakt door kiembaanmutaties in de DNA mismatch repair (MMR) genen (eerste hit), gevolgd door somatische inactivatie van het wild-type (normale) allel (tweede hit). Wanneer beide allelen van een MMR-gen geïnactiveerd zijn, verliest het MMR-systeem dat genomische stabiliteit tijdens de DNA-replicatie garandeert het vermogen om DNA-replicatiefouten (mismatches) te repareren. Hierdoor accumuleren mutaties door het gehele genoom. Microsatellietsequenties, oftewel repeterende sequenties, ook wel short tandem repeats genoemd, zijn in het bijzonder kwetsbaar voor replicatiefouten, en daardoor resulteert MMR-deficiëntie (ook) in microsatellietinstabiliteit (MSI). Spontane mutaties treden niet alleen op in niet-coderende sequenties, maar ook in genen die essentieel zijn voor stabiliteit van het genoom. Door mutaties in dergelijke genen kunnen aangedane cellen ongecontroleerd gaan delen en kan er een kankergezwel ontstaan. Mutaties in de MMR-genen MLH1, MSH2 en MSH6 veroorzaken de aandoening in een groot deel (42-75%) van de families die op klinische gronden met HNPCC zijn gediagnosticeerd. Omdat mutaties in de MMR-genen de ontwikkeling van kanker bij HNPCC-patiënten initiëren, zou het misschien beter zijn HNPCC niet door klinische criteria te definiëren maar door genetische criteria. In dit proefschrift, zoals geïntroduceerd in hoofdstuk 1, worden verschillende onderwerpen betreffende HNPCC behandeld. Eén van de vragen die we wilden beantwoorden was: welke patiënten moeten gescreend worden voor mutaties in de MMR-genen? In andere woorden, hoe zouden HNPCC verdachte patiënten geselecteerd moeten worden voor mutatieanalyse? Identificatie van MMR-genmutatiedragers is belangrijk, omdat zij in aanmerking komen voor periodieke controles om tumoren op te sporen in de vroegst mogelijke stadia. Het is aangetoond dat periodieke colonoscopie het risico op CRC reduceert en de mortaliteit verlaagt. Echter, mutatieanalyse is kostbaar en arbeidsintensief en hierdoor is het niet haalbaar om aan alle patiënten met CRC en EC mutatieanalyse in de MMR-genen aan te bieden. Om deze reden is er behoefte aan sensitieve en specifieke criteria om patiënten te selecteren voor 134
3 Nederlandse samenvatting mutatieanalyse. Zowel klinische als niet-klinische criteria kunnen gebruikt worden voor deze selectie. In hoofdstuk 2 worden verschillende strategieën besproken om HNPCC verdachte patiënten te selecteren voor mutatieanalyse, onder meer aan de hand van sensitiviteit, specificiteit en predictieve waarden van deze methoden voor de aanwezigheid van een pathogene MLH1, MSH2 of MSH6 mutatie. Criteria om het pathogene karakter van een mutatie (ziekteverwekkend of niet?) vast te stellen worden bediscussieerd, als wel de verschillen in opzet van functionele testen om pathogeniteit van mutaties te bepalen. In hoofdstuk 3 worden 281 HNPCC verdachte patiënten beschreven die of CRC hadden voor de leeftijd van 50 jaar of twee of meer HNPCC-geassocieerde tumoren. Deze patiënten werden gescreend op kiembaanmutaties in MLH1, MSH2 en MSH6 en hun tumoren werden onderzocht op MSI en aankleuring van de MMR-eiwitten (immunohistochemisch onderzoek; IHC). In totaal werden 25 pathogene kiembaanmutaties in de drie genoemde genen gevonden. Vervolgens werden in deze groep de voorspellende waarden van familieanamnese, MSIanalyse en IHC voor de aanwezigheid van een MMR-genmutatie berekend. De prevalentie van pathogene mutaties was 6% in de groep van patiënten gediagnosticeerd met CRC voor de leeftijd van 50 jaar en 22% in de groep van patiënten met twee of meer HNPCCgeassocieerde tumoren. De sensitiviteit van familie anamnese, MSI-analyse en IHC voor de aanwezigheid van een mutatie was respectievelijk 76%, 82% en 88%, de specificiteit was 64%, 70%, en 84% en de positieve voorspellende waarde was 19%, 23% en 38%. De MSIanalyse miste drie mutatiedragers en de IHC miste twee andere mutatiedragers. In de groep van patiënten met multipele HNPCC-geassocieerde tumoren werden geen mutaties gevonden bij de 29 patiënten bij wie de eerste tumor boven de leeftijd van 60 jaar was vastgesteld. Geconcludeerd werd dat preselectie door IHC en/of MSI-analyse voorafgaand aan mutatieanalyse gerechtvaardigd is voor patiënten met CRC voor de leeftijd van 50 jaar en voor patiënten met twee of meer HNPCC-geassocieerde tumoren. In hoofdstuk 4 onderzochten we het mogelijke gebruik van de aanwezigheid van de BRAF- Val600Glu mutatie in tumoren als selectiemiddel voor mutatieanalyse in de MMR-genen. Dit deden we omdat recent was aangetoond dat de oncogene activatie van BRAF door de Val600Glu mutatie karakteristiek is voor sporadische colontumoren met MSI. Eerder was al aangetoond dat somatische BRAF mutaties niet aanwezig zijn in tumoren van HNPCCfamilies met kiembaanmutaties in de MMR-genen MLH1 en MSH2. Echter, er waren geen gegevens beschikbaar voor MSH6 mutatiedragers. Om deze reden hebben wij exon 15 van BRAF gescreend in 38 tumoren van HNPCC-patiënten, die of een kiembaanmutatie hadden in MSH6, of bij wie eerder geen MMR-genmutatie gevonden was. In 37 tumoren werd geen 135
4 Val600Glu mutatie aangetoond, één tumor van een MSH6 mutatiedrager met meerdere tumoren had wel deze mutatie. Dit was zeer waarschijnlijk veroorzaakt door het feit dat in deze tumor de MLH1 promotor gemethyleerd was. Deze gegevens, in combinatie met de bevindingen aangaande BRAF mutaties in MLH1 en MSH2 mutatiedragers, suggereren een mogelijk nut van de BRAF-Val600Glu mutatie als een exclusiecriterium voor mutatieanalyse in de MMR-genen of als een moleculaire marker van sporadische carcinomen. Een andere vraag die we in dit proefschrift hebben getracht te beantwoorden is, of mutaties in andere genen, of combinaties van mutaties in verschillende genen, kunnen leiden tot een HNPCC-fenotype. Zoals hierboven reeds genoemd, zijn mutaties in MLH1, MSH2 en MSH6 verantwoordelijk voor 42 75% van de families die klinisch gediagnosticeerd zijn met HNPCC. Mutaties in andere genen zouden een gedeelte van de gevallen waarin geen mutatie gevonden werd, kunnen verklaren. Onlangs werd gesuggereerd dat mutaties in een ander MMR-gen, PMS2, een veel belangrijker rol spelen in HNPCC dan aanvankelijk gedacht werd. Om dit verder uit te zoeken, hebben we de prevalentie van pathogene PMS2 mutaties bepaald in 73 HNPCC verdachte patiënten, zoals beschreven in hoofdstuk 5. Deze patiënten hadden een CRC of EC met MSI of waren afkomstig uit een Amsterdam Criteria II positieve familie. Eerder waren deze patiënten gescreend op mutaties in MLH1, MSH2 en MSH6 waarbij geen mutatie gevonden was. Onder de 73 patiënten werden drie patiënten met een pathogene PMS2 mutatie geïdentificeerd (4,1%). De IHC was informatief in één patiënt en hierbij liet de tumor verlies van PMS2 kleuring zien. Eén van de tumoren van de andere twee mutatiedragers vertoonde een negatieve MLH1 kleuring. Onze resultaten bevestigen de bevindingen van eerdere studies dat mutaties in PMS2 vaker HNPCC veroorzaken dan aanvankelijk verondersteld werd. Wij stellen voor dat immunohistochemische kleuring voor PMS2 en mutatieanalyse in PMS2 worden toegevoegd aan de screeningsprotocollen die op dit moment gebruikt worden om patiënten met MMR-genmutaties te identificeren. De meeste HNPCC studies tot nu toe hebben HNPCC, zoals hierboven gedefinieerd, beschouwd als een duidelijke Mendeliaanse ziekte, waarbij één mutatie de oorzaak is van het syndroom, dat autosomaal dominant overerft met incomplete penetrantie. Niet-mendeliaanse overerving, in het bijzonder in de groep waarop we ons gericht hebben, kan echter niet uitgesloten worden. Wij kunnen niet uitsluiten dat bepaalde mutaties op zichzelf onschadelijk zijn, maar ziekteverwekkend in combinatie met mutaties in andere genen. Anders gezegd, combinaties van laag penetrante mutaties zouden een fenotype kunnen veroorzaken dat lijkt op HNPCC. In hoofdstuk 6 hebben we de hypothese onderzocht dat de combinatie van een 136
5 Nederlandse samenvatting mono-allelische MUTYH mutatie met een MMR-genmutatie het risico op kanker verhoogt. Het MUTYH eiwit is betrokken bij reparatie van oxidatieve DNA-schade. Dit eiwit heeft een interactie met het MMR-eiwit MSH6 dat onderdeel is van de MSH2/MSH6 heterodimeer ( ). Het is aangetoond dat DNA-binding en glycosylaseactiviteiten van MUTYH stimuleert. Om onze hypothese te testen, hebben we de prevalentie van monoallelische MUTYH mutaties in dragers van een kiembaan MMR-genmutatie onderzocht: 40 dragers van een truncerende mutatie (groep I) en 36 dragers van een missense mutatie (groep II). Al deze patiënten waren gediagnosticeerd met CRC of EC. We vergeleken de MUTYH mutatiefrequenties in deze groepen met de frequentie geobserveerd in een groep van 134 Nederlandse patiënten met CRC en/of EC zonder een MMR-genmutatie (0,7%) en met de frequentie die gerapporteerd is voor controle personen (1,5%). In groep I werd één monoallelische MUTYH mutatie gevonden (2,5%), terwijl in groep II vijf monoallelische MUTYH mutaties (14%) werden aangetoond. Vier van die vijf werden gevonden bij MSH6 missense-mutatiedragers (20%). Van alle patiënten met een MMR-genmutatie, vertoonden alleen die met een missense mutatie een significant hogere frequentie aan (monoallelische) MUTYH mutaties in vergelijking met de Nederlandse kankerpatiënten zonder MMRgenmutatie (p = 0,002) en de gepubliceerde controles (p = 0,001). Onze resultaten suggereren dat de aanwezigheid van een monoallelische MUTYH mutatie gecombineerd met een missense MMR-genmutatie, in het bijzonder van MSH6, leidt tot een verhoogd risico op kanker. Naast mutaties in andere genen, of combinaties van mutaties in genen, kunnen epigenetische gebeurtenissen de oorzaak zijn van een kleine proportie van de HNPCC-gevallen. Recent werden acht patiënten gerapporteerd met gegeneraliseerde (kiembaan) hypermethylatie van de MLH1 promotor. In hoofdstuk 7 onderzochten wij de prevalentie van MLH1 promotorhypermethylatie in lymfocyten van 40 HNPCC verdachte patiënten die bij eerder onderzoek geen mutatie in MLH1, MSH2 of MSH6 bleken te hebben. Vijfentwintig van deze patiënten hadden een tumor waarbij IHC verlies van MLH1 had laten zien, en 15 patiënten hadden een tumor met MSI waarbij (nog) geen IHC verricht was. In één patiënt ontdekten we hypermethylatie van de MLH1 promotor in lymfocyten. Analyse van DNA uit huidfibroblasten, een mondspoeling en tumormateriaal van dezelfde patiënt toonde ook MLH1 promotorhypermethylatie aan. De familieanamnese voor HNPCC-geassocieerde tumoren was negatief. De tumor vertoonde MSI, verlies van MLH1 kleuring en verlies van heterozygositeit. Verder DNA-onderzoek bij de moeder, de broers en zusters, en in een tumor van de overleden vader liet geen MLH1 promotorhypermethylatie zien. In de tumor van de 137
6 indexpatiënt werd een mutatie in codon 12 van KRAS en methylatie van twee tumor suppressorgenen (RARB en PTEN) gevonden, suggererende dat de tumoren een gelijksoortig ontwikkelingspatroon hadden als sporadische tumoren met een CpG island methylator phenotype (CIMP). Onze data tonen aan dat kiembaan MLH1 promotorhypermethylatie de oorzaak is van kankerontwikkeling bij een klein percentage van HNPCC verdachte patiënten. Om deze reden moet in patiënten met MLH1 promotorhypermethylatie in de tumor en een klinische verdenking van HNPCC, methylatieanalyse in lymfocyten worden overwogen. In hoofdstuk 8 worden de onderwerpen zoals in dit proefschrift beschreven bediscussieerd en wordt een strategie gepresenteerd voor de selectie van HNPCC verdachte patiënten voor mutatieanalyse. In deze strategie zijn het al dan niet aanwezig zijn van de BRAF-Val600Glu mutatie in de tumor, MSI-analyse en IHC de meest belangrijke selectiemiddelen. Deze strategie houdt er rekening mee dat een deel van de missense mutaties (mutaties die een aminozuurverandering tot gevolg hebben) pathogeen zou kunnen zijn, wanneer zij getest worden in functionele testen. Het ontwerp van zulke testen is één van de grote uitdagingen in toekomstig HNPCC-onderzoek. Wanneer deze testen beschikbaar worden voor routinematig diagnostisch onderzoek, zal dat een enorme impact hebben op de klinische aanpak bij HNPCC-families. Meer patiënten (en hun familieleden) die risico lopen op het ontwikkelen van HNPCC-geassocieerde tumoren zullen geïdentificeerd worden en onder controle gaan om kanker te voorkomen en/of om het in een zo vroeg mogelijk stadium te ontdekken. Functionele testen hebben niet alleen invloed op de klinische aanpak bij HNPCC verdachte patiënten, maar zullen zeer waarschijnlijk ook onze kennis verbreden op het gebied van genotype-fenotype correlaties. Daarnaast zouden ze gebruikt kunnen worden om te onderzoeken of combinaties van MMR-genmutaties, die gevonden werden bij HNPCC verdachte patiënten, de MMR-capaciteit ernstiger aantasten dan de afzonderlijke mutaties. Andere uitdagingen bij toekomstig HNPCC-onderzoek liggen in de identificatie van kandidaatgenen, het achterhalen welke combinaties van mutaties in verschillende genen een HNPCC-fenotype kunnen veroorzaken en het verder optimaliseren van strategieën om patiënten met andere HNPCC-geassocieerde tumoren dan CRC te selecteren voor mutatiedetectie. 138
De rol van de pathologie en genetica bij de herkenning van Lynch syndroom
De rol van de pathologie en genetica bij de herkenning van Lynch syndroom Marjolijn Ligtenberg Laboratorium specialist klinische genetica Klinisch moleculair bioloog in de Pathologie VAP dag 28-3-2017
Nadere informatieEind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU
Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU Darmkanker in de familie? familie anamnese negatief: 85% -sporadische vorm- familie anamnese positief:
Nadere informatie5.2Diagnostiek Laboratoriumonderzoek Diagnostische tests Diagnostische tests (tekst 2008, update in 2014)
1219 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259
Nadere informatieMolecular aspects of HNPCC and identification of mutation carriers Niessen, Renee
Molecular aspects of HNPCC and identification of mutation carriers Niessen, Renee IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dikkedarmkanker is na longkanker de meest voorkomende doodsoorzaak ten gevolge van kanker in de westerse wereld. Dikkedarmkanker manifesteert zich na een accumulatie van verscheidene genetische veranderingen.
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
11 Nederlandse Samenvatting 113 Chapter 11 Dikke darmkanker (colorectaal carcinoom, CRC) is een veelvoorkomend gezwel in de westerse wereld en is na longkanker de belangrijkste oorzaak van sterfte aan
Nadere informatiePromotor: Prof. dr. E.J. Kuipers Prof. dr. E.W. Steyerberg. Co-promotors: Dr. W.N.M. Dinjes Dr. M.E. van Leerdam Dr. A. Wagner
Samenvatting van het proefschrift Celine H.M. Leenen Diagnostic strategies for early Lynch syndrome detection Promotiedatum: 28 januari 2015 Universiteit: Erasmus Universiteit Rotterdam Promotor: Prof.
Nadere informatieM.J.A. Alleman, MDL arts 22 december 2009
M.J.A. Alleman, MDL arts 22 december 2009 1 3 1 4 5 2 Risico ColoRectaalCarcinoom 6 7 3 Terminologie Syndroom van Lynch (HNPCC) Vermoedelijk syndroom van Lynch Familiaire darmkanker Sporadische darmkanker
Nadere informatieRobert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG. Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties?
Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties? Lynch syndroom of Hereditair Non-Polyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC) Bewezen Lynch
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 7.2
Samenvatting Chapter 7.2 Samenvatting In mijn proefschrift geef ik een overzicht van het Li-Fraumeni syndroom in Nederland, zowel klinisch als moleculair. Het belangrijkste doel van mijn studie was om
Nadere informatieErfelijkheid van Darmkanker Nieuwe Richtlijn (selectie)
4e verpleegkundig congres GE-Oncologie 2015 Erfelijkheid van Darmkanker Nieuwe Richtlijn (selectie) Rolf Sijmons, klinisch gene2cus Afdeling Gene2ca, UMCG Evidence- based Richtlijn Ontwikkeling (mul2-
Nadere informatie5.2.1.3 Restrisico na laboratoriumtesten (tekst 2008, update in 2014)
53 54 55 56 57 58 59 530 53 53 533 534 535 536 537 538 539 540 54 54 543 544 545 546 547 548 549 550 55 55 553 554 555 556 557 558 559 560 56 56 563 564 565 566 567 568 569 570 57 57 573 574 575 5...3
Nadere informatieGenetic Counseling en Kanker
Genetic Counseling en Kanker (erfelijke en familiaire kanker in de praktijk) dr Rolf Sijmons, klinisch geneticus afdeling Genetica UMC Groningen (Theoretische en) Practische aspecten Erfelijke Kanker Counseling
Nadere informatieResultaten Moleculaire Pathologie ronde Additionele moleculaire testen bij MLH1-negatieve tumoren met Lynch syndroom vraagstelling
Resultaten Moleculaire Pathologie ronde 2015.2 Additionele moleculaire testen bij MLH1-negatieve tumoren met Lynch syndroom vraagstelling Albertina Dirkx-van der Velden & Ina Geurts-Giele, KMBPio afdeling
Nadere informatieSamenvatting van de richtlijn erfelijke darmkanker, revisie
Samenvatting van de richtlijn erfelijke darmkanker, revisie WKO 3 sept Uitgangspunt richtlijn Welke aanbevelingen over genetische counseling en diagnostiek, preventie, surveillance, behandeling voor mensen
Nadere informatieErfelijkheid & kanker. Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 11 april 2016
Erfelijkheid & kanker Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 11 april 2016 Erfelijkheidsonderzoek wegwijzer voor de praktijk Historie van de genetica Mendel 1822-1884 DNA, Watson & Crick,
Nadere informatieResultaten Moleculaire Pathologie ronde Additionele moleculaire testen bij MLH1-negatieve tumoren met Lynch syndroom vraagstelling
Resultaten Moleculaire Pathologie ronde 2016.1 Additionele moleculaire testen bij MLH1-negatieve tumoren met Lynch syndroom vraagstelling Albertina Dirkx-van der Velden & Ina Geurts-Giele, KMBP afdeling
Nadere informatieFamily cancer syndroms and cancer risk. Martine Folsche, verpleegkundig specialist Erasmus MC Kanker Instituut
Family cancer syndroms and cancer risk Martine Folsche, verpleegkundig specialist Erasmus MC Kanker Instituut Disclosure belangen Potentiele belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relatie
Nadere informatieFamiliair coloncarcinoom
Familiair coloncarcinoom Dit is een uitgave van het Flevoziekenhuis i.s.m. Zorggroep Almere Afdeling Maag-, Darm en Leverziekten Maart 2013 Inleiding Geachte collega, Voor u ligt de folder ter ondersteuning
Nadere informatieGENETISCHE COUNSELING SYLVIA DE NOBELE, GENETISCH COUNSELOR CENTRUM MEDISCHE GENETICA, UZGENT (CMGG) FAPA 19/11/2016
GENETISCHE COUNSELING SYLVIA DE NOBELE, GENETISCH COUNSELOR CENTRUM MEDISCHE GENETICA, UZGENT (CMGG) FAPA 19/11/2016 INHOUD 1. Erfelijke dikkedarmkanker 2. Betrokken genen en overerving 3. DNA, chromosomen
Nadere informatie20-1-2015. Disclosure conflicts of interest speaker. De betekenis van mismatch repair deficiëntie voor Lynch syndroom en therapiekeuze
De betekenis van mismatch repair deficiëntie voor en therapiekeuze Marjolijn Ligtenberg Laboratorium specialist klinische genetica Klinisch moleculair bioloog in de Pathologie Moleculaire dag WMDP 16-1-2015
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING ACHTERGROND Klinische aspecten van dikke darmkanker Dikke darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker in de westerse wereld. Als we kijken naar aan kanker gerelateerde
Nadere informatieErfelijkheid & kanker. Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 13 maart 2017
Erfelijkheid & kanker Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 13 maart 2017 Erfelijkheidsonderzoek wegwijzer voor de praktijk Historie van de genetica Mendel 1822-1884 DNA, Watson & Crick,
Nadere informatieErfelijkheid & kanker. Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 13 maart 2018
Erfelijkheid & kanker Titia Brouwer Maatschappelijk werker Afdeling Genetica 13 maart 2018 Erfelijkheidsonderzoek wegwijzer voor de praktijk Historie van de genetica Mendel 1822-1884 DNA, Watson & Crick,
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18632 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18632 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Joosse, Simon Andreas Title: Prediction of "BRCAness" in breast cancer by array
Nadere informatieLynch Syndroom. Infobrochure voor patiënten en hun familie
Lynch Syndroom Infobrochure voor patiënten en hun familie Inhoudstafel Inleiding... 3 Dikkedarmkanker... 4 Erfelijke dikkedarmkanker: Lynch syndroom... 5 Risico op kanker bij Lynch syndroom... 6 Het ontstaan
Nadere informatieHet colorectaal carcinoom en immunotherapie; wat is de huidige stand van zaken en wat biedt de toekomst?
Het colorectaal carcinoom en immunotherapie; wat is de huidige stand van zaken en wat biedt de toekomst? 13-09-2016 Multidisciplinair Immuno-Oncologie Symposium, Amersfoort Miriam Koopman Internist-oncoloog,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
136 Melanoom van de huid is kanker die uitgaat van de pigmentcellen in de huid. Melanoom bij twee of meer eerstegraads verwanten of drie tweedegraads verwanten noemen we erfelijk. Als deze vorm van kanker
Nadere informatieMammacarcinoom en erfelijkheid. Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud
Mammacarcinoom en erfelijkheid Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud Mammacarcinoom Life time risk 12-13% Meest voorkomende kanker bij vrouwen Circa 20% hiervan heeft een
Nadere informatieDeze folder bevat informatie over het Lynch-syndroom. Het beschrijft:
Lynch-syndroom Deze folder bevat informatie over het Lynch-syndroom. Het beschrijft: Wat Lynch-syndroom is. Hoe het Lynch-syndroom te herkennen is. Wat te doen als het Lynch-syndroom is vastgesteld. Wat
Nadere informatie212
212 Type 2 diabetes is een chronische aandoening, gekarakteriseerd door verhoogde glucosewaarden (hyperglycemie), die wereldwijd steeds vaker voorkomt (stijgende prevalentie) en geassocieerd is met vele
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Moleculaire analyse van sputum voor de diagnostiek van longkanker Motivering van dit proefschrift Longkanker kent de hoogste mortaliteit van alle kankers. Dit komt doordat de ziekte
Nadere informatieKanker en Erfelijkheid
Kanker en Erfelijkheid Em. Prof. dr. Joep Geraedts Gezondheidsuniversiteit Maastricht 3 december 2014 Borstkanker Kans op borstkanker afhankelijk van leeftijd waarop puberteit begint Jaarlijks bij ongeveer
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieEen bloeding tussen de hersenvliezen (subarachnoïdale bloeding of SAB) is
Samenvatting 229 230 Samenvatting Een bloeding tussen de hersenvliezen (subarachnoïdale bloeding of SAB) is een vorm van beroerte die vaak op jonge leeftijd optreedt en meestal ernstige gevolgen heeft:
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
Chapter 6 NEDERLANDSE SAMENVATTING 316 Inleiding Darmkanker en darmpoliepen In Nederland wordt elk jaar bij ongeveer 11.000 mensen de diagnose darmkanker gesteld. Meestal is dit op oudere leeftijd (na
Nadere informatie(MAP) Informatie over het ziektebeeld
MUTYH-geassocieerde polyposis (MAP) Informatie over het ziektebeeld Wat is MAP? Polyposis coli is een erfelijke aandoening die wordt D gekenmerkt door de ontwikkeling van poliepen in de dikke darm. De
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008
Nadere informatieGenetische testen. Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project.
Genetische testen Professor Martina Cornel and Professor Heather Skirton Gen-Equip Project. Inzicht krijgen in genetische testen en testresultaten Inhoud Wat is genetisch testen? Klinische toepassingen
Nadere informatieErfelijkheidsonderzoek anno 2015. Lizet van der Kolk klinisch geneticus 11-06-2015
Erfelijkheidsonderzoek anno 2015 Lizet van der Kolk klinisch geneticus 11-06-2015 Erfelijkheidsonderzoek Bij wie, hoe en waarom? Consequenties en belang voor patiënt(e) en familieleden Nieuwe ontwikkelingen
Nadere informatieSamenvatting van dr. J.J. Koornstra (maag-darm-leverarts) en prof. dr. R.M.W.Hofstra
Medische Publieksacademie UMCG Thema: Dikkedarmkanker Samenvatting van dr. J.J. Koornstra (maag-darm-leverarts) en prof. dr. R.M.W.Hofstra (moleculair geneticus). Dikkedarmkanker is één van de meest voorkomende
Nadere informatieErfelijkheidsonderzoek bij ovariumcarcinoom. - terugkoppeling en vooruitblik -
Klinische Genetica Vooraanstaand in erfelijkheidsvraagstukken Erfelijkheidsonderzoek bij ovariumcarcinoom - terugkoppeling en vooruitblik - Margriet Collée, klinisch geneticus j.collee@erasmusmc.nl (potentiële)
Nadere informatieErfelijkheid & Borstkanker
Erfelijkheid & Borstkanker Borstkanker komt veel voor en heeft meestal geen erfelijke oorzaak. Bij 5 tot 10% is een erfelijke aanleg de oorzaak van de ziekte. Deze aanleg wordt door de vader of moeder
Nadere informatieSamenvatting Inleiding In veel landen is dikke-darmkanker een belangrijk volksgezondheidsprobleem; zo werden in 1997 ongeveer 8.500 nieuwe gevallen van dikke-darmkanker geconstateerd in Nederland en meer
Nadere informatieTumoren en erfelijkheid. prof. dr. Bruce Poppe. Centrum voor Medische GeneIca Diensthoofd Prof. dr. A. De Paepe Universitair Ziekenhuis Gent
oncologisch congres AZ Sint Jan Verpleegkundigen in de oncologie: hou jezelf up to date! Tumoren en erfelijkheid prof. dr. Bruce Poppe Centrum voor Medische GeneIca Diensthoofd Prof. dr. A. De Paepe Universitair
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE
Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE Dementie komt veel voor, met name op oudere leeftijd. Dementie is een term die wordt gebruikt wanneer hersenfuncties zodanig zijn aangetast
Nadere informatieFAP (Familiale adenomateuse polyposis)
FAP (Familiale adenomateuse polyposis) Kenmerken Familiale Adenomateuse Polyposis (FAP) wordt gekenmerkt door het vóórkomen van honderden tot duizenden poliepen in de dikke darm (colon en rectum). De eerste
Nadere informatieDarmkanker en het bevolkingsonderzoek (en klein stukje erfelijkheid)
Darmkanker en het bevolkingsonderzoek (en klein stukje erfelijkheid) Huisartsen nascholing en GIO-keten Marleen de Leest (MDL-arts), Arnhem, 28 mei 2013 Marcel Spanier (MDL-arts), Zevenaar, 11 juni 2013
Nadere informatieBorst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen
Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen In onze bevolking heeft iedere vrouw een risico van ongeveer 10% om in de loop van haar leven borstkanker te krijgen en 1,5% om eierstokkanker
Nadere informatiePALB2 en het risico op borstkanker
PALB2 en het risico op borstkanker Deze informatie is tot stand gekomen met hulp van de werkgroep Oncogenetica (WKO) van de Vereniging Klinische Genetica Nederland (VKGN) Maart 2018 Inleiding Met betrekking
Nadere informatieNederlandse samenvatting / Dutch summary
Eiwitbiomarkers voor klinische toepassingen in dikkedarmkanker Kanker van de dikke darm en de endeldarm (colorectaal carcinoom; CRC) vormt wereldwijd een belangrijk gezondheidsprobleem vanwege de hoge
Nadere informatieZit t nou in de familie of in de genen?
Zit t nou in de familie of in de genen? klinisch genetische introductie 3 e congres werkgroep erfelijke borst- en eierstokkanker BVN Nieuwegein,18 april 2009 Dr. Jan C. Oosterwijk klinisch geneticus, UMCGroningen
Nadere informatieErfelijkheid. Chirurgie / mammacare. Inhoudsopgave Pagina. Inleiding 2. Indicaties voor erfelijke aanleg 2. Hoe ontstaat erfelijke aanleg 3 BRCA 5
1/6 Chirurgie / mammacare Erfelijkheid Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Indicaties voor erfelijke aanleg 2 Hoe ontstaat erfelijke aanleg 3 BRCA 5 Chek2-gen 5 Erfelijkheidsonderzoek 6 Erfelijke aanleg en
Nadere informatieProfessionele Bachelor Agro- en Biotechnologie Biotechnologie
Professionele Bachelor Agro- en Biotechnologie Biotechnologie Glioblastomen onder de loep: MGMT-promotor hypermethylering Promotoren: Prof. Dr. E.J. Speel Ing. G.M.J.M Roemen Dr. ir. I. Smets. academisch
Nadere informatieMee-naar-huis-neem boodschappen 2014
COIG cursusdag klinische genetica in de interne geneeskunde Mee-naar-huis-neem boodschappen 2014 Hes Bredenoord Bongers & Deegens Helderman-van der Enden & Rennenberg Meijers-Heijboer & Hoogerbrugge van
Nadere informatieBRCA diagnostiek en PARP inhibitoren
BRCA diagnostiek en PARP inhibitoren Ovariumcarcinoom Hooggradig sereus ovariumcarcinoom (HGSOC) Ongeveer 50% vertoont een defect in een gen betrokken bij homologe recombinatie gemedieerde DNA reparatie
Nadere informatieGebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017
Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017 Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Colorectaal carcinoom Vroeger
Nadere informatieMee-naar-huis-neem boodschappen 2013
COIG cursusdag klinische genetica in de interne geneeskunde Mee-naar-huis-neem boodschappen 2013 Bredenoord, Deegens, Helderman-van der Enden, Hes, Knoers, Menko, Rennenberg, van Tintelen, Vasen, Wilde
Nadere informatiePosition Paper. Genetische screening bij volwassenen, het psychische aspect
Position Paper Genetische screening bij volwassenen, het psychische aspect Vastgesteld door de Werkgroep Genetisch Onderzoek (2011/2012) Geaccordeerd door het VSOP bestuur, februari 2012 Achtergrond Sommige
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rhee, Jasper Immanuel van der Title: Clinical characteristics and management of
Nadere informatie9. Constitutionele Mismatch Repair Deficiëntie (CMMRD)
9. Constitutionele Mismatch Repair Deficiëntie (CMMRD) Expert opinion Diagnostische criteria Vaststelling van bi-allelische mutaties in één van de MMR-genen Verdenking op CMMRD: bij een score >3 punten
Nadere informatieWorkshop Patiënten dag 18 mei 2019 Bewegingsstoornissen en erfelijkheid
Genetics 1 Workshop Patiënten dag 18 mei 2019 Bewegingsstoornissen en erfelijkheid Fleur Vansenne/Corien Verschuuren Klinisch genetici UMCG Erfelijkheid 2 Waar denk je aan? Genetics Wat is genetisch onderzoek?
Nadere informatieVoor akkoord verklaring
Voor akkoord verklaring Dit eindwerk is een examen; eventuele fouten die worden vastgesteld tijdens de eindwerkverdediging of erna worden niet gecorrigeerd. Het gebruik als referentie in publicaties is
Nadere informatiete onderscheiden valt van FSHD (FSHD2). Omdat deze patiënten echter meer dan 10 D4Z4 repeats hebben kon eerder de diagnose van FSHD in een DNA test
SAMENVATTING Facioscapulohumerale spierdystrofie (FSHD) is een erfelijke spierziekte die wordt gekenmerkt door verzwakking van de aangezichtspieren (facio), de spieren rond de schouderbladen (scapulo)
Nadere informatieOncogenetica. E. van der Looij en C.M. Kets
9 Oncogenetica E. van der Looij en C.M. Kets J.A. van Spil et al. (Red.), Oncologie DOI 10.1007/978-90-313-8871-4_, Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 013 30 Hoofdstuk Oncogenetica.1
Nadere informatieIn hoofdstuk 1 wordt het doel en de aanpak van dit onderzoek beschreven.
CHAPTER 8 SAMENVATTING HOOFDSTUK 1 In hoofdstuk 1 wordt het doel en de aanpak van dit onderzoek beschreven. HOOFDSTUK 2 In Hoofdstuk 2 (introduction; gebaseerd op de publicatie in Critical Reviews in Oncology
Nadere informatieFiguur 1: schematische weergave van een cel
Inleiding De titel van het proefschrift is Preventing the transmission of mitochondrial diseases. Dat wil zeggen: het tegengaan dat mitochondriële ziekten worden doorgegeven aan het nageslacht. Mitochondriën
Nadere informatieFamiliair Melanoom. Genetische predispositie melanoom: wanneer indicatie voor erfelijkheidsonderzoek en consequenties voor de behandeling en follow up
Familiair Melanoom Genetische predispositie melanoom: wanneer indicatie voor erfelijkheidsonderzoek en consequenties voor de behandeling en follow up Remco van Doorn Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kanker van de dikkedarm en endeldarm (darmkanker of colorectaal carcinoom) is een zeer belangrijke doodsoorzaak in de westerse wereld. Jaarlijks worden in Nederland meer dan 12.000
Nadere informatieChapter. Moleculaire diagnose van orale premaligne laesies. Samenvatting, discussie en perspectieven
Chapter 7 Moleculaire diagnose van orale premaligne laesies Samenvatting, discussie en perspectieven Samenvatting, discussie en perspectieven Samenvatting Ondanks belangrijke vooruitgang in de behandelingsmogelijkheden
Nadere informatieMee-naar-huis-neem boodschappen 2015
COIG cursusdag klinische genetica in de interne geneeskunde Mee-naar-huis-neem boodschappen 2015 Hes Bredenoord Bongers & Deegens Helderman-van der Enden & Rennenberg Hoedemaekers & Postema Menko en Smorenburg
Nadere informatieMSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC
MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC Casus 1 74-jarige man, stadium II (T3N0M0) sigmoid carcinoom, nu 30 dagen na laparoscopische sigmoid resectie, MSS tumor,
Nadere informatieChirurgie / mammacare
1/6 Chirurgie / mammacare Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Indicaties voor erfelijke aanleg 2 Hoe ontstaat erfelijke aanleg 3 BRCA 5 Chek2-gen 5 Erfelijkheidsonderzoek 6 Erfelijke aanleg en gevolgen 6
Nadere informatieOnderzoeksgroep Neurodegeneratieve Hersenziekten
WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK NAAR DE ROL VAN GENETICA IN JONGDEMENTIE: FAMILIES, MUTATIES EN GENETISCHE TESTEN. Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica,
Nadere informatieOncogenese. Sporadische kankers (> 90%) Familiale kankersyndromen (kleine groep)
Oncogenese Sporadische kankers (> 90%) accumulatie van verworven mutaties, onder invloed van externe factoren Familiale kankersyndromen (kleine groep) overerfbare mutatie in 1 gen accumulatie van genetische
Nadere informatieChapter 1. Chapter 13. General introduction Samenvatting
Chapter 1 Chapter 13 General introduction Samenvatting Samenvatting Samenvatting Sotos syndroom is een overgroeisyndroom dat gekenmerkt wordt door een toegenomen lengte en/of grote hoofdomtrek, typische
Nadere informatieHet bi-allelisch Lynch syndroom
Het bi-allelisch Lynch syndroom Wat is het bi-allelisch Lynch syndroom? Het biallelisch Lynch syndroom is een erfelijke ziekte veroorzaakt door twee foutjes in het erfelijk materiaal waardoor kinderen
Nadere informatieKlinische Genetica. Autosomaal dominante overerving
Klinische Genetica Autosomaal dominante overerving Klinische Genetica U bent (of uw kind is) doorverwezen naar de polikliniek Klinische Genetica. Tijdens de eerste afspraak legt een klinisch geneticus
Nadere informatiePhD Thesis Wouter J. Peyrot
PhD Thesis Wouter J. Peyrot NEDERLANDSE SAMENVATTING In het eerste deel van dit proefschrift wordt de complexe relatie tussen genetische effecten en omgevingsfactoren bij het ontstaan van depressie onderzocht
Nadere informatie132
6DPHQYDWWLQJ 132 6DPHQYDWWLQJ Sotos syndroom, ook wel cerbraal gigantisme genoemd, werd voor het eerst beschreven in 1964 door Professor Sotos. Hij beschreef 5 kinderen met snelle lengtegroei, een grote
Nadere informatieINFO VOOR PATIËNTEN DARMKANKER ERFELIJKHEIDSONDERZOEK
INFO VOOR PATIËNTEN DARMKANKER ERFELIJKHEIDSONDERZOEK INHOUD 01 Erfelijke belasting voor darmkanker 4 02 Erfelijkheidsonderzoek 4 03 Verloop van een erfelijkheidsonderzoek 5 04 Resultaten 6 05 Psychologische
Nadere informatieFamiliaire Adenomateuze Polyposis (FAP) Informatie over het ziektebeeld
Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) Informatie over het ziektebeeld Wat is FAP? Familiaire adenomateuze polyposis (FAP) is een erfelijke ziekte die zich kenmerkt door het ontstaan van honderden poliepen
Nadere informatieAfsluitende les. Leerlingenhandleiding. DNA-onderzoek en gentherapie
Afsluitende les Leerlingenhandleiding DNA-onderzoek en gentherapie Inleiding In de afsluitende les DNA-onderzoek en gentherapie zul je aan de hand van een aantal vragen een persoonlijke en kritische blik
Nadere informatieBorst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen
Borst- en/of eierstokkanker: Erfelijk risico en genetisch testen In onze bevolking heeft iedere vrouw een risico van ongeveer 10% om in de loop van haar leven borstkanker te krijgen en 1,5% om eierstokkanker
Nadere informatieStichting Lynch - Polyposis. Strategisch beleidsplan 2014-2018. 1. Inleiding
Stichting Lynch - Polyposis Strategisch beleidsplan 2014-2018 1. Inleiding In de in 2013 opgestelde statuten van de stichting Lynch-Polyposis, waarin Vereniging HNPCC-Lynch en stichting PPC zijn opgegaan,
Nadere informatieFamiliaire Hypercholesterolemie - Richtlijnen voor exacte, uniforme diagnostiek
Familiaire Hypercholesterolemie - Richtlijnen voor exacte, uniforme diagnostiek Familiaire Hypercholesterolemie (FH) is een van de meest voorkomende ernstige metabole aandoeningen die wij kennen. De incidentie
Nadere informatieIndeling voordracht. Epidemiologie coloncarcinoom. Klinisch beeld. Erfelijk coloncarcinoom. Polyposis syndromen. HNPCC Lynch syndroom
VMDLV Coloncarcinoom; voorkomen is beter dan genezen 7 oktober 2005 Koningshof, Veldhoven Fokko M Nagengast, MDL-arts Afdeling MDL-ziekten UMCN Nijmegen Indeling voordracht Epidemiologie coloncarcinoom
Nadere informatieWorkshop DNA-schade. Erfelijkheidsonderzoek bij borstkanker: met welk doel? Dr. Jan C. Oosterwijk klinisch geneticus, UMCGroningen
Workshop DNA-schade Erfelijkheidsonderzoek bij borstkanker: met welk doel? Dr. Jan C. Oosterwijk klinisch geneticus, UMCGroningen Erfelijkheidsonderzoek ging over Down syndroom, Duchenne spierdystrofie,
Nadere informatieVan mens tot Cel oefenvragen 1. De celdeling bestaat uit verschillende fasen. Hoe heten de G1, S en de G2 fase samen?
Van mens tot Cel oefenvragen 1. De celdeling bestaat uit verschillende fasen. Hoe heten de G1, S en de G2 fase samen? A: interfase B: profase C: anafase D: cytokinese 2. Een SNP (single nucleotide polymorphism)
Nadere informatieGenetic risk and architecture of Amyotrophic Lateral Sclerosis
Genetic risk and architecture of Amyotrophic Lateral Sclerosis Proefschrift Wouter van Rheenen Nederlandse samenvatting Amyotrofische laterale sclerose (ALS) is een snel progressieve neurodegeneratieve
Nadere informatieMolPath meets Clinical Genetics
MolPath meets Clinical Genetics Where Pathology Molecular Diagnostics and Clinical Genetics meet (merge?) Winand N.M. Dinjens Klinisch Moleculair Bioloog in de Pathologie (KMBP) Hoofd Moleculaire Diagnostiek
Nadere informatie2.1 Ovariumcarcinoom H2 EPIDEMIOLOGIE EN ETIOLOGIE
73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 H2 EPIDEMIOLOGIE EN ETIOLOGIE
Nadere informatieBrochure ExomeScan. Whole Exome Sequencing. Achtergrond
Brochure Whole Exome Sequencing De laatste jaren is er een schat aan informatie gepubliceerd over de genetische achtergrond van overerfbare en somatische aandoeningen. In grootschalige Next Generation
Nadere informatieVan gen tot genoom en daarbuiten: recente revoluties in genetisch onderzoek
Van gen tot genoom en daarbuiten: recente revoluties in genetisch onderzoek Anne Herkert, klinisch geneticus Jan Jongbloed, moleculair geneticus Landelijke dag erfelijke hartziekten 29 oktober 2016 Erfelijkheid
Nadere informatiePredictieve genetische tests
Predictieve genetische tests De ervaring bij de ziekte van Huntington Gerry Evers-Kiebooms (1) De genetica in de gezondheidszorg (2) Predictieve test voor de ziekte van Huntington (3) Predictief testen
Nadere informatie1. Mendeliaanse overerving - koppelingsanalyse
1. Mendeliaanse overerving - koppelingsanalyse 1.1 Inleiding Genetische kenmerken die afhangen van één enkel gen (meer precies : locus) noemen wij mendeliaans. Mendeliaanse kenmerken segregeren in families
Nadere informatieKlinisch-genetische aspecten van kanker
9 Klinisch-genetische aspecten van kanker H.F.A. Vasen, E.B. Gómez García en N. Hoogerbrugge.1 Inleiding 31. Klinische oncogenetica 31..1 Basisbegrippen 31.. Moleculair-genetisch onderzoek 3.3 Erfelijke
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse Samenvatting
Chapter 9 Nederlandse Samenvatting Summary and Nederlandse samenvatting SAMENVATTING Baarmoederhalskanker is de vierde meest voorkomende kanker bij vrouwen wereldwijd. Deze ziekte wordt gedurende een periode
Nadere informatie10. Nederlandse samenvatting
. Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 227 Dit proefschrift onderzoekt de klinische en pathologische eigenschappen van kanker van het spijsverteringskanaal bij overlevenden van Hodgkin lymfoom.
Nadere informatie