NEDERLANDSE SAMENVATTING
|
|
- Laura Bogaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 NEDERLANDSE SAMENVATTING ACHTERGROND Klinische aspecten van dikke darmkanker Dikke darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker in de westerse wereld. Als we kijken naar aan kanker gerelateerde sterfte, dan staat deze vorm van kanker op de tweede plaats. In Nederland komen er jaarlijks circa 8000 nieuwe patiënten bij. Ongeveer de helft daarvan komt te overlijden binnen 5 jaar. Dikke darmtumoren worden ingedeeld in vier stadia (stadium I tot en met IV) volgens het zogenoemde TNM classificatie systeem (zie Tabel 1). Deze stadia worden bepaald op basis van drie factoren te weten, de diepte van tumorgroei in of door de darmwand (T -voor tumor- component), de aanwezigheid van tumorpositieve lymfklieren (N -voor nodescomponent) en de aanwezigheid van uitzaaiingen op afstand, zoals metastasen in lever of longen (M -voor metastases- component). Het stadium waarin een tumor zich bevindt, heeft prognostische waarde en met name de factor tumorpositieve klieren wordt gebruikt als maat voor het geven van adjuvante therapie. Zo komt een 5-jaars overleving voor bij 90% van de patiënten met een stadium I tumor, bij 75 % van de patiënten met een stadium II tumor, bij 50% van de patiënten met een stadium III tumor bij minder dan 5% van de patiënten met een stadium IV tumor. Tabel 1:TNM classificatie systeem Stadium TNM 5-jaars overleving % I T1 of T2 tumor groeit IN de darmwand >90% N0 en M0 geen metastasen in lymfklieren of op afstand II T3 of T4 tumor groeit DOOR de darmwand tot in 75% N0 en M0 geen metastasen in lymfklieren of op afstand III T1-T4 tumor groeit in de darmwand eventueel tot in 50% N1 1-3 lymfkliermetastasen N2 4 of meer lymfklier metastasen M0 geen metastasen op afstand IV T1-T4 tumor groeit in de darmwand eventueel tot in <5% N / 4 of meer lymfkliermetastasen M1 metastasen op afstand (in bijv. lever of longen) De behandeling van patiënten met dikke darmkanker bestaat voornamelijk uit het operatief verwijderen van de primaire tumor (en in stadium IV waar mogelijk ook het operatief verwijderen van de metastasen op afstand). Patiënten met een stadium III (en soms ook met stadium II) dikke darmkanker, krijgen na die operatie (d.w.z. adjuvant) ook een chemotherapie behandeling, meestal op basis van 5-fluorouracil (5-FU). Ook vele patiënten met een stadium IV dikke darmkanker krijgen chemotherapie en/of radiotherapie 1
2 LIST OF PUBLICATIONS (bestraling), maar dan meer palliatief (bedoeld ter verlichting van de symptomen) dan curatief (bedoeld ter genezing). Het geven van adjuvante chemotherapie in patiënten met een stadium III tumor vermindert de kans dat de kanker terugkomt (recidief) en verbetert daarmee de prognose (d.w.z. verlengt de ziekte-vrije overleving). In deze groep van patiënten geeft het een absolute overlevingswinst van 12%-15%. Ook al is de ziekte-vrije overleving in deze groep dus verbeterd gedurende de afgelopen decennia, toch komt bij ongeveer de helft van de patiënten de ziekte weer terug, meestal in de vorm van levermetastasen. Vandaag de dag is het nog steeds niet mogelijk om te voorspellen welke patiënt met een stadium III tumor baat zal hebben bij deze adjuvante chemotherapie. Dit proefschrift richt zich dan ook op de vraag: Kunnen we op moleculair niveau eigenschappen (markers) vinden die bruikbaar zijn bij het voorspellen van het ziekte verloop, markers die iets zeggen over de ziekte-vrije overleving van deze patiënten? In hoofdstuk 1 van dit proefschrift wordt beschreven dat er veel onderzoek is en wordt verricht naar het vinden van prognostische en voorspellende factoren met name voor patiënten met stadium II en III dikke darmkanker. Helaas worden veel tegenstrijdige onderzoeksresultaten gevonden. Deze tegenstrijdige bevindingen zouden verklaard kunnen worden door velerlei factoren. Veelal wordt gekeken naar tumoren uit verschillende tumorstadia (I-IV) tezamen, of wordt er gekeken in betrekkelijk kleine groepen. Maar ook wordt er op verschillende manieren naar eenzelfde marker gekeken. Al met al is er tot nu toe nog geen enkele moleculaire marker gevonden die voorspellend is met betrekking tot prognose of therapie en relevant genoeg is om te gebruiken in de kliniek. Somatisch-genetische aspecten van het ontstaan van dikke darmkanker Van dikke darmkanker is bekend dat die zich ontwikkelt via een opéénstapeling van meerdere afwijkingen in het DNA (het genoom), d.w.z door een vorm van genomische instabiliteit. De twee meest bekende vormen van genomische instabiliteit zijn chromosomale instabiliteit (CIN) en microsatelliet instabiliteit (MIN) (Fig. 1). Figuur 1: Belangrijke CIN en MIN kenmerken van dikke darmtumoren genomische instabiliteit chromosomale instabiliteit (CIN) grote DNA veranderingen op chromosoom niveau (LOH) afwijkend aantal chromosomen vaak mutaties in TP53, KRAS en APC komt voor in 85% van de tumoren tumoren meest linkszijdig tumoren niet-verslijmend tumoren goed gedifferentieerd slechte prognose microsatelliet instabiliteit (MIN) kleine DNA veranderingen op DNA base niveau (MSI-H) normaal aantal chromosomen (2n;46) weinig mutaties in TP53, KRAS en APC komt voor in 15% van de tumoren tumoren meest rechtszijdig tumoren vaak verslijmend tumoren slecht gedifferentieerd betere prognose
3 Chromosomale instabiliteit wordt gevonden in ongeveer 85% van alle sporadische dikke darmkankers en wordt gekenmerkt door afwijkingen op chromosoom niveau, d.w.z. een afwijkend aantal chromosomen en/of het vóórkomen van deleties en/of duplicaties van delen van chromosomen. Een gezonde normale cel(kern) bevat 22 chromosomen in tweevoud en twee geslachtschromosomen, tweemaal X bij een vrouw en een X en een Y bij een man. In CIN tumoren zie je dus een afwijkend aantal chromosomen. Naast het vinden van een afwijkend aantal chromosomen worden in deze tumoren ook veel spontane, nieterfelijke (somatische) kleine DNA veranderingen (base veranderingen) gevonden en dan met name in oncogenen, zoals KRAS, en in tumorsuppressor genen, zoals TP53 en APC. Microsatelliet instabiliteit (MIN) komt voor in ongeveer 15% van de gevallen en wordt gekenmerkt door kleine afwijkingen (inserties of deleties) op DNA base niveau, meestal in repeterende DNA base volgordes, ook wel microsatellieten genoemd, zoals (CA) n. Deze vorm van instabiliteit wordt dan ook microsatelliet instabiliteit genoemd (MSI+ of MSI-H, H voor hoog). De oorzaak van het CIN fenotype is onbekend. Voor het MSI-H fenotype weten we dat er een defect DNA reparatiesysteem (MMR, mismatch repair, genoemd) aan ten grondslag ligt. Dit reparatiesysteem is betrokken bij het herstel van DNA fouten, die ontstaan tijdens het DNA replicatieproces. Wat we dus zien is niet gerepareerd DNA. In dit proefschrift richtten wij ons speciaal op stadium III tumoren en het zoeken naar prognostische factoren, gebaseerd op specifieke moleculaire tumorkenmerken, zoals afwijkingen in het DNA (mutaties) of aan- of afwezigheid van bepaalde eiwitten. Deze moleculaire prognostische factoren kunnen hopelijk behulpzaam zijn bij het onderscheiden van patiënten met een korte dan wel lange tijd van overleving. Om deze factoren te kunnen identificeren hebben we een grote goedgedefinieerde groep patiënten met stadium III dikke darmkanker verzameld (N=391), allen adjuvant behandeld met chemotherapie met 5-fluorouracil. RESULTATEN Om te beginnen hebben we de tumoren ingedeeld op basis van aan- of afwezigheid van microsatelliet instabiliteit (MIN) en op de aan- of afwezigheid van TP53 en KRAS mutaties, mutaties die vrijwel altijd samen samengaan met chromosomale instabiliteit (CIN), zoals beschreven in hoofdstuk 2. Microsatelliet instabiliteit (MSI-H) werd gevonden in 16% (44/273) van de onderzochte dikke darmtumoren. Dit MSI-H fenotype bleek geassocieerd te zijn met een rechtszijdige locatie van de tumor, een slechte cellulaire differentiatie en een verslijmend histologisch karakter. Verder vonden we in een univariate analyse (d.w.z. een statistische analyse waarin enkel één variabele wordt bekeken) dat MSI-H geassocieerd was met een langere ziektevrije overleving, een positieve prognostische factor. Wanneer we echter corrigeerden voor een aantal andere variabelen, te weten het aantal tumorpositieve lymfklieren, het wel of niet verslijmende karakter, de diepte van tumorgroei en de mate van differentiatie (een multivariate analyse), was de associatie van MIN met ziekte-vrije overleving niet langer statistisch significant. Dit is niet verrassend gezien de lage frequentie van het MSI-H fenotype (ongeveer 15%) en het ontstaan van vele verschillende subgroepen bij een multivariate analyse, waardoor de groepen te klein worden om nog significante conclusies te kunnen trekken (gebrek aan power).
4 LIST OF PUBLICATIONS We vonden wel zowel in een univariate als in een multivariate analyse, dat het hebben van een mutatie in TP53 geassocieerd is met een korte ziekte-vrije overleving, dus een negatieve prognostische factor is. TP53 mutaties kwamen voor in 53% (116/220) van de onderzochte tumoren. Het hebben van een TP53 mutatie was ook geassocieerd met het vaker voorkomen van een niet-verslijmend karakter van de tumor. Een gecombineerde analyse voor het al dan niet in de tumor aanwezig zijn van MSI-H en een TP53 mutatie had een relatief lage statistische power door het toegenomen aantal subgroepen. Om tot betrouwbare uitspraken daarover te komen, is een grotere groep(sgrootte) zeker een vereiste. Wel hebben we kunnen aantonen dat de voorspellende waarde van de al dan niet aanwezigheid van een TP53 mutatie voor de ziekte-vrije overleving hoger is dan die van het al dan niet voorkomen van MSI-H. De effectgroottes van de MSI en TP53 status worden beschreven in hoofdstuk 6. Ze blijken klein tot gemiddeld te zijn en daarmee kleiner dan het effect van het aantal tumorpositieve lymfklieren maar groter dan de effecten van drie histopathologische kenmerken, te weten het wel of niet verslijmende karakter van de tumor, de diepte van tumorgroei en de mate van differentiatie, met betrekking tot ziekte-vrije overleving. Duiden TP53 en KRAS mutaties op CIN? Omdat 9 van de 25 MSI-H tumoren (36%) ook een TP53 mutatie bleek te hebben (hoofdstuk 2), bestaat er een wezenlijke overlap tussen een MSI-H fenotype en de aanwezigheid van een TP53 mutatie. Dus karakteristieken die tegengesteld leken (namelijk aanwezigheid van een TP53 mutatie als CIN karakteristiek en van MSI-H als MIN karakteristiek), sluiten elkaar niet uit. Daarom hebben wij de mate van chromosomale instabiliteit in MSI-H tumoren met een TP53 mutatie bepaald zoals beschreven in hoofdstuk 3. Wij hebben aangetoond dat de aanwezigheid van een TP53 mutatie in MSI-H tumoren niet kan worden beschouwd als een indicator voor chromosomale instabiliteit zoals bepaald met behulp van subtelomeer (uiteinden van chromosomen)-specifieke CGH arrays. We hebben laten zien dat het aantal chromosomale afwijkingen in MSI-H tumoren laag is en duidelijk afwijkt van de microsatelliet stabiele (MSS) tumoren en dat tumoren die zowel een MSI-H fenotype als een TP53 mutatie hebben, bijna geen chromosomale instabiliteit vertonen. Enige overlap werd ook gevonden tussen het hebben van een KRAS mutatie en een MSI-H status. Er werden KRAS mutaties gevonden in 4/25 MSI-H tumoren (16%) vergeleken bij 42/126 MSS tumoren (33%) (hoofdstuk 2). Naar aanleiding van het vinden van een overlap tussen KRAS mutaties en een MSI-H fenotype in sporadische tumoren, hebben we de KRAS mutatie frequentie ook in erfelijke MSI-H (HNPCC) dikke darmtumoren onderzocht. De KRAS mutatie frequenties in erfelijke (HNPCC) en sporadische (MSI-H en MSS) dikke darmkanker worden beschreven in hoofdstuk 4. De KRAS mutatie frequentie in MSI-H tumoren blijkt wel lager dan die in MSS en HNPCC tumoren, maar van een negatieve correlatie is geen sprake. Die bleek afhankelijk te zijn van de MLH1 methylatie status, want gemethyleerde MSI-H tumoren lieten de laagste mutatie frequentie zien (18%), terwijl de niet-gemethyleerde MSI-H tumoren een mutatie frequentie hadden van 36%, wat overeenkomt met de mutatie frequenties van MSS en HNPCC tumoren. Dus een KRAS mutatie als CIN kenmerk en MSI-H als MIN kenmerk, sluiten elkaar eveneens niet uit.
5 In hoofdstuk 6 wordt beschreven dat de aanwezigheid van een KRAS mutatie in MSI-H tumoren, evenals de aanwezigheid van een TP53 mutatie, niet beschouwd kan worden als een indicator voor chromosomale instabiliteit, omdat we met onze arrays in 100% (3/3) van de KRAS gemuteerde MSI-H tumoren geen chromosomale instabiliteit (m.a.w. minder dan 3 chromosomale afwijkingen) hebben gevonden. Opvallend is dat zelfs twee van deze drie MSI-H tumoren ook een TP53 mutatie hadden. Vervolgens hebben we ook de prognostische waarde van specifieke chemotherapie gevoelige eiwitten onderzocht, zoals TS en DPD (hoofdstuk 5). TS en DPD zijn betrokken bij de werking en de afbraak van 5-FU, het chemotherapeuticum. De werking van TS wordt geremd doordat het een complex vormt met een geactiveerde vorm van 5-FU. Dit leidt tot remming van de DNA synthese en tot het stoppen van celdeling of tot celdood. DPD is het enzym dat zorgt voor de afbraak van 5-FU. Dit vindt met name plaats in de lever. De mate van TS en DPD eiwitexpressie zijn bepaald door middel van immunohistochemische analyse op weefsel microarrays. Deze weefsel-arrays bevatten alle 391 verzamelde primaire tumoren en een deel van de bijbehorende lymfkliermetastases. Een lage TS eiwitexpressie bleek geassocieerd met een verslijmende tumor histologie en een lage DPD eiwitexpressie met een jongere leeftijd van de patiënt. TS en DPD expressie in zowel primaire tumoren als in lymfkliermetastases bleek geen prognostische waarde te hebben in deze met 5-FU behandelde groep patiënten met stadium III dikke darmkanker. CONCLUSIES We hebben aangetoond, dat een TP53 mutatie een middelgrote negatieve prognostische factor is in patiënten met stadium III dikke darmkanker, adjuvant behandeld met 5-FU chemotherapie. Een MSI-H status lijkt een positieve prognostische indicator, hoewel dat vanwege het te kleine aantal MSI-H tumoren niet bevestigd kon worden in een multivariate analyse (gebrek aan power). In tegenstelling tot MSI en TP53 (mutatie) status, hebben KRAS (mutatie) status en TS en DPD expressie geen prognostische waarde in met 5-FU adjuvant behandelde patiënten met stadium III dikke darmkanker. Verder heeft ons onderzoek uitgewezen dat TP53 en KRAS mutaties niet beperkt zijn tot het CIN fenotype, zoals vaak is gesuggereerd. We hebben echter geen aanwijzingen gevonden dat chromosomale instabiliteit en microsatelliet instabiliteit samen kunnen voorkomen in één tumor.
Nederlandse samenvatting
Dikkedarmkanker is na longkanker de meest voorkomende doodsoorzaak ten gevolge van kanker in de westerse wereld. Dikkedarmkanker manifesteert zich na een accumulatie van verscheidene genetische veranderingen.
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door
Nadere informatieCHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting
CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Er bestaan grote onderlinge verschillen tussen patiënten met darmkanker, oftewel colorectale carcinomen zowel op het niveau van de patient als op het niveau van tumorbiologie.
Nadere informatieBehandeling van dikke
Behandeling van dikke Item 1 Item 2 Item 3 darmkanker Annelies Holvoet Donderdag 24/05/2018 > DD/MM/JJJJ Titel van d Dikke darmkanker Ontstaan Behandeling Preventie Dikkedarmkanker in Vlaanderen Jaarlijks
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21797 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bruin, Sjoerd Cornelis Title: The role of clinical, pathological and molecular
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING. Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 121 Dit proefschrift beschrijft een onderzoek naar nieuwe biomarkers voor het beter classificeren van rectumtumoren. Hoofdstuk 1 betreft een algemene inleiding. Rectum- of endeldarmkanker
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nieuwe vooruitzichten in de karakterisering en behandeling van acute myeloïde leukemie Nederlandse samenvatting 134 Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker, een kwaadaardige aandoening
Nadere informatieSummary in Dutch. Chapter 14
Summary in Dutch Chapter 14 Chapter 14 14.1 Samenvatting Ondanks de dalende incidentie cijfers van maagkanker is het wereldwijd nog steeds de op een na meest frequente oorzaak van sterfte aan kanker. Patiënten
Nadere informatieGebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017
Gebruik van prognostische en predictieve factoren bij de behandeling van het colorectaal carcinoom GIOCA congres 2017 Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Colorectaal carcinoom Vroeger
Nadere informatie178 Chapter 10. Samenvatting
178 Chapter 10 Samenvatting In Nederland staat kanker van de dikke- en endeldarm (colorectaal carcinoom) bij mannen op de derde plaats en bij vrouwen op de tweede plaats van de meest voorkomende tumoren.
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008
Nadere informatieSamenvatting van dr. J.J. Koornstra (maag-darm-leverarts) en prof. dr. R.M.W.Hofstra
Medische Publieksacademie UMCG Thema: Dikkedarmkanker Samenvatting van dr. J.J. Koornstra (maag-darm-leverarts) en prof. dr. R.M.W.Hofstra (moleculair geneticus). Dikkedarmkanker is één van de meest voorkomende
Nadere informatieBelangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal. Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc
Belangrijke kenmerken van tumoren in het spijsverteringskanaal + Nicole van Grieken, patholoog Amsterdam UMC, locatie VUmc Vragen? Inhoud Introductie Diagnostiek Biomarkers Biobanken Wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieNederlandse samenvatting / Dutch summary
Eiwitbiomarkers voor klinische toepassingen in dikkedarmkanker Kanker van de dikke darm en de endeldarm (colorectaal carcinoom; CRC) vormt wereldwijd een belangrijk gezondheidsprobleem vanwege de hoge
Nadere informatieM.J.A. Alleman, MDL arts 22 december 2009
M.J.A. Alleman, MDL arts 22 december 2009 1 3 1 4 5 2 Risico ColoRectaalCarcinoom 6 7 3 Terminologie Syndroom van Lynch (HNPCC) Vermoedelijk syndroom van Lynch Familiaire darmkanker Sporadische darmkanker
Nadere informatieLage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum
Lage tractus digestivus Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 157 N ederlandse samenvatting Nederlandse Samenvatting 158 Nederlandse samenvatting Het aantal gevallen van huidkanker, waaronder melanoom, neemt nog steeds toe in de westerse
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/18632 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18632 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Joosse, Simon Andreas Title: Prediction of "BRCAness" in breast cancer by array
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) Tissue microarray in prognostic studies on vulva cancer Fons, G. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Tissue microarray in prognostic studies on vulva cancer Fons, G. Link to publication Citation for published version (APA): Fons, G. (2009). Tissue microarray in prognostic
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Longkanker is een ziekte waaraan jaarlijks in Nederland ongeveer evenveel mensen overlijden als borst-, prostaat- en darmkanker bij elkaar. Ondanks de
Nadere informatieMSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC
MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC Casus 1 74-jarige man, stadium II (T3N0M0) sigmoid carcinoom, nu 30 dagen na laparoscopische sigmoid resectie, MSS tumor,
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/48189 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Stelloo, E. Title: Molecular alterations in endometrial cancer: implications for
Nadere informatieDocentenhandleiding. Niveau: expert. Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus
Docentenhandleiding Niveau: expert Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen
Nadere informatieErfelijkheid van Darmkanker Nieuwe Richtlijn (selectie)
4e verpleegkundig congres GE-Oncologie 2015 Erfelijkheid van Darmkanker Nieuwe Richtlijn (selectie) Rolf Sijmons, klinisch gene2cus Afdeling Gene2ca, UMCG Evidence- based Richtlijn Ontwikkeling (mul2-
Nadere informatieFolliculair Lymfoom graad 3B (FL3B)
Nederlandse samenvatting Folliculair Lymfoom graad 3B (FL3B) Inleiding Een maligne lymfoom is een kwaadaardige woekering van witte bloedcellen die zich meestal manifesteert in lymfeklieren en zich verspreidt
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 105 Nederlandse Samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift is het bestuderen van de relatie tussen de expressie van potentieel prognostische tumormarkers
Nadere informatieBasisbegrippen Oncologie
Basisbegrippen Oncologie Tumor afmeting Diagnose periode Behandel periode Preventie/interventie periode Invasie interventie Tijd Detectie drempel Van normale naar kankercel Normale cel Van celkern naar
Nadere informatieHet colorectaal carcinoom en immunotherapie; wat is de huidige stand van zaken en wat biedt de toekomst?
Het colorectaal carcinoom en immunotherapie; wat is de huidige stand van zaken en wat biedt de toekomst? 13-09-2016 Multidisciplinair Immuno-Oncologie Symposium, Amersfoort Miriam Koopman Internist-oncoloog,
Nadere informatieEind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU
Eind goed, al goed? Of ook nog erfelijkheidsonderzoek? Margreet Ausems Afdeling Medische Genetica UMCU Darmkanker in de familie? familie anamnese negatief: 85% -sporadische vorm- familie anamnese positief:
Nadere informatiePromotor: Prof. dr. E.J. Kuipers Prof. dr. E.W. Steyerberg. Co-promotors: Dr. W.N.M. Dinjes Dr. M.E. van Leerdam Dr. A. Wagner
Samenvatting van het proefschrift Celine H.M. Leenen Diagnostic strategies for early Lynch syndrome detection Promotiedatum: 28 januari 2015 Universiteit: Erasmus Universiteit Rotterdam Promotor: Prof.
Nadere informatieSamenvatting en Conclusies
en Conclusies Colon carcinoom (dikkedarm kanker) is een belangrijk gezondheidsprobleem in de westerse wereld. In Nederland krijgen jaarlijks meer dan 7000 patiënten te horen dat zij deze ziekte hebben
Nadere informatieHersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken
Hersentumoren: Klachten, verschijnselen en oorzaken Zaterdag 17 maart 2018 De Landgoederij, Bunnik Naam Functie Maaike Vos Neuroloog Haaglanden Medisch Centrum Opbouw Inleiding Klachten en verschijnselen
Nadere informatieSamenvatting CHAPTER9
Samenvatting CHAPTER9 Samenvatting Primaire hooggradige hersentumoren vormen een ernstig probleem voor zowel volwassenen als kinderen. Ondanks de multimodale behandeling van deze hersentumoren, bestaande
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
9 Chapter Nederlandse samenvatting Baarmoederhalskanker kost in Nederland jaarlijks aan 200 vrouwen het leven. Het aantal sterfgevallen als gevolg van baarmoederhalskanker is de afgelopen decennia gelukkig
Nadere informatiete onderscheiden valt van FSHD (FSHD2). Omdat deze patiënten echter meer dan 10 D4Z4 repeats hebben kon eerder de diagnose van FSHD in een DNA test
SAMENVATTING Facioscapulohumerale spierdystrofie (FSHD) is een erfelijke spierziekte die wordt gekenmerkt door verzwakking van de aangezichtspieren (facio), de spieren rond de schouderbladen (scapulo)
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
201 Hoofdstuk 9 NEDERLANDSE SAMENVATTING Verbeterd moleculair inzicht in het ontstaan van baarmoederhalskanker De ontwikkeling van baarmoederhalskanker verloopt via een lang traject van goed behandelbare
Nadere informatieBRCA diagnostiek en PARP inhibitoren
BRCA diagnostiek en PARP inhibitoren Ovariumcarcinoom Hooggradig sereus ovariumcarcinoom (HGSOC) Ongeveer 50% vertoont een defect in een gen betrokken bij homologe recombinatie gemedieerde DNA reparatie
Nadere informatieChapter 10. Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Hereditair Nonpolyposis Colorectaal Carcinoom, afgekort als (HNPCC), ook wel Lynch syndroom genoemd, is een autosomaal dominante erfelijke aandoening met een hoge penetrantie (80-85%),
Nadere informatieMoleculaire Diagnostiek in de Pathologie
Moleculaire Diagnostiek in de Pathologie Informatiebrochure Afdeling Pathologie VU medisch centrum Amsterdam Inhoudsopgave Pagina Inleiding 3 Indicatiegebieden en bijbehorende Moleculaire Diagnostiek:
Nadere informatieDit proefschrift beschrijft de rol van genetische factoren in het ontstaan van de ziekte van
Samenvatting Dit proefschrift beschrijft de rol van genetische factoren in het ontstaan van de ziekte van Hirschsprung (ook wel afgekort als HSCR). HSCR is een aangeboren afwijking gekenmerkt door de afwezigheid
Nadere informatieDe indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn :
Indicatoren VIP²-project Oncologie In België is, net als in Europa, borstkanker de meest voorkomende oorzaak van overlijden door kanker bij vrouwen (20,6 % van alle overlijdens ingevolge kanker). In 2009
Nadere informatieNieuwe strategieën voor de behandeling van chondrosarcomen. Nederlandse samenvatting
Nieuwe strategieën voor de behandeling van chondrosarcomen Nederlandse samenvatting Inhoud Chondrosarcomen: entiteit, gradering, behandeling en prognose Benigne versus maligne kraakbeenvormende tumoren
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29317 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nes, Johanna Gerarda Hendrica van Title: Clinical aspects of endocrine therapy
Nadere informatieBehandelingen bij longkanker. inclusief klinische studie immuuntherapie
Behandelingen bij longkanker inclusief klinische studie immuuntherapie 1 Longkanker Longkanker is niet één ziekte: er bestaan meerdere vormen van longkanker. In deze brochure bespreken we de twee meest
Nadere informatieImproving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine
University of Groningen Improving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if
Nadere informatieSamenvatting 129. Samenvatting
Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met
Nadere informatieSamenvatting en conclusies
Samenvatting en conclusies Chapter IX De schildwachtklier is de eerste lymfklier waarop een kwaadaardige tumor draineert. Deze lymfklier zal als eerste zijn aangedaan, wanneer de tumor via de lymfbanen
Nadere informatiehoofdstuk 1 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3
200 SAMENVATTING Dikkedarmkanker is één van de voornaamste oorzaken van kanker-gerelateerde sterfte in geïndustrialiseerde landen. Als de darmtumor in een vroeg stadium wordt ontdekt, is genezing meestal
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting Algemene inleiding Primair bot lymfoom is een zeldzame aandoening. Het is een extranodaal subtype van het grootcellig B non Hodgkin lymfoom, dat zich
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20755 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nout, Remi Abubakar Title: Post operative radiation therapy in endometrial carcinoma
Nadere informatieMolecular profiling of pulmonary carcinoids - Insight into tumor biology and identification of prognostic markers
Samenvatting proefschrift Dorian Swarts Molecular profiling of pulmonary carcinoids - Insight into tumor biology and identification of prognostic markers In de Introductie worden neuro-endocriene tumoren
Nadere informatieOncologische zorg bij ouderen
Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom
Nadere informatieF Niet-technische samenvatting 2015301
F Niet-technische samenvatting 2015301 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Op naar begrip van en behandeling voor bijniertumoren 1.2 Looptijd van het project 1-12-2015-1-12-2020 1.3 Trefwoorden
Nadere informatie10. Nederlandse samenvatting
. Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 227 Dit proefschrift onderzoekt de klinische en pathologische eigenschappen van kanker van het spijsverteringskanaal bij overlevenden van Hodgkin lymfoom.
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom
Nederlandse samenvatting Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Retinoblastoom is een kwaadaardige oogtumor die ontstaat in het netvlies. Deze vorm van oogkanker is zeer zeldzaam
Nadere informatieDe rol van de pathologie en genetica bij de herkenning van Lynch syndroom
De rol van de pathologie en genetica bij de herkenning van Lynch syndroom Marjolijn Ligtenberg Laboratorium specialist klinische genetica Klinisch moleculair bioloog in de Pathologie VAP dag 28-3-2017
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 147 148 Maligne lymfomen zijn kwaadaardige woekeringen van verschillende typen witte bloedcellen. Deze aandoeningen ontstaan meestal in lymfklieren, maar in ongeveer 40% van de
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Chapter 8: Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Colorectale kanker (kanker aan de dikke darm of endeldarm) is de belangrijkste oorzaak van uitzaaiingen (metastasen)
Nadere informatieOntwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom
Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Wat is de stand van zaken Frank Jacobs sept 2017 Disclosures Frank Jacobs (potentiële) belangenverstrengeling geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieChapter. Moleculaire diagnose van orale premaligne laesies. Samenvatting, discussie en perspectieven
Chapter 7 Moleculaire diagnose van orale premaligne laesies Samenvatting, discussie en perspectieven Samenvatting, discussie en perspectieven Samenvatting Ondanks belangrijke vooruitgang in de behandelingsmogelijkheden
Nadere informatieGenetica en borstkanker voor de patholoog
Genetica en borstkanker voor de patholoog Giuseppe Floris Pathologische Ontleedkunde, UZ Leuven Multidisciplinair Borst Centrum (MBC) Symposium 2017 21/10/2016; Leuven Morfologische heterogeneiteit van
Nadere informatieNederlandse samenvatting CHAPTER 7
Nederlandse samenvatting CHAPTER 7 Chapter 7 Chemotherapie is naast operatieve verwijdering en/of bestraling van tumoren de meeste toegepaste methode voor de behandeling van kanker bij kinderen. Hoewel
Nadere informatiehet laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en
Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Bij 20% van de colorectaal carcinoom (CRC) patiënten wordt bij initiële diagnose uitgezaaide ziekte vastgesteld. Van deze patiënten
Nadere informatieChapter 10. Nederlandse samenvatting
Chapter 10 Nederlandse samenvatting Chapter 10 Samenvatting Moleculaire markers voor dikkedarmkankerscreening en het voorspellen van respons op chemotherapie Kanker van de dikke darm en de endeldarm (ook
Nadere informatie5.2.1.3 Restrisico na laboratoriumtesten (tekst 2008, update in 2014)
53 54 55 56 57 58 59 530 53 53 533 534 535 536 537 538 539 540 54 54 543 544 545 546 547 548 549 550 55 55 553 554 555 556 557 558 559 560 56 56 563 564 565 566 567 568 569 570 57 57 573 574 575 5...3
Nadere informatie5.2Diagnostiek Laboratoriumonderzoek Diagnostische tests Diagnostische tests (tekst 2008, update in 2014)
1219 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259
Nadere informatieSAMENVATTING Samenvatting Coeliakie is een genetische aandoening waarbij omgevingsfactoren en meerdere genen bijdragen aan de ontwikkeling van de ziekte. De belangrijkste omgevingsfactor welke een rol
Nadere informatieAlles wat je altijd over darmkanker wou weten (maar niet durfde vragen)
Alles wat je altijd over darmkanker wou weten (maar niet durfde vragen) Tim Rondou Gastroenteroloog Sint-Jozefkliniek Bornem-Willebroek Bijscholing 2013 vóórkomen ontstaan voorkómen en preventie symptomen
Nadere informatieSAMENVATTING. Cervixcarcinoom
Samenvatting 148 Serum tumor merkstoffen of tumormarkers zijn uitgebreid onderzocht op hun toepasbaarheid voor diagnostiek, prognose en follow-up van kanker. In dit proefschrift bestuderen we het gebruik
Nadere informatieWerkstuk Biologie Hersenkanker/tumor
Werkstuk Biologie Hersenkanker/tumor Werkstuk door een scholier 1349 woorden 19 oktober 2003 6 70 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding: Mijn werkstuk gaat over hersentumoren. Ik heb het gekozen omdat
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 101 Chapter 7 SAMENVATTING Maligne tumoren van de larynx en hypopharynx ( keelkanker ) zijn de zesde meest voorkomende type kankers van het hele lichaam, en de meest voorkomende
Nadere informatie100 jaar Antoni van Leeuwenhoek
100 jaar Antoni van Leeuwenhoek Onze toekomstdroom Het Antoni van Leeuwenhoek koos 100 jaar geleden al voor de grensverleggende weg door onderzoek en specialistische zorg samen te voegen met één scherp
Nadere informatieBorstkanker indicatoren - Resultaten voor
Borstkanker indicatoren - Resultaten voor 2009-2011 AZ Sint-Jozef Malle maakt samen met AZ Klina Brasschaat deel uit van de Borstkliniek Voorkempen. Recent werden vanuit het Vlaams Indicatoren Project
Nadere informatieMoleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium
Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium Winand N.M. Dinjens Laboratorium voor Moleculaire Diagnostiek Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut (JNI) Erasmus MC, Universitair
Nadere informatieHet bi-allelisch Lynch syndroom
Het bi-allelisch Lynch syndroom Wat is het bi-allelisch Lynch syndroom? Het biallelisch Lynch syndroom is een erfelijke ziekte veroorzaakt door twee foutjes in het erfelijk materiaal waardoor kinderen
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting Dikke darmkanker is wereldwijd de vierde meest voorkomende maligniteit na borstkanker, prostaat en longkanker. Alleen al in Nederland overleden in 2004 2.260 mannen
Nadere informatiebelangrijke cijfers over darmkanker
belangrijke cijfers over darmkanker Een overzicht van het voorkomen, de behandeling en overleving van darmkanker, gebaseerd op cijfers uit de Nederlandse Kankerregistratie darmkanker in Nederland Deze
Nadere informatieSamenvatting van de richtlijn erfelijke darmkanker, revisie
Samenvatting van de richtlijn erfelijke darmkanker, revisie WKO 3 sept Uitgangspunt richtlijn Welke aanbevelingen over genetische counseling en diagnostiek, preventie, surveillance, behandeling voor mensen
Nadere informatieRobert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG. Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties?
Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties? Lynch syndroom of Hereditair Non-Polyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC) Bewezen Lynch
Nadere informatieZIEKTE EN BEHANDELING
Patiënteninformatiedossier (PID) Longkanker (longcarcinoom) onderdeel ZIEKTE EN BEHANDELING LONGKANKER 2 INHOUD De longen... 4 Kanker... 4 Longkanker/longvlieskanker... 5 Behandeling... 7 3 De longen Ieder
Nadere informatieSummary in Dutch (Nederlandse samenvatting voor leken)
Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting voor leken) 13_Smakman.indd 173 10-02-2006 11:30:37 Het menselijk lichaam bestaat uit een groot aantal organen en weefsels die zijn opgebouwd uit miljarden cellen.
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Moleculaire analyse van sputum voor de diagnostiek van longkanker Motivering van dit proefschrift Longkanker kent de hoogste mortaliteit van alle kankers. Dit komt doordat de ziekte
Nadere informatieNew challenges in metastic colo-rectal cancer. Desi van den Boogaard Verpleegkundig Specialist GE Oncologie Jeroen Bosch Ziekenhuis
New challenges in metastic colo-rectal cancer Desi van den Boogaard Verpleegkundig Specialist GE Oncologie Jeroen Bosch Ziekenhuis Disclosure belangen spreker Potentiele belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieKanker in de familie.
Inhoud workshop Kanker in de familie. Dr. Margreet Ausems klinisch geneticus UMCU Introductie Verwachtingen deelnemers Achtergrondinformatie (cijfers!) Hoe ontstaat kanker? Erfelijke kanker en erfelijkheidsonderzoek
Nadere informatiePrognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online
Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online 3 de Mammacongres Harderwijk Stella Mook Radiotherapeut i.o. Prognostische waarde LN status LN status
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Kanker van de dikkedarm en endeldarm (darmkanker of colorectaal carcinoom) is een zeer belangrijke doodsoorzaak in de westerse wereld. Jaarlijks worden in Nederland meer dan 12.000
Nadere informatieSamenvatting. geweest als de gemaakte keuzes, namelijk opereren. Het model had daarom voor deze patiënten weinig toegevoegde waarde.
Klinische predictiemodellen combineren patiëntgegevens om de kans te voorspellen dat een ziekte aanwezig is (diagnose) of dat een bepaalde ziekte status zich zal voordoen (prognose). De voorspelde kans
Nadere informatieResultaten Moleculaire Pathologie ronde Additionele moleculaire testen bij MLH1-negatieve tumoren met Lynch syndroom vraagstelling
Resultaten Moleculaire Pathologie ronde 2016.1 Additionele moleculaire testen bij MLH1-negatieve tumoren met Lynch syndroom vraagstelling Albertina Dirkx-van der Velden & Ina Geurts-Giele, KMBP afdeling
Nadere informatieProject Kwaliteitsindicatoren Borstkanker 2007-2008
Project Kwaliteitsindicatoren 2007-2008 De borstkliniek: Iedere nieuwe diagnose van een borsttumor dient door de borstkliniek te worden geregistreerd bij het Nationaal Kankerregister. Het Project Kwaliteitsindicatoren
Nadere informatieBASISPRINCIPES VAN KANKER
BASISPRINCIPES VAN KANKER Prof.dr. D.J. Ruiter Afdeling Pathologie Cursus Introductie in de Fundamentele en Klinische Oncologie HET BEGRIP KANKER? a.alle gezwelgroei b.alle kwaadaardige gezwelgroei c.alle
Nadere informatieEén van de taken van het immuunsysteem is het organisme (mens en dier) te beschermen tegen de ongewenste effecten van het binnendringen van
Samenvatting Eén van de taken van het immuunsysteem is het organisme (mens en dier) te beschermen tegen de ongewenste effecten van het binnendringen van pathogenen, waaronder bacteriën, virussen en parasieten.
Nadere informatiePhospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune
Phospoinositides and Lipid Kinases in Oxidative Stress Signalling and Cancer W.J.H. Keune Nederlandse samenvatting Het menselijk lichaam bestaat uit meer dan 100.000 miljard cellen die we in grote groepen
Nadere informatieDe gidsbijprostaatkanker -Uroloog Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht
De gidsbijprostaatkanker -Uroloog 4-6-2019 Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht Inhoud Wat zijn de stappen die de patiënt doorloopt als mogelijk sprake is van prostaatkanker. 1. Incidentie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 129 In de ontwikkelde landen krijgt een op de drie mensen kanker. Ondanks betere screening en behandelingsmogelijkheden is kanker in ontwikkelde landen nog steeds de meest voorkomende
Nadere informatieBetere kwaliteit = betere uitkomst van zorg?
Betere kwaliteit = betere uitkomst van zorg? Symposium (Over)leven na Kanker Tilburg, 8 maart 2013 Dr. V. Lemmens Hoofd Sector Onderzoek, Integraal Kankercentrum Zuid Eindhoven Kwaliteit Kwaliteit: definitie?
Nadere informatieRisicofactoren Niet erfelijke factoren: Erfelijke factoren:
Zoals bij alle soorten kanker, is er bij borstkanker sprake van cellen met een ontregelde celdeling. Door deze ontregeling kunnen cellen zich ongeremd vermenigvuldigen en uitgroeien tot een tumor. Deze
Nadere informatie