Samenvatting Geschiedenis Feniks H3 2 havo vwo

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Feniks H3 2 havo vwo Samenvatting door een scholier 1852 woorden 27 maart keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Samenvatting Feniks havo vwo 2 Hoofdstuk 3 (3.1/3.2/3.4/3.5) 3.3 NIET 3.1: Amsterdam stapelmarkt van de wereld. We gaan verhuizen! Rond was heel Amsterdam aan het verhuizen. Doordat de bevolking sneller groeide werd Amsterdam te klein. De stadsbestuur bedacht een uitbreidingsplan. Voor de rijke burgers werden er grachten die tegen de stad aan stonden gegraven. Smalle, hoge en diepe huizen staan daar. Die huizen hadden een tuin, kantoor aan huis en een zolder. De ambachtslui verhuisden naar nieuwe etagewoningen en werkruimtes in de jordaan. Die ligt buiten de nieuwe grachtengordel. Stadsbewoners en stapelmarkt. De Nederlandse boeren konden het volk niet meer van voedsel voorzien. Amsterdam begon graan te importeren uit landen rond de oostzee. Het werd opgeslagen in graanpakhuizen voordat het aan molens en bakkers in de Republiek verkocht werd. Al gauw kwamen andere landen daar achter. Wanneer er te weinig graag ergens was, kwamen de Amsterdammers in actie. Ze konden meteen ijzer en hout meenemen vanuit het Noorden, als ze daar langs vaarden. Je kon niet met een leeg schip heen varen en een vol schip terug. Daarom namen de Amsterdammers franse of duitse wijn en stof uit Vlaanderen mee naar het Noorden. Ze namen ook specerijen, thee en zijde mee uit Azië. Alle goederen werden tijdelijk opgestapeld in pakhuizen, daarom noemden ze Amsterdam vroeger stapelmarkt genoemd. De eerste import van graan werd zo de basis van handel. Daarom kreeg de vaart op de Oostzee ook de eretitel moedernegotie. Amsterdam barst uit zijn voegen. Amsterdam en Antwerpen handelden samen. Antwerpen had Amsterdam veel geleerd. Antwerpen kocht wol uit Pagina 1 van 5

2 engeland, liet het door mensen bewerken tot lakens en verkochten die dan weer. Hun kapitaal groeide, dat is handelskapitalisme. In 1585 nam Spanje Antwerpen in. Het Republieks leger nam Zeeuws-Vlaanderen in beslag. Nu hadden ze de monding van de Schele. Fort Rammekens en een Marinevloot sloten de rivier af voor internationaal handelsverkeer. Protestantse en Joodse handelaren vluchtte omdat ze bang waren voor vervolging om hun geloof en omdat er niks meer te verdienen viel. Omdat Antwerpen goed contact had met Amsterdam gingen alle mensen daar naartoe. Ze namen hun handelsnetwerk mee en investeerde voortaan in Amsterdam. Er kwamen ook mensen uit andere landen op zoek naar werk. Door de goede economie in Amsterdam gingen mensen trouwen en baby s krijgen. Dit zijn allemaal manieren waarop de Amsterdamse bevolking steeg. Waag en beurs. Bij de waag op de dam moesten handelaren hun goederen wegen, zo wist de stad dat alles eerlijk verliep. Bij de beurs was de echte handel. Specialisatie en commerciële landbouw. Ambachtslieden gingen ook voor export werken. Steden specialiseerde zich in 1 ding. Leiden en Haarlem werden textielsteden, Delft bakte tegels en servies. Gouda maakte tabakspijpen. Hoorn en Amsterdam bouwde ze schepen. Nu in Amsterdam genoeg graan was konden de boeren dat niet meer maken. Ze maakten van hun akkers weilanden en produceerden andere dingen zoals melk, boter, kaas en vlees. Dat maakte ze voor de hele Republiek. Bijvoorbeeld in de Krimpenerwaard, ze maakten daar hennep voor de zeilen en touwen voor schepen. Veengravers maakten turf voor de haardvuren en ovens. Die boeren die werkten voor de export of nijverheid noemden we commerciële landbouw. 3.2: De oost en de VOC. Volle kracht vooruit. In de 17de eeuw voerden schepen met zeelui en soldaten voor de VOC naar Azië en terug naar Nederland. Dat ging soms mis, zoals bij de Witte Leeuw. Nederlanders overzee. Portugezen en Spanjaarden namen specerijen, zijde, porselein en thee mee. Die producten leverden veel geld op. Veel Antwerpse kooplui vluchtte naar Amsterdam na de val, en namen hun kennis in de handel van die producten mee. De Nederlanders wouden eigen routes naar die plekken vinden. Om Noord of om Zuid. In 1596 probeerden Jacob van Heemskerck en Willem Barentsz via het Noorden van Europa en Azië. Zij bleven in het Pagina 2 van 5

3 ijs steken en moesten overnachten op hun boot, Nova Zembla. Ze bouwden een onderkomen, het Behouden Huys. Willem overleefde het niet, Jacob wel. Dirk de Veer had een dagboek, daardoor weten we al dit. Cornelis de Houtman was het wel gelukt. Hij nam de route van de Portugezen en voer de Indische Oceaan over naar Indonesië. VOC. Kooplui wou De Houtman achterna naar Azië. Die kooplui werkte samen in handelscompagnieën, die elkaar beconcurreerden. (ik begreep dit stukje niet) Jacatra werd Batavia. Japan, China, India, Indonesië, Arabië en Oost Afrika wouden geen Europese producten meer. Om iets te kunnen kopen in Azië moesten de VOC daarom veel goud of zilver meenemen. Als de VOC mee wou doen met de handel tussen de volken van Zuidoost-Azië moesten ze een langere tijd in Azië blijven. Daarvoor had je goede handelsfactorijen voor nodig + centrale plek voor bestuur. Die plekke stichtte de VOC of veroverde ze op Spanje en Portugal. Jan Pietersz. Coen vond dat de beste plek daarvoor was bij de plaats Jacatra. Die inwoners van die plek liet hij wegjagen en hun huizen werden verbrand. Dat handelsfort wat daar gesticht was werd Batavia genoemd. Dat handelsfort moest een grote stad worden. In dat bestuurscentrum werd Coen de eerste gouverneur-generaal van de VOC in Azië. Ruilen en Kopen. De VOC verdiende met de handel van de Aziatische landen onderling. Met zilver of goud kocht de VOC bijvoorbeeld zijde, thee en porselein. Zijde verkochten ze weer door aan andere landen, voor goud en zilver. Zo kwam de VOC ook aan betalingsmiddelen binnen Azië. De rest van de goederen gingen naar de Republiek. Door zulke transacties haalde de VOC winst. Voor wat de VOC schepen terug namen naar Nederland, was het niet nodig om grote gebieden te veroveren, de handelsposten waren genoeg. De VOC sloot handelsafspraken(verdragen) met de Aziatische vorsten. Vrijwillig of met geweld. De hollanders handelden samen met Arabische koopvaarders, Spanjaarden, Engelsen en andere concurrenten. Zo probeerde de Nederlanders de markt te beheersen en de winst zo groot mogelijk te maken. De VOC had het recht om te handelen gekregen van de Staten-Generaal, en dat mocht de normale bevolking nu ook. Dat Monopolie was bedoelt om andere Nederlandse handelaren te verhinderen. Inwoners van de Banda-Eilanden hadden ook al een verbod alsnog in nootmuskaat gehandelt. Pietersz liet hen onthoofden. Hollandse perkeniers namen hun plaats in. De VOC gaf hun slaven en zo voerden hun hun eigen nootmuskaat handeltje. Oorlog en Handel. De Oost-Indiëvaarders probeerden de routes en handelsgebieden in Azië van de Spanjaarden en Portugezen af te pakken. Als Hollandse of Zeeuwse schepen de Noordzee op gingen, gingen ze langs het Kanaal of door de wateren ten Noorden en Oosten van Schotland en Ierland. Spanjaarden gaven Duinkerkers kaperbrieven om hun vijanden te Pagina 3 van 5

4 kapen. Dat was bewijs dat ze officiële kapers waren. De Republiek deed hetzelfde, handel en oorlog ging tegelijk. 3.4 Geloof, tolerantie en onderzoek. Geloof en tolerantie. In de republiek mocht je eigenlijk alleen Calvinistisch zijn. ALs je in iets anders geloofde werd je niet vermoord, maar mocht je veel dingen niet. Je kon bijvoorbeeld geen burgemeester of bestuursambtenaar worden. Je mocht ook geen processies houden of kerken bouwen, daarom hadden sommige mensen een schuilkerk. Daar kwamen allemaal mensen bijeen, maar wel in het geheim. Handel en tolerantie. Johan Maurits was niet streng tegenover de indianen, want hij zocht bondgenoten tegen de Portugezen. Dat was hij ook tegenover de katholieke portugezen plantagehouders, omdat Nederlanders geen kolonist in Brazilië wouden worden. Hij was dus tolerant voor politieke en economische bedoelingen. Dat gebeurde ook in Amsterdam. Joden uit Portugal mochten hun eigen kerk bouwen in Amsterdam, omdat hun veel kennis hadden van de handel en dat kon Amsterdam goed gebruiken. Wetenschap en tolerantie. Omdat je vrij mocht denken en stil je eigen geloof mocht hebben waren natuurwetenschappen mogelijk. Antoni van Leeuwenhoek vond de microscoop uit. Ook vond hij in het vocht van koeienogen, in waterdruppels en in tandplak bacteriën. Christiaan Huygens vond de telescoop uit. Ook ontdekte hij de ringen rond de planeet Saturnus. Hoe scherper de lens, hoe meer je kon zien. Die scherpte hangt af van het brandpunt leerde de natuurkunde hem. Natuurkunde gebruikt wiskunde, dus wiskunde is de basis van alles zei Christiaan. Christiaan ontwierp ook een klok waarbij je kon zien hoever je oost of westwaarts was gevaren. Die slingerklok deed het niet erg goed. Baruch de Spinoza. Baruch de Spinoza durfde te schrijven dat de bijbel door de mens was gemaakt, en dat god niet een persoon was maar dat het goddelijke in elk stukje natuur zit. Bestudeer de natuur met je verstand, dan kom je pas echt dicht bij god zei hij. Rationalisme, de wereld begrijpen op basis van je verstand en niet geloof, heet daarom zo. Joodse voorgangers zette Baruch uit de joodse gemeenschap, en het Amsterdamse stadsbestuur verbande hem. Maar Pagina 4 van 5

5 daarvoor was zijn werk al in het Nederlands vertaald, zodat iedereen het kon lezen. Baruch was een voorman van de wetenschappelijke revolutie. 3.5 Laat zien dat je het goed hebt. Rijk en arm. Als je rijk was, wou je dat graag laten zien. Rijke mensen gaven kunstenaar vaak de opdracht om een schilderij van hun te maken, en zo n schilderij was erg duur. Er waren ook schilderij fabrieken, die verkochten schilderijen iets goedkoper, zodat ook de iets minder rijke mensen konden showen. Er waren wel arme mensen, maar vergeleken met het buitenland viel dat mee. Door de groei van de economie was er een tekort aan werklui. De lonen waren hoger om mensen te lokken, maar de prijzen waren ook hoger. In de winter verdiende je minder omdat de werkdagen korter waren. Sommige mensen konden niet van hun winter loon rondkomen. Die mensen konden dan gratis dingen krijgen, zodat er niet zulke erge armoede was. Dat heette bedeling. Door de hoeveelheid graan was er nooit tekort aan brood, het standaard voedsel. Daarom hadden we ook geen honger oproepen. Je kon ook pronken met je netheid, omdat de Republiek heel netjes was. Buitenhuizen en stadhuis. Waar je echt mee kon showen was een buitenhuis aan de Vecht, de Amstel of in de Duinstreek. De familie ging in de zomer daarheen, terwijl de man bleef werken thuis. Steden konden ook showen met hun mooiste gebouwen. Het grootste stadhuis werd gebouwd voor regenten van Amsterdam. Het gebouw ziet er als volgt uit: 2 open binnenplaatsen, er tussen ligt de Burgerzaal. Op de vloer zie je 2 mozaïeken, een kaart van de wereld en een kaart van de hemel met sterren en planeten. Amsterdam heerst daarover betekent het. Er zijn ook nog kamers om in te vergaderen en kantoren. Onderin was de rechtbank. Het gebouw heeft een oud romeinse architectuur, dat heet classicisme. Een lijf, geseling of doodstraf gebeurde op een podium zodat iedereen het kon zien. Eerst op een podium voor de gelegenheid, en daarna op een podium voor het stadhuis. Dode mensen of delen ervan werden naar het galgenveld gebracht, zodat de vogels en ratten ze konden eten. Pagina 5 van 5