Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators

Transcriptie

1 Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators gatentekst versie 1 Talrijk zijn de kinderliedjes die over varen gaan, over en havens en verre reizen over. Generaties Nederlanders groeiden op met spannende over de zeereizen die de Nederlanders maakten de zestiende en zeventiende eeuw. De van die tijd vormden lange tijd trots van Nederland. Voor de bewonderde en andere hoofdpersonen van dit soort was zelfs een apart woord: zeehelden. wat was de realiteit? De motieven deze reizen waren stukken minder fraai. avontuur en ontdekkingen, maar gebiedsuitbreiding, handel geld verdienen vormden de belangrijkste motieven deze reizen, en om die handel te stellen schrok men vrijwel nergens terug. Handelsposten De ontdekkingsreizen waren vooral om een snelle en veilige route vinden naar de landen in Azië. kwam de kostbare handelswaar vandaan die Nederlanders zo graag wilden voor de markt: specerijen, en later zijde en en thee. Tot halverwege de zestiende deden de kooplieden hun inkopen in havens van Portugal, omdat de Portugezen Spanjaarden de eersten waren die die uit India, Sri Lanka en Indonesië. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog met Spanje de havens voor de Hollanders dicht. moesten toen zelf op pad. Eerst ze een alternatieve route naar Azië vinden: via het noorden. Die tocht, zo werd aangenomen, korter, gezonder en zijn dan de zuidelijke route. De reizen liepen echter alle uit op mislukking. De kou, de hoeveelheid ijs vooral de afstand vielen enorm tegen. schepen liepen vast of de zeelui het op en keerden terug naar. Tijdens de laatste reis, onder leiding kapitein Barentsz, was men zelfs gedwongen half jaar te overwinteren op het Nova Zembla. Alle Nederlanders kennen dit over de beroemdste mislukking uit de geschiedenis. Naar zuid en oost en west Zoals in de tekst over VOC te lezen is, waren de reizen veel succesvoller. Overal langs de van West- en Zuid-Afrika, India,, Formosa en Indonesië schoten de handelsposten paddenstoelen uit de grond. Ook naar westen voeren de schepen: naar Noord- Zuid-Amerika en het Caribische gebied. posten bleven klein, andere groeiden uit ware koloniën, en zo werden ontdekkingsreizigers..., voor langere of kortere tijd. De kolonie was Nieuw Nederland. Het is moeilijk voorstelbaar, maar de bruisende wereldstad York begon ooit, in 1625, als Nederlandse handelspost, Nieuw Amsterdam, waar de o.a. in bont handelden. De bewoners, de Indianen, werden daar niet van, de Nederlanders wel. Al na jaar moest Nederland de kolonie Nieuw afstaan aan Engeland, in ruil voor behouden van een andere handelspost, namelijk, aan de noordkust van Zuid-Amerika. Suriname en de Antillen Suriname had een dat uitermate gunstig was voor het van suiker, koffie en katoen. Ook het gebied rijk aan grondstoffen als en bauxiet, tot op de dag vandaag een belangrijk exportproduct. Het werk de plantages werd aanvankelijk gedaan door lokale indianenbevolking, maar al snel begon grootscheepse en wrede aanvoer van Afrikaanse, vrouwen en kinderen. Gatentekst - Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators 1

2 Nederlandse zeilschepen voeren en aan: van Afrika naar Amerika slaven, terug met suiker voor Nederland, weer door naar de westkust van een gruwelijke driehoek. In tweehonderd jaar meer dan slaven vanuit door Nederlanders naar de koloniën getransporteerd achtereenvolgens in de koffie-, suiker- en te werk gesteld. Het werk was en de behandeling onmenselijk. De Engelsen de slavernij af in 1834, de pas, als laatsten van Europa, in, op 1 juli van dat jaar. dag wordt sindsdien als feestdag gevierd, in Amsterdam. Aangetrokken door de bloeiende in de achttiende eeuw hadden zich eerder allerlei groepen in Suriname gevestigd. uit West-Europa, Joden, zendelingen en protestanten kozen om uiteenlopende redenen voor naar Suriname. Na de afschaffing van slavernij ontstond er een gebrek aan. Er werden contractarbeiders aangetrokken uit India Java, waarmee de bevolkingssamenstelling nog gevarieerder. In 1975 werd Suriname een onafhankelijke. De officiële talen zijn o.a. en Sranang. Er wonen ruim 300. Surinamers in Nederland en bijna 500. in Suriname. De voormalige Nederlandse Antillen ( zestal eilandjes in de Caribische zee) een soortgelijke geschiedenis als Suriname: ze in de zeventiende eeuw door de veroverd, daarna een kolonie geworden en voor de handel in zout, suiker, en slaven. De eilanden fungeerden als voor de slavenschepen op weg naar. Van 1954 tot 2010 vormden de een land binnen het Koninkrijk der, met Aruba vanaf 1986 als onafhankelijk daarin. Curaçao en Sint Maarten werden 2010 onafhankelijk. De eilanden Saba, Sint en Bonaire hebben op eigen verzoek status van Nederlandse gemeente gekregen, compleet burgemeester en wethouders en kiesrecht voor Tweede Kamer en het Europees parlement. is de officiële taal, de meest talen zijn het Papiaments en het. Zuid-Afrika De handelspost op Kaap goede Hoop, opgezet als rustplaats en voedsel in te slaan, groeide uit een kolonie van blanke boeren. Aanvankelijk dat Nederlanders, en hun taal, het -eeuwse Nederlands, werd de landstaal. De volken die er woonden werden verdreven vermoord, en als arbeidskrachten werden slaven West-Afrika en Indonesië gehaald. Er goud en diamanten gevonden, en in negentiende eeuw nam Engeland het gebied bezit, wat tot oorlogen met de (van Nederlandse of Franse afkomst) leidde. de afschaffing van de slavernij in trokken deze Boeren verder het land en stichtten eigen republieken, met bloedige met de lokale bevolking tot gevolg. de onafhankelijkheid, begin twintigste eeuw, stelde blanke regering het beruchte apartheidsregime in. kwam pas in 1990 een einde met de vrijlating van één van beroemdste politieke gevangenen: Nelson Mandela, die eerste zwarte president werd van Zuid-. De allerlaatste apartheidswetten werden in 1991 in de prullenbak gegooid. Zuid-Afrika zich vandaag de dag met trots Regenboognatie, waarin alle culturen zich thuis kunnen voelen en elkaar met respect te behandelen. Indonesië Jakarta, de hoofdstad Indonesië, heette in de zeventiende eeuw, en was ook al zo n handelspost de VOC. Nederland veroverde de omliggende en voerde in 1830 een winstgevend voor de bevolking rampzalig stelsel in: de Indonesiërs werd geëist dat ze vijfde deel van hun grond gebruikten exportproducten als suiker, koffie en tabak. veel grond door deze verplichte producten ingenomen, was hongersnood vaak het gevolg. vele miljoenen die de Nederlandse Staat dit systeem verdiende vormden rond 1850 derde deel van haar totale inkomen. Gatentekst - Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators 2

3 extreme koloniale uitbuiting werd beschreven in beroemd geworden boek uit 1860: Max. De schrijver ervan noemde zich Multatuli, voor: Ik heb veel geleden. Hij als jonge man enkele jaren in functies in Indië gewerkt, en had onomwonden kritiek geuit op de misstanden hij zag en waarover hij hoorde. werd hem niet in dank afgenomen. moest vertrekken. Toen er ook in niemand naar hem wilde luisteren schreef in enkele weken zijn boek over pogingen van een Nederlandse ambtenaar in om de uitbuiting aan de kaak stellen. Het is een felle aanklacht de uitzichtloze situatie van het volk de corruptie en luiheid van de. De roman eindigt met een dringende aan de toenmalige Koning Willem III er iets aan te doen. Heel praatte over het boek, maar niemand iets aan de situatie. Pas in twintigste eeuw werd het hierboven beschreven afgeschaft en kwam er meer aandacht onderwijs, irrigatie en gezondheid en voor politieke ontwikkeling in de richting van. Nederland probeerde na de Tweede Wereldoorlog het opkomende nationalisme te bestrijden. Bij harde militaire acties vielen vele doden., in 1949, werd Nederland onder druk de Verenigde Staten en de Verenigde gedwongen de onafhankelijkheid van Indonesië te. Officiële excuses van de kant van regering zijn nooit aangeboden. Uit angst eventuele claims? In 2011 werd de (!) rechtszaak van overlevenden uit een vrijwel dorp tegen de Nederlandse Staat gewonnen. Excuses Het Nederlandse aandeel in de slavenhandel in de koloniale uitbuiting is groter tot voor kort werd toegegeven. Maar het zin om daarvoor excuses aan bieden, zijn dat geen lege woorden? en extra hulp lijken ook voor hand te liggen, maar hoeveel, voor, en aan wie? gatentekst versie 2 Talrijk zijn de kinderliedjes die over varen gaan, over en havens en verre reizen over. Generaties Nederlanders groeiden op met spannende avonturenboeken de zeereizen die de Nederlanders maakten in de en zeventiende eeuw. De ontdekkingsreizen van die vormden lange tijd de trots van Nederland. de bewonderde admiraals en andere hoofdpersonen van soort reizen was zelfs een apart woord:. Maar wat was de realiteit? De motieven deze reizen waren stukken minder fraai. Niet en ontdekkingen, maar gebiedsuitbreiding, handel en geld vormden de belangrijkste motieven voor deze reizen, om die handel veilig te stellen schrok vrijwel nergens voor terug. Handelsposten De ontdekkingsreizen vooral bedoeld om een snelle en veilige te vinden naar de landen in Azië. kwam de kostbare handelswaar vandaan die de zo graag wilden voor de Europese markt:, en later zijde en koffie en thee. halverwege de zestiende eeuw deden de kooplieden inkopen in de havens van Portugal, omdat Portugezen en Spanjaarden de eersten waren die producten uit India, Sri Lanka en Indonesië. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog met Spanje gingen havens voor de Hollanders dicht. Die moesten zelf op pad. Eerst probeerden ze een route naar Azië te vinden: via het. Die tocht zou, zo werd aangenomen, korter, en veiliger zijn dan de zuidelijke route. noordelijke reizen liepen echter alle uit op mislukking. De kou, de hoeveelheid ijs en de afstand vielen enorm tegen. De schepen vast of de zeelui gaven het op keerden terug naar Nederland. Tijdens Gatentekst - Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators 3

4 de laatste. onder leiding van kapitein Barentsz, was men gedwongen een half jaar te overwinteren op eiland Nova Zembla. Alle Nederlanders kennen dit over de beroemdste mislukking uit de Nederlandse. Naar zuid en oost en west in de tekst over de VOC te is, waren de zuidelijke reizen veel succesvoller. langs de kusten van West- en Zuid-, India, China, Formosa en Indonesië schoten de als paddenstoelen uit de grond. Ook naar westen voeren de schepen: naar Noord- en -Amerika en het Caribische gebied. Sommige posten klein, andere groeiden uit tot ware koloniën, zo werden ontdekkingsreizigers... kolonisten, voor langere of tijd. De oudste kolonie was Nieuw Nederland. is nu moeilijk voorstelbaar, maar de bruisende New York begon ooit, in 1625, als Nederlandse handelspost, Nieuw Amsterdam, waar de Nederlanders.a.in bont handelden. De oorspronkelijke bewoners, Indianen, werden daar niet rijk van, de wel. Al na veertig jaar moest Nederland kolonie Nieuw Nederland afstaan aan Engeland, in voor het behouden van een andere handelspost, Suriname, aan de noordkust van Zuid-Amerika. Suriname en de Antillen Suriname had een klimaat uitermate gunstig was voor het verbouwen van, koffie en katoen. Ook bleek het gebied aan grondstoffen als hout en bauxiet, tot de dag van vandaag een belangrijk exportproduct. werk op de plantages werd aanvankelijk gedaan de lokale indianenbevolking, maar al snel begon grootscheepse en wrede aanvoer van Afrikaanse mannen, en kinderen. Nederlandse zeilschepen voeren af en : van Afrika naar Amerika met slaven, terug suiker voor Nederland, dan weer door naar westkust van Afrika een gruwelijke driehoek. In jaar werden meer dan slaven Afrika door Nederlanders naar de koloniën getransporteerd achtereenvolgens in de koffie-, suiker- en katoenplantages werk gesteld. Het werk was zwaar en behandeling onmenselijk. De Engelsen schaften de slavernij in 1834, de Nederlanders pas, als laatsten Europa, in 1863, op 1 juli van jaar. Die dag wordt sindsdien als feestdag, ook in Amsterdam. Aangetrokken door de bloeiende in de achttiende eeuw hadden zich al allerlei groepen in Suriname gevestigd. Boeren uit -Europa, Joden, zendelingen en gevluchte protestanten kozen uiteenlopende redenen voor emigratie naar Suriname. Na afschaffing van de slavernij ontstond er een aan arbeidskrachten. Er werden contractarbeiders aangetrokken uit en Java, waarmee de bevolkingssamenstelling nog gevarieerder. In 1975 werd Suriname een onafhankelijke republiek. officiële talen zijn onder andere Nederlands en. Er wonen ruim Surinamers in en bijna in Suriname. De Nederlandse Antillen (een zestal eilandjes in de zee) kennen een soortgelijke geschiedenis als Suriname zijn in de zeventiende eeuw door de veroverd, daarna een kolonie geworden en belangrijk de handel in zout, suiker, tabak en. De eilanden fungeerden als tussenstop voor de op weg naar Amerika. Van 1954 tot vormden de Antillen een land binnen het der Nederlanden, met Aruba vanaf 1986 als land daarin. Curaçao en Sint Maarten werden 2010 onafhankelijk. De eilanden Saba, Sint Eustatius Bonaire hebben op eigen verzoek de status Nederlandse gemeente gekregen, compleet met burgemeester en en kiesrecht voor de Tweede Kamer en Europees parlement. Nederlands is de officiële taal, meest gebruikte talen zijn het Papiaments en Engels. Gatentekst - Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators 4

5 Zuid-Afrika De handelspost op Kaap goede Hoop, opgezet als rustplaats en om in te slaan, groeide uit tot een van blanke boeren. Aanvankelijk waren dat Nederlanders, hun taal, het zeventiende-eeuwse Nederlands, werd landstaal. De Afrikaanse volken die er woonden verdreven of vermoord, en als arbeidskrachten werden uit West-Afrika en Indonesië gehaald. Er goud en diamanten gevonden, en in de eeuw nam Engeland het gebied in bezit, tot oorlogen met de Boeren (van Nederlandse Franse afkomst) leidde. Na de afschaffing van slavernij in 1835 trokken deze Boeren verder land in en stichtten eigen republieken, met conflicten met de lokale bevolking tot gevolg. de onafhankelijkheid, begin twintigste eeuw, stelde de regering het beruchte apartheidsregime in. Daar kwam in 1990 een einde aan met de van één van de beroemdste politieke gevangenen: Mandela, die de eerste zwarte president werd Zuid-Afrika. De allerlaatste apartheidswetten werden in voorgoed in de prullenbak gegooid. Zuid-Afrika zich vandaag de dag met trots de, waarin alle culturen zich thuis moeten kunnen en elkaar met respect dienen te behandelen. Indonesië Jakarta, de hoofdstad van Indonesië, heette in zeventiende eeuw Batavia, en was ook al handelspost van de VOC. Nederland veroverde de eilanden en voerde in 1830 een winstgevend voor de bevolking rampzalig stelsel in: van Indonesiërs werd geëist dat ze een vijfde van hun grond gebruikten voor exportproducten als, koffie en tabak. Omdat veel grond door verplichte producten werd ingenomen, was hongersnood vaak gevolg. De vele miljoenen die de Nederlandse met dit systeem verdiende vormden rond 1850 derde deel van haar totale inkomen. Deze koloniale uitbuiting werd beschreven in een beroemd boek uit 1860: Max Havelaar. De schrijver noemde zich Multatuli, Latijn voor: Ik heb geleden. Hij had als jonge man enkele in verschillende functies in Indië gewerkt, en daar onomwonden kritiek geuit op de misstanden hij zag en waarover hij hoorde. Dat hem niet in dank afgenomen. Hij moest. Toen er ook in Nederland niemand naar wilde luisteren schreef hij in enkele weken boek over de pogingen van een Nederlandse in Indië om de uitbuiting aan de te stellen. Het is een felle aanklacht de uitzichtloze situatie van het volk en corruptie en luiheid van de ambtenaren. De eindigt met een dringende oproep aan de Koning Willem III om er iets aan doen. Heel Nederland praatte over het boek, niemand veranderde iets aan de situatie. Pas de twintigste eeuw werd het hierboven beschreven afgeschaft en kwam er meer aandacht voor, irrigatie en gezondheid en voor een politieke in de richting van zelfbestuur. Nederland probeerde de Tweede Wereldoorlog tevergeefs het opkomende nationalisme bestrijden. Bij de harde militaire acties vielen doden. Uiteindelijk, in 1949, werd Nederland onder van de Verenigde Staten en de Verenigde gedwongen de onafhankelijkheid van Indonesië te erkennen. excuses van de kant van de regering nooit aangeboden. Uit angst voor eventuele claims? 2011 werd de eerste (!) rechtszaak van overlevenden een vrijwel uitgemoord dorp tegen de Nederlandse gewonnen. Excuses Het Nederlandse aandeel in de en in de koloniale uitbuiting is groter tot voor kort werd toegegeven. Maar heeft zin om daarvoor excuses aan te bieden, dat geen lege woorden? Terugbetaling en extra lijken ook voor de hand te liggen, hoeveel, voor hoelang, en aan wie? Gatentekst - Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators 5