graanhandel Door het tekort aan graan gingen kooplieden naar de Oostzee om die graan te halen. Hier was het

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2618 woorden 19 januari keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats 1.1 Een vroeg verstedelijkte samenleving waterland Holland rond 1000 moerassig gebied. In de hoge Middeleeuwen werden er sloten gegraven waardoor water kon weglopen -> landbouwgrond werd gevormd. Het graven van deze sloten heet ontginnen. 14de en 15de eeuw was er crisis in Holland. Landbouw werd moeilijk doordat de veenbodem inklonk -> plattelandsbewoners vluchten naar de steden = urbanisatie woonde 45% v/d Hollanders in steden. Holland meest verstedelijkte gebied in Europa. Handel en nijverheid Door de crisis zochten veel Hollanders bestaan in de handel, visserij en nijverheid. Hollandse en Zeeuwse steden lagen op het kruispunt van handelsroutes tussen de zuidelijke Nederlanden, Engeland, het Duitse rijngebied en de Noord-Europese laagvlakte. Dordrecht werd een stapelmarkt voor wijn en hout uit Duitsland. Hollandse en Zeeuwse schippers vervoerde bulk(wol en graan). Voor de export was de haringvisserij erg belangrijk. Door de uitvinding van de haring kaken en haringbuis konden schippers langer op zee blijven. De ontwikkeling van de handel en visserij was goed voor de scheepsbouw en nijverheidbedrijven zoals zeildoekmakerijen. Ook in de bouw, de textielnijverheid en de bierbrouwerij vonden veel mensen werk. Door de ontwikkeling van de handel specialiseerde steden zich steeds meer. Stijgende graanprijzen Toch lag Holland begin 16de eeuw achter Vlaanderen en Brabant. - Holland had geen grote kooplieden - Holland vervoerde goedkope bulkgoederen Vlamingen en Brabanders hoogwaardig textiel. - Ook nam de productie van brood granen af. Moest worden ingevoerd -> hoge prijzen In de 16de eeuw ging het beter met Holland, het kreeg als een van de weinige Europese gebieden geen last van Malthusiaanse spanningen doordat de bevolking snel stijgt, is er niet genoeg voedsel om iedereen van eten te voorzien. Leid tot hongersnoden, epidemieën en oorlogen. In heel Europa stegen de graan prijzen pijlsnel. In Holland steeg het ook maar rustig. Eerst was graan in Holland het duurst en nu het goedkoopst. Werkeloosheid nam af. 1.2 Opkomst Holland graanhandel Door het tekort aan graan gingen kooplieden naar de Oostzee om die graan te halen. Hier was het Pagina 1 van 6

2 goedkoop doordat aderlijke grondbezitters het lieten verbouwen door horige boeren. De Hanzesteden wilde niet dat Holland zijn producten uit de Oostzee haalde. Ze wilde de zeestraat tussen de Noordzee en de Oostzee afsluiten voor Holland. Tussen 1438 en 1544 vochten Hollanders 4 sontoorlogen uit om door de sont te mogen varen. De Oostzee handel werd steeds groter en belangrijker. Begin 16de eeuw nog ondergeschikt jaren 1560 genoeg aangevoerd om 650 duizend monden te voeden (meer dan er in Holland woonde) De Hollandse handelsvloot Om graan te kunnen kopen exporteerde Holland zout, haring, textiel en wijn naar de Oostzee. Haring vingen ze zelf de rest werd elders gehaald. Terwijl Noord-Hollanders naar de Oostzee gingen, gingen Zuid- Hollanders en Zeeuwen naar het zuiden en het westen. Uit Noord en Oost Europa werden steeds meer houd ingevoerd noodzakelijk voor bouwen huizen en schepen. Vaak gingen schepen ten onder op de lange reis naar de Oostzee. Om de risico s te beperken en het betaalbaar te houden vormde kooplieden partenrederijen (clubs van mensen die allemaal een deel van een schip bezaten en dus ook hadden betaald). Landbouwrevolutie De 2de oorzaak van de opkomst van Holland is de ontwikkeling van de landbouw. In Holland, Zeeland en Friesland ontstond commerciële landbouw uniek in EU, meeste boeren produceerde alleen voor zichzelf. Door de urbanisatie kon niet iedereen een zelfvoorzienend gewas hebben en dus konden de boeren hun producten makkelijk verkopen in de steden. Ze richtte zich vooral op vlees, zuivel, handelsgewassen zoals hennep, vlas en kooszaad. Het lukte de boeren omdat ze de strijd tegen het water aan het winnen waren, mede door de uitvinden van de watermolen in de 15de eeuw. Al deze dingen werden vanaf de 16de eeuw geregeld door de waterschappen verantwoordelijk voor alle dijken etc. Deze ontwikkelingen hadden niet kunnen plaatsvinden als de adel nog veel macht had gehad. 1.3 De val van Antwerpen De opkomst van Antwerpen In de middeleeuwen hadden Brabant en Vlaanderen al een vooraanstaande positie in de internationale handel. grote textielnijverheid en brugge grootste Europese handelsstad. Toen Brugge door de oorlog werd getroffen nam Antwerpen deze plek over en werd belangrijker dan Brugge ooit geweest was. Over zee waren er contacten met Engeland, de Franse havensteden en het Iberisch schiereiland, over land naar de Hanzesteden het zuid-duitsland. Rond 1500 begon de handel zich te verplaatsen van de Middelanse zee naar de Atlantische oceaan. Aziatische producten kwamen nu zo aan i.p.v. via Italië. Italië raakte dit kwijt omdat Portugal een directe zeeroute naar Indië had gevonden. Antwerpen profiteerde hiervan omdat Portugal hun specerijen naar Antwerpen bracht. Ze verhandelde dit vaak met zilver, hiervan konden ze weer specerijen in Indië kopen. Antwerpen groeide in de eerste helft van de 16de eeuw hard. Rond % van de complete export uit Nederland in handen. De val van Antwerpen Antwerpen raakt in de problemen door ontwikkelingen in het spaans-habsburgse rijk. De Spanjaarden voeren veel zilver aan uit zuid en midden Amerika, hierdoor verliezen de Portugezen hun belangstelling voor het Europese zilver. Hierdoor verplaatste de Portugezen hun handel naar Sevilla. Spanje ging in 1557 failliet door de vele oorlogen die het voerde. De koning had vele leningen in Antwerpen afgesloten kon Pagina 2 van 6

3 niet meer afbetalen veel kooplieden gingen ten onder. De echte druppel voor Antwerpen was dat Spanje in 1575 voor de 2de keer failliet ging, hierdoor gingen weer veel kooplieden ten onder, ook kregen de soldaten geen soldij meer hierdoor gingen ze muiten en plunderen. Antwerpen was klaar met Spanje en sluitte zich aan bij e opstand 1585 weer spaanse handen. Antwerpen was alleen bereikbaar via de Schelde, Noord Nederland sloot de schelde af. Door al deze redenen verplaatste de handel zich van Antwerpen naar Amsterdam, deze verplaatsing was al jaren bezig maar was nu definitief. Amsterdam had bijna de hele Oostzeehandel in bezit. Toch bleef Amsterdam klein en handelden ze vooral met het noorden. De rest van de zeehandel was in handen van Zuid-Holland en Zeeuwse streken. De opkomst van Holland het ging nog wel goed met Holland maar vergeleken met Vlaanderen en Brabant liepen ze ver achter op bijna alle vlakken. De omslag kwam doordat veel handwerkslieden na de val van Antwerpen naar het noorden vluchten, hun kennis,kapitaal en vaardigheden mee. Hierdoor kon Holland uitgroeien tot het centrum van het handelskapitalisme. 1.4 Een versnipperd land Accijnzen In de 15de eeuw waren de Bourgondische vorsten begonnen met de vorming van een centraal bestuur. Karel v ging door creëerde een regering. Maar alsnog was er geen één wetgeving of één belastingstelsel. Hij vormde nieuwe centrale bestuursinstellingen zoals de raad van state. In 1542 wilde de Gewestelijke Staten een gelijke belasting invoeren door op bepaalde dingen accijnzen te heffen. Deze accijnzen kwamen wel maar alleen het gewest en niet het land werd er beter van. Filips II wilde dat iedereen 10% van zijn handelstransacties afstond, dit werd een fiasco en was alleen maar olie op het vuur voor de Nederlandse Opstand. Na de Nederlandse Opstand had de Republiek geen centraal bestuur en zelfs geen erkende koning. De gewesten waren zelf soeverein geworden en er was dus weer geen centraal bestuur of belastingen. privileges Elk gewest had eigen regels, desnoods tegen de belangen van de rest in. Er waren veel barrières voor binnenlandse handel zoals tol en andere munten. De steden bewaakten hun eigen privileges, en iets goeds doen voor het land wat nadelig is voor het gewest gebeurde niet. In 1589 verzette Gouda, Dordrecht en Haarlem zich met succes tegen de directe vaarroute tussen Amsterdam en Rotterdam, als die er zou komen zouden ze hun tol mislopen. Om handelaren naar jouw stad te trekken boden stadsbesturen bijvoorbeeld gratis bedrijfsgebouwen aan. In alle steden werden de lokale ambachtelijke producenten tegen concurrentie beschermd door de gilden leden hadden het alleen recht op de productie en de verkoop van bepaalde producten in de stad. Kooplieden-regenten Verschillen tussen delen Republiek waren groot vooral in de landprovincies was er nog geen commerciële landbouw. Ook had de adel in Overijsel en Gelderland nog veel invloed. In de 15e eeuw kwam in Holland meer eenheid, verschillen werden overbrugt. Door het ontbreken van sterk centraal gezag moesten de bestuurders er onderling wel uitkomen. Een belangrijke leerschool waren de waterschappen waarin de deelnemers gedwongen waren hun eigen belang ondergeschikt te maken aan het nationale belang. Pagina 3 van 6

4 2.1 Centrum van de wereldhandel Moedernegotie De Oostzeehandel bleef de hele Gouden eeuw belangrijk. De Hollanders vinden de het zo belangrijk dat ze het de Moedernegotie noemen bestand met Spanje onbeperkt graan en hout uit de Oostzee naar Spanje. De hervatting van de oorlog betekende een tegenslag. Maar dankzij de toenemende behoefte aan haring, hout, zout en graan begon de Oostzeehandel weer te groeien. Amsterdam was het handelscentrum en stapelmarkt van heel Europa. De handel met Spanje werd tijdens de 80jarige oorlog een paar keer onderbroken omdat Spanje geen schepen meer toeliet, dit was niet waterdicht en ook hielde ze het niet lang vol. Spanje had Nederland hard nodig want er waren voedseltekorten. Ook Spanje was belangrijk voor Nederland vanwege het zilver uit Amerika.--> werd overal ter wereld gebruikt om te handelen. Ook namen Hollanders en Zeeuwen het grootste deel van de Europese vrachtvaart voor hun rekening. Uithoeken van Europa Traditionele Eu bestemmingen:spanje Frankrijk Engeland en de Oostzee. Hollanders en Zeeuwen gingen vanaf 1585 ook naar Rusland. Amsterdamse kooplui kochten daar huiden bont en graan. Onderweg kwamen ze langs Noorwegen waar ze hout kochten. Vanaf 1611 haalde de Nederlanders ijzer koper en wapens uit Zweden. Door deze reizen kwamen de Nederlanders walvissen tegen, het spek van deze dieren kon worden gekookt tot traangas werd gebruikt voor verlichting. Het werd een belangrijk exportproduct. Andere continenten Eind 16de (1595) eeuw gingen Hollanders en Zeeuwen ook naar andere continenten. Voorheen had Portugal de monopolie met oost Azië. Maar deze aanvoer was onregelmatig en te weinig. Al in 1597 kwam de eerste lading aan in Amsterdam. En al rond 1600 waren de Nederlanders de belangrijkste importeurs van oost Indische producten eerste keer naar afrikaanse westkust ( vooral goud en ivoor later ook slaven). Ook gingen ze in dit jaar voor het eerst naar Amerika. Suiker uit Amerika werd belangrijk. De slaven uit Afrika werkte om de suikerplantages bereikte ze Noord-Amerika hier haalde ze vooral tabak. Nederland haalde vooral luxe goederen van ver. 2.2 De organisatie van handel Banken en beurzen Amsterdam trok veel kooplieden aan. Om de handel makkelijker te maken werden er na 1600 financiële instituten opgericht 1609 Amsterdamse wisselbank(handelaren konden hier hun geld in bewaring laten nemen en het omwisselen.) 5 jaar later ook een bank van leningen. Andere steden volgde hierop. Belangrijkste handelsintituut = Amsterdamse koopmansbeurs(alles wat te verhandelen viel werd hier verhandeld) hier konden ook verzekeringen worden afgesloten. De VOC De handel met Indië werd gedaan door kleine groepjes. Dit ging fout want door de concurrentie stegen de inkoopprijzen in Azië. Daarom gaven de Staten-Generaal in 1602 dat de handel met Indië in handen zou komen van een nieuw bedrijf: de Verenigde Oostindische Compagnie(VOC). Dit is een groot bedrijf met al die kleine groepjes erin. De VOC kreeg de monopolie op het gebied van handel met Azië. Ook mocht de VOC forten bouwen, soldaten in dienst nemen, oorlog voeren, verdragen en bondgenotenschappen sluiten en gebieden besturen. Ze waren zwaar bewapend. De VOC verjoeg iedereen met geweld en kreeg zo wat ze wilde specerijen van de Molukken, ook veroverde ze de stad Jakarta en maakte er Batavia van. Maar Pagina 4 van 6

5 verder knoopte de VOC vooral vreedzame handelsbetrekkingen aan. WIC West Indische compagnie werd opgericht in 1621 had ook de soevereine rechten en een monopolie in West-Afrika en Amerika. Maar de concurentie van de Spanjaarden, Portugezen, Franse en Engelse. De WIC was ook niet opgericht om handel te gaan voeren maar als kaapvaart schepen met zilver veroveren want Spanje betaalde daar de oorlog mee. Vanaf 1630 veroverde de WIC Brazilië en Antilliaanse eilanden driehoekshandel tussen Republiek, Amerika en Afrika. Na een tijdje gingen alle koloniale bezittingen verloren en door de hoge militaire kosten leidde ze al jaren verlies. Ook was er een Noorse Compagnie 1614 Nederlandse Monopolie op de walvisjacht hoge winsten veel mensen gaan zelf erna toe 1642 compagnie werd opgeheven. 2.3 Bloeiende nijverheid Bakstenen en suiker De handel had ook positieve gevolgen voor de nijverheid. Producten konden meer verkocht worden en dus steeg ook de werkgelegenheid. Ook had de handel belangrijk voor de aanvoer van grondstoffen als hout, teer en pek. In de gouden eeuw namen zowel de bevolking als de welvaart toe Hulp uit het zuiden Ook door het gunstige investerings klimaat bevorderde de nijverheid. In de jaren 1590 vetrouwde mensen erop dat Nederland stand kon houden tegen Spanje. Bovendien was er vrede en veiligheid. Ook was er veel kapitaal door de handels winsten. Mensen die uit het zuiden richting het noorden kwamen omdat het daar beter ging namen hun kennis en vakmanschap mee. Hier leerde de Hollanders veel van. Ook namen ze nieuwe stoffen mee. Wind, water en turf Ook bloeide de nijverheid op door technische vernieuwingen. Dit merkte je vooral in de scheepsbouw in 1595 werd daar het fluitschip gebouwd. Dit schip was sneller, stabieler, had meer laadvermogen en minder bemanning nodig. In de gouden eeuw waren het ook voornamelijk fluitschepen. Ook door bijvoorbeeld de houtzaagmolen konden de schepen sneller gebouwd worden. De republiek was niet afhankelijk van hout als het ging om energie. Er waren veel windmolens en de meeste fabrieken haalde hun energie uit turf. Om dit te vervoeren naar Holland werden kanalen aangelegd. Dit droeg weer bij aan de ontwikkeling van een vervoersnet, wat in die tijd uniek was. Bestaande kanalen werden verbeterd en nieuwe werden gegraven. Ook werden er paden langs aangelegd zodat de paarden de boten konden trekken. Door deze ontwikkeling gingen steden zich nog meer specialiceren. 2.4 Het platteland in de Gouden eeuw De bloei van de landbouw 1590 gouden tijden voor Hollandse landbouw. Bijna alle boeren gingen over op de commerciële landbouw. Door de groei van de steden konden ze steeds meer melk,vlees en kaas afzetten. Nederlandse boeren profiteerde ook van de dertigjarige oorlog ( ) in Duitsland. Het duitse platteland was grotendeels verwoest hierdoor lieten soldaten steeds meer producten uit Nederland komen. Plattelandsnijverheid Pagina 5 van 6

6 Doordat het goed ging met de landbouw waren er ook steeds meer grote investeerders uit de steden die wilde investeren. Ze hielpen met het verbeteren van de molentechtnieken. Ze lieten molens meren droog legen en die grond die ze daarmee rijker werden verhuurde ze aan boeren. Door het droog leggen van meren nam het grondoppervlak van met 1/3 toe. Ook verplaatste de nijverheid zich naar het platteland. De scheepsbouw ging zich in de Zaanstreek vestigen dit omdat de lonen daar lager waren en het hout er makkelijk naartoe vervoert kon worden. Oost en zuid Nederland Toch bleef oost en zuid Nederland economisch ver achter. In N-Brabant, Limburg, Gelderland en Overijssel werd tot in de jaren 1630 nog regelmatig gevochten. Hun zandgronden waren ook minder vruchtbaar en dus minder geschikt voor commerciële landbouw. Ook was een groot deel niet aangesloten op het waterwegennet, waardoor vervoeren naar de belangrijke steden moeilijk was. Pagina 6 van 6