Executieve functies bij kleuters. Fabienne De Boeck Jeugdarts 22 maart 2019

Transcriptie

1 Executieve functies bij kleuters Fabienne De Boeck Jeugdarts 22 maart 2019

2 Wat zijn executieve functies? Hoe ontwikkelen executieve functies? Executieve functies : topje van de ijsberg? Wat bepaalt de ontwikkeling van executieve functies?

3 Wat zijn executieve functies?

4 Executieve functies Geven ons de mogelijkheid om blijvend adequaat probleemoplossend te denken door stap voor stap te plannen, impulsen te controleren, door strategieën vol te houden, door feedback te gebruiken enzovoort De dirigent van het orkest Zetelt in de prefrontale cortex en is verbonden met ons ganse brein. Denken achter het handelen Doelen bepalen Prioriteiten bepalen Plannen Creativiteit/flexibiliteit Abstract redeneren Evalueren en bijsturen Empathisch vermogen

5 Kern EF s - Werkgeheugen - Inhibitie - Cognitieve flexibiliteit Miyake et al, 2000 Hogere orde EF s - Redeneren - Problemen oplossen - Plannen Collins & Koechlin, 2012 Cool EF s ~rationele, cognitieve aspecten Hot EF s ~affectief-motivationele aspecten Zelazo & Müller, 2002 Zelazo & Carlson, 2012

6 Impact van goed ontwikkelde EF s ~ betere fysieke en mentale gezondheid ~ betere academische prestaties en meer succesvolle carrière ~ hogere QOL

7 Hoe ontwikkelen executieve functies? en hoe vertaalt zich dat in gedrag? Kijken en luisteren!

8 EF s: een ontwikkelingsperspectief Center on the Developing Child (2012). Executive Function (InBrief).

9 1. Werkgeheugen Start al in het eerste levensjaar (waar is de knuffel?) Sterke toename tot in de tienerjaren MAAR onderscheid tussen visueel & verbaal Jongere kinderen : vooral gebruik v/d visuele aspecten van informatie. Naarmate ze ouder worden, leren ze ook verbale strategieën te gebruiken, zoals bvb. herhaling van informatie. Een kleuter gebruikt zijn werkgeheugen als hij een simpele opdracht uitvoert (vb schoenen uit de kast halen); ze even (maximaal enkele minuten) daarvoor gegeven instructies onthoudt (vb als de bel gaat mag je de ballen uit de speelmand halen); hij een activiteit bestaande uit 2 stappen kan uitvoeren (met één aansporing per activiteit) (vb blauwe blokken uitzoeken en er een toren mee maken).

10 2. Inhibitie Start al op heel jonge leeftijd (vanaf 9 maanden) : neen! Mag niet! Sterke toename bij kleuters (tot leeftijd van 5 jaar) Nadien nog verdere verbetering Een kleuter gebruikt zijn inhibitoire vaardigheden als ze in gevaarlijke situaties juist handelt (vb niet aan een hete oven komen); hij speelgoed kan delen zonder het af te pakken; ze een korte tijd kan wachten als een volwassene dat vraagt.

11 Start rond de leeftijd van 3 jaar; 3. Cognitieve flexibiliteit Kleuters blijven nog veel perseveren : vasthouden aan een strategie ook al geeft die niet het gewenste resultaat; Vanaf 8 jaar : beter in wisselen tussen verschillende regels; Begin middelbaar : vergelijkbaar met volwassenen. Een kleuter gebruikt haar cognitieve flexibiliteit als hij een kleine aanpassing maakt in zijn bouwwerk of puzzel als een eerste poging mislukt; ze een nieuwe (eenvoudige) toepassing kan bedenken voor een materiaal om een probleem op te lossen (vb creatief zijn in optuigen sneeuwman); hij kan verdragen dat zusje iets extra s mag omdat ze ziek is (en hij niet).

12 4. Planning en organisatie Nog heel pril op deze jonge leeftijd MAAR Een kleuter toont Taakinitiatie als Doelgericht gedrag als Planning/prioritisering als Ze een opdracht van een volwassene volgt nadat die gegeven is. Hij (met beperkte aansporing) meegaat om te gaan slapen. Ze start met tekenen als je zegt dat ze tijdens het gesprek met mama een kindje mag tekenen. Hij hulp zoekt bij het oplossen van een conflict rond een begeerd stuk speelgoed. Ze in de pennenzak op het bureau naar een goed werkende stift zoekt als het niet lukt om iets te tekenen met de stift die er al ligt. Ze een eenvoudig kunstwerkje maakt dat uit meer dan één stap bestaat. Hij een tekening maakt (eerst kriebel-krabbel, dan figuren, uiteindelijk een kindje).

13 Executief functioneren : het topje van de ijsberg? Ja!

14 Welke ijsberg? Belang van onderliggende niveau s: Archibrein Paleobrein

15 Belang van ons archibrein : autonoom zenuwstelsel Rust Parasympaticus - Lichaam geremd -Lichaam in rust Als alles goed gaat (gezond, goed geslapen, geen honger, geen overmatige stress), gaat er (onbewust) een gezonde activerende werking uit van het autonome zenuwstelsel! Sympaticus -Lichamelijke activatie: Fight Fright Flight Actie!

16 Het paleobrein : een emotioneel brein Externe rust ter compensatie van de interne chaos - letterlijk rustig zijn - voorspelbaarheid

17 Belang van een veilige hechting Onveilige hechting = chronische stress!

18 Hou rekening met de onderkant van de ijsberg! Niveau lichaam : is een kind gezond? Slaapt het goed/voldoende? Eet het gezond/regelmatig? Niveau emoties : het belang van een voorspelbare zorgdrager. Niveau hechting : fundamenteel!

19 Wat bepaalt de ontwikkeling van executieve functies? Nature en nurture.

20 EF s: nature of nurture?

21 EF s: nature of nurture?

22 EFs : nature én nurture Nature maximaal potentieel Nurture hoeveel haal je eruit?

23 EFs : we are nurture! EFs ontwikkelen zich van buiten naar binnen: Volwassene als externe frontale kwab van het kind; Het kind speelt executief functioneren na van volwassenen uit de omgeving; Het kind handelt executief vaardig met volwassenen in de buurt Excutieve vaardigheden zijn geïnternaliseerd.

24 Al spelend executief leren Actief spelen (fysiek spelen, buitenspelen) Uitdagend Samen Soms met enkele regels Rustig(er) spelen Doen-alsof spelen Gezelschapsspelletjes Verhalen vertellen Ouder leest voor Kind zelf laten vertellen

25 Take-home messages Kijk naar het kind: Gedrag als uiting van executief functioneren Aandacht voor onderliggende niveau s Luister naar de ouders (en de juf) Kijk naar de omgeving: Faciliterend/belemmerend Spelen!

26 Interessante bronnen Slim maar Peg Dawson en Richard Guare Developingchild.harvard.edu