Hieronder vindt u een korte uitwerking van de afzonderlijke executieve functies:

Transcriptie

1 Executieve functies Tijdens de behandeling van uw kind is mogelijk de term executieve functies aan bod gekomen, maar wat zijn dat eigenlijk? In deze folder geven we een korte uiteenzetting van wat deze functies precies inhouden en waarom dit relevant is in het kijken naar uw kind. Waar zijn ze voor? Executieve functies zijn aansturend en controlerend voor ons hele doen en laten. Ze beïnvloeden ons gedrag en hoe we leren en ons ontwikkelen. Deze aansturing gebeurt grotendeels zonder dat we ons hiervan bewust zijn. De volgende executieve functies worden onderscheiden: taakinitiatie (beginnen met een opgedragen taak), planning, priorisering, aandacht richten, aandacht volhouden, emotieregulatie, werkgeheugen, inhibitie (vermogen om je gedrag af te remmen), zelfinzicht en cognitieve flexibiliteit. Sinds er meer hersenonderzoek wordt verricht, hebben wetenschappers ontdekt dat kinderen met bepaalde stoornissen, problemen hebben in dezelfde hersengebieden, namelijk het gebied van de executieve/uitvoerende functies. Per kind kunnen de moeilijkheden volledig verschillen, en hoewel het bij kinderen met ADHD, ASS of gedragsstoornissen vaker voor komt, heeft ook ieder kind (en iedere volwassene) zónder een stoornis bepaalde sterktes en zwaktes op het gebied van executieve functies waar het tegenaan kan lopen in het dagelijks leven. Heeft het invloed op school? Executieve functies blijken van grote invloed te zijn op de prestatie van een kind op school. Wanneer een kind bijvoorbeeld een goede intelligentie heeft, maar door alles in de klas voortdurend wordt afgeleid, is het kind toch niet in staat om goed te leren. Problemen met emotie-regulatie of inhibitie kunnen ertoe leiden dat uw kind veel vaker dan andere kinderen in conflict raakt met klasgenoten, wat van invloed kan zijn op de sociale ontwikkeling en het plezier in school. Zo zijn er per executieve functie verschillende voorbeelden te noemen. Hieronder vindt u een korte uitwerking van de afzonderlijke executieve functies: - Taakinitiatie: Op tijd en efficiënt met een taak/opdracht kunnen starten - Planning/priorisering: Een plan maken en beslissen wat het meest belangrijk is - Respons-inhibitie: Nadenken voor je iets doet, je eerste impuls reactie onderdrukken - Werkgeheugen: Informatie in je geheugen houden bij het uitvoeren van complexere taken - Emotieregulatie: Emoties kunnen reguleren om doelen te behalen of je gedrag te controleren - Volgehouden aandacht: Aandachtig kunnen blijven werken, ondanks afleiding om je heen - Organisatie: Informatie en materialen kunnen ordenen - Timemanagement: De tijd goed in kunnen schatten, een planning kunnen maken, je houden aan gemaakte (tijd) afspraken - Doelgericht gedrag: Doelen kunnen formuleren en realiseren zonder dat het je afschrikt doordat het niet te overzien is

2 - Flexibiliteit: Flexibel om kunnen gaan met veranderingen en tegenslagen - Metacognitie: Een stapje terug kunnen doen om jezelf en de situatie te overzien en evalueren Samen met u en uw kind gaan we op zoek naar waar de krachten en zwaktes liggen van uw kind op het gebied van executieve functies. Door te (h)erkennen waar de moeilijkheden zitten en de krachten van uw kind zo goed mogelijk in te zetten en te waarderen kunt u als ouders (en andere mensen in de omgeving van uw kind) hier zoveel mogelijk op inspelen en uw kind ondersteunen. Mocht één (of meerdere) van de executieve functies inderdaad een probleem vormen voor uw kind, vindt u hieronder een aantal basis adviezen uitgeschreven. Tijdens de therapie zullen deze indien relevant uitgebreider (en praktischer) aan bod komen. Taakinitiatie Sommige kinderen vinden het erg moeilijk om direct, zonder het eerst uit te stellen, met een taak te beginnen, op tijd en op een efficiënte manier. Voorbeeld: U vraagt uw kind om de lego op te ruimen. Uw kind gaat daarmee akkoord. Straks. Eerst moet de tekening af, dan moet er nog naar geplast worden en pas na een snoepje zal hij gaan opruimen. Hoe kunt u helpen? Moedig aan om gelijk te beginnen. Deel de taak in kleine stukken.

3 Laat het kind vooraf bedenken hoe en wanneer hij de taak doet. Maak hierbij eventueel gebruik van de Meichenbaum methode (vraag aan therapeut). Laat het kind meedenken in hoe u hem kunt aansporen, bijv. met een wekker. Planning/prioritering Wat is belangrijk, wat is minder belangrijk? Sommige kinderen hebben moeite met het stellen van prioriteiten en het plannen van taken. Voorbeeld: Uw kind moet op tijd op het sportveld zijn en daarvoor zijn schoenen aan gaan trekken. Ondanks dat dit bekend is, is hij toch boven achter de Playstation beland om nog even een spelletje te spelen. Wat kunt u doen? Betrek het kind bij het plannen en beschrijf de stappen. Als u het plannen/prioriteiten stellen wilt aanleren, zet deze dan allereerst in bij dingen die uw kind zelf graag wil hebben of doen in plaats van dingen die u als ouder belangrijk vindt. Denk bijvoorbeeld aan het bouwen van een boomhut; welke handelingen moeten er in welke volgorde worden verricht? Laat het kind aangeven wat het belangrijkst is en dus het eerst moet gebeuren. Respons-inhibitie Als het kind moeite heeft met nadenken voordat hij/zij iets doet, kunt u het volgende doen: Voorbeeld: Uw kind ziet een ander vriendinnetje op de schommel zitten. Zonder er bij na te denken geeft hij haar een duw, zodat de schommel in beweging komt. In plaats van dat het vriendinnetje blij is, huilt het omdat het geschrokken is van de duw en ze zich heeft bezeerd. Uw kind is zich van geen kwaad bewust, had er niet bij stil gestaan of het helpen duwen wel of niet gewenst was. Zorg dat uw kind begrijpt dat er consequenties verbonden zijn aan slechte impulsbeheersing. Bereid uw kind (zo mogelijk) voor op situaties door er vooraf over te praten. Oefen respons-inhibitie door rollenspel. Werkgeheugen Als het kind moeite heeft met het in gedachten houden van informatie bij het uitvoeren van complexe taken. Voorbeeld: De juffrouw doet klassikaal voor hoe het werkje gemaakt moet worden. Eerst worden de bloemen ingekleurd, dan plakken we het op een ander vel papier voor we het uitknippen. Tegen de tijd dat uw kind deze taak tot uitvoering moet brengen, is uw kind de eerste twee stappen vergeten en begint het direct met knippen. Dit kunt u eventueel doen: Maak oogcontact voordat u een opdracht geeft. Beperk afleiders. Laat het kind de opdracht herhalen. Gebruik visuele geheugensteuntjes. Help het kind met bedenken hoe hij/zij iets belangrijks kan onthouden.

4 Emotieregulatie Sommige kinderen hebben moeite met het beheersen van de emoties om doelen te bereiken, taken af te maken of gedrag te controleren. Voorbeeld: U heeft gezellig een spelletje gespeeld waarbij uw kind 2 van de drie potjes heeft gewonnen. Het laatste potje verliest hij echter en hierdoor wordt hij vreselijk boos en verdrietig. Hij smijt het bord over de grond en loopt boos weg. Wat kunt u doen? Pas bij jonge kinderen de omgeving aan. Bereid het kind (zo mogelijk ) voor. Geef het kind strategieën of een script voor probleemsituaties. Volgehouden aandacht Afleiding, vermoeidheid, verveling het is moeilijk om dan goed aan een taak te blijven werken. Voorbeeld: U heeft voorgesteld dat uw kind een puzzel gaat maken van behoorlijk wat stukjes. Na drie minuten echter geeft uw dochter aan dat u mee moet helpen als ouder. Als dat vervolgens niet gebeurd loopt ze voordat de puzzel af is al weer weg om iets anders te doen. Wat kunt u doen om uw kind te helpen? Zorg voor toezicht. Vergroot langzaam de spanningsboog. Gebruik een timetimer. Maak de taak interessant. Gebruik een beloningssysteem. Organiseren Als het kind moeite heeft met organiseren is het goed om een systeem voor het opruimen te bedenken. Houd toezicht als het kind aan de slag gaat. Voorbeeld: Kindjes in de buurt leggen al hun speelgoed waar ze buiten mee hebben gespeeld aan het einde van de dag weer binnen. U kunt in de avond nog een rondje langs het grasveld en de tuin van de buren maken om al het gebruikte speelgoed weer te verzamelen. Uw kind heeft er niet aan gedacht dit zelf mee te nemen. Als er bepaalde patronen terugkeren bij specifieke activiteiten (bijvoorbeeld het opruimen, eerst alles in de dozen doen, dan de dozen terug zetten), benoem dan dit terugkerende patroon. Laat een kind als een systeem/methode een aantal keer is teruggekomen, vervolgens zelf nadenken over de volgende stap. Timemanagement

5 Sommige kinderen hebben moeite met het inschatten van de hoeveelheid tijd die ze nodig hebben voor een opdracht. Ze weten niet goed hoe ze die tijd het beste kunnen besteden en hoe ze met deadlines moeten omgaan. Voorbeeld: Uw zoon heeft morgen een toets voor wiskunde. Vanavond heeft hij echter ook voetbal training en wil hij ook nog even helpen bij een ander team. Hij schat in dat dit wel kan. Als hij thuis komt, komt hij er echter pas achter hoeveel werk hij nog moest doen voor de wiskunde toets. Het resultaat is geen best cijfer Hoe kunt u hen helpen? Zorg thuis voor een voorspelbare dagelijkse routine. Dit draagt bij aan het besef dat tijd ordelijk verloopt. Praat met het kind over hoe lang het duurt om iets te doen. Maak gebruik van kalenders en roosters en moedig je kind aan om hetzelfde te doen. Gebruik een timetimer. Flexibiliteit Omgaan met verandering, teleurstelling en frustratie is voor veel kinderen moeilijk. Voorbeeld: Woensdagmiddag stond het verjaardagsfeestje van een vriendje gepland. Onverwacht gaat het feestje echter niet door omdat de jarige ziek is. Uw kind is er helemaal door van slag en begrijpt niet waarom er opeens een verandering van plan is. Wat kunt u doen? Introduceer niet teveel veranderingen tegelijk. Vertel vooraf wat komen gaat. Houdt u zoveel mogelijk aan de planning. Maak een taak minder complex. Maak gebruik van sociale verhalen. Bedenk met het kind een strategie om inflexibele situatie aan te kunnen. Doelgericht gedrag Recht op je doel af, zonder afleiding. Dat is niet altijd eenvoudig. Maar het is wel belangrijk, want zonder doorzetten krijg je geen zelfvertrouwen. Voorbeeld: Uw kind heeft een compleet kasteel van Lego gekregen waar hij wel een week achtereen zoet mee kan zijn. Na 2 dagen heeft het echter zijn interesse verloren en het kasteel komt nooit verder dan de poort en drie ridders. Wat kun u doen om het kind te helpen? Begin vroeg, met korte taken die een duidelijk doel hebben. Help je kind om steeds verder gelegen doelen te halen. Geef het kind iets om naar uit te kijken als het doel behaald is. Metacognitie

6 Metacognitie wil zeggen: het vermogen om een stapje terug te doen, om jezelf en de situatie te bekijken en te zien hoe je problemen oplost. Hierbij horen ook zelfmonitoring en zelfevaluatie. Metacognitieve vaardigheden kun je onderverdelen in het evalueren van je prestaties en het evalueren van sociale situaties. Voorbeeld: In de situatie die bij respons-inhibitie beschreven staat spreekt de juf uw kind aan op zijn gedrag. Ondanks de uitleg van de juf en het huilende vriendinnetje is uw kind niet in staat om te begrijpen dat dit in een volgende situatie niet gewenst is, de intentie was immers toch goed? Hoe kunt u deze vaardigheid stimuleren? Stel evaluerende vragen, zoals: Hoe vind je dat je iets hebt uitgevoerd? Dit kan om een specifieke taak zijn die is gevraagd, maar ook over een spontane actie die is ontstaan zoals in het voorbeeld. Leer het kind vragen, die het aan zichzelf kan stellen. Bijvoorbeeld: Wat is het probleem? Houd ik me aan mijn plan? Laat het kind beschrijven hoe een voltooide taak eruit ziet. Als u nog vragen of opmerkingen heeft naar aanleiding van bovenstaande informatie kunt u altijd contact opnemen of hiernaar informeren tijdens de volgende behandeling voor uw kind. Telefonisch kunt u ons bereiken op het nummer en per mail kunt u ons bereiken op het adres fysiotherapie@gc-devolgerlanden.nl. Bron