Executieve functies binnen de vroegbehandeling. Evelien Dirks NSDSK

Transcriptie

1 Executieve functies binnen de vroegbehandeling Evelien Dirks NSDSK Van der Lem symposium september 2015

2 De6initie Executieve functies = parapluterm Executieve functies: Vaardigheden die nodig zijn om een doel te bereiken

3 De6initie Drie executieve functies: (Miyake et al., 2000) Werkgeheugen Tijdelijk onthouden van informatie bij uitvoeren opdracht Inhibitie Stoppen van gedrag, impulsen beheersen Flexibiliteit Aanpassen/veranderen van gedrag Aandacht onderliggende functie

4 Voorbeeld Bedenken Plannen Uitvoeren Evalueren

5 Ontwikkeling van EF Baby s: begin ontwikkeling bij baby's Peuters/kleuters: grote ontwikkelingssprong SchoolleeCijd: gaat door met groeien verschillende snelheden per component InhibiFe snel en tot +/- 11 jaar Werkgeheugen en flexibiliteit langzamer AdolescenFe: sommige componenten ontwikkelen nog steeds Flexibiliteit ontwikkelt tot +/- 15 jaar Huizinga, Dolan & van der Molen (2006)

6 Ontwikkeling van EF

7 Onderzoek naar EF Jonge kinderen: Vragenlijsten ingevuld door ouders/leerkrachten - > observafe van dagelijks gedrag Taakjes bij kinderen

8 Vragenlijst BRIEF- P: Behavior RaFng Inventory of ExecuFve FuncFon - Preschool (Giola et al, 2000) Kinderen 2-5 jaar 5 schalen: Werkgeheugen InhibiFe Flexibiliteit EmoFe regulafe Plannen en organiseren

9 Werkgeheugen Tijdelijk onthouden van informafe bij uitvoeren opdracht, ook bij verwarring Simpel: onthouden na vertraging > 5 mnd Complex: onthouden en updaten/manipuleren informafe > 15 mnd video

10 Inhibitie Stoppen met gedrag, impulsen beheersen Simpel: vertragen automafsche respons > 6 mnd Complex: onthouden van regel, reageren volgens deze regel en automafsche reacfe onderdrukken > 2 jr Marshmellow video

11 Longitudinale studie Marshmellow taak: 4 jaar - > Uitkomsten: 14 jaar Als kinderen langer hadden gewacht met het eten van de marshmellow dan succesvoller: - Betere academische vaardigheden - Sociaalvaardiger - RaFoneler - Meer planningsvaardigheden - Beter omgaan met frustrafe en stress CorrelaFe met schoolscores (verbale vaardigheden en rekenvaardigheden) Mischel et al, 1989; Shoda et al., 1990

12 Flexibiliteit Aanpassen/veranderen van gedrag UpdaFng: regel toepassen in nieuwe situafe ShiCing: van regel wisselen Simpel: leren van een A- B regel in 1e fase en een nieuwe regel in 2e fase >2jr Complex: Zelfde, maar gaat om aandacht van ander deel van voorwerp > 3jr

13 EF taak Head- toes- knees- shoulder task (HTKS): Hoofd tenen / knieën schouder Alle drie de kern EF in 1 taak: werkgeheugen inhibife flexibiliteit video

14 DSH kinderen Onderzoek Piskora e.a. (2010) Onderzoek Piskora e.a. (2010) 46 pre- school kinderen Brief- P Onderzoek Holt e.a. (2013) 20 pre- school CI kinderen Brief- P Taalontwikkeling Onderzoek Beer e.a. (2014) 20 pre- school CI kinderen Brief- P EF taakjes Taalontwikkeling

15 Resultaten EF in DSH kinderen Problemen op het gebied van: Werkgeheugen InhibiFe Flexibiliteit EmoFe regulafe Plannen en organiseren RelaFe werkgeheugen met taalontwikkeling

16 Schoolse vaardigheden? EF Sociale vaardigheden

17 sociale omgeving EF

18 Ontwikkeling van EF

19 Ontwikkeling van EF use it or lose it Prefrontale cortex MyelinisaFe Toename en afname grijze stof

20 De rol van Ouders op EF Carlson e.a. (2003) 3 dimensies: Scaffolding SensiFviteit Mind- mindedness Carlson, S. M. (2003). ExecuFve funcfon in context: Development, measurement, theory, and experience. Monographs of the Society for Research in Child Development, 68(3),

21 Scaffolding Het proces waarbij een kind geholpen wordt een acfviteit te plannen en organiseren zodat hij of zij een taak kan uitvoeren die net boven zijn eigen niveau van kunnen ligt. RelaFe met: werk geheugen, inhibife en flexibiliteit Bernier e.a. (2012)

22 Sensitiviteit Het vermogen van ouders om de signalen van hun kind accuraat waar te nemen en de vaardigheid om op een affecfef warme, passende en creafeve manier op deze signalen in te gaan. RelaFe met: Werkgeheugen, Planning en InhibiFe Kok e.a. (2014) Bernier e.a. (2010)

23 Mind- mindedness Meins (1997) Het vermogen van een ouder om adequaat commentaar te leveren op de mentale toestanden van hun kinderen Fjdens interacfes Het benoemen van gedrag, gevoelens en intenoes RelaFe met: werk geheugen en inhibife Bernier e.a. (2010)

24 Onderzoek Bernier e.a. (2010) InteracFe met ouder (op 12 mnd) SensiFviteit Mind- mindedness Scaffolding EF Taakjes op 18 mnd en 2 jaar Werkgeheugen InhibiFe Flexibiliteit Resultaten: Alle 3 de ouder aspecten zijn van invloed op EF, waarbij scaffolding het meest.

25 Generation- R study WM 4 jaar 544 kinderen SensiFviteit Brief- P SensiFviteit 3 jaar InhibiFe 4 jaar Planning 4 jaar Kok, et al., (2014)ParenFng, corpus callosum, and execufve funcfon in preschool children. Child Neuropsychology, 20(5),

26 Pilot onderzoek NSDSK 19 DSH peuters (lc. gem. 3;2 jaar) 14 MSH 5 CI Brief- P Video- opname ouder- kind interacfe SensiFviteit (EmoFonal availability scales) Mind- mindedness (Meins, 2015)

27 Resultaten EF t- scores InhibiFe Flexibiliteit EmoFeregulaFe Werkgeheugen Plannen

28 Resultaten EF gem. score % klinische DSH % klinische norm % klinische TOS EF totaal InhibiFe Flexibiliteit EmoFeregulaFe Werkgeheugen Plannen

29 Samenhang EF en omgeving SensiFviteit MM Taalbegrip TaalproducFe EF totaal InhibiFe Flexibiliteit EmoFeregulaFe Werkgeheugen -.44* * -.43 Plannen

30 Conclusie pilot onderzoek DSH peuters vaker problemen op het gebied van werkgeheugen RelaFe execufeve funcfes met: SensiFviteit Taalbegrip

31 Conclusie algemeen DSH peuters meer problemen op het gebied van execufeve funcfes Ouders spelen belangrijke rol in de ontwikkeling van execufeve funcfes

32 Interventie AcFviteiten Ouders Behandelgroep Training van ouders Mind- mindedness SensiFviteit

33 Activiteiten 6-18 maanden Verstop spelletjes Kiekeboe Rijmpjes/liedjes Gesprekjes ImitaFe spelletjes Eenvoudig rollenspel maanden Rijmpjes/liedjes Bewegingsspelletjes Gesprekjes Verhalen vertellen Sorteerspelletjes Puzzelen Fantasiespel 3-5 jaar Rijmpjes/liedjes Bewegingsspelletjes Gesprekjes Verhalen vertellen Sorteerspelletjes Puzzelen Fantasiespel Voorlezen Koken Gezelschaps- spelletjes

34 Taal voor ToM training* Ouder training: Praten over gemoedstoestanden Gebruik van terminologie voor cognioeve denkprocessen (denken, vinden, geloven, etc.) Expliciet praten over gemoedstoestanden Fjdens spontane conversafes met kinderen Uitbreiden gebaren woordenschat om over gemoedstoestanden te praten. Hard op te denken als kinderen erbij zijn *NSDSK 2015

35 Met dank aan: Alle deelnemende ouders en kinderen Collega s van de NSDSK Tinka Kriens, Sigrid Kok, Marjolein Meester en Rosanne van der Zee