Hoe ver reikt de aansprakelijkheid van de werkgever?

Transcriptie

1 Hoe ver reikt de aansprakelijkheid van de werkgever? Werkgeversaansprakelijkheid buiten de werkplek Masterscriptie Universiteit van Amsterdam Master Privaatrecht Privaatrechtelijke rechtspraktijk Naam: Eva Reinders Begeleider: dhr. mr. A.V.T. de Bie Inleverdatum: 19 juli 2016

2 VOORWOORD Werken hoort bij het leven. Iedereen zal op een gegeven moment in zijn leven een baan moeten gaan zoeken. Uiteraard brengt het werk risico s met zich mee. Werknemers kunnen een ongeluk krijgen of een ziekte oplopen door gevaarlijke stoffen. De werkgever zal deze risico s moeten verkleinen en eventuele schade moeten vergoeden. Heeft u er weleens over nagedacht wat er met de schade gebeurt indien de werknemer schade oploopt buiten de werkplek? Heeft hij pech of kan hij toch de werkgever aanspreken? Deze vragen zijn relevant, want werknemers komen tegenwoordig op veel meer plaatsen dan de eigenlijke werkplek. Denk maar eens aan een piloot die een wachttijd heeft in Ivoorkust of aan een moeder die thuis werkt. Mijn doel was om te onderzoeken wat er gebeurt met de werkgeversaansprakelijkheid bij ongevallen die plaatsvinden buiten de werkplek waarbij werknemers schade oplopen. Deze interesse is ontstaan doordat mijn vader ook thuis werkt. Tijdens een gesprek tussen ons kwam de werkgeversaansprakelijkheid bij een thuiswerkplek ter sprake en heb ik mijn vader beloofd om hier wat meer informatie over op te zoeken. Uiteindelijk is het mijn masterscriptie geworden. Mijns inziens kan hij tevreden zijn met het uitgebreide antwoord op zijn vraag. Ik vond dit een zeer boeiend onderwerp en ik heb plezier gehad in het schrijven van dit eindstuk. Graag wil ik mijn begeleider dhr. mr. A.V.T. de Bie hartelijk bedanken voor de fijne begeleiding en zijn scherpe opmerkingen. Ik wens u veel leesplezier toe. Eva Reinders Amsterdam, 19 juli

3 Inhoudsopgave HOOFDSTUK 1 INLEIDING... 5 HOOFDSTUK 2 HET WETTELIJKE KADER VAN ARTIKEL 7:658 BW HISTORISCHE ONTWIKKELING ARTIKEL 7:658 BW SCHADE IN DE UITOEFENING VAN DE WERKZAAMHEDEN REDELIJKE ZORGPLICHT OPZET EN BEWUSTE ROEKELOOSHEID STELPLICHT, BEWIJSLASTVERDELING CONCLUSIE HOOFDSTUK 3 HET WETTELIJKE KADER VAN ARTIKEL 7:611 BW HISTORISCH KADER GOED WERKGEVERSCHAP ZELFSTANDIGE VORDERING SPECIALIS EN GENERALIS CONCLUSIE HOOFDSTUK 4 WERKGEVERSAANSPRAKELIJKHEID BUITEN DE WERKPLEK BEGRIP WERKPLEK HET SCHERMERGEBIED TUSSEN WERK EN PRIVÉ THUISWERK ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN DIENSTREIZEN ADEQUATE VERZEKERING WERKGERELATEERDE VERKEERSONGEVALLEN WERKVERKEER WERK-WERKVERKEER WOON-WERKVERKEER BEHOORLIJKE VERZEKERING ONGEMOTORISEERD VERKEER DE DEUR VAN DE VERZEKERINGSPLICHT DICHTGESLAGEN RECHTSVORMENDE TAAK CONTRACTUELE VERZEKERINGSPLICHTEN CONCLUSIE HOOFDSTUK 5 CONCLUSIE LITERATUURLIJST JURISPRUDENTIELIJST BIJLAGE

4 Lijst van gebruikte afkortingen A-G Arbobesluit Arbowet BW Hof HR Ktr. Rv WAM Advocaat-Generaal Arbeidsomstandighedenbesluit Arbeidsomstandighedenwet Burgerlijk Wetboek Gerechtshof Hoge Raad Kantonrechter Rechtsvordering Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen 4

5 Hoofdstuk 1 Inleiding Elk jaar gebeuren er veel arbeidsongevallen. In 2013 alleen waren dit er al en tussen 2010 en 2014 waren er zelfs 198 dodelijke arbeidsongevallen. 2 Werk brengt risico s met zich mee, maar de cijfers liegen er niet om: de veiligheid van werknemers is belangrijk. Er rust op de werkgever een verplichting om zorg te dragen voor de veiligheid en gezondheid van zijn werknemers op grond van artikel 7:658 BW. Deze bepaling bestrijkt voornamelijk de klassieke arbeidsongevallen. Hieronder worden de ongevallen verstaan die plaatsvinden op de werkvloer of onder werktijd, zoals uitglijden op een natte vloer en je been breken of met je hand in een machine terecht komen. De bepaling bestrijkt echter ook beroepsziekten. Tevens is de werkgever verplicht om zich als goed werkgever te gedragen op grond van artikel 7:611 BW. Deze verplichting kan de werknemers soelaas brengen bij ongevallen die niet als een klassiek ongeval zijn te bestempelen, maar wel werkgerelateerd zijn. 3 Beide bepalingen vormen een wettelijke uitwerking van de verplichtingen die krachtens de arbeidsovereenkomst op de werkgever rusten. 4 De ratio van artikel 7:658 BW ligt in de ongelijke positie tussen de werknemer en werkgever. De werknemer is afhankelijk van de werkgever op het gebied van werkzaamheden en de arbeidsomstandigheden. 5 Hierbij kan gedacht worden aan de veiligheid op de werkplek. Heeft u er weleens over nagedacht wat er met uw schade gebeurt indien u schade oploopt buiten de werkplek? Kunt u dan nog steeds de werkgever aanspreken? En op welke bepaling moet u dan een vordering instellen? We weten allemaal dat de werkzaamheden van werknemers niet meer beperkt zijn tot de vier muren van een kantoor of fabriek. Werknemers gaan steeds vaker werkzaamheden buiten de werkplek verrichten. Voorbeelden hiervan zijn: een dienstreis, een klantenbezoek, deelname aan congressen of presentaties, werken op een andere locatie of deelname aan het verkeer tijdens het werk. 6 Het is dus heel goed denkbaar dat werknemers schade oplopen buiten de (normale) werkplek. Hierdoor rijst de vraag hoe de verplichtingen van de werkgever uit de artikelen 7:658 en 7:611 BW reflecteren op Zie bijlage 1 voor het jaarlijkse overzicht / werkgeversaansprakelijkheid-uitbreiding-verzekeringsplicht-werkgevertot-nietverkeersongevallen-afgekapt. 4 Lindenbergh 2009, p Lindenbergh 2009, p Hartlief, annotatie bij: HR 5 december 2014, NJ 2015,

6 werknemers die buiten hun werkplek werkzaamheden verrichten. Om dit te onderzoeken luidt mijn centrale hoofdvraag als volgt: Hoe ver reikt de werkgeversaansprakelijkheid bij werknemers die werkzaamheden verrichten buiten de werkplek? Om deze vraag te kunnen beantwoorden heb ik deze scriptie ingedeeld in een aantal subonderwerpen, te weten: het schemergebied tussen werk en privé, thuiswerk, dienstreizen en werkgerelateerd verkeer. In hoofdstuk twee en drie wordt eerst het juridische kader uiteengezet van artikel 7:658 BW en artikel 7:611 BW. In het vierde hoofdstuk zal worden toegelicht wat we moeten verstaan onder werkplek en zal de hoofdvraag worden toespitst op de subonderwerpen. Onder dienstreis verstaan we in dit geval een door de werkgever georganiseerde reis voor een of meer werknemers. 7 Werkgerelateerd verkeer onderscheidt zich van dienstreizen, doordat bij het verkeer de werknemer door de werkgever wordt verplicht om aan het verkeer deel te nemen. Tot slot wordt er in hoofdstuk vijf een conclusie gegeven. Bij deze scriptie zal ik mij beperken tot de arbeidsongevallen. De beroepsziekten laat ik buiten beschouwing

7 Hoofdstuk 2 Het wettelijke kader van artikel 7:658 BW De verplichtingen van de werkgever ten aanzien van de veiligheid van de werknemer zijn geregeld in artikel 7:658 BW. 8 Dit is een specifiek voor het arbeidsrecht bestaande aansprakelijkheidsgrondslag. Artikel 7:658 BW is zo geregeld dat de werkgever in beginsel aansprakelijk is voor de schade die de werknemer lijdt gedurende de uitoefening van zijn werkzaamheden. Hierop is slechts uitzondering mogelijk wanneer de werkgever kan aantonen dat hij aan de redelijke zorgplicht heeft voldaan, als hij kan aantonen dat er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, of als naleving van de zorgplicht de schade niet had kunnen voorkomen. 9 In de volgende paragrafen zal ik toelichten wat er onder de uitoefening van zijn werkzaamheden en redelijke zorgplicht moet worden verstaan. Tevens zal ik ingaan op de opzet, de bewuste roekeloosheid en de bewijslastverdeling. Echter begin ik met de historische ontwikkeling. 2.1 Historische ontwikkeling Er bestond in de negentiende eeuw nauwelijks wetgeving op het terrein van arbeidsrecht en het leerstuk van de werkgeversaansprakelijkheid werd gegrond op algemene onrechtmatigheidsartikelen ex artikel (oud) BW. Een contractuele verplichting om zorg te betrachten bestond niet expliciet. Het begrip onrechtmatigheid werd toen nog beperkt uitgelegd en de bewijslast rustte geheel op de werknemer. Deze aansprakelijkheidsgronden boden de werknemer dan ook weinig soelaas. 10 Een betere voorziening kwam er in 1901 in de vorm van de Ongevallenwet. Werknemers die in de uitoefening van werkzaamheden schade opliepen ontvingen op grond van de Ongevallenwet een (beperkte) vergoeding en de aansprakelijkheid van de werkgever was voortaan beperkt tot gevallen van misdrijven. Tijdens deze periode leidde artikel 7:1638x (oud) BW een sluimerend bestaan. 11 Met invoering van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering in 1967 werd de bestaande ongevallenwetgeving afgeschaft en de civielrechtelijke immuniteit van de werkgever verdween. 12 Door herleving van de civiele aansprakelijkheid kwam de nadruk te liggen op artikel 7:1638x (oud) BW. Dit artikel is in 1997 vervangen door artikel 7:658 BW en werd nauwelijks gewijzigd, behalve de bewijslastverdeling Bakels/Bouwens e.a. 2015, p Bergwerf & Kruit 2008, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p Lindenbergh 2009, p Bakels/Bouwens e.a. 2015, p Lindenbergh 2009, p. 3. 7

8 2.2 Artikel 7:658 BW De algemene regel in het verbintenissenrecht is dat als er sprake is van een contractuele verbintenis en er doen zich tekortkomingen voor in de nakoming, dan leidt dit tot een verplichting om de schade die daardoor is ontstaan te vergoeden ex artikel 6:74 BW. In boek 7 van het Burgerlijk Wetboek is er een specialis-regeling opgenomen voor de werkgeversaansprakelijkheid. Artikel 7:658 BW is van belang daar waar een arbeidsovereenkomst in het geding is. 14 Artikel 7:658 BW speelt als grondslag voor werkgeversaansprakelijkheid in de praktijk de hoofdrol. Op grond van dit artikel kan een werkgever door de werknemer aansprakelijk worden gesteld voor geleden schade wegens een bedrijfsongeval of een beroepsziekte Schade in de uitoefening van de werkzaamheden Volgens artikel 7:658 lid 2 BW is de werkgever is aansprakelijk voor de schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. Daarmee wordt het vereiste verband aangegeven tussen het werk en de schade, oftewel het functionele verband. Deze voorwaarde moet worden gezien tegen de achtergrond dat de werkgever in beginsel 16 niet verantwoordelijk is voor de schade die de werknemer lijdt buiten de werksfeer. 17 Het functionele verband moet ruim worden uitgelegd, blijkt uit het arrest Van Uitert/Jalas. 18 De Hoge Raad overweegt in dit arrest dat het doorslaggevend is of de door de werknemer gestelde schade het gevolg is van een ongeval dat hem is overkomen terwijl hij krachtens zijn arbeidsovereenkomst werkzaamheden verricht. Uit dit arrest volgt dat bij de woorden in de uitoefening van zijn werkzaamheden men zich steeds kan afvragen of het ongeval tijdens de werktijd heeft plaatsgevonden, waarbij de werknemer op zijn minst wel werkzaamheden moet hebben verricht die overeenkomen met de bedongen arbeid. 19 Maar daarbij is het niet nodig dat de werknemer op het moment van het ongeval strikt handelde in de daadwerkelijke uitoefening van de opgedragen taak. 20 Een werknemer lijdt ook schade in de uitoefening van zijn werkzaamheden indien het ongeval buiten werktijd gebeurt of op een andere plaats dan de normale werkplek, daarbij moet de oorzaak wel verband houden met de uitoefening van 14 Van Drongelen e.a. 2015, p Lindenbergh 2009, p Er staat uitdrukkelijk in beginsel, want de werkgever kan onder bijzondere omstandigheden wel aansprakelijk worden gesteld (zie paragraaf 4.2 t/m 4.5). 17 Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p HR 15 december 2000, NJ 2001, Idem. 20 Lindenbergh 2009, p

9 de (primaire) werkzaamheden. 21 Wat er onder werkplek moet worden verstaan komt in hoofdstuk 4 aan de orde. Waar ligt de grens dat er niet meer gesproken kan worden over activiteiten die in rechtstreeks verband staan met de uitoefening van werkzaamheden? Er zal naar de omstandigheden van het geval moeten worden gekeken. Nagegaan moet worden of de activiteiten een verplicht karakter hebben, in welke mate de werkgever er zeggenschap over heeft en in hoeverre de werkzaamheden verweven zijn met ontspanningsactiviteiten, zoals bij teambuildingsuitjes Redelijke zorgplicht Uit artikel 7:658 lid 1 BW blijkt dat de werkgever een zorgplicht heeft ten aanzien van zijn werknemers. Ten eerste heeft de zorgplicht betrekking op de inrichting en het onderhoud van de lokalen, werktuigen, en de gereedschappen waarin of waarmee de werknemer arbeid doet verrichten. Ten tweede betreft de zorgplicht ook het geven van instructies aan de werknemer bij gebruikmaking van die instrumenten. 23 De zorgplicht strekt zich ook uit op grond- en hulpstoffen die in het bedrijf worden gebruikt 24 en bedradingen, pijpleidingen en dergelijke. 25 De zorgplicht van de werkgever moet worden gezien tegen de achtergrond van de bijzondere verhouding tussen de werknemer en werkgever. Er is sprake van een ongelijke positie. In het arrest Stichting Reclassering Nederland/S geeft de Hoge Raad aan dat dit niet alleen voortvloeit uit de sociaal-economische positie van de werkgever ten opzichte van de werknemer, maar dat het ook nauw verband houdt met de zeggenschap van de werkgever en zijn bevoegdheid werknemers aanwijzingen te geven ter zake van de uitoefening van de werkzaamheden. 26 Hierdoor verkeert de werknemer in een van de werkgever afhankelijke positie. Daarbij is het redelijk dat de werkgever de aan de arbeid verbonden risico s draagt, omdat hij er ook profijt van heeft. 27 Volgens lid 1 moet de werkgever zodanige maatregelen treffen en aanwijzingen verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. 28 Zodra vast staat dat de werkgever de zorgplicht uit lid 1 niet 21 Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p. 577 en Lindenbergh 2009, p Verhulp, in: T&C BW 2015, art. 7:658 BW (online). 24 Kamerstukken II 1993/94, , nr. 5, p HR 29 april 1983, NJ 1984, HR 22 januari 1999, NJ 1999, Lindenbergh 2009, p Artikel 7:658 lid 1 BW. 9

10 adequaat heeft nageleefd, is de werkgever aansprakelijk. 29 Hierdoor zal de werkgever geprikkeld worden om zijn onderneming en werkprocessen zo veel als mogelijk veilig in te richten. 30 De zorgplicht vestigt dan ook geen risicoaansprakelijkheid, maar een schuldaansprakelijkheid. De Hoge Raad benadrukt keer op keer dat artikel 7:658 BW geen absolute waarborg beoogt te scheppen voor de bescherming van de werknemer. 31 De vraag rijst vervolgens hoever de zorgplicht reikt. De Hoge Raad laat zich in het arrest Maatzorg/Van der Graaf uitdrukkelijk uit over het strenge karakter van de zorgplicht. Hij geeft daarbij aan dat niet snel kan worden aangenomen dat de werkgever daaraan heeft voldaan en bijgevolg niet aansprakelijk is voor door de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden geleden schade. 32 Ook blijkt uit het arrest Tarioui/Vendrig dat er een hoog veiligheidsniveau van de werkomgeving, werktuigen en gereedschappen wordt verwacht. 33 In de literatuur wordt voor de invulling van de zorgplicht onderscheid gemaakt tussen geschreven en ongeschreven normen Geschreven normen De mate waarin de werkgever veiligheidsmaatregelen moet nemen is ten eerste afhankelijk van geschreven normen. Hiervoor kan er worden gekeken naar aanbevelingen die zijn vastgelegd in de Arbeidsomstandighedenwet (hierna: Arbowet) en andere publiekrechtelijke regelingen. 34 Bij andere publiekrechtelijke regelingen kan men denken aan uit de Arbowet opvolgende besluiten of aan specifieke veiligheidseisen binnen een bepaalde branche. 35 Deze regels zijn grotendeels geadresseerd aan de werkgever en zijn bedoeld om een veiligere werkplek te garanderen voor de werknemer. 36 In het arrest Maatzorg/Van der Graaf benadrukt de Hoge Raad het grote belang van deze regelgeving en geeft hij aan dat bij de vraag of aan de zorgplicht is voldaan als uitgangspunt geldt dat de omvang in de eerste plaats en in elk geval wordt bepaald door hetgeen op grond van de regelgeving op het terrein van de arbeidsomstandigheden van de werkgever gevergd wordt. De Hoge Raad vervolgt dat de wetgever geen onderscheid heeft willen maken tussen enerzijds de zorgplicht van de werkgever die in artikel 3 lid 1 Arbowet is omschreven als de zorg voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met het werk verbonden aspecten en anderzijds 29 Bakels/Bouwens e.a. 2015, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p Zie onder meer HR 4 oktober 2002, NJ 2004, 175 en HR 5 november 2004, NJ 2005, HR 12 december 2008, NJ 2009, HR 11 april 2008, NJ 2008, Verhulp, in: T&C BW 2015, art. 7:658 BW (online, laatst bijgewerkt op 15 februari 2015) 35 Bergwerf & Kruit 2008, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p

11 de civielrechtelijke zorgplicht. 37 Uit het arrest Van Veghel/Hendriks Bouwbedrijf blijkt dat indien een dergelijke norm is geschonden de werkgever in beginsel aansprakelijk is voor de schade die de werknemer lijdt, doordat zich een ongeval voltrekt dat de geschonden norm uit een van deze regelingen tracht te voorkomen. 38 Indien er geen publiekrechtelijke regeling is die zich verzet tegen een arbeidsongeval veroorzakende situatie, betekent dat overigens niet dat de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan. 39 Veelal wordt aangenomen dat de publiekrechtelijke regelgeving een minimumniveau beoogt te bieden en dat de werkgever gehouden kan zijn om verdergaande maatregelen te treffen. 40 Hierbij kunnen de ongeschreven normen een rol spelen Ongeschreven normen De zorgplicht wordt in velerlei opzicht nader ingevuld door ongeschreven normen. Dat betekent dat aan de hand van alle omstandigheden van het geval moet worden bepaald of de werkgever voldoende zorg heeft betracht. 41 In Bayar/Wijnen knoopt de Hoge Raad uitdrukkelijk aan bij de Kelderluik-criteria 42 die in het algemeen vermogensrecht worden gehanteerd als het gaat om de beoordeling van onrechtmatigheid van gevaarzetting. 43 Deze zijn ook van belang voor de werkomgeving en de aansprakelijkheid van de werkgever, omdat het hier dikwijls evenzeer gaat om de vraag of gevaarzetting in strijd is met de zorgvuldigheid. 44 Bij de beoordeling of de werkgever voldoende veiligheidsmaatregelen heeft genomen is een drietal criteria van belang. Ten eerste de kenbaarheid van het risico. Zoals reeds genoemd is de zorgplicht erg ruim en is het niet alleen beperkt tot de aan de werkgever bekende risico s, maar ook dient hij maatregelen te nemen ten aanzien van gevaren die hij had behoren te kennen. 45 Het gaat dus niet zozeer om de aanwezige kennis bij de werkgever, maar om een normatief oordeel over de kennis die bij de werkgever mocht worden verwacht. 46 Hierbij moet ook rekening worden gehouden met kennis die buiten Nederland beschikbaar is. 47 Uit het arrest De Vries/Kuijt blijkt dat op de werkgever een onderzoeksplicht rust. Er wordt van hem verwacht dat hij onderzoek doet naar de 37 HR 12 december 2008, NJ 2009, HR 13 juli 2007, NJ 2008, Hof Leeuwarden 3 februari 2009, JAR 2009, Lindenbergh 2009, p Lindenbergh 2009, p HR 5 november 1965, NJ 1966, HR 11 november 2005, NJ 2008, Lindenbergh 2009, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p Lindenbergh 2009, p Bergwerf & Kruit 2008, p

12 veiligheidsrisico s. In welke mate hij dit moet doen hangt af van de omstandigheden van het geval. 48 Ten tweede moet de werkgever rekening houden met de te verwachten onoplettendheid van de werknemer. 49 De Hoge Raad gaat in het arrest PTT Post/Baas uit van een ervaringsregel dat het dagelijks verkeren in een bepaalde werksituatie en routinematig werk tot een vermindering van de ter voorkoming van ongelukken raadzame voorzichtigheid leidt. 50 Uit Dusarduyn/Du Puy kan worden afgeleid dat in de beoordeling van de zorgplicht rekening moet worden gehouden met de aard van de betrokken werkzaamheden en de werkervaring en eventuele veiligheidsdiploma s van werknemers. 51 Ten slotte moet men rekening houden met de bezwaarlijkheid van te nemen voorzorgsmaatregelen. De werkgever zal moeten streven naar een optimaal veiligheidsniveau en dus niet naar een absoluut veiligheidsniveau. 52 Het uitgangspunt is dat wanneer met kleine maatregelen een groot risico kan worden ingeperkt de werkgever gehouden is deze maatregelen te nemen. 53 Als ondergrens geldt dat de werkgever die maatregelen moet nemen welke gebruikelijk zijn in bedrijven met soortgelijke activiteiten. 54 De zorgplicht omvat tevens het geven van voldoende instructies aan de werknemer over de risico s, alsmede over het gebruik van de ter beschikking gestelde veiligheidsmaatregelen. Daarbij zal de werkgever erop moeten toezien dat de verstrekte veiligheidsmiddelen daadwerkelijk worden gebruikt en de instructies worden nageleefd, blijkt uit het arrest PTT Post/Baas. De Hoge Raad geeft aan dat als de werkgever verzuimt dit toezicht te houden, hij alsnog zijn zorgplicht schendt. 55 Ook kan de werkgever maatregelen nemen in de vorm van waarschuwingen. De Hoge Raad geeft in Bayar/Wijnen aan dat als eenmaal is geconstateerd dat er sprake is van een gevaarlijke situatie bij de beoordeling van de zorgplicht primair moet worden gekeken of de werkgever deze gevaarlijke situatie in de gegeven omstandigheden had kunnen en moeten voorkomen. Secundair is aan de orde of de werkgever hiertegen had moeten waarschuwen en instructies had moeten geven, waarbij van doorslaggevende betekenis is of te verwachten valt dat de waarschuwing zal leiden tot een handelen of nalaten waardoor het gevaar wordt vermeden. Vanuit een oogpunt van effectiviteit kan de werkgever 48 HR 29 april 1983, NJ 1984, Lindenbergh 2009, p HR 19 oktober 2001, NJ 2001, HR 16 mei 2003, NJ 2004, Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p Bergwerf & Kruit 2008, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p HR 19 oktober 2001, NJ 2001, 663. Herhaald in: ktr. Maastricht 2 november 2005, LJN AU5960, ktr. 's- Hertogenbosch 7 december 2006, LJN AZ 8677 en ktr. Zutphen 16 april 2008, LJN AF

13 niet vrij kiezen wat hij doet. 56 Ook uit het arrest Jetblast blijkt dat de waarschuwing pas effectief is als deze leidt tot een handelen of nalaten van de werknemer. 57 Een waarschuwing mag echter achterwege blijven bij gevaren die in niets afwijken van de gevaren waar men in het dagelijkse leven mee wordt geconfronteerd. Dit geldt in het bijzonder voor situaties die zich weliswaar op het werk hebben voorgedaan maar zich evengoed buiten het werk kunnen voordoen en waar geen sprake is van een bijzondere gevaarlijkheid, ofwel huis-, tuin-, en keukensituaties. 58 Hierbij kan gedacht worden aan het smeren van een broodje met een scherp mes 59 of het uitglijden op een door regen veroorzaakte natte buitenvloer bij een hotel. 60 Wel heeft de Hoge Raad in het arrest Kalai/Antoine Petit overwogen dat dit anders kan zijn indien de werkgever verwezenlijking van het algemene bekende gevaar eenvoudig kan wegnemen Opzet en bewuste roekeloosheid De werkgever kan niet alleen zijn aansprakelijkheid ontkomen door aan te tonen dat hij aan de zorgplicht heeft voldaan, maar ook door aan te tonen dat de schade in belangrijke mate het gevolg is geweest van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. 62 Het gaat om een regel die op verschillende punten afwijkt van de algemene bepaling inzake eigen schuld ex artikel 6:101 BW. 63 Ten eerste moet er sprake zijn van opzet of bewuste roekeloosheid. Van opzet is sprake wanneer de werknemer willens en wetens het risico van de schade aanvaardt. 64 In het arrest Pollemans/Hoondert geeft de Hoge Raad aan dat er sprake is van bewuste roekeloosheid indien de werknemer zich bewust is van het roekeloze karakter van zijn gedraging die aan het ongeval voorafgaat. 65 Ratio van deze strenge norm is de bescherming van de werknemers door rekening te houden met de ervaringsregel dat het dagelijks verkeren in bepaalde werksituaties tot een vermindering van de raadzame voorzichtigheid leidt. 66 Ten tweede moeten deze gedragingen in belangrijke mate hebben bijgedragen aan het ontstaan van de schade, zodat het tekortschieten van de werkgever in diens verplichtingen daarbij als oorzaak in het niet valt. 67 Daarmee lijkt de Hoge Raad twee toetsmomenten te willen introduceren. Eerst zal moeten worden vastgelegd of er sprake is 56 HR 11 november 2005, NJ 2008, HR 28 mei 2004, NJ 2005, Klaassen 2008, p HR 4 oktober 2002, NJ 2004, HR 2 maart 2007, NJ 2007, HR 27 april 2007, NJ 2008, Verhulp, in: T&C BW 2015, art. 7:658 BW (online, laatst bijgewerkt op 15 februari 2015). 63 Lindenbergh 2009, p Lindenbergh 2009, p HR 20 september 1996, NJ 1997, HR 27 juni 1975, NJ 1976, HR 20 september 1996, NJ 1997,

14 van opzet of bewuste roekeloosheid en vervolgens of de tekortkoming van de werkgever daarbij in het niet valt. Dat zou betekenen dat ondanks vast staat dat er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid de aansprakelijkheid van de werkgever toch nog vast kan komen te staan ingeval zijn tekortkoming die van de werknemer volkomen overvleugelt. Met andere woorden; als ze allebei even ernstig gehandeld hebben, dan slaagt het verweer van de werkgever niet. Zo niet, dan blijft de aansprakelijkheid van de werkgever geheel uit Stelplicht, bewijslastverdeling De hoofdregel van de bewijslast ex artikel 150 Rv luidt dat de partij die zich beroept op rechtsgevolgen van de door haar gestelde feiten de bewijslast draagt, tenzij uit enige bijzondere regel een andere verdeling van de bewijslast voortvloeit. Uit artikel 7:658 lid 2 BW vloeit een andere stelplicht- en bewijslastverdeling voort. De werknemer zal moeten stellen en bij gemotiveerde betwisting moeten bewijzen dat er een arbeidsovereenkomst bestond ten tijde van het ongeval en dat hij de schade heeft geleden tijdens de uitoefening van zijn werkzaamheden, oftewel het functionele verband. 69 Het is niet nodig dat de werknemer de toedracht van de schade of de oorzaak van het ongeval stelt en bewijst, blijkt uit het arrest Fransen/Pasteurziekenhuis. 70 De aansprakelijkheid van de werkgever is dan in beginsel gegeven. De bewijslast voor het nemen van voldoende veiligheidsmaatregelen ligt dus op de werkgever. 71 De Hoge Raad geeft in Van den Heuvel/Leger des Heils aan dat indien de werkgever voldoende concrete feitelijke gegevens aanvoert, van de werknemer mag worden verlangd dat hij zijn betwisting van dat verweer voldoende concreet motiveert. Aan die motivering mogen niet zodanig hoge eisen worden gesteld dat in betekende mate afbreuk wordt gedaan aan de bescherming van de werknemer tegen risico s van schade in de uitoefening van zijn werkzaamheden Conclusie Artikel 7:658 BW is de grondslag voor werkgeversaansprakelijkheid indien een werknemer schade heeft opgelopen wegens een bedrijfsongeval of beroepsziekte. De werkgever is in beginsel aansprakelijk voor de schade die de werknemer lijdt gedurende de uitoefening van zijn werkzaamheden, behalve wanneer hij kan aantonen dat hij aan zijn zorgplicht heeft voldaan, of als hij kan aantonen dat er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid van de 68 Loonstra en Zondag 2003, p Willems en Teuben 2011, p HR 10 december 1999, NJ 2000, Krispijn en Oskam 2008, p HR 25 mei 2007, NJ 2008,

15 werknemer, of als naleving van de zorgplicht de schade niet had kunnen voorkomen. Hierbij dienen in de uitoefening van zijn werkzaamheden en de zorgplicht ruim te worden uitgelegd. De zorgplicht wordt ingevuld door geschreven en ongeschreven normen. De zorgplicht omvat tevens het geven van instructies en het erop toezien dat deze worden nageleefd. Ook kan de werkgever maatregelen nemen in de vorm van waarschuwingen. Tevens geldt er bij artikel 7:658 BW een bijzondere bewijslastverdeling: de werknemer zal moeten stellen en bij gemotiveerde betwisting moeten bewijzen dat er een arbeidsovereenkomst bestond ten tijde van het ongeval en dat hij de schade heeft geleden tijdens de uitoefening van zijn werkzaamheden. De aansprakelijkheid van de werkgever op grond van artikel 7:611 BW komt in het volgende hoofdstuk aan orde. 15

16 Hoofdstuk 3 Het wettelijke kader van artikel 7:611 BW Naast de zorgplicht ex artikel 7:685 BW heeft de werkgever de verplichting om zich als goed werkgever te gedragen ex artikel 7:611 BW. 73 In dit hoofdstuk zal ik ingaan op de historische ontwikkeling van deze bepaling, wat er onder goed werkgeverschap moet worden verstaan en wanneer het van toepassing is op situaties waarin de werknemer schade lijdt. 3.1 Historisch kader De eerste versie van het Burgerlijk Wetboek dateert uit 1838, waarbij geen bepaling over het goed werkgeverschap was opgenomen. 74 Het eerste ontwerp van de Wet op de arbeidsovereenkomst dateert uit 1898 en is voornamelijk het werk van Drucker. Hij creëerde artikel 1638z: De werkgever is verder in het algemeen verplicht al datgene te doen en na te laten, wat een behoorlijke werkgever in gelijke omstandigheden betaamt. 75 In de memorie van toelichting werd aangegeven dat de ruime artikelen 1638z en 1639d BW (inhoudende de vrijwel gelijkluidende verplichting van de werknemer) de rechter eraan herinnerde dat partijen gebonden zijn tot al hetgeen de bijzondere aard, de billijkheid of het gebruik hun oplegt. Drucker achtte artikel 1638z BW van belang aangezien er al tal werkgeversverplichtingen bestonden, waarvan slechts een aantal uitdrukkelijk in de wet opgesomd werden. Het zou volgens hem onmogelijk zijn alle verplichtingen van de werkgever in de wet te vermelden, waarvoor deze bepaling een goede oplossing zou bieden. 76 In 1997 zijn de artikelen 1638z en 1639d (oud) BW samengevoegd tot artikel 7:611 BW. Volgens de regering bestond er geen reden het goed werkgever- en werknemerschap in twee artikelen te vermelden Goed werkgeverschap Wat goed werkgeverschap precies inhoudt, leert de wet ons niet. Artikel 7:611 BW moet worden gezien als een bepaling die de redelijkheid en billijkheid nog eens weergeeft voor het arbeidsrecht. Uit de memorie van toelichting blijkt dat de wetgever deze bepaling naast de artikelen 6:2 en 6:248 BW waardevol achtte omdat de bepaling ( ) niet slechts ziet op de 73 Lindenbergh 2009, p De Wit 1999, p De Wit 1999, p De Wit 1999, p De Wit 1999, p

17 bedoelingen van partijen onderling, maar ook op voor het arbeidsrecht relevante verhoudingen en ontwikkelingen. 78 Het toepassingsbereik van artikel 7:611 BW is erg breed. Het vult leemtes aan die niet door andere bepalingen worden bestreken in het arbeidsrecht. 79 Daarbij dient de opmerking dat de norm van goed werkgeverschap geen beginsel is, maar een rechtsregel. Te allen tijde dient de werkgever te handelen als goed werkgever Zelfstandige vordering Bij een vordering op grond van artikel 7:611 BW moet de schending van de norm aannemelijk worden gemaakt. Er gelden bij artikel 7:611 BW geen bijzondere regels omtrent de bewijslastverdeling en eigen schuld. 81 Voor het bewijs moet de werknemer dus stellen en bij betwisting bewijzen dat de werkgever tekort is geschoten en dat de schade daarvan het gevolg is. De werknemer heeft bij artikel 7:611 BW dus een zwaardere bewijstaak dan bij artikel 7:658 BW Specialis en generalis Uit het vorige hoofdstuk is gebleken dat artikel 7:658 BW een ruime zorgplicht kent. Dit wordt gerechtvaardigd door de zeggenschap die de werkgever heeft over de werkplek. 83 Dit brengt met zich mee dat indien een feitencomplex onder het bereik van die bepaling valt maar er geconcludeerd kan worden dat de werkgever zijn zorgplicht niet heeft geschonden, in beginsel geen ruimte is voor aansprakelijkheid op grond van artikel 7:611 BW. Dit blijkt uit het arrest De Kok/Jansen s schoonmaakbedrijf. In dit arrest raakt De Kok, een glazenwasser, gewond bij het reinigen van beglazing. Een gebroken ruit valt op de binnenkant van De Kok s rechter arm. 84 Qua wetsystematiek is dit een logische opvatting van de Hoge Raad, aangezien artikel 7:611 BW is opgenomen in de afdeling Algemene bepalingen en artikel 7:658 BW in afdeling Enige bijzondere verplichtingen van de werkgever. Artikel 7:658 BW is dus te zien als een uitwerking van de op de werkgever rustende verplichtingen, oftewel specialis ten opzichte van generalis Kamerstukken II 1993/94, , nr. 3, p Sap 2011, p Heerma van Voss 2008, p HR 17 april 2009, JAR 2009, Lindenbergh 2009, p HR 22 januari 1999, NJ 1999, HR 17 november 1989, NJ 1990, 572. Zie ook Hof Den Haag 27 april 2007, JAR 2007, Idem. 17

18 Bij een tweetal situaties ontstaat er een gat in de aansprakelijkheidsregeling, omdat bij beide situaties de zeggenschap van de werkgever ontbreekt en er dus geen beroep op artikel 7:658 BW kan worden gedaan. 86 De eerste categorie betreft de gevallen waarbij een werknemer schade heeft geleden waarvan niet kan worden gezegd dat deze in de uitoefening van zijn werkzaamheden zijn ontstaan, maar die wel anderszins verband houden met het werk. De tweede categorie betreft gevallen waarin de werknemer schade heeft opgelopen als gevolg van een verkeersongeval. 87 Het gat wordt door de Hoge Raad gedicht door aansprakelijkheid op grond van goed werkgeverschap. 88 Beide categorieën komen in hoofdstuk 4 aan bod. 3.3 Conclusie Artikel 7:611 BW wordt gezien als de uitwerking van de redelijkheid en billijkheid voor het arbeidsrecht. Het toepassingsbereik van deze bepaling is erg breed. Bij een vordering op artikel 7:611 BW gelden er geen bijzondere regels van bewijslastverdeling en eigen schuld. Artikel 7:658 BW wordt gezien als een specialis ten opzichte van de generalis. Dit brengt met zich mee dat indien een feitencomplex onder het bereik van artikel 7:658 BW valt maar er geconcludeerd kan worden dat de werkgever zijn zorgplicht niet heeft geschonden, in beginsel geen ruimte is voor aansprakelijkheid op grond van artikel 7:611 BW. Dit wordt gerechtvaardigd door de zeggenschap van de werkgever. De Hoge Raad heeft hier twee uitzonderingen op geformuleerd die in hoofdstuk 4 besproken zullen worden. 86 Heerma van Voss 2008, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p HR 22 januari 1999, NJ 1999,

19 Hoofdstuk 4 Werkgeversaansprakelijkheid buiten de werkplek Uit het vorige hoofdstuk is gebleken dat goed werkgeverschap op twee fronten een rol kan spelen: bij werkzaamheden die verband houden met het werk en bij werkgerelateerde verkeersongevallen. In dit hoofdstuk komen beide categorieën aan bod. Het komt steeds vaker voor dat werknemers voor het werk buiten de werkplek moeten zijn. Voornamelijk thuiswerk, dienstreizen en verkeersdeelname zijn fenomenen die steeds vaker voorkomen. 89 In dit hoofdstuk wordt eerst toegelicht wat er onder werkplek moet worden verstaan en zal worden ingegaan op het schemergebied tussen werk en privé. Daarna komen de verplichtingen van de werkgever bij thuiswerk en dienstreizen aan bod. Tot slot komt het werkgerelateerde verkeer aan bod. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen werkwerkverkeer en woon-werkverkeer. Ook wordt toegelicht wat er onder een behoorlijke verzekering moet worden verstaan. 4.1 Begrip werkplek Zoals we in paragraaf hebben gezien is de werkgever aansprakelijk voor de schade die de werknemer lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden. De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen op zodanige wijze in te richten en te onderhouden dat de werknemer geen schade lijdt. 90 Het begrip lokaal moet ruim worden uitgelegd, want het gaat niet alleen om gesloten ruimten, maar ook om open ruimten waar werkzaamheden worden verricht. Tegenwoordig wordt het begrip werkplek vaker gebruikt in de rechtspraak. 91 Maar wat moet er worden verstaan onder werkplek? In het arrest Maatzorg/Van der Graaf is aansluiting gezocht bij het begrip arbeidsplaats uit de Arbowet. De Hoge Raad geeft aan dat dit begrip ruim moet worden opgevat, dat wil zeggen iedere plaats die in verband met het verrichten van arbeid wordt of pleegt te worden gebruikt. 92 Dit is een brede omschrijving, want werknemers komen tegenwoordig op veel plaatsen die verband houden met werk, zoals werken op een externe locatie (detachering, buitenland, bouwplaats, cursus), goederen die moeten worden opgehaald en gebracht of bij mensen op bezoek (uitvoeren van reparaties, klantbezoek) enzovoort. 93 Ook geeft de Hoge Raad in Maatzorg/Van der Graaf aan dat er gekeken moet worden of de werkgever zeggenschap heeft 89 Hartlief, annotatie bij HR 5 december 2014, NJ 2015, Artikel 7:658 lid 1 BW. 91 Van Drongelen e.a. 2015, p HR 12 december 2008, NJ 2009,

20 over de werkplek en of hij de bevoegdheid heeft zijn werknemers aanwijzingen te geven ter zake van de uitoefening van diens werkzaamheden. In deze zaak gaat het om een verpleegster die, door gladheid op de weg, van haar fiets valt. Dit gebeurt tijdens werktijd. De Hoge Raad oordeelt dat de werkgever geen zeggenschap heeft over de inrichting van de openbare weg. Ook kan de werkgever geen invloed uitoefenen door aanwijzingen te geven of maatregelen te treffen. 94 Uit andere rechtspraak volgt evenzeer dat de Hoge Raad kiest voor een royale opvatting van het begrip werkplek. Een voorbeeld is een vrij toegankelijk voetpad op het voorterrein van een kantoor waar een werkneemster ten val komt dat wordt gezien als werkplek. 95 Een ander voorbeeld is het arrest Power/Ardross, waarbij een werknemer van de werkplek naar een bouwkeet loopt en hierbij wordt geraakt door een metalen schijf die het personeel van een ander bedrijf laat vallen. Volgens de Hoge Raad ligt het in de strekking van artikel 7:658 BW om aan te nemen dat de verplichtingen van de werkgever betrekking hebben op het gehele bouwterrein. 96 En indien de werkgever voor de veiligheid op de werkplek gebruik maakt of zich afhankelijk maakt van andere (onder)aannemers op dat terrein, is hij risicoaansprakelijk voor fouten aan hun kant ex artikel 6:76 BW, ook al heeft hij geen zeggenschap over hen. 97 Kortom, het begrip werkplek moet ruim worden uitgelegd. Wanneer het begrip werkplek eng zou worden geïnterpreteerd, zou dit leiden tot uitholling van de bijzondere beschermingsfunctie van artikel 7:658 BW. 98 Uit de arresten Maatzorg/Van der Graaf en Van Riemsdijk/Autop blijkt dat er op de werkgever ook een zorgplicht ex artikel 7:658 BW kan rusten ten opzichte van de werknemer die in de uitoefening van diens werkzaamheden op plaatsen komt die niet kunnen worden aangemerkt als arbeidsplaats in de zin van de Arbowet. Omdat de werkgever geen zeggenschap heeft over de gesteldheid, inrichting en het gebruik door anderen, kan de zorgplicht meebrengen dat de werkgever maatregelen treft en aanwijzingen geeft om te voorkomen dat de werknemer schade lijdt. Wat er precies van de werkgever kan worden verlangd, is afhankelijk van de beïnvloedingsmogelijkheden. 99 Een voorbeeld is het arrest PTT Post/Baas. Het gaat hier om een werknemer die post bezorgt met een bestelbusje. Wanneer hij zijn auto aan de kant van de weg parkeert en de achterdeur van het busje opent waait er een brief de openbare weg op. Hij rent achter de brief aan en wordt aangereden door 94 HR 12 december 2008, NJ 2009, Hof 's-gravenhage 25 september 2012, JAR 2012, HR 1 juli 1993, NJ 1993, Idem. 98 Waterman 2009, p HR 12 december 2008, NJ 2009, 332 en HR 20 februari 2009, NJ 2009,

21 een andere auto. De Hoge Raad geeft aan dat de openbare weg niet als arbeidsplaats kan worden aangemerkt, maar dat de werkgever wel wordt verplicht veiligheidsinstructies te geven en toezicht te houden op naleving ervan Het schermergebied tussen werk en privé Vervolgens rijst de vraag of het ruime begrip werkplek reikt tot de thuissituatie van de werknemer. Hiervoor is het arrest Stichting Reclassering/S van belang. 101 Het gaat om een reclasseringsmedewerker die s avonds thuis door een cliënt ongeveer veertig keer met een hamer op zijn hoofd wordt geslagen. De grondslag van zijn vordering is dat de stichting tekort is geschoten in haar verplichtingen op grond van artikel 7A:1638x (oud) BW. De vraag in dit geding is of zijn schade hem in de uitoefening van zijn werkzaamheden is overkomen. De Hoge Raad oordeelt dat de verplichtingen van de werkgever nauw verband houden met de zeggenschap over de werkplek en zijn bevoegdheid aanwijzingen te geven ter zake van de uitoefening van de werkzaamheden. De zeggenschap en bevoegdheid ontbreken indien het gaat om een privé-situatie van de werknemer. De schade die in de privésfeer is ontstaan wordt dus niet beheerst door artikel 7:658 BW. Toch heeft de Hoge Raad in dit arrest een opening geboden voor een vergoedingsplicht, namelijk dat de werknemer een beroep kan doen op het goed werkgeverschap. Er moet telkens aan de hand van de omstandigheden van het geval worden gekeken of het goed werkgeverschap dit met zich meebrengt. Hierbij is een drempel gecreëerd dat er sprake moet zijn van bijzondere omstandigheden, waarbij kan worden gedacht aan een, ook aan de werkgever, bekend specifiek en ernstig gevaar. 102 De werkgever moet verwezenlijking van die risico s, binnen de grenzen van redelijkheid, voorkomen. 103 De situatie is anders indien bijvoorbeeld een tweede valpartij thuis voortvloeit uit een eerder schademoment die wel plaatsvond op het werk. Er is dan functioneel verband tussen het bedrijfsongeval en het latere privé-ongeval. 104 Daaropvolgend kunnen we ons afvragen of dit in overeenstemming is met het arrest De Kok/Jansen's schoonmaakbedrijf. 105 Indien artikel 7:658 BW van toepassing is maar de werkgever niet tekort is geschoten in de nakoming van zijn verplichtingen, kan een beroep op artikel 7:611 BW geen soelaas bieden. Daarentegen kunnen werknemers wél een beroep op 100 HR 19 oktober 2001, NJ 2001, HR 22 januari 1999, NJ 1999, Idem. 103 Lindenbergh 2009, p HR 3 oktober 2014, NJ 2014, HR 17 november 1989, NJ 1990,

22 goed werkgeverschap doen indien artikel 7:658 BW niet van toepassing is. Dit doet zich voor bij werknemers die schade hebben geleden waarvan niet kan worden gezegd dat deze in de uitoefening van diens werkzaamheden zijn ontstaan, maar wel anderszins verband houden met het werk. 106 In het geval van de reclasseringsmedewerker is artikel 7:658 BW niet van toepassing, omdat de schade niet is opgelopen in de uitoefening van de werkzaamheden. Hierdoor een beroep op artikel 7:611 BW mogelijk en is het mijns inziens in overeenstemming met de regel uit De Kok/Jansen s schoonmaakbedrijf. Kortom, de werkgever kan aansprakelijk worden gesteld op grond van goed werkgeverschap indien een werknemer een ongeval overkomt dat samenhangt met het werk en er bijzondere omstandigheden zijn. 107 Dit laatste is nogmaals expliciet naar voren gekomen in het arrest Rollerskate. In dit geval is een werkneemster gevallen tijdens een vrijwillige personeelsactiviteit; een workshop dansen op rollerskates. Deze activiteit vindt plaats in de marmeren bedrijfshal en de werkgever heeft goedkeuring gegeven voor deze workshop. Nog voordat de workshop begint valt de werkneemster, terwijl ze de rollerskates al aan heeft. De Hoge Raad oordeelt dat de werkgever aansprakelijk kan zijn voor de schade die een werknemer lijdt buiten de uitoefening van zijn werkzaamheden, indien de werkgever zich naar bijzondere omstandigheden van het geval niet heeft gedragen als een goed werkgever. In dit geval wordt de werkgever aansprakelijk gesteld, omdat de schade is veroorzaakt door een werkgerelateerde activiteit en waaraan bijzondere, van tevoren kenbare, risico s op schade zijn verbonden. 108 De reikwijdte van de zorgplicht van de werkgever is bij artikel 7:611 BW niet goed te overzien. Enerzijds moet er een verband zijn met het werk, anderzijds lijkt de Hoge Raad deze te beperken tot bijzondere risico s. Beide elementen lenen zich voor veel variatie. De Hoge Raad stelt in ieder geval als eis dat de werkgever ter zake van preventie van de verwezenlijking van het risico is tekortgeschoten. 109 Dit kan betekenen dat aan de bekendheid en de voorzienbaarheid van het ongeval hogere eisen worden gesteld dan bij artikel 7:658 BW Zie paragraaf Krispijn en Oskam 2008, p HR 17 april 2009, JAR 2009, Lindenbergh 2009, p Riphagen 2000, p

23 4.3 Thuiswerk Een categorie waar privé met werk wordt vermengd is thuiswerk. Een werknemer kan in de privésfeer schade oplopen, terwijl dit gebeurt in de uitoefening van diens werkzaamheden. De vraag is of dit onder de noemer van artikel 7:658 of 7:611 BW moet vallen. In de literatuur wijzen de meeste vingers dezelfde kant op. Lindenbergh geeft aan dat werk en privé ruimtelijk nauwelijks meer te scheiden zijn. De werkgever heeft minder zeggenschap over de thuiswerkplek, dan over de werkplek binnen zijn bedrijf. Echter zal dit hem niet geheel ontslaan van zijn zorgplicht. De werkgever zal aanwijzingen kunnen en moeten verstrekken over de veiligheid. 111 Hartlief en Riphagen geven aan dat artikel 7:658 BW kan worden ingeroepen, voornamelijk indien het gaat om structurele thuiswerkers en om ter beschikking gesteld materiaal door de werkgever. Hierbij kan gedacht worden aan een computer, bureaustoel en ander apparatuur. 112 Hartlief geeft aan dat bij het ter beschikking gestelde materiaal de volledige zeggenschap mag ontbreken, maar dat het uitoefenen van (enige) invloed op de veiligheid wel degelijk mogelijk is. Wellicht dat de Hoge Raad dit bedoelt in het arrest Stichting Reclassering/S waarin hij stelt dat zeggenschap en instructiebevoegdheid in de regel ontbreken. 113 Ook Loonstra en Zondag pleiten voor een zorgplicht ex artikel 7:658 BW indien een werknemer met medeweten van zijn werkgever werk mee naar huis neemt. Het kan volgens hen niet zo zijn dat indien werknemers onder de bescherming van de Arbowet vallen en instructies krijgen van de werkgever ten aanzien van de uitvoering van de werkzaamheden, zij hun toevlucht moeten nemen tot artikel 7:611 BW. 114 Daarentegen menen Brunink en De Winter dat thuiswerken onder het recht van privacy valt. Het feit dat het een privé-situatie van de werknemer betreft, in combinatie met het feit dat daar in de regel zeggenschap ontbreekt, is voldoende voor niet-toepassing van artikel 7:658 BW. Echter wil dit volgens hen niet zeggen dat de werkgever is gevrijwaard van aansprakelijkheid. De werknemer kan een beroep doen op het goed werkgeverschap. De eigen verantwoordelijkheid van de werknemer in de privé-situatie legt bij deze weging gewicht in de schaal. De werknemer blijft verantwoordelijk voor de privé-situatie en de werkgever blijft dan voor de invulling van werkomstandigheden in zekere mate afhankelijk van de werknemer Lindenbergh 2009, p Hartlief 2002, p. 69 en Riphagen 2000, p Hartlief 1999, p Loonstra & Zondag/Houweling e.a. 2015, p Brunink en De Winter 1999, p

24 Het Hof Amsterdam heeft zich in 2006 uitgelaten over deze kwestie. In deze zaak gaat het om een stagiaire met later een arbeidsovereenkomst die op haar thuisadres een computer ter beschikking gesteld krijgt en toestemming om thuis werkzaamheden te verrichten. Ten aanzien van de zorgplicht blijkt dat haar thuiswerkplek niet voldoet aan de ergonomische maatstaven. Op een gegeven moment wordt de werkneemster ziek wegens klachten aan haar armen (RSI). Gelet op deze omstandigheden moet volgens het Hof worden geconcludeerd dat de werkgever zeggenschap heeft over de thuiswerkplek, zodat de werkgever in redelijkheid niet kan volhouden dat hij niet verantwoordelijk is op grond van artikel 7:658 BW voor de arbeidsomstandigheden aldaar en de schade die de werkneemster heeft opgelopen Arbeidsomstandigheden Indien de werkgever invloed kan uitoefenen op de werkplek, dan moet er voor de aansprakelijkheid van de werkgever ook worden gekeken naar het Arbeidsomstandighedenbesluit (hierna: Arbobesluit). Deze verplichtingen gelden ook voor thuiswerkers voor zover dit expliciet wordt genoemd in het Arbobesluit. 117 De werkgever heeft voor thuiswerkers onder andere verplichtingen voor de ergonomische inrichting van de werkplek 118 en voor de kunstverlichting. 119 Ook dient hij de ter beschikking gestelde zaken te onderhouden. 120 De werkgever kan aanbieden om de thuiswerkplek in te richten, een financiële bijdrage ter beschikking te stellen of de werkplek te laten controleren door een deskundige. 121 De werkgever hoeft zaken niet ter beschikking te stellen indien de werknemer reeds zelf over deze werkmiddelen beschikt. Maar voor de zaken die de werkgever wel ter beschikking stelt, heeft hij een zorgplicht ex artikel 7:658 BW. 122 Lindenbergh en Hartlief geven aan dat de werkgever wel aanwijzingen kan geven op de thuiswerkplek, maar dat de mogelijkheden om toezicht te houden op de naleving van die aanwijzingen beperkt zijn. 123 Ook zou dit strijd kunnen opleveren met het recht op privacy. 124 Een oplossing is volgens Riphagen en Hartlief dat dit verdisconteerd kan worden in het stellen van minder strenge eisen aan de zorgplicht van de werkgever voor de 116 Hof Amsterdam 7 september 2006, JAR 2007, Brunink en De Winter 1999, p. 7. Zie ook paragraaf Artikel 1.47 jo. 5.4 jo Arbobesluit. 119 Artikel 1.48 jo. 6.3 Arbobesluit. 120 Artikel 7.5 Arbobesluit. 121 Jansen 2011, p Brunink en De Winter 1999, p Lindenbergh 2009, p. 22 en Hartlief, annotatie bij HR 5 december 2014, NJ 2015, Brunink en De Winter 1999, p