De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid

Transcriptie

1 De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid Wat houdt het in en wat zijn de gevolgen Universiteit: Tilburg University Naam: A.J. Nieuwenhuijse ANR: Begeleiders: Mw. mr. J.M.H.P. van Neer mr. dr. J. van Drongelen Master Thesis Tilburg, juni 2011

2 Voorwoord Deze thesis is geschreven ter voltooiing van de Master Recht, Accent Privaatrecht, aan de Universiteit van Tilburg, studiejaar 2010/2011. In de thesis staat de behoorlijke verzekering centraal. Uit de open normen van artikel 7:611 Burgerlijk Wetboek vloeit voort dat de werkgever verplicht is om jegens de werknemer een behoorlijke verzekering af te sluiten. 1 De vraag is echter wat nu behoorlijk is en wat deze verzekeringsverplichting voor gevolgen heeft voor zowel de werkgever, de werknemer en de verzekeringsmaatschappijen. Dit onderwerp heeft mijn interesse gewekt door een zaak die mij op het werk bij Nobus Advocaten werd voorgelegd. De zaak was als volgt: Mevrouw W. was al ruim 11,5 jaar werkzaam als postbezorgster. Tijdens haar werkzaamheden als postbezorgster is zij met haar fiets ten val gekomen. Mevrouw W. heeft hierdoor letsel opgelopen aan haar knie en is genoodzaakt geweest om zichzelf te laten opereren. Ten gevolge van het ongeval en de operatie is mevrouw W. arbeidsongeschikt verklaard. Aangezien mevrouw W. schade heeft opgelopen tijdens de uitoefening van haar werkzaamheden, is de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:658 BW en/of artikel 7:611(I) BW voor de reeds geleden en nog te lijden schade. De werkgever geeft aan dat hij heeft voldaan aan zijn zorgplicht en dus niet aansprakelijk gesteld kan worden op grond van artikel 7:658 BW. De werkgever geeft ook aan dat hij voor dergelijke ongevallen niet verzekerd is. De werkgever had dus niet voldaan aan zijn verzekeringsplicht die voortvloeit uit artikel 7:611(II) BW en kon op grond van dit artikel aansprakelijk gesteld worden. De vraag was echter wat er precies onder deze verzekeringsplicht werd verstaan en wanneer een verzekering als behoorlijk gekwalificeerd kan worden. Na een zoektocht naar het begrip behoorlijke verzekering is mij duidelijk geworden dat hier nog veel onduidelijkheid over is. Hierdoor is voor mij de uitdaging ontstaan om daar over te schrijven in mijn thesis. Ik hoop dat de lezers van mijn thesis deze met plezier mogen lezen en dat deze er mogelijk ook nog iets wijzer van worden. Ik wil hierbij iedereen bedanken die mij gesteund heeft bij het voltooien van de Master. Naast mijn vriend Freek wil ik in het bijzonder ook mijn scriptiebegeleiders, Mw. mr. J.M.H.P. van Neer en mr. dr. J. van Drongelen, bedanken voor de adviezen. 1 HR 1 februari 2008, NJ 2009, 330 (Maasman/Akzo); HR 1 februari 2008, NJ 2009, 331 (Kooiker/Taxicentrale). De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inhoudsopgave Lijst van afkortingen Hoofdstuk 1: Inleiding blz Aanleiding blz Probleemstelling blz Opbouw blz. 8 Hoofdstuk 2: De verschillende vormen van werkgeversaansprakelijkheid uit het Burgerlijk Wetboek blz Inleiding blz Artikel 7:658 Burgerlijk Wetboek blz Lokalen, werktuigen en gereedschappen blz Maatregelen blz Aanwijzingen blz In de uitoefening van de werkzaamheden blz Opzet en bewuste roekeloosheid blz Artikel 7:611 Burgerlijk Wetboek 1 e type blz Artikel 7:611 Burgerlijk Wetboek 2 e type blz Artikel 7:658 BW versus Artikel 7:611 BW blz Verschillen blz Verhouding blz. 18 Hoofdstuk 3: De behoorlijke verzekering blz Inleiding blz De totstandkoming/ontwikkeling van de verzekeringsplicht blz Bruinsma/Schuitmaker blz Vonk/Van der Hoeven en Bont/Oudenallen blz De 1 februari-arresten blz Maatzorg/De Werven blz De reikwijdte/uitbreiding van de verzekeringsplicht blz Uitbreiding verkeerssituaties blz Uitbreiding buiten het verkeer blz. 27 De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 3

4 3.4. Invulling van de behoorlijke verzekering blz. 28 Hoofdstuk 4: De verzekeringsvormen blz Inleiding blz De thirdparty -verzekeringen blz De AVB-verzekering blz De WAM-verzekering blz De firstparty -verzekeringen blz De SVI en OVI blz De WEGAM blz De beoordeling van de feitelijke verzekeringsvormen blz. 37 Hoofdstuk 5: De gevolgen van de verzekeringsplicht blz Inleiding blz De werkgever en de werknemer blz De verzekeringsmaatschappij blz De wetgever blz. 45 Hoofdstuk 6: Samenvatting en conclusie blz. 48 Hoofdstuk 7: Bronvermelding blz. 55 De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 4

5 Lijst van afkortingen AA Ars Aequi ArA Arbeidsrechtelijke annotaties AV&S Aansprakelijkheid, Verzekering en Schade BW Burgerlijk wetboek e.a. en andere HR Hoge Raad JA Jurisprudentie aansprakelijkheid JAR Jurisprudentie arbeidsrecht Ktg Kantongerecht LJN Landelijk Jurisprudentie Nummer NJ Nederlands Jurisprudentie Nr. Nummer NTBR Nederlands Tijdschrift Burgerlijk Recht O&F Onderneming en Financiering p. Pagina RvdW Rechtspraak van de Week SR Sociaal Recht Stb Staatsblad Stcrt Staatscourant TBV Tijdschrift voor Bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde TvVP Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade VR Verkeersrecht De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 5

6 Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1. Aanleiding Het algemeen verbintenissenrecht geeft algemene regels voor situaties waarin iemand schade lijdt door een handelen of nalaten van een ander. 2 Indien de werknemer voor de werkgever arbeid verricht in een contractuele arbeidsrelatie en er zich vervolgens tekortkomingen van de werkgever voordoen met betrekking tot de nakoming van verplichtingen uit die contractuele relatie, dan leidt dit tot de verplichting voor de werkgever om de schade die daardoor is ontstaan te vergoeden. 3 Indien een werknemer schade lijdt ten gevolge van een arbeidsongeval of een beroepsziekte, zijn de uit de arbeidsovereenkomst voortvloeiende werkgeversverplichtingen jegens de werknemer van belang. Op grond van deze verplichtingen kan de werknemer de werkgever namelijk aansprakelijk stellen. In dit verband is artikel 7:658 BW van belang. 4 Artikel 7:658 BW is een eerste mogelijkheid om de werkgever aansprakelijk te stellen. Op grond van artikel 7:658 BW is de werkgever verplicht om zorg te dragen voor de veiligheid van de werkomgeving van de werknemer en dient hij de werkzaamheden zo te organiseren dat de werknemer beschermd is tegen aan zijn arbeid verbonden veiligheidsrisico s. Deze zorgplicht van de werkgever heeft, zoals uit artikel 7:658 BW voortvloeit, betrekking op de lokalen, de werktuigen en de gereedschappen waarin en waarmee de werknemer de werkzaamheden verricht. Daarnaast dient de werkgever ook maatregelen te treffen en aanwijzingen te geven voor het verrichten van de arbeid, zodat de veiligheid van de werkzaamheden binnen het bedrijf bevorderd worden. Voorgaande moet voorkomen dat de werknemer schade lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Volgens artikel 7:658 BW is het voor de invulling van de zorgplicht van belang dat de werkgever zeggenschap heeft over de werkplek en zijn bevoegdheid om aanwijzingen te geven op deze manier kan uitoefenen. Er zijn situaties mogelijk, zoals bij verkeersongevallen en personeelsuitjes, waarbij de opgelopen schade van de werknemer wel arbeidsgerelateerd is, maar er geen beroep op artikel 7:658 BW gedaan kan worden. Er is dan een onvoldoende nauwe band met de (primaire) werkzaamheden of het ongeval heeft buiten de werkplek en/of het gezagsgebied van de werkgever plaatsgevonden. 5 In dit soort situaties kan er dus niet voldaan worden aan de vereisten van artikel 7:658 BW. De tweede vorm van werkgeversaansprakelijkheid kan dan om de hoek komen kijken. 2 C.J.H. Brunner e.a., Verbintenissenrecht algemeen, Deventer: Kluwer 2004, p J. van Drongelen e.a., Individueel arbeidsrecht 2, Zutphen: Uitgeverij Paris 2009, p J. van Drongelen e.a., Individueel arbeidsrecht 2, Zutphen: Uitgeverij Paris 2009, p W. Weterings & E. Mulder, Werkgeversaansprakelijkheid ex art. 7:611 BW. Twee typen zorgplicht en dekking onder de AVBverzekering, NTBR 2009, 49, p.364. De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 6

7 Deze tweede vorm van aansprakelijkheid biedt de werknemer de mogelijkheid om de geleden schade ten gevolge van een arbeidsongeval of beroepsziekte alsnog te verhalen bij de werkgever. Dit kan op grond van artikel 7:611 BW (oftewel het eerste type van artikel 7:611 BW, hierna ook wel aangeduid als 7:611 (I) BW). Artikel 7:611 (I) BW ziet op de zorgplicht van de werkgever voor situaties, handelingen of gebeurtenissen die arbeidsgerelateerd zijn en waaraan bijzondere risico s op schade zijn verbonden. 6 Er moet dan, zoals hierboven al aangegeven, gedacht worden aan bijvoorbeeld een ongeval tijdens een personeelsuitje. Tot slot is er nog de mogelijkheid om via artikel 7:611 BW (oftewel het tweede type van artikel 7:611 BW, hierna ook wel aangeduid als 7:611 (II) BW) de werkgever aansprakelijk te stellen omdat hij geen behoorlijke verzekering heeft afgesloten. Deze derde vorm van werkgeversaansprakelijkheid is van toepassing op situaties waarin de werkgever niet effectief maatregelen kan treffen of aanwijzingen kan geven met het oog op de veiligheid, en niet of nauwelijks invloed kan uitoefenen op de risico s en preventie van schade. 7 Een voorbeeld hiervan zijn verkeersongevallen. De werkgever kan indien de werknemer schade heeft opgelopen en hij geen behoorlijke verzekering heeft afgesloten hiervoor aansprakelijk gesteld worden. Van een goed werkgever mag namelijk verwacht worden dat hij ervoor zorgt dat als arbeidsgerelateerde risico s zich verwezenlijken, de financiële gevolgen gedekt worden door een adequate verzekering. 8 Deze derde aansprakelijkheidsvorm roept vragen op zoals: Wat is behoorlijk en wat houdt deze verzekeringsplicht precies in? Hoe heeft deze vorm van werkgeversaansprakelijkheid vorm gekregen in ons Nederlandse rechtssysteem? Wat zijn de gevolgen van deze verplichting? Hoe gaan of dienen verzekeringsmaatschappijen om te gaan met de ontwikkeling van deze vorm van werkgeversaansprakelijkheid? 1.2. Probleemstelling Op de laatste vorm van werkgeversaansprakelijkheid (namelijk de plicht van de werkgever om een behoorlijke verzekering af te sluiten, welke voortvloeit uit artikel 7:611 (II) BW) wordt nader ingegaan. Zoals al is aangegeven is het onduidelijk wat er precies onder behoorlijke verzekering verstaan dient te worden. Eerder is er aan de Hoge Raad gevraagd 9 om een heldere duidelijke definitie hieraan te geven. Hieraan is de Hoge Raad echter voorbij gegaan. 10 Dit laat zien dat de Hoge Raad zelf ook niet weet wat er wel en niet onder valt. Het is dan de vraag hoe deze aansprakelijkheid vorm kan krijgen indien deze nog niet geheel duidelijk is. Er dient dan ook gekeken te worden naar wat een behoorlijke verzekering precies is en hoe deze in ons rechtssysteem momenteel vorm heeft en dient te krijgen. 6 HR 17 april 2009, JAR 2009, 128 (Rollerskatedansles). 7 HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253 (Vonk/Van der Hoeven). 8 HR 1 februari 2008, NJ 2009, 330 (Maasman/Akzo); HR 1 februari 2008, NJ 2009, 331 (Kooiker/Taxicentrale). 9 T. Hartlief, Rechtsvorming door de Hoge Raad: het dossier werkgeversaansprakelijkheid, AV&S 2009, HR 12 december 2008, LJN: BD3129 (Maatzorg/De Werven). De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 7

8 Op dit moment is het dus onduidelijk wat de behoorlijke verzekering precies inhoudt. Het is dan voor de werkgevers op dit moment moeilijk om zich in te dekken tegen aansprakelijkheid. Zij weten namelijk niet of zij voldoen aan de verplichting van een behoorlijke verzekering. Zij kunnen zich wel maximaal indekken tegen aansprakelijkheid, maar dit zou voor de werkgevers zeer hoge kosten met zich meebrengen en is dus alles behalve aantrekkelijk. Tevens is het ook in de meeste gevallen niet noodzakelijk om maximaal te verzekeren. De werkgever wil dan ook weten wanneer hij voldoet aan de behoorlijke verzekering. Het blijkt ook dat de verzekeringsmaatschappijen zelf ook aan het zoeken zijn naar wat behoorlijk is. 11 Dit alles leidt dus naar een zwart gat wat nadere beschouwing nodig heeft. De vraag die hier centraal wordt gesteld is dan ook: Wat houdt de verplichting om een behoorlijke verzekering af te sluiten, die voortvloeit uit artikel 7:611 BW, precies in en hoe dient deze plicht vorm te krijgen in ons Nederlandse rechtssysteem? 1.3. Opbouw In hoofdstuk 2 wordt allereerst ingegaan op de verschillende vormen van werkgeversaansprakelijkheid. De artikelen 7:658 BW en 7:611 BW komen hierbij aan de orde. De vereisten van artikel 7:658 BW worden in paragraaf 2.2. besproken. Vervolgens worden de twee vormen van werkgeversaansprakelijkheid die voortvloeien uit artikel 7:611 BW besproken in paragraaf 2.3. en 2.4. Tot slot wordt er in dit hoofdstuk in paragraaf 2.5. ook nog ingegaan op de verschillen en verhoudingen tussen artikel 7:658 BW en artikel 7:611 BW. Hoofdstuk 2 is vooral bedoeld om een algemene schets weer te geven van de aansprakelijkheidsgronden. Op deze manier kan er een algemeen beeld gevormd worden waarna vervolgens ingezoomd kan worden op de verzekeringsplicht van de werkgever die voortvloeit uit artikel 7:611 (II) BW. In hoofdstuk 3 wordt er in paragraaf 3.2. eerst ingegaan op de totstandkoming/ontwikkeling van de plicht voor de werkgever om een behoorlijke verzekering af te sluiten voor zijn werknemers. Om deze totstandkoming en ontwikkeling van de verzekeringsplicht duidelijk in beeld te brengen worden er diverse uitspraken van de Hoge Raad besproken. Vervolgens wordt er in paragraaf 3.3. ingegaan op de reikwijdte/uitbreiding van de verzekeringsplicht. Het blijft namelijk de vraag in welke gevallen de verzekeringsplicht wel en niet geldt. Nadat over de totstandkoming en ontwikkeling en de reikwijdte van de verzekeringsplicht duidelijkheid is ontstaan, is er nog de vraag wanneer er is voldaan aan een zogenoemde 11 W.H. van Boom e.a., Compensatie van verkeersletsel van werknemers: wat is een behoorlijke verzekering?, ArA , p De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 8

9 behoorlijke verzekering. Om hier antwoord op te geven worden er diverse aanwijzingen gegeven door de Hoge Raad. Deze aanwijzingen worden in paragraaf 3.4. weergegeven. Om invulling te kunnen geven aan de aanwijzingen die de Hoge Raad heeft gegeven (zie paragraaf 3.4.) voor het begrip behoorlijke verzekering, dienen de verschillende verzekeringsvormen besproken te worden. Deze verzekeringsvormen worden in hoofdstuk 4 besproken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen thirdparty -verzekeringen (paragraaf 4.2.) en firstparty -verzekeringen (paragraaf 4.3.). Onder de thirdparty -verzekeringen vallen de Aansprakelijkheidsverzekering Bedrijven (AVB) en de Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen (WAM). De Schadeverzekering Inzittenden (SVI), de Ongevallenverzekering voor In- en Opzittenden (OVI) en de Werkgeversaansprakelijkheidsverzekering Inzake Bestuurders van Motorrijtuigen (WEGAM) vallen onder de firstparty -verzekeringen. Nadat deze verschillende verzekeringen zijn besproken wordt duidelijk wat er wel en niet onder de verzekeringen valt. Aan de hand van de gegeven aanwijzingen van de Hoge Raad voor het begrip behoorlijke verzekering, wordt er in paragraaf 4.4. weergegeven of er door het afsluiten van deze verzekeringen voldaan kan worden aan de plicht om een behoorlijke verzekering af te sluiten. Duidelijk zal dan worden wanneer er voldaan is aan de verzekeringplicht. Na hetgeen in hoofdstuk 3 en 4 besproken, blijven er vragen bestaan over de complexe materie van de behoorlijke verzekering die uit de open norm van artikel 7:611 BW voortvloeit. Daarom wordt er in hoofdstuk 5 gekeken naar de gevolgen die de verzekeringsplicht teweegbrengt. Op deze manier kan er gekeken worden welke partij wat moet en/of kan doen om aan de verzekeringsplicht te voldoen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de gevolgen voor de werkgever en de werknemer (paragraaf 5.2.), de wetgever (paragraaf 5.3.) en de verzekeringsmaatschappij (paragraaf 5.4.). In hoofdstuk 6 wordt er tot slot een conclusie gegeven. Er wordt dan antwoord gegeven op de hierboven geformuleerde vraag: Wat houdt de verplichting om een behoorlijke verzekering af te sluiten, die voortvloeit uit artikel 7:611 BW, precies in en hoe dient deze plicht vorm te krijgen in ons Nederlandse rechtssysteem? De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 9

10 Hoofdstuk 2: De verschillende vormen van werkgeversaansprakelijkheid uit het Burgerlijk Wetboek 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt er ingegaan op de verschillende vormen van werkgeversaansprakelijkheid uit het Burgerlijk Wetboek (hierna BW). Allereerst wordt er in paragraaf 2.2. ingegaan op de werkgeversaansprakelijkheid die voortvloeit uit artikel 7:658 BW. De vereisten die in dit artikel staan worden per paragraaf besproken. In de paragrafen 2.3. en 2.4. wordt vervolgens ingegaan op artikel 7:611 BW, waaruit twee verschillende vormen van werkgeversaansprakelijkheid voortvloeien. Tot slot wordt in paragraaf 2.5. kort weergegeven wat de verschillen en verhoudingen zijn tussen artikel 7:658 BW en 7:611 BW Artikel 7:658 Burgerlijk Wetboek Een eerste mogelijkheid om de werkgever aansprakelijk te stellen voor de schade die de werknemer heeft geleden na een bedrijfsongeval of als gevolg van een beroepsziekte is via artikel 7:658 BW. Op grond van dit artikel is de werkgever verplicht te zorgen voor een veilige en gezonde werkomgeving van de werknemer. De werkgever moet zijn werkzaamheden zo organiseren dat de werknemer beschermd is tegen de veiligheids- en gezondheidsrisico s die aan zijn arbeid zijn verbonden. Het gaat echter niet om een absolute veiligheidsgarantie. De zorgplicht van de werkgever is gebaseerd op wat in redelijkheid van hem verwacht mag worden. Een aantal vereisten spelen een rol bij de zorgplicht van de werkgever. Deze vereisten zijn vastgelegd in artikel 7:658 lid 1 BW. In de volgende paragrafen wordt kort ingegaan op deze vereisten Lokalen, werktuigen en gereedschappen Als eerste vereiste is in artikel 7:658 lid 1 BW te lezen dat de zorgverplichting van de werkgever betrekking heeft op lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid laat verrichten. Het begrip lokalen verdient ruime uitleg. Het gaat namelijk niet alleen om de plaats waar de arbeid wordt verricht (werkplek), maar kan, afhankelijk van de omstandigheden van het geval, 12 ook meer omvatten. Het begrip werkmilieu is om die reden ook beter op zijn plaats. 13 Tot werktuigen en gereedschappen worden in beginsel enkel de werktuigen en gereedschappen die door de werkgever zelf aan de werknemer ter beschikking wordt gesteld gerekend. De door de werknemer zelf meegenomen gereedschappen zullen dus in beginsel niet vallen onder de zorgverplichting van de werkgever. Hierop zijn echter uitzonderingen mogelijk. 14 Indien de werkgever bijvoorbeeld tekort is geschoten in het geven van de nodige instructies of in het 12 HR 16 november 2001, JAR 2001, J. van Drongelen e.a., Individueel arbeidsrecht 2, Zutphen: Uitgeverij Paris 2009, p W.H.A.C.M. Bouwens & R.A.A. Duk, Arbeidsovereenkomstenrecht, Deventer: Kluwer 2008, p.237. De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 10

11 houden van het vereiste toezicht kan de werkgever toch zijn zorgverplichting geschonden hebben 15 (zie hierover ook paragraaf 2.2.3). De zorgverplichting van de werkgever geldt naast de werktuigen en gereedschappen ook ten opzichte van grond- en hulpstoffen, pijpleidingen, bedradingen en dergelijke Maatregelen Als tweede vereiste is in artikel 7:658 lid 1 BW te lezen dat de werkgever maatregelen dient te treffen. Deze maatregelen zijn bedoeld om de veiligheid en gezondheid binnen het bedrijf te bevorderen. Het gaat hierbij vooral om het treffen van technische maatregelen. Daarbij dient gedacht te worden aan de wetgeving welke daarvoor tot stand is gekomen: Arbowet 17, Arbobesluit 18 en de Arboregeling 19. Maar ook de beleidsregels arbeidsomstandighedenwetgeving 20, veiligheidkaarten en normen, arbeidscatalogus, instructies uit de CAO en instructies van de fabrikant van machines. Al deze voorschriften spelen een rol of kunnen een rol spelen bij het invullen bij het treffen van maatregelen door de werkgever. 21 Voorgaande maatregelen zijn vooral gericht op voorkoming van lichamelijk letsel. De Hoge Raad 22 heeft echter bevestigend geantwoord op de vraag of de maatregelen in de zin van artikel 7:658 lid 1 BW ook van toepassing zijn op psychisch letsel. Dit heeft tot gevolg dat de werkgever zijn getroffen maatregelen ook moet richten op voorkoming van psychisch letsel, waar psychosociale arbeidsbelasting (zoals seksuele intimidatie, agressie en geweld, overbelasting en een te zware werkdruk 23 ) ook onder wordt verstaan Aanwijzingen De werkgever moet, op grond van artikel 7:658 lid 1 BW, om aan zijn zorgverplichting te voldoen ook aanwijzingen geven aan de werknemers. Onder het geven van aanwijzingen vallen het geven van voorlichting, instructies en voorschriften aan de werknemers. Daarnaast dient de werkgever toezicht uit te oefenen op de werknemers. 24 Indien hij dit nalaat, kan hij alsnog aansprakelijk gesteld worden voor de geleden schade van de werknemer ten gevolge van een 15 HR 20 januari 2006, JAR 2006, HR 29 april 1983, NJ 1984, 19; HR 10 juni 1983, NJ 1984, 20; Kamerstukken II 1993/94, , nr 5, p Wet van 18 maart 1999, houdende bepalingen ter verbetering van de arbeidsomstandigheden (Arbeidsomstandighedenwet 1998), Stb. 1999, Besluit van 15 januari 1997, houdende regels in het belang van de veiligheid, de gezondheid en het welzijn in verband met de arbeid (Arbeidsomstandighedenbesluit), Stb. 1997, Regeling van 12 maart 1997, houdende bepalingen ter uitvoering van bij en krachtens de Arbeidsomstandighedenwet en enige andere wetten gestelde regels, Stcrt. 1997, Besluit van 27 november 2001 tot vaststelling van beleidsregels op het gebied van de arbeidsomstandighedenwetgeving, Stcrt. 2001, J. van Drongelen e.a., Individueel arbeidsrecht 2, Zutphen: Uitgeverij Paris 2009, p HR 11 maart 2005, JAR 2005, Ktg. Rotterdam 8 april 2003, JAR 2004, P.S. Fluit, De verruiming van de werkgeversaansprakelijkheid voor bedrijfsongevallen en beroepsziekten, SR 2000, p.42. De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 11

12 arbeidsongeval, ook al werkte die werknemer niet volgens de gegeven voorschriften of instructies. 25 Het niet opvolgen door de werknemer van de aanwijzingen kan de werkgever worden aangerekend als hij er niet voor heeft gezorgd dat de aanwijzingen ook daadwerkelijk worden nageleefd. 26 Zelfs wanneer de werkgever kan aantonen dat hij wel daadwerkelijk op de naleving heeft toegezien, dan nog kan de werkgever aansprakelijk zijn als hij bij een herhaling van deze niet-naleving nalaat om maatregelen tegen de betrokken werknemers te nemen. 27 Het toezicht op de naleving van de gegeven aanwijzingen en vervolgens (indien noodzakelijk) het treffen van maatregelen dan wel sancties is om die reden een (zeer) belangrijke factor In de uitoefening van de werkzaamheden Tot slot is er nog het vereiste in de uitoefening van de werkzaamheden. Net zoals in paragraaf het begrip lokalen, werktuigen en gereedschappen ruim opgevat moet worden, moet ook de terminologie in de uitoefening van de werkzaamheden ruim opgevat worden. 28 Dit blijkt onder andere uit een arrest van 15 december waarin de Hoge Raad van oordeel was dat de dakbedekker die door het dak viel, op een plek waar hij geen opdracht voor had gekregen om daar het dak te repareren, werkzaamheden verrichte in de uitoefening van zijn werkzaamheden in de zin van artikel 7:658 lid 1 BW. Volgens de Hoge Raad kan daaraan in deze zaak niet afdoen dat bij het verrichten van de werkzaamheden mogelijkerwijs is afgeweken van de gegeven opdracht, nu in de arbeidsovereenkomst vermeld stond: werkzaamheden verrichten op het terrein van Verto. Van de werknemer mocht dus, nu bij gebreke van een expliciete opdracht, aangenomen worden dat de werkzaamheden die hij verrichte aan het dak tot zijn werkzaamheden behoorden. De Hoge Raad heeft in dit arrest dus geoordeeld dat de schade die de werknemer is overkomen, opgelopen moet zijn in de uitoefening van zijn werkzaamheden die hij uitoefent overeenkomstig zijn arbeidsovereenkomst. Uit dit arrest volgt dat er bij de beantwoording van de vraag wanneer er aan het criterium in de uitoefening van de werkzaamheden is voldaan, eerst gekeken moet worden of het ongeval heeft plaatsgevonden tijdens de werktijd van de werknemer (het gaat dan om een ruime uitleg van het criterium 30 ). Vervolgens zegt de Hoge Raad dat er aan het begrip werkzaamheden (ook) een ruime uitleg gegeven mag worden. De werkzaamheden die de werknemer tijdens werktijd verricht, hoeven hem namelijk niet specifiek te zijn opgedragen J. van Drongelen e.a., Individueel arbeidsrecht 2, Zutphen: Uitgeverij Paris 2009, p HR 2 oktober 1998, NJ 1999, J. van Drongelen e.a., Individueel arbeidsrecht 2, Zutphen: Uitgeverij Paris 2009, p HR 22 januari 1999, NJ 1999, 534 met noot Pas. 29 HR 15 december 2000, JAR 2001, HR 1 juli 1993, NJ 1993, W.D.H. Asser, Aansprakelijkheid in beroep, bedrijf of ambt, Deventer: Kluwer 2003, p.62. De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 12

13 De ruime terminologie in de uitoefening van de werkzaamheden blijkt bijvoorbeeld ook uit een uitspraak van de rechter in een zaak waar een werknemer voor werkzaamheden door zijn werkgever werd uitgezonden naar Thailand en daar vervolgens een bacterie-infectie opliep. 32 Ook hier was de rechter van oordeel dat hij de infectie had opgelopen in de uitoefening van zijn werkzaamheden en dat dus de werkgever op grond van artikel 7:658 BW aansprakelijk gesteld kon worden voor de schade. Een andere situatie waarin uitoefening van de werkzaamheden van belang is, is bij het thuiswerken. Van belang is hier of de werkgever zeggenschap heeft over de werkplek en bevoegdheid heeft om de werknemer aanwijzingen te geven over de manier van uitoefenen van de werkzaamheden (zie paragraaf m.b.t. de aanwijzingen). 33 Het Hof Amsterdam heeft onlangs geoordeeld dat de werkgever ook verantwoordelijk gesteld kan worden voor de veiligheid van de thuiswerkplek van de werknemers. 34 Het Hof is van oordeel dat de wetgeving (zie paragraaf ) specifieke verplichtingen bevatten over de inrichting van de werkplek en dat daaronder ook de thuiswerkplek wordt verstaan. De terminologie in de uitoefening van de werkzaamheden kan ook een rol spelen bij werknemers die onderweg zijn. Over degenen die beroepsmatig onderweg zijn, zoals een vrachtwagenchauffeur, is weinig discussie. 35 Dit ligt echter anders in situaties van woonwerkverkeer en werk-werkverkeer. Echter zijn er ook hier voorbeelden te noemen die onder art 7:658 lid 1 BW vallen en dus onder de zorgplicht van de werkgever Opzet en bewuste roekeloosheid In artikel 7:658 lid 2 BW is aangegeven dat de werkgever aansprakelijk is voor de schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. Dit gecombineerd met hetgeen hiervoor al is gegeven waarbij de nadruk ligt op de zorgverplichting van werkgeverskant op grond van redelijkheid, maakt dat het gaat om een zogenoemde schuldaansprakelijkheid aan werkgeverskant. 37 Op grond van artikel 7:658 lid 2 BW kan de werkgever namelijk aan zijn aansprakelijkheid ontkomen door aan te tonen dat hij aan zijn zorgplicht van lid 1 heeft voldaan (zie paragraaf 2.2.). Maar dat niet alleen. Artikel 7:658 lid 2 BW geeft ook aan dat de werkgever niet aansprakelijk is voor de opgelopen schade als hij kan aantonen dat er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid van de kant van de werknemer. Op het moment dat een werkgever aansprakelijk is voor de door de werknemer opgelopen schade als gevolg van een ongeval in het kader van de uitoefening van zijn werkzaamheden in 32 Ktg. Rotterdam 29 maart 2005, JAR 2005, HR 22 januari 1999, NJ 1999, Gerechtshof Amsterdam 7 september 2006, LJN: AZ S.D. Lindenbergh, Arbeidsongevallen en beroepsziekten, Deventer: Kluwer 2000, p HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253; HR 16 november 2001, JAR 2001, 260; HR 30 november 2007, JAR 2008, 14 (NCM Eurocollect Detachering), 14; Ktg. Delft 8 februari 2001, JAR 2001, P. Weijdema, Personenschade door bedrijfsongevallen: aspecten van de sociale verzekering, Lelystad 1993, p.48. De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 13

14 de zin van artikel 7:658 BW, dan geldt het beginsel: alles of niets. 38 Dit houdt in dat de werkgever alle schade moet vergoeden en dat er geen ruimte is voor de eigen schuld van de werknemer. 39 Hier zijn echter uitzonderingen op mogelijk. Zo heeft de Hoge Raad onlangs 5 jaar geleden in een asbestzaak gebruik gemaakt van proportionele aansprakelijkheid. 40 De werknemer kan volstaan met het vermelden dat er schade is en dat hij die schade heeft opgelopen in het kader van de uitoefening van zijn werkzaamheden. Meer hoeft hij niet aan te tonen. 41 Het is vervolgens aan de werkgever om aan te tonen dat hij aan zijn zorgplicht heeft voldaan of dat er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid van werknemerskant. Opmerking verdient hier echter nog dat de Hoge Raad een restrictieve uitleg heeft gegeven aan opzet of bewuste roekeloosheid en dat daardoor hieraan niet snel voldaan zal worden Artikel 7:611 Burgerlijk Wetboek 1 e type In paragraaf 2.2. is naar voren gekomen dat er een ruim toepassingsbereik gegeven is aan artikel 7:658 BW. Zo wordt het begrip werkplek en in de uitoefening van zijn werkzaamheden ruim opgevat. Er zijn echter ondanks de ruime uitleg toch gevallen waarbij de opgelopen schade wel arbeidsgerelateerd is, maar waarin er toch geen beroep op artikel 7:658 BW gedaan kan worden. Er is dan een onvoldoende nauwe band met de (primaire) werkzaamheden of het ongeval heeft buiten de werkplek en/of het gezagsgebied van de werkgever plaatsgevonden. 43 Voorbeelden hiervan zijn personeelsuitjes en verkeersongevallen. In dit soort gevallen wordt meestal niet voldaan worden aan de vereisten in artikel 7:658 BW, omdat de schade niet opgelopen is tijdens de uitoefening van de werkzaamheden of omdat de werkgever zijn zorgplicht voor de veiligheid van de werkomgeving niet heeft geschonden, omdat hij geen zeggenschap had over de situatie. Indien er sprake is van een dergelijke situatie kan artikel 7:611 (I) BW een uitkomst bieden. Artikel 7:611 BW kan gezien worden als een concretisering van de artikelen 6:2 BW en 6:248 BW (redelijkheid en billijkheid) voor de arbeidsverhouding. Artikel 7:611 BW luidt als volgt: De werkgever en de werknemer zijn verplicht zich als een goed werkgever en een goed werknemer te gedragen. Aan de hand van de open norm van artikel 7:611 BW is een tweede aansprakelijkheidsgrond ontwikkeld. De Hoge Raad 44 heeft namelijk geoordeeld dat er in bovengenoemde gevallen een zorgplicht voor de werkgever aangenomen kan worden. Het gaat hier dan om de ongevallen die 38 HR 9 januari 1987, NJ 1987, C.C. van Dam, Aansprakelijkheidsrecht. Een grensoverschrijdend handboek, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2000, p HR 31 maart 2006, JAR 2006, 100 (Nefalit/Karamus). 41 C.C. van Dam, Aansprakelijkheidsrecht. Een grensoverschrijdend handboek, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2000, p HR 9 november 2001, NJ 2002, 79; HR 20 september 1996, NJ 1997, W. Weterings & E. Mulder, Werkgeversaansprakelijkheid ex art. 7:611 BW. Twee typen zorgplicht en dekking onder de AVBverzekering, NTBR 2009, 49, p HR 18 maart 2005, JAR 2005, 100 (KLM/De Kuijer). De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 14

15 zich bevinden in het schemergebied tussen werk en privé. 45 Er kan dan voor de werkgever de verplichting zijn om zorgen voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers. De werkgever wordt aansprakelijk geacht, omdat de schade is veroorzaakt door een handeling, gebeurtenis of situatie die arbeidsgerelateerd is en waaraan bijzondere risico s op schade zijn verbonden. Van een goed werkgever mag verwacht worden dat hij ter voorkoming van schade de redelijkerwijs van hem te verlangen zorg betracht. 46 De werkgever moet zijn werknemers dus waarschuwen voor de bijzondere risico s en de mogelijke gevolgen. Tevens moet de werkgever de risico s tot een minimum beperken. Naarmate de zeggenschap van de werkgever over de situatie groter wordt, mag van hem meer verwacht worden op het vlak van zorg voor de veiligheid en preventie van schade. 47 Het goed werkgeverschap functioneert op drie manieren. Ten eerste wordt de norm gebruikt om het handelen van de werkgever te beoordelen. De aanwijzingsbevoegdheid die de werkgever heeft en de wijze waarop de werkgever deze gebruik wordt dan namelijk getoetst. Sommige arbeidsrechtelijke onderwerpen zijn niet geregeld in de wet of CAO. Hierin ligt de tweede functie van de norm van het goed werkgeverschap. Met behulp van de norm worden deze onderwerpen namelijk genormeerd. Op deze manier wordt het arbeidsrecht bij de tijd gehouden. 48 Een voorbeeld hiervan is de verzekeringsplicht van de werkgever die voortvloeit uit artikel 7:611 (II) BW (zie hierna paragraaf 2.4. en hoofdstuk 3). Tot slot wordt dit artikel gebruikt bij een wijziging in de verhouding tussen de werkgever en de werknemer. 49 Indien een werkgever bijvoorbeeld in de arbeidsovereenkomst wijzigt, moet gekeken worden of dit wel voldoet aan de eisen van een goed werkgever op grond van artikel 7:611 BW en of hij inderdaad deze wijziging zomaar mag doorvoeren Artikel 7:611 Burgerlijk Wetboek 2 e type In het verlengde van bovenstaande ligt nog een derde mogelijkheid om de werkgever aansprakelijk te stellen, namelijk via de verzekeringsplicht. Op 12 januari heeft de Hoge Raad geoordeeld dat in situaties waarin de werkgever niet effectief maatregelen kan treffen of aanwijzingen kan geven met het oog op de veiligheid, en niet of nauwelijks invloed kan uitoefenen op de risico s en preventie van schade, de schade die de werknemer heeft opgelopen verhaald kan worden via de aansprakelijkheid van de werkgever op grond van artikel 7:611 (II) BW. Deze grond van aansprakelijkheid is gelegen in de verplichting van de werkgever om een behoorlijke verzekering af te sluiten voor zijn werknemers. 45 HR 17 april 2009, JAR 2009, 128 (Rollerskatedansles). 46 HR 17 april 2009, JAR 2009, 128 (Rollerskatedansles). 47 W. Weterings & E. Mulder, Werkgeversaansprakelijkheid ex art. 7:611 BW. Twee typen zorgplicht en dekking onder de AVBverzekering, NTBR 2009, 49, p G.J.J. Heerma van Voss, Goed werkgeverschap als bron van vernieuwing van het arbeidsrecht, Deventer: Kluwer 1999, p G.J.J. Heerma van Voss, Goed werkgeverschap als bron van vernieuwing van het arbeidsrecht, Deventer: Kluwer 1999, p HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253 (Vonk/Van der Hoeven). De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 15

16 De werkgever heeft zijn zorgplicht voor de veiligheid van de werknemer niet geschonden (waar het bij artikel 7:658 BW en hiervoor bij het eerste type van artikel 7:611 BW wel om gaat). Het is in deze situaties, bijvoorbeeld bij verkeersongevallen, namelijk voor de werkgever niet mogelijk geweest om de schade te voorkomen (er was geen invloed mogelijk op de werknemer) en de werkgever heeft afdoende gedaan om de mogelijke risico s tot een minimum te beperken. Toch kan hij dan aansprakelijk gesteld worden omdat van een goed werkgever verwacht mag worden dat hij er voor zorgt dat als arbeidgerelateerde risico s zich verwezenlijken er een adequate verzekering is afgesloten welke de financiële gevolgen van zo n ongeval dekt. Deze verzekering hoeft niet door de werkgever afgesloten te zijn. Het is ook mogelijk dat de werkgever de werknemer de financiële middelen ter beschikking stelt en dat de werknemer vervolgens zelf een behoorlijke verzekering moet afsluiten (zie paragraaf 5.2.). 51 Indien de werkgever is tekortgeschoten in zijn verplichting te zorgen voor een behoorlijke verzekering, dan is hij jegens de werknemer aansprakelijk voor zover deze hierdoor schade heeft geleden. Dit vloeit voort uit onder andere de 1 februari-arresten (zie paragraaf ). 52 In deze arresten heeft de Hoge Raad een uitleg gegeven aan artikel 7:611 (II) BW en de daaruit voortvloeiende verzekeringsplicht van de werkgever. De Hoge Raad heeft in beide zaken als volgt geoordeeld: De aan het gemotoriseerde verkeer verbonden, door velen met grote regelmaat gelopen, risico s van ongevallen hebben mettertijd geleid tot een goede verzekerbaarheid van deze risico s tegen betaalbare premies. In het licht hiervan moet, in het verlengde van hetgeen is overwogen in de arresten van en , worden geoordeeld dat de werkgever uit hoofde van zijn verplichting zich als een goed werkgever te gedragen, gehouden is zorg te dragen voor een behoorlijke verzekering van werknemers wier werkzaamheden ertoe kunnen leiden dat zij als bestuurder van een motorvoertuig betrokken raken bij een verkeersongeval. De omvang van de verzekeringsverplichting moet van geval tot geval vastgesteld worden 55. De omvang is echter wel beperkt. Artikel 7:658 lid 2 BW lijkt namelijk ook van toepassing te zijn op artikel 7:611 BW. 56 De schade die het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid moet niet meegerekend worden bij de omvang van de verzekeringsverplichting. 57 In hoofdstuk 3 wordt op deze vorm van aansprakelijkheid dieper ingegaan. 51 HR 12 december 2008, LJN: BD3129 (Maatzorg/De Werven). 52 HR 1 februari 2008, NJ 2009, 330 (Maasman/Akzo); HR 1 februari 2008, NJ 2009, 331 (Kooiker/Taxicentrale). 53 HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253 (Vonk/Van der Hoeven). 54 HR 9 augustus 2002, JAR 2002, 205 (De Bont/Oudenallen). 55 HR 1 februari 2008, NJ 2009, 331 (Kooiker/Taxicentrale). 56 HR 1 februari 2008, NJ 2009, 331 (Kooiker/Taxicentrale). 57 Weterings & E. Mulder, Werkgeversaansprakelijkheid ex art. 7:611 BW. Twee typen zorgplicht en dekking onder de AVBverzekering, NTBR 2009, 49, p.364. De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 16

17 2.5. Artikel 7:658 BW versus artikel 7:611 BW Na de bespreking van de artikelen 7:658 BW en 7:611 BW komen er diverse verschillen tussen de artikelen naar voren. Deze worden in de volgende paragraaf op een rijtje gezet. Tevens kan er na de bespreking van beide artikelen ingegaan worden op de verhouding tussen de artikelen. Dit gebeurt in de paragraaf Verschillen In deze paragraaf worden de verschillen weergegeven tussen artikel 7:658 BW en artikel 7:611 (I) BW, waar het gaat om een tekortkoming van de werkgever in de zorg voor de veiligheid van de werknemer. Artikel 7:611 (II) BW is vooral gericht op de verzekeringsplicht van de werkgever. - Artikel 7:658 BW en 7:611 (I) behelzen een schuldaansprakelijkheid. Artikel 7:611 (II) BW daarentegen behelst een risicoaansprakelijkheid. 58 Bij risicoaansprakelijkheid speelt schuld of verwijtbaarheid (in dit geval van de werkgever) geen rol. In beginsel kan de werknemer op beide artikelen een beroep doen. - Artikel 7:658 BW ziet op klassieke arbeidsongevallen. 59 Het gaat hierbij dan vooral om ongevallen tijdens de werktijd op de werkvloer. De arbeidsongevallen waarop artikel 7:611 BW ziet, zijn wel arbeidsgerelateerd, maar zijn niet als klassiek te kwalificeren. Het gaat daar namelijk vooral om bijvoorbeeld ongevallen tijdens evenementen (zoals personeelsuitjes) en verkeersongevallen. - Bij artikel 7:658 BW is voldoende dat de werknemer heeft aangetoond dat er schade is geleden in de uitoefening van de werkzaamheden (zie paragraaf ). Bij artikel 7:611 BW ligt dit anders. Daar is het namelijk aan de werknemer om te bewijzen dat de werkgever in zijn zorgplicht tekort is geschoten jegens hem. - Bij artikel 7:658 BW is er een beperkte rol weggelegd voor eigen schuld in de zin van opzet of bewuste roekeloosheid aan de kant van de werknemer. In artikel 7:611 BW is echter de eigen schuldregeling van artikel 6:101 BW van toepassing. - In artikel 7:658 BW geldt de zogenoemde alles of niets regeling (zie paragraaf ). Bij artikel 7:611 BW wordt niet alle schade meegenomen. De mogelijke eigen schuld van de werknemer in de zin van artikel 6:101 BW wordt namelijk in mindering gebracht. 60 Het is dan ook mogelijk dat de werknemer gedeeltelijk met zijn schade blijft zitten. Als naar de verschillen gekeken wordt, kan geconcludeerd worden dat artikel 7:658 BW gunstiger is voor de werknemer dan artikel 7:611 BW. 58 W.D.H. Asser, Aansprakelijkheid in beroep, bedrijf of ambt, Deventer: Kluwer 2003, p T. van Nieuwstadt, Werkgeversaansprakelijkheid op grond van art. 7:6558 BW en 7:611 BW: twee keer schieten altijd raak?, Arbeidsrecht 2005, HR 17 april 2009, JAR 2009, 128 (Rollerskatedansles). De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 17

18 Verhouding In het arrest van 17 november heeft de Hoge Raad zich voor het eerst uitgelaten over de verhouding tussen artikel 7:658 BW en 7:611 (I) BW. In dit arrest overweegt de Hoge Raad het volgende: Wanneer de werkgever niet is tekortgeschoten in de nakoming van de in art 1638x lid 1 genoemde verplichtingen en hij ook overigens niet is tekortgeschoten in de nakoming van zijn verplichtingen, is er geen plaats voor een op gebruik en billijkheid dan wel op goed werkgeverschap in het algemeen rustende verplichting om aan een werknemer die als gevolg van een hem in de uitoefening van zijn dienstbetrekking overkomen ongeval schade lijdt, een schadevergoeding of tegemoetkoming te betalen. Zulk een verplichting is met name onaanvaardbaar omdat daardoor, in strijd met de strekking van art 1638x, op de werkgever een aansprakelijkheid zou worden gelegd zonder dat er sprake is van een tekortkoming aan zijn kant. Artikel 7:658 BW behelst, zoals hiervoor is aangegeven, een zorgplicht voor de veiligheid en gezondheid van de werknemer. Hoewel de zorgplicht streng is en de bewijslast (ten aanzien van de nakoming van de zorgplicht en opzet en bewuste roekeloosheid) op de werkgever rust, gaat het bij artikel 7:658 BW toch om een aansprakelijkheid wegens tekortschieten waardoor een ongeval (of beroepsziekte) is veroorzaakt. 62 Indien de werkgever niet op grond van artikel 7:658 BW aansprakelijk gesteld kan worden, kan artikel 7:611 BW een aanvullende werking hebben. Artikel 7:611 (I) BW fungeert niet als vangnet in de gevallen waar artikel 7:658 BW niet kan worden toegepast. 63 Een werknemer die schade heeft geleden ten gevolge van een ongeval op het werk (binnen het toepassingsbereik van artikel 7:658 BW), maar waarbij de werkgever geen zorgplicht heeft geschonden, kan niet alsnog zijn schade vergoed krijgen via artikel 7:611 (I) BW. Artikel 7:611 (II) BW kan echter wel als vangnet fungeren als het ongeval arbeidsgerelateerd is, maar plaats heeft gevonden buiten de werkplek (buiten het toepassingsbereik van artikel 7:658 BW). 61 HR 17 november 1989, NJ 1990, 572 (De Kok/Jansen s Schoonmaakbedrijf). 62 S.D. Lindenbergh, Schending van een verzekeringsplicht als grond voor aansprakelijkheid, AA 2008, p HR 17 november 1989, NJ 1990, 572 (De Kok/Jansen s Schoonmaakbedrijven). De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 18

19 Hoofdstuk 3: De behoorlijke verzekering 3.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt er ingegaan op de plicht van de werkgever om een behoorlijke verzekering af te sluiten voor zijn werknemers. Deze verzekeringsplicht vloeit voort uit artikel 7:611 (II) BW. Allereerst worden in paragraaf 3.2. diverse uitspraken van de Hoge Raad besproken waardoor een beeld ontstaat over hoe de verzekeringsplicht tot stand gekomen/ontwikkeld is. Hierna wordt ingegaan op de gevallen waarvoor de verzekeringsplicht geldt. Deze reikwijdte en uitbreiding van de verzekeringsplicht wordt behandeld in paragraaf 3.3. Omdat het de vraag blijft wat er precies onder een behoorlijke verzekering verstaan moet worden, worden de aanwijzingen die de Hoge Raad hiervoor geeft weergegeven in paragraaf De totstandkoming/ontwikkeling van de verzekeringsplicht In drie arresten 64 heeft de Hoge Raad de aansprakelijkheidsvorm van artikel 7:611 BW aanvaard en vorm gegeven. 65 Deze drie arresten worden besproken in de paragrafen, en In de paragraaf wordt vervolgens ingegaan op de februari-arresten. 66 In deze twee arresten heeft de Hoge Raad de verzekeringsplicht voor de werkgever uitgesproken (artikel 7:611 (II) BW). Deze verzekeringsplicht hield in dat de werkgever verplicht is om voor zijn werknemers, die gemotoriseerd deelnemen aan het verkeer, een behoorlijke verzekering af te sluiten. In het arrest Maatzorg/De Werven 67 heeft de Hoge Raad deze verzekeringsplicht nog verder uitgebreid. Dit arrest wordt besproken in de paragraaf Bruinsma/Schuitmaker 68 De oorsprong van de latere ontwikkelingen van de verzekeringsplicht is gelegen in het arrest Bruinsma/Schuitmaker. 69 In dit arrest ging het om werknemer Schuitmaker die in dienst was van Bruinsma. Tijdens zijn werkzaamheden moest hij in opdracht van zijn werkgever een pakketje bezorgen. Schuitmaker gebruikte hiervoor zijn eigen auto. Onderweg ontstond er door de schuld van Schuitmaker een aanrijding. De auto van Schuitmaker werd total loss verklaard. Schuitmaker vorderde de schade aan zijn auto bij zijn werkgever Bruinsma. Een strikte toepassing van de regel dat de werkgever niet verplicht is om de schade van zijn werknemer te vergoeden, omdat hij niet in zijn zorgplicht is tekort geschoten, zou in deze casus tot een onaanvaardbaar gevolg leiden. Als Schuitmaker namelijk niet gebruik had gemaakt van zijn eigen auto, maar van een auto van zijn werkgever, dan was de schade ingevolge artikel 7:661 BW (aansprakelijkheid en draagplicht t.o.v. werkgever) voor rekening van de werkgever 64 HR 16 oktober 1992, NJ 1993, 264 (Bruinsma/Schuitmaker); HR 12 januari 2001, NJ 2001, 235 (Vonk/Van der Hoeve); HR 9 augustus 2002, NJ 2004, 325 (De Bont/Oudenallen). 65 W.A. Zondag, Aansprakelijkheid van de werkgever voor ongelukken in het woon-werkverkeer, O&F 2002, nr 54, p HR 1 februari 2008, NJ 2009, 330 (Maasman/Akzo); HR 1 februari 2008, NJ 2009, 331 (Kooiker/Taxicentrale). 67 HR 12 december 2008, LJN: BD3129 (Maatzorg/De Werven). 68 HR 16 oktober 1992, NJ 1993, 264 (Bruinsma/Schuitmaker). 69 W.H. van Boom, Wie verre reizen maakt, kan veel verhalen, in: T. Hartlief en S.D. Lindenbergh, Tien pennenstreken over personenschade, Den Haag: Sdu 2009, p.27. De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 19

20 gebleven. De omstandigheid dat Schuitmaker (toevallig) gebruik heeft gemaakt van zijn eigen auto, in plaats van de auto van zijn werkgever, mag niet tot een zo groot verschil in uitkomst leiden. 70 De Hoge Raad oordeelt aan de hand van het stelsel van het arbeidsrecht (in het bijzonder artikel 6:170 BW en artikel 7:661 BW) en stelt Bruinsma aansprakelijk voor de schade van de auto van Schuitmaker. De Hoge Raad overweegt: Met dit stelsel strookt en in verband daarmee vloeit uit de aard van de arbeidsovereenkomst en uit de eisen van redelijkheid en billijkheid, bedoeld in artikel 6:248 lid 1 BW, voort dat de werkgever niet alleen in geval de auto ten tijde van het ongeval aan hemzelf of een derde, maar ook in geval de auto aan de werknemer toebehoorde, in beginsel de daaraan ontstane schade heeft te dragen, behoudens het geval dat deze is ontstaan door opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Daaraan doet niet af dat de werknemer met betrekking tot schaden door ongevallen met zijn eigen auto, ter zake waarvan de werkgever in beginsel geen zorgplicht heeft, geen aanspraken zal kunnen gronden op art 7A:1638x. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat de werkgever, ondanks het feit dat hij niet is tekort gekomen in zijn zorgplicht, toch aansprakelijk gesteld kan worden. Volgens de Hoge Raad brengt namelijk de aanvullende werking van redelijkheid en billijkheid met zich dat de werkgever de schade van de werknemer die hij lijdt in de uitoefening van de werkzaamheden, moet vergoeden. 71 De Hoge Raad merkt echter nog wel op dat uit een beding in de arbeidsovereenkomst een andere uitkomst kan voortvloeien. Indien de werkgever de werknemer bijvoorbeeld een vergoeding betaalt voor het gebruik van een eigen auto, dan kan hieronder verstaan worden dat de vergoeding ook bedoeld is om een all-risk-verzekering af te sluiten. 72 In onderhavige zaak heeft de Hoge Raad geoordeeld dat hiervan geen sprake was Vonk/Van der Hoeven 73 en De Bont/Oudenallen 74 In het bovenstaande arrest Bruinsma/Schuitmaker wees de Hoge Raad schadevergoeding toe voor de geleden zaaksschade. In de arresten Vonk/Van der Hoeven en De Bont/Oudenallen gaat de Hoge Raad nog een stapje verder. In deze arresten oordeelt de Hoge Raad dat de werknemer ook recht kan hebben op vergoeding van de personenschade. Hierdoor blijft het recht op schadevergoeding dus niet beperkt tot zaaksschade. In het arrest Vonk/Van der Hoeven ging het om de werknemer Van der Hoeven die werkzaamheden verrichte voor zijn werkgever Vonk, gevestigd te Didam. Van der Hoeven moest 70 N. Frenk, Hoe ver reikt de hand van de werkgever? Inleidende opmerkingen over de aansprakelijkheid van de werkgever voor buiten het bereik van art. 7:658 BW vallende arbeidsgerelateerde ongevallen, AV&S 2009, W.H. van Boom, Wie verre reizen maakt, kan veel verhalen, in: T. Hartlief en S.D. Lindenbergh, Tien pennenstreken over personenschade, Den Haag: SDU 2009, p W.A. Zondag, Aansprakelijkheid van de werkgever voor ongelukken in het woon-werkverkeer, O&F 2002, nr 54, p HR 12 januari 2001, NJ 2001, 235 (Vonk/Van der Hoeve). 74 HR 9 augustus 2002, NJ 2004, 325 (De Bont/Oudenallen). De behoorlijke verzekering van de werkgeversaansprakelijkheid. 20