De werkgeveraansprakelijkheid ex artikel 7:611 BW

Transcriptie

1 De werkgeveraansprakelijkheid ex artikel 7:611 BW Demi Al Studentnummer: Scriptiebegeleider: de heer A.V.T. de Bie Nieuwe Zijds Burgwal 34C 1141 TE Monnickendam t demi.al@hotmail.com

2 VOORWOORD Voor u ligt mijn scriptie. Deze scriptie is geschreven in het kader van mijn afstuderen aan de opleiding Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Amsterdam. Met plezier heb ik deze scriptie geschreven over de werkgeversaansprakelijkheid. Een onderwerp waar ik mee in aanraking ben gekomen tijdens het vak Arbeidsrecht Individueel. In dit voorwoord wil ik graag mijn scriptiebegeleider, de heer A.V.T. de Bie, bedanken voor de professionele begeleiding bij het schrijven van deze scriptie. Daarnaast wil ik graag mijn vrienden en familie bedanken voor de steun en toeverlaat tijdens mijn studie. 2

3 INHOUDSOPGAVE Verklarende woordenlijst blz. 4 Hoofdstuk 1 Inleiding blz Onderwerp en probleemstelling blz Centrale vraagstelling, deelvragen en opbouw blz Methodologische verantwoording blz. 6 Hoofdstuk 2 Artikelen 7:658 en 7:611 BW blz Artikel 7:658 BW blz Schade in de uitoefening van werkzaamheden blz De zorgplicht blz Opzet of bewuste roekeloosheid blz Verschillen artikel 7:658 BW en artikel 7:611 BW blz Conclusie blz.13 Hoofdstuk 3 Werkgeversaansprakelijkheid voor verkeersongevallen blz Verkeersongevallen blz Arresten Bruinsma/Schuitmaker en Vonk/Van der Hoeven blz 'Gewoon' en 'bijzonder' woon-werkverkeer blz Verzekeringsplicht blz Arresten Maasman/Akzo en Kooiker/Taxicentrale Nijverdal blz Het arrest Maatzorg/Van der Graaf blz Conclusie blz.20 Werkgeversaansprakelijkheid voor overige ongevallen blz Bedrijfsuitjes blz Lagere rechtspraak blz Het rollerskate arrest blz Recente rechtspraak blz Dienstreizen blz Gijzeling Jemen & Thaise Bacterie Infectie blz Arrest KLM/De Kuijer blz Stewardess op Cuba blz Mishandeling van de werknemer blz Arrest Stichting Reclassering/S blz Mishandeling beveiligingsbeambte blz Verzekeringsplicht blz Conclusie blz.31 Conclusie blz Conclusie blz.33 Literatuur- en jurisprudentie lijst blz.38 3

4 VERKLARENDE WOORDENLIJST AA AV&S Bb BW JAR L&S NbBW NTBR Rv TAP TVP VR Ars Aequi Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade Bedrijfsjuridische berichten Burgerlijk Wetboek Jurisprudentie Arbeidsrecht Letsel & Schade Nieuwsbrief BW Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Tijdschrift Arbeidsrechtpraktijk Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade Verkeersrecht 4

5 1. INLEIDING In dit hoofdstuk zal in paragraaf 1.1 het onderwerp en de probleemstelling worden gegeven. In paragraaf 1.2 vindt u de centrale vraagstelling, de deelvragen en de opbouw. Paragraaf 1.3 geeft tot slot een methodologische verantwoording voor het onderzoek. 1.1 Onderwerp en probleemstelling In 2010 hebben in Nederland naar schatting werknemers een arbeidsongeval mee gemaakt met daarbij als gevolg letsel en verzuim. 1 Hierbij moet gedacht worden aan een glazenwasser die op vijf meter hoogte van zijn ladder af valt, een sloper die te maken krijgt met vallende voorwerpen of een bankmedewerker die een overval op zijn werk meemaakt en daaraan psychisch letsel overhoudt. De werknemers hebben dan te maken met schade die zij hebben opgelopen in de uitoefening van hun werkzaamheden. Op grond van artikel 7:658 lid 2 BW is de werkgever aansprakelijk voor alle schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt. De werkgever kan hiertegen een aantal verweren voeren. Ten eerste kan de werkgever aantonen dat hij de zogenaamde zorgplicht van lid 1 is nagekomen. Op grond van artikel 7:658 lid 1 BW is de werkgever verplicht de lokalen, werktuigen, en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Volgens de uitspraak van de Hoge Raad in arrest Maatzorg/Van der Graaf moet niet snel worden aangenomen dat de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan. 2 Daarnaast kan de werkgever gevrijwaard worden van de aansprakelijkheid indien de schade van de werknemer in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Tot slot kan de werkgever aantonen dat de schade ook zou zijn ontstaan indien de zorgplicht was nageleefd. De bewijslast van bovenstaande verweren rusten op grond van artikel 7:658 lid 2 BW op de werkgever. Echter zijn er ook ongevallen denkbaar die niet in strikte zin in de uitoefening van de werkzaamheden ontstaan en dus niet vallen onder artikel 7:658 lid 2 BW, maar die daar wel verband mee houden. Hierbij kan worden gedacht aan een ongeval tijdens een bedrijfsuitje, een ongeval tijdens een dienstreis of een ongeval in privé situatie die verband houdt met de werkzaamheden, zoals bedreiging/mishandeling door een cliënt buiten de werktijden. De vraag is dan of de werkgever alsnog aansprakelijk kan worden gehouden voor de schade die uit deze ongevallen voortvloeit. De werknemer kan de werkgever dan eventueel aansprakelijk stellen op grond van artikel 7:611 BW. Artikel 7:611 BW geeft aan dat de werkgever en de werknemer verplicht zijn om zich als een goed werkgever en een goed werknemer te gedragen. 1 Monitor Arbeidsongevallen, 'Een op de drie werknemers verzuimt na een arbeidsongeval langer dan een maand', TNO, HR 12 december 2009, NJ 2009/332 (Maatzorg/Van der Graaf). 5

6 Uit het arrest van de Hoge Raad Kok/Jansen's 3 blijkt dat indien de werkgever niet tekort is geschoten in zijn zorgplicht voor een ongeval dat valt onder het toepassingsbereik van artikel 7:658 BW, en er dus geen plaats is voor aansprakelijkheid op grond van artikel 7:658 BW, er ook geen plaats is voor aansprakelijkheid op grond van artikel 7:611 BW. Nu er geen rechte lijn valt te trekken wanneer een ongeval onder artikel 7:658 BW valt en wanneer een ongeval onder artikel 7:611 BW valt zal ik in deze scriptie dan ook een onderzoek doen naar wanneer een ongeval niet onder artikel 7:658 BW valt en wanneer de werkgever aansprakelijk is op grond van artikel 7:611 BW. 1.2 Centrale vraagstelling, deelvragen en opbouw De vraag die ik in deze scriptie wil beantwoorden is: in hoeverre is de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:611 BW voor verkeersongevallen, ongevallen tijdens dienstreizen en bedrijfsuitjes en werkgerelateerde ongevallen buiten uitoefening van de werkzaamheden maar met een verband met de arbeidsovereenkomst? Deze vraag zal ik aan de hand van de volgende deelvragen beantwoorden. De deelvragen zullen opeenvolgend in deze scriptie worden besproken. 1. Wat is de reikwijdte van artikel 7:658 BW en welke ongevallen vallen buiten de reikwijdte dit artikel? 2. Wanneer is de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:611 BW voor verkeersongevallen die verband houden met de werkzaamheden? 3. Wanneer is de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:611 BW voor ongevallen die zich hebben voorgedaan tijdens een bedrijfsuitje? 4. Wanneer is de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:611 BW voor ongevallen die zich hebben voorgedaan tijdens een dienstreis? 5. Wanneer is de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:611 BW voor de overige werkgerelateerde ongevallen? Deelvraag 1 zal worden behandeld in hoofdstuk 2. Deelvraag twee zal worden behandeld in hoofdstuk 3. Deelvragen 3, 4 en 5 zullen worden behandeld in hoofdstuk 4. Tot slot zal in hoofdstuk 5 een conclusie worden weergeven. 1.3 Methodologische verantwoording In deze scriptie zal ik gebruik maken van een descriptief onderzoek. Ik zal een zo compleet mogelijk beeld schetsen van de aansprakelijkheid van de werkgever op grond van artikel 7:611 BW. Daarbij zal ik tevens gebruik maken van een literatuur- en jurisprudentieonderzoek. De arresten van de Hoge Raad, alsook van de lagere rechtspraak, zal ik in deze scriptie behandelen. 3 HR 17 november 1989, NJ 1990/572 (Kok/Jansen's). 6

7 2. ARTIKELEN 7:658 EN 7:611 BW De aansprakelijkheid van de werkgever voor schade die de werknemer lijdt en die verband houdt met zijn werkzaamheden kan gebaseerd worden op twee artikelen, namelijk artikel 7:658 BW en 7:611 BW. In dit hoofdstuk zal in paragraaf 2.1 het wettelijke kader van artikel 7:658 BW worden onderzocht. In paragraaf 2.2 de verschillen tussen de artikelen 7:658 BW en 7:611 BW worden behandeld. Tot slot zal er in paragraaf 2.3 een conclusie worden gegeven. 2.1Artikel 7:658 BW De tekst van artikel 7:658 BW luidt, voor zover van belang, als volgt: Lid 1 Lid 2 De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. De werkgever is jegens de werknemer aansprakelijk voor de schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt, tenzij hij aantoont dat hij de in lid 1 genoemde verplichtingen is nagekomen of dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Uit het bovenstaande artikel blijkt dat de werknemer de schade en het causaal verband van de schade met zijn werkzaamheden dient te bewijzen. Indien de werknemer hierin slaagt, is de werkgever in beginsel aansprakelijk voor alle schade die de werknemer lijdt. De werkgever kan ontkomen aan zijn aansprakelijkheid indien hij aantoont dat hij zijn zorgplicht niet heeft geschonden. Ook kan de werkgever worden gevrijwaard van zijn aansprakelijkheid indien hij kan bewijzen dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. Tot slot kan de werkgever aan zijn aansprakelijk ontkomen indien hij kan aantonen dat de schade ook zou zijn ontstaan indien de zorgplicht was nageleefd. 4 Volgens de hoofdregel van artikel 150 Rv zou de werknemer in beginsel moeten bewijzen dat hij schade heeft geleden in de uitoefening van zijn werkzaamheden, dat de werkgever zijn zorgplicht heeft geschonden en dat er causaal verband bestaat tussen de schade die de werknemer heeft geleden en de schending van de zorgplicht van de werkgever. Echter heeft de wetgever in het tweede lid besloten dat de bewijslast van bovenstaande verweren van de werkgever rust op de werkgever. Volgens de Hoge Raad moet de werkgeversaansprakelijkheid niet gezien worden als een risicoaansprakelijkheid. 5 In de volgende paragrafen zullen de vereisten van artikel 7:658 BW worden besproken. 4 Van der Grinten, Arbeidsovereenkomstenrecht, Deventer: Kluwer 2011, p A.E. Krispijn en P. Oskam, 'Werkgeversaansprakelijkheid; brengt de recente rechtspraak ons een stap verder?', TVP 2008, 3, p

8 2.1.1 Schade in uitoefening van de werkzaamheden Uit het tweede lid van artikel 7:658 BW blijkt dat de werkgever aansprakelijk is voor de schade die de werknemer lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Het woord 'in' geeft aan dat er causaal verband dient te zijn tussen de schade en de uitoefening van de werkzaamheden. De Hoge Raad heeft in de zaak Van Uitert/Jalas 6 overwogen dat het enkele feit dat de werkgever geen opdracht geeft aan zijn werknemers er niet aan afdoet dat er gesproken kan worden van 'in de uitoefening van de werkzaamheden'. De gestelde schade van de werknemer moet het gevolg zijn van een ongeval dat de werknemer is overkomen terwijl hij werkzaamheden aan het verrichten was krachtens zijn arbeidsovereenkomst. Het begrip 'in de uitoefening van de werkzaamheden' dient volgens de Hoge Raad dan ook ruim te worden uitgelegd. In de zaak kwam werknemer ten val tijdens het verrichten van werkzaamheden op een dak, waartoe de werkgever geen opdracht had gegeven. De Hoge Raad heeft in deze zaak het causaal verband aangenomen. Hieruit volgt dat om te bezien of er sprake is van schade geleden in de uitoefening van de werkzaamheden, er gekeken moet worden of het ongeval heeft plaatsgevonden tijdens werktijd. In het arrest Power/Ardross 7 komt het criterium in de uitoefening van de werkzaamheden tevens aan de orde. In deze zaak heeft de werknemer zich na afloop van zijn werkzaamheden te voet begeven van zijn werkplek op het bouwterrein naar de keet. Onderweg kwam de werknemer langs een gedeelte van het bouwterrein waar nog personeel van een ander bedrijf aan het werken was. Op dat moment viel er een metalen schijf naar beneden die de werknemer raakte. De werknemer heeft toen voor de door hem geleden schade zijn werkgever aangesproken. De Hoge Raad heeft in deze zaak overwogen dat de zorgplicht van de werkgever zich in beginsel uitstrekt op het gehele bouwterrein, ook indien daar tevens door derden werkzaamheden worden verricht. Het ongeval speelde zich hier af buiten de werktijd van de werknemer, en toch was de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 7:658 BW. Volgens Loonstra was er toch sprake van 'in de uitoefening van de werkzaamheden' nu de werknemer de schade heeft geleden als gevolg van een ongeval dat rechtstreeks verband houdt met de uitoefening van zijn werkzaamheden 8. In sommige gevallen dient de werkgever eerst aan te tonen dat hij heeft voldaan aan zijn zorgplicht, alvorens de werknemer het causaal verband van de geleden schade in de uitoefening van zijn werkzaamheden dient aan te tonen. Indien de werkgever zijn zorgplicht geschonden heeft, wordt daarmee het causaal verband aangenomen. In het arrest Unilever/Dikmans 9 stelde de werknemer chronische gezondheidsklachten te hebben door jarenlange blootstelling aan voor de gezondheid gevaarlijke chemicaliën zoals nikkelzout en oplosmiddelen. De exacte oorzaak van het ontstaan van zijn gezondheidsklachten was niet duidelijk. De Hoge Raad formuleerde de volgende omkeringsregel: Wanneer een werknemer bij zijn werk is blootgesteld aan voor de gezondheid gevaarlijke stoffen, moet het door de werknemer te bewijzen oorzakelijk verband aangenomen worden indien de werkgever heeft nagelaten de maatregelen te treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. In het later gewezen arrest Weststrate/De 6 HR 15 december 2000, NJ 2001/109 (Van Uitert/Jalas). 7 HR 1 juli 1993, NJ 1993/687 (Power/Ardross). 8 C.J. loonstra, De (spannings)relatie tussen art. 7:658 en art. 7:611 BW, Aansprakelijkheid in beroep, bedrijf of ambt, Deventer: Kluwer 2003, p HR 17 november 2000, NJ 2001/596 (Unilever/Dikmans). 8

9 Schelde 10 heeft de Hoge Raad aangegeven dat de werknemer zonder meer moet aantonen dat hij is blootgesteld aan gevaarlijke stoffen tijdens zijn werkzaamheden. Het ging hier om een werknemer die overleed aan mesothelioom, een vorm van kanker ontstaan door blootstelling aan asbest. De nabestaanden van de werknemer konden echter niet aantonen dat de werknemer tijdens zijn werkzaamheden blootgesteld was aan asbest. De Hoge Raad oordeelde dat de werkgever niet aansprakelijk is, indien slechts de mogelijkheid bestaat dat de schade in de uitoefening van de werkzaamheden is ontstaan. Tot slot heeft de Hoge Raad de omkeringsregel nader uitgewerkt in het arrest Havermans/Luyckx 11. In dit arrest werkte de werknemer jarenlang in een chocoladefabriek. Enkele jaren later kreeg de werknemer de zogenaamde schildersziekte en achtte hij de werkgever hiervoor aansprakelijk, omdat hij volgens hem tijdens zijn werkzaamheden is blootgesteld aan neurotoxische stoffen. De Hoge Raad oordeelde in dit arrest dat voordat er wordt toegekomen aan het rechterlijk vermoeden zoals aangegeven in het arrest Unilever/Dikmans de werknemer dient te stellen en zo nodig dient te bewijzen dat hij in de uitoefening van zijn werkzaamheden blootgesteld is aan een voor de gezondheid schadelijke stof. De werknemer dient aannemelijk te maken dat zijn ziekte kan zijn veroorzaakt door de blootstelling aan de schadelijke stof. Het enkele feit dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden blootgesteld is aan een voor de gezondheid gevaarlijke stof, rechtvaardigt niet de toepassing van de omkeringsregel De zorgplicht De werknemer heeft een afhankelijke en ongelijke positie ten opzichte van de werkgever, nu de werkgever vaak de beslissende invloed heeft op de arbeidsomstandigheden. 13 De werknemer komt dan ook een zekere bescherming toe. Artikel 7:658 lid 1 BW omschrijft de zorgplicht van de werkgever voor de veiligheid van zijn werknemers. De zorgplicht van de werkgever houdt nauw verband met zijn zeggenschap en instructiebevoegdheid over de werkplek. 14 De zorgplicht wordt ingevuld door middel van ongeschreven en geschreven normen. De ongeschreven normen worden ingevuld door de kelderluikarrestcriteria en bestaan uit: 15 - Kenbaarheid van het gevaar voor de werknemer 16 : de zorgplicht van de werkgever strekt zich niet alleen uit over de gevaren die de werknemer kent of behoort te kennen, maar ook in sommige gevallen op de gevaren die de werkgever geheel niet kon kennen. Dit volgt uit het arrest Cijsouw I, 17 waarin de Hoge Raad overwoog dat de werkgever tevens aansprakelijk kan zijn voor de schade van de werknemer van een onbekend gevaar wanneer de werkgever heeft nagelaten veiligheidsmaatregelen te nemen ten 10 HR 26 januari 2001, NJ 2001/597 (Weststrate/De Schelde). 11 HR 23 juni 2006, NJ 2006/354 (Havermans/Luyckx). 12 A.E. Krispijn en P. Oskam, 'Werkgeversaansprakelijkheid; brengt de recente rechtspraak ons een stap verder?', TVP 2008, 3, p S.D. Lindenbergh, Arbeidsongevallen en beroepsziekten, Deventer: Kluwer 2009, p HR 22 januari 1999, NJ1999/534 (Stichting Reclassering Nederland/S). 15 HR 5 november 1965, NJ 1996/136 (Kelderluik-arrest), C.J. Loonstra & W.A. Zondag, Sdu Commentaar Arbeidsrecht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2009, p , HR 11 november 2005, LJN AU3313 (Bayar/Wijnen) 16 C.J. Loonstra & W.A. Zondag, Sdu Commentaar Arbeidsrecht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2009, p HR 25 juni 1993, NJ 1993/686 (Cijsouw I). 9

10 aanzien van gevaren die hij wel kende en dat door dit nalaten de verwezenlijking van een onbekend risico is vergroot. Voor de gevaren die de werknemer behoorde te kennen moet gekeken worden naar de geschreven normen, de stand van de wetenschap en de techniek, en dient de werkgever een onderzoek te doen tot de gevaren in de werkomgeving. - De bezwaarlijkheid van voorzorgsmaatregelen 18 : bij de beoordeling van de vraag of voorzorgsmaatregelen van de werkgever gevergd kunnen worden moet er voor het minimumniveau voor bescherming worden gekeken naar de maatregelen die gebruikelijk zijn in bedrijven waar soortgelijke activiteiten worden verricht. Ook de geschreven normen welke worden ingevuld door publiekrechtelijke regelgeving zoals de Arbowet, de Arbeidsomstandighedenwet etc. vormen een ondergrens voor de te vergen maatregelen. - De te verwachten onoplettendheid van de werknemers 19 : in het arrest Doorn/NBM 20 ging het om een vader en zoon die in opdracht van de werkgever een ladder moesten vervoeren. In de bedrijfsauto was echter geen bevestigingsmateriaal voor de ladder. Om die reden is de vader in de laadruimte gaan zitten zodat hij de ladder kon vast houden. De ladder waaide tijdens de rit uit de auto en de vader kwam ten val. De vader achtte de werkgever aansprakelijk voor zijn schade. De Hoge Raad overwoog ''dat het dagelijks verkeren in een bepaalde werksituatie tot een vermindering van de ter voorkoming van ongelukken raadzame voorzichtigheid leidt.'' De werkgever dient dan ook toe te zien op de naleving van zijn instructies en eventueel daarvoor technische maatregelen te nemen. De geschreven normen worden ingevuld door publiekrechtelijke regelgeving, zoals bijvoorbeeld de Arbowet, de Arbeidsomstandighedenregeling, het Arbeidsomstandighedenbeleid. 21 Artikel 3 lid 2 Arbowet verplicht de werkgever tot het voeren van een zo goed mogelijke arbeidsomstandighedenbeleid, dat in ieder geval ook moet omvatten een beleid gericht op de voorkoming, en indien dat niet mogelijk is, beperking van psychosociale arbeidsbelasting. Daarnaast geeft artikel 5 Arbowet een verplichting tot het schriftelijk vastleggen van de risico's van de arbeid in een inventarisatie en evaluatie. De zorgplicht van de werkgever houdt tevens in het verstrekken van aanwijzingen. De werkgever kan de werknemer waarschuwen voor bepaalde gevaren. Op de vraag wanneer een waarschuwing voldoende is, moet worden gekeken naar het effect van de waarschuwing. In hoeverre op de werkgever een waarschuwingsplicht rust, is mede afhankelijk van de kennis en ervaring van de werknemer. De werkgever hoeft in de regel niet te waarschuwen voor risico's die voor voor niet gewaarschuwde mensen voldoende bekend zijn, de zogenaamde huis-, tuinen keukenrisico s. 22 Indien de werkgever het verweer voert dat hij heeft voldaan aan zijn zorgplicht, dient hij te stellen en te bewijzen dat hij al die maatregelen heeft genomen en al die aanwijzingen heeft gegeven die redelijkerwijs nodig waren om de schade te voorkomen C.J. Loonstra & W.A. Zondag, Sdu Commentaar Arbeidsrecht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2009, p C.J. Loonstra & W.A. Zondag, Sdu Commentaar Arbeidsrecht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2009, p HR 18 september 1998, JAR 1998/213 (Doorn/NBM). 21 W.C.L. van der Grinten, Arbeidsovereenkomstenrecht, 23e druk, Deventer: Kluwer 2011, hoofdstuk W.C.L. van der Grinten, Arbeidsovereenkomstenrecht, 23e druk, Deventer: Kluwer 2011, hoofdstuk HR 11 november 2011, NJ 2011/598 (De Rooyse Wissel). 10

11 Tot slot heeft de Hoge Raad overwogen dat de zorgplicht van de werkgever geen absolute waarborg schept voor de bescherming van de werknemer tegen ongevallen Bewuste roekeloosheid of opzet Artikel 7:658 lid 2 BW heeft een eigen schuld regeling. De eigen schuld van de werknemer speelt pas een rol indien er sprake is van bewuste roekeloosheid of opzet waarvan de schade in belangrijke mate het gevolg is. Dit is anders dan bij de algemene eigen schuld bepaling van artikel 6:101 BW, waarbij iedere vorm van aan de werknemer toe te rekenen omstandigheden een rol kan spelen. In het arrest Pollemans/Hoondert 25 heeft de Hoge Raad aangegeven wanneer er sprake zou zijn van bewuste roekeloosheid. In dit arrest ging het om een dakdekker die van zijn werkgever de waarschuwing heeft gehad om op onbeveiligde gedeeltes van het dak niet te lopen. De dakdekker liep toch over deze onbeveiligde gedeeltes van het dak en zakte uiteindelijk door het dak heen. De werknemer stelt zijn werkgever aansprakelijk, en de werkgever verweert zich door te stellen dat er sprake is van bewuste roekeloosheid van de werknemer. De Hoge Raad overwoog: van bewust roekeloos handelen door Pollemans zou eerst sprake zijn, indien deze zich tijdens het verrichten van zijn onmiddellijk aan het ongeval voorafgaande gedraging, te weten het naast de aanwezige beveiliging lopen, van het roekeloos karakter van die gedraging daadwerkelijk bewust zou zijn geweest. Hieruit volgt dat bewuste roekeloosheid aan de kant van de werknemer niet snel wordt aangenomen. De Hoge Raad leidt uit het vereiste dat de schade in belangrijke mate het gevolg moet zijn van bewuste roekeloosheid of opzet af, dat de gedraging van de werknemer bovendien in zodanige mate tot de beroepsziekte of het ongeval moeten hebben bijgedragen, dat het schenden van de zorgplicht van de werkgever daarbij in het niet valt. 26 Het ontbreken van bewuste roekeloosheid of opzet houdt in dat de werkgever die tekort is geschoten in zijn zorgplicht aansprakelijk is voor alle schade van de werknemer. Indien er wel sprake is van bewuste roekeloosheid of opzet aan de kant van de werknemer, vervalt de gehele aansprakelijkheid van de werkgever. Deze alles-of-niets-benadering volgt uit het arrest Sweegers Beton/Van den Hout Verschillen artikel 7:658 BW en artikel 7:611 BW Naast artikel 7:658 BW biedt ook artikel 7:611 BW een grondslag voor de aansprakelijkheid van de werkgever. De tekst van artikel 7:611 BW luidt als volgt: De werkgever en de werknemer zijn verplicht zich als een goed werkgever en een goed werknemer te gedragen. 24 HR 12 december 2008, NJ 2009/332 (Maatzorg/Van der Graaf). 25 HR 20 september 1996, NJ 1997/198 (Pollemans/Hoondert). 26 W.C.L. van der Grinten, Arbeidsovereenkomstenrecht, 23e druk, Deventer: Kluwer 2011, hoofdstuk HR 9 januari 1987, NJ 1987/948 (Sweegers Beton/Van den Hout). 11

12 Dit artikel geeft als norm het goed werkgeverschap. Hiermee wordt de rechter de mogelijkheid geboden om onvoorziene gevallen die niet in de wet geregeld zijn op te lossen. Artikel 7:611 BW is een uitwerking van de redelijkheid en billijkheid uit de artikelen 6:248 BW en 6:2 BW die zich toespitst op de verhouding tussen de werknemer en de werkgever. 28 Indien een beroep op artikel 7:658 BW niet slaagt omdat schade van de werknemer niet is geleden in de uitoefening van de werkzaamheden, maar wel nauw verband houdt met de arbeidsovereenkomst, kan de werknemer een beroep doen op het goed werkgeverschap. Hierbij kan blijkens de jurisprudentie gedacht worden aan een ongeval tijdens een dienstreis, bedrijfsuitje of een verkeersongeval tijdens woon-werkverkeer. Deze onderwerpen zullen in hoofdstuk 3 en 4 worden onderzocht. De Hoge Raad heeft in overwogen dat op de vraag of de werkgever zich als goed werkgever gedragen heeft, de rechter bij zijn toetsing rekening dient te houden met de aard van de arbeidsovereenkomst alsmede de overige omstandigheden. De rechter dient tevens te kijken naar de beoordelingsvrijheid van de werkgever, die hij gezien de aard en de te verrichten werkzaamheden van zijn bedrijf, alsmede de organisatie en de inrichting van de werkzaamheden heeft. Indien de werknemer een beroep doet op artikel 7:611 BW gelden de algemene regels van het Burgerlijk Wetboek en Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. 30 Dit houdt in dat de regels met betrekking tot de eigen schuld en de bewijslast hier gewoon van toepassing zijn. De werknemer dient dan ook te stellen en te bewijzen dat de werkgever jegens hem tekort is geschoten op grond van artikel 150 Rv. Ook is het mogelijk dat de werknemer niet zijn gehele schade vergoed krijgt op grond van artikel 6:101 BW. In het arrest Van Doesberg/Tan 31 had werknemer X van een apotheek een grote lade open laten staan, waarna werknemer Y tegen de lade aanliep en daardoor schade opliep. Werknemer Y stelde werknemer X aansprakelijk op grond van onrechtmatige daad, artikel 6:162 BW, en daarnaast stelde werknemer Y de werkgever aansprakelijk op grond van artikel 6:170 BW, risicoaansprakelijkheid. De werkgever deed een beroep op de eigen schuld van werknemer Y op grond van artikel 6:101 BW, vanwege de onoplettendheid van werknemer Y. De Hoge Raad oordeelde hier dat nu er sprake is van schade geleden in de uitoefening van de werkzaamheden, en de werkgever in eerste instantie de werkomstandigheden bepaalt, artikel 6:101 BW een billijkheidscorrectie met zich meebrengt waardoor de werkgever de schade voor 100% dient te vergoeden, tenzij er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid aan de kant van de werknemer. De vraag die hierbij gesteld kan worden is of de billijkheidscorrectie van artikel 6:101 BW zoals aangegeven in het bovengenoemde arrest ook van toepassing is bij aansprakelijkheid van de werkgever op grond van artikel 7:611 BW. Het arrest Van Doesberg/Tan is weliswaar gewezen op grond van artikel 6:170 BW jo. 6:162 BW, maar ook hier gaat het om schade geleden binnen een dienstverband. Dit is tevens het geval bij artikel 7:611 BW. Zoals tevens aangegeven in hoofdstuk 1 volgt uit het arrest van de Hoge Raad Kok/Jansen's 32 dat indien de werkgever niet tekort is geschoten in zijn zorgplicht voor een ongeval dat valt onder het toepassingsbereik van artikel 7:658, er ook geen plaats is voor aansprakelijkheidsstelling van de werkgever op grond van artikel 7:611 BW. 28 HR 9 april 1994, NJ 1994/704 (Agfa/Schoolderman). 29 HR 1 juli 1993, JAR 1993/ HR 17 april 2009, LJN BH1996 (Communicatie/Rollerskates) 31 HR 9 november 2001, NJ 2002/79 (Van Doesburg/Tan). 32 HR 17 november 1989, NJ 1990/572 (Kok/Jansen's). 12

13 2.3 Conclusie In het Nederlandse arbeidsrecht zijn er twee specifieke bepalingen waarop de werkgeversaansprakelijkheid gebaseerd kan worden door de werknemer die schade lijdt die verband houdt met zijn werkzaamheden, namelijk artikel 7:658 BW en artikel 7:611 BW. Naast deze twee bepalingen kan de aansprakelijkheid van de werkgever ook op de algemene bepalingen van boek 6, zoals risicoaansprakelijkheid en onrechtmatige daad, worden geabseerd. Artikel 7:658 lid 2 BW geeft aan dat de werkgever aansprakelijk is voor alle schade die de werknemer lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden. Indien de werknemer geen beroep toekomt op artikel 7:658 BW aangezien het ongeval niet heeft plaatsgevonden in de uitoefening van zijn werkzaamheden, kan hij, indien het ongeval in nauw verband staat met zijn arbeidsovereenkomst, een beroep doen op het goed werkgeverschap van artikel 7:611 BW. Ter invulling van het criterium in de uitoefening van zijn werkzaamheden heeft de Hoge Raad overwogen dat zowel de werkplek als de werkzaamheden ruim moeten worden uitgelegd. De werkgever heeft een zorgplicht voor de veiligheid van zijn werkgevers op grond van artikel 7:658 lid 1 BW. De zorgplicht wordt ingevuld door geschreven en ongeschreven normen. De geschreven normen worden verder ingevuld door publiekrechtelijke regelingen, zoals de Arbowet en de Arbeidsomstandighedenregeling. De ongeschreven regels worden ingevuld door het kelderluikarrestcriteria en bestaan uit kenbaarheid van het gevaar, bezwaarlijkheid van voorzorgsmaatregelen' en de te verwachten onoplettendheid van werknemers. De Hoge Raad heeft overwogen dat de zorgplicht van de werkgever geen absolute waarborg schept voor de bescherming van de werknemer tegen ongevallen. De eigen schuld regeling van artikel 6:101 BW en de bewijslastverdeling van artikel 150 Rv is niet van toepassing op de werkgeversaansprakelijkheid van artikel 7:658 BW. Artikel 7:658 lid 2 BW geeft hiervoor een eigen regeling. De werknemer dient aan te tonen dat er sprake is van schade geleden in de uitoefening van de werkzaamheden. Indien de werknemer hierin slaagt is de werkgever aansprakelijk voor alle schade van de werknemer. Daarnaast is de werkgever met betrekking tot de eigen schuld regeling alleen dan niet aansprakelijk indien er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid aan de kant van de werknemer waarvan de schade in belangrijke mate het gevolg was. De eigen schuld regeling van artikel 6:101 BW en de bewijslastverdeling van artikel 150 Rv is gewoon van toepassing bij artikel 7:611 BW. De werknemer dient dan ook te stellen en te bewijzen dat de werkgever jegens hem tekort is geschoten op grond van artikel 150 Rv. Ook is het mogelijk dat de werknemer niet zijn gehele schade vergoed krijgt op grond van artikel 6:101 BW. Echter, in het arrest Van Doesberg/Tan heeft de Hoge Raad overwogen dat bij risicoaansprakelijkheid artikel 6:101 BW een billijkheidscorrectie met zich meebrengt waardoor de werkgever de schade geleden door een werknemer binnen een dienstverband voor 100% dient te vergoeden, tenzij er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid aan de kant van de werknemer. Hierbij kan de vraag worden gesteld of de billijkheidscorrectie van artikel 6:101 BW ook van toepassing is bij artikel 7:611 BW. De werknemer kan dan alsnog zijn gehele schade vergoed krijgen ook al is er misschien sprake van eigen schuld in de zin van artikel 6:101 BW. 13

14 3. WERKGEVERSAANSPRAKELIJKHEID VOOR VERKEERSONGEVALLEN In paragraaf 3.1 zal worden onderzocht wanneer een werkgever aansprakelijk is voor de schade die is geleden door een werknemer tijdens een verkeersongeval. In paragraaf 3.2 zal de verzekeringsplicht van de werkgever voor verkeersongevallen worden behandeld. Tot slot zal in paragraaf 3.3 een conclusie worden gegeven. 3.1 Verkeersongevallen Ook werknemers kunnen tijdens het deelnemen aan het verkeer te maken krijgen met een verkeersongeval. Het ongeval zou kunnen plaatsvinden in de uitoefening van de werkzaamheden, bijvoorbeeld een taxichauffeur die tijdens een rit met een klant aangereden wordt. Dit wordt in de rechtspraak betiteld als werk-werkverkeer. Ook kan een werknemer een ongeval krijgen tijdens woon-werkverkeer. Dit is bijvoorbeeld zo wanneer een werknemer een aanrijding krijgt als hij op weg is naar of van zijn werk. 33 Het woon-werkverkeer kan worden onderverdeeld in 'gewoon' woon-werkverkeer en 'bijzonder' woon-werkverkeer. Bij 'bijzonder' woon-werkverkeer is er sprake van bijzondere omstandigheden die ervoor zorgen dat het woon-werkverkeer en het werk-werkverkeer gelijk worden gesteld. In de navolgende paragrafen zullen de belangrijkste arresten van de Hoge Raad worden weergeven Arresten Bruinsma/Schuitmaker en Vonk/Van der Hoeven De aansprakelijkheid van de werkgever bij verkeersongevallen is voor het eerst behandeld door de Hoge Raad in het arrest Bruinsma/Schuitmaker. 34 In dit arrest kreeg de werknemer tijdens het wegbrengen van een pakket, een taak uit de arbeidsovereenkomst, naar aanleiding van zijn eigen schuld een aanrijding en hierdoor raakte de eigen auto van de werknemer total loss. De werknemer sprak zijn werkgever aan voor de schade aan de auto. Volgens de hoofdregel van toen was de werkgever niet aansprakelijk voor schade aan zaken van de werknemer die bij het verrichten van de werkzaamheden door de werknemer werden gebruikt. Echter indien de werknemer gebruik had gemaakt van de auto van de werkgever, had de werkgever op grond van artikel 7A:1639da (oud) BW (nu artikel 7:661 BW) de schade welke voortvloeide uit het ongeval moeten vergoeden, tenzij er sprake zou zijn van bewuste roekeloosheid of opzet aan de kant van de werkgever. De Hoge Raad overwoog dan ook dat de werkgever gelet op de redelijkheid en billijkheid toch aansprakelijk is voor de schade aan de auto van de werknemer ontstaan door een verkeersongeval, behoudens opzet of bewuste roekeloosheid aan de kant van de werknemer. Naar aanleiding van het bovenstaande arrest ontstond de vraag of de werkgever alleen aansprakelijk kon worden gehouden voor zaakschade ontstaan door een verkeersongeval of dat 33 W.J. Hengeveld & M.M. van Eck, Verzekeringsplicht krachtens art. 7:611 BW, AV&S 2008, 4, p HR 16 oktober 1992, NJ 1993/264 (Bruinsma/Schuitmaker). 14

15 dit ook het geval was bij letselschade ontstaan door een verkeersongeval. Deze vraag is behandeld in het arrest Vonk/Van der Hoeven. 35 In dit arrest ging het om vier collega's die gezamenlijk naar de werkplek reden. Onderweg naar de werkplek, ontstaat er een ongeval. De drie passagiers kregen hun schade vergoed op grond van een WA-verzekering. De bestuurder kreeg echter zijn schade niet vergoed. De rechtbank gaf in deze zaak vijf relevante omstandigheden: ' (I) de werknemer was in de uitoefening van zijn werkzaamheden verplicht zich (dagelijks) per auto van Didam naar Amsterdam en terug te begeven; (II) hij was daarbij verplicht bij toerbeurt te chaufferen; (III) de financiële gevolgen van een eventueel ongeval waren voor alle inzittenden van het busje door een WA-verzekering gedekt, behalve voor de chaufferende werknemer; (IV) er was geen sprake van opzet dan wel bewuste roekeloosheid aan de zijde van de werknemer bij het ontstaan van het ongeval; (V) het ervaringsfeit dat de dagelijkse omgang met auto s de gebruiker daarvan licht ertoe zal brengen niet steeds alle voorzichtigheid in acht te nemen die ter voorkoming van ongevallen geraden is. ' De Hoge Raad gaf aan dat het oordeel van de rechtbank geen blijk gaf van een onjuiste rechtsopvatting. In dit arrest overwoog de Hoge Raad dat de werkgever onder bepaalde omstandigheden ' jegens zijn werknemer aansprakelijk [kan] zijn voor diens schade, ook al is aan de vereisten van art. 7A:1638x (oud) BW respectievelijk 7:658 BW niet voldaan''. Hieruit volgt dat indien er niet is voldaan aan de vereiste uit artikel 7:658 BW, de werkgever alsnog aansprakelijk kan zijn op grond van artikel 7:611 BW 'Gewoon' en 'bijzonder' woon-werkverkeer In het arrest De Bont/Oudenallen 36 is het onderscheid tussen 'gewoon' woon-werkverkeer en 'bijzonder' woon-werkverkeer behandeld. In dit arrest was de werknemer met zijn collega's onderweg naar het werk toen hem een ongeval overkwam. De schade van de werknemer, tevens de chauffeur van de auto, werd niet vergoed door zijn verzekering. De werknemer sprak dan ook zijn werkgever aan voor de schade welke is geleden door het ongeval. De Hoge Raad overwoog in dit arrest dat de werkgever in beginsel niet aansprakelijk is voor schade die is geleden voor een ongeval tijdens 'gewoon' woon-werkverkeer. Vervolgens gaf de Hoge Raad aan dat de werkgever wel aansprakelijk kon zijn voor schade in geval van een ongeval tijdens 'bijzonder' woon-werkverkeer. De Hoge Raad overwoog het volgende: ''Het onderhavige geval wordt hierdoor gekenmerkt dat werknemer, in verband met een door zijn werkgever aanvaarde opdracht, is aangewezen om met zijn eigen auto het vervoer te verzorgen van zichzelf en enkele medewerknemers naar de, ver van zijn woonplaats verwijderde, plaats waar zij hun werkzaamheden moesten uitvoeren en dat hij in verband daarmee op grond van de CAO bepalingen een reisuren vergoeding, een autokostenvergoeding en een meerijders toeslag ontving. In een dergelijk geval moet het vervoer worden gekwalificeerd als vervoer dat op één lijn te stellen is met vervoer dat plaatsvindt krachtens de verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst en in het kader van de voor de werkgever uit te voeren werkzaamheden. Daaruit vloeit voort dat de werkgever, gezien de aard van de arbeidsovereenkomst en de eisen van redelijkheid en billijkheid als bedoeld in art. 6:248 lid 1 BW, in beginsel de niet door een verzekering gedekte schade die de werknemer lijdt doordat hij tijdens het vervoer als hiervoor bedoeld een verkeersongeval heeft veroorzaakt, heeft te dragen behoudens in het, zich hier niet voordoende, geval van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.'' 35 HR 12 januari 2001, NJ 2001/253 (Vonk/Van der Hoeven). 36 HR 16 november 2001, NJ 2002/71 (De Bont/Oudenallen). 15

16 Hieruit volgt dat de werkgever niet aansprakelijk is voor schade van een ongeval tijdens 'gewoon' woon-werkverkeer, maar dat hij wel aansprakelijk kan worden gesteld voor schade van een ongeval tijdens 'bijzonder' woon-werkverkeer. Artikel 7:658 BW is niet van toepassing indien er sprake is van 'bijzonder' woon-werkverkeer. Dit is ook het geval indien er sprake is van werk-werkverkeer, nu de werkgever geen reële zorgplicht heeft. 37 Het onderscheid tussen 'gewoon' en 'bijzonder' woon-werkverkeer wordt door de Hoge Raad nogmaals behandeld in het arrest Knoppen/NCM. 38 In dit arrest kreeg de werknemer tijdens het naar huis rijden van een verplichte werkvergadering een ongeval. De werknemer zou na de werkvergadering nog werkzaamheden verrichten voor de volgende dag, en de reistijd naar de vergadering werd geboekt als overuren. Echter het verschil van deze zaak met De Bont/Oudenallen is dat de werknemer geen collega's hoefde te vervoeren en in een leaseauto reed maar hiervoor geen vergoedingen krachtens cao bepalingen kreeg. Volgens het Hof was er dan ook geen sprake van bijzondere omstandigheden die ervoor zorgde dat het woonwerkverkeer gelijk werd gesteld met het werk-werkverkeer, en dat het vervoer dan ook gezien moest worden als 'gewoon' woon-werkverkeer. Volgens de Hoge Raad waren de opvattingen van het Hof juist en was de werkgever niet aansprakelijk voor de schade geleden door het ongeval. Ook de hoven hebben meerdere malen arresten gewezen over de vraag of er nu sprake was van 'gewoon' woon-werkverkeer of 'bijzonder' woon-werkverkeer. In het arrest van het Hof 's Hertogenbosch 39 ging het om een werknemer die onder zijn werktijd boodschappen ging doen, nadat een afspraak van hem verlaat was. Onderweg naar de supermarkt overkwam de werknemer een ongeval. Volgens het Hof was hier sprake van 'gewoon' woon-werkverkeer nu de werknemer in privé boodschappen ging doen. In een ander arrest van het Hof Den Haag 40 kreeg een werknemer een verkeersongeval nadat hij van een klantenbezoek terug naar huis reed. De werknemer werkte een deel van zijn tijd thuis en het andere deel van zijn bezocht hij klanten. Om deze reden was er volgens het Hof geen sprake van 'bijzonder' woon-werkverkeer en kon de werkgever dan ook niet aansprakelijk worden gesteld voor de schade van de werknemer. Uit bovenstaande arresten volgt dat het niet altijd duidelijk is wanneer er nou sprake is van 'gewoon' woon-werkverkeer of 'bijzonder' woon-werkverkeer nu hiervoor geen duidelijke scheidslijn is. In 2008 heeft de Hoge Raad vijf arresten gewezen die betrekking hebben op de werkgeversaansprakelijkheid voor verkeersongevallen. Twee van deze arresten proberen duidelijkheid te scheppen over het onderscheid tussen 'gewoon' en 'bijzonder' woonwerkverkeer. Het eerste arrest is het arrest Autoster/Hendriks. 41 In deze zaak had de werknemer een ambulance meegenomen zodat hij bij een noodoproep sneller te plaatse kon zijn. Toen de werknemer onderweg was van huis naar zijn werkplek zonder dat er sprake was van een noodoproep, kreeg de werknemer een ongeval. Het hof oordeelde hier dat het gebruik 37 HR 12 december 2008, NJ 2009/332 (Maatzorg/Van der Graaf). 38 HR 30 november 2007, NJ 2009/329 (Knoppen/NCM). 39 Hof 's Hertogenbosch 9 september 2008, JA 2008/ Hof Den Haag 26 januari 2007, JA 2007/ HR 19 december 2008, NJ 2009/334 (Hendriks/Autoster). 16

17 van de ambulance toch op een lijn moest worden gesteld met het vervoer dat krachtens de arbeidsovereenkomst plaatsvindt, aangezien werknemer rechtmatig gebruik maakte van de ambulance, hij permanent beschikbaar moest zijn en dat hij in geval van een noodoproep sneller te plaatse kon zijn. De Hoge Raad bekrachtigde de uitspraak van het hof en in dit arrest was dus sprake van 'bijzonder' woon-werkverkeer. In het tweede arrest van de Hoge Raad Gündogdu/Mulder 42 is een afbakening gemaakt tussen het woon-werkverkeer en werk-werkverkeer in geval van meerdere arbeidsplaatsen. Hier ging het om een werknemer die toen zij onderweg was naar haar werk, bij een andere vestiging langs ging om een auto op te halen, De Hoge Raad overwoog: dat ter voorkoming van afbakeningsproblemen tussen verkeer dat wel en dat niet moet worden beschouwd als woonwerkverkeer, in beginsel vervoer van de werknemer dat met het oog op het verrichten van de opgedragen werkzaamheden plaatsvindt tussen verschillende arbeidsplaatsen, zoals tussen verschillende vestigingen van de werkgever, heeft te gelden als vervoer dat plaatsvindt krachtens de verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst en in het kader van de voor de werkgever uit te voeren werkzaamheden. In deze zaak was er sprake van 'bijzonder' woon-werkverkeer aangezien de werkgever het rooster had opgesteld, de werknemer op initiatief van de werkgever bij een andere vestiging dan normaal was ingeroosterd en dat zij die dag eerst naar haar normale vestiging ging om daar een auto op te halen. Het onderscheid tussen 'gewoon' en 'bijzonder' woon-werkverkeer is met bovenstaande uitspraken nog steeds niet (altijd) duidelijk. 3.2 De verzekeringsplicht In 2008 wees de Hoge Raad een vijftal arresten met betrekking tot de werkgeversaansprakelijkheid voor verkeersongevallen. Twee van deze arresten zijn in paragraaf al reeds besproken. De overige drie arresten van de Hoge Raad zullen hieronder worden besproken. In deze arresten is door de Hoge Raad de verzekeringsplicht geïntroduceerd Arresten Maasman/Akzo en Kooiker/Taxicentrale Nijverdal Op 1 februari 2008 wees de Hoge Raad de arresten Maasman/Akzo 43 en Kooiker/Taxicentrale Nijverdal. 44 Beide arresten hebben betrekking op de verzekeringsplicht van de werkgever voor verkeersongevallen. In het arrest Maasman/Akzo was de werknemer toen hij met zijn eigen auto onderweg was naar Duitsland om een presentatie te geven voor zijn werk, in de uitoefening van zijn werkzaamheden een verkeersongeval overkomen. Zijn schade werd voor 25% niet vergoed, aangezien hij tijdens het ongeval geen gordel droeg. Voor het niet-vergoede deel van zijn schade sprak hij zijn werkgever aan. In het arrest Kooiker/Taxicentrale Nijverdal werd de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden in zijn eigen taxi aangereden door een trein. Werkgever had een collectieve ongevallenverzekering afgesloten. Echter bood deze verzekering onvoldoende dekking voor de schade van de werknemer. Ook hier sprak de werknemer voor het niet-vergoede deel zijn werkgever aan. 42 HR 19 december 2008, NJ 2009/333 (Gundogdu/Mulder). 43 HR 1 februari 2008, NJ 2009/330 (Maasman/Akzo). 44 HR 1 februari 2008, NJ 2009/331 (Kooiker/Taxicentrale Nijverdal). 17

18 In het arrest Maasman/Akzo kon de aansprakelijkheid van de werkgever volgens de Hoge Raad niet gebaseerd worden op artikel 7:658 BW nu de werkgever geen zeggenschap had over het gebruik van de auto van de werknemer en het ongeval van de werknemer zich buiten de invloedssfeer van de werkgever heeft voorgedaan. Met dit arrest werd dan ook duidelijk dat artikel 7:658 BW geen grond biedt voor de aansprakelijkheid voor de schade die voortvloeit uit een verkeersongeval in de uitoefening van de werkzaamheden. 45 De werknemer dient dan voor de aansprakelijkheidsstelling een beroep te doen op artikel 7:611 BW. De Hoge Raad overweegt in bovengenoemde zaken dat artikel 7:658 BW geen absolute waarborg schept voor de bescherming van de werknemer tegen het gevaar van arbeidsongevallen. Volgens de Hoge Raad is de werkgever niet onbeperkt aansprakelijk voor verkeersongevallen op grond van artikel 7:611 BW, aangezien er dan een risicoaansprakelijkheid zou ontstaan voor de werkgever. In het arrest Kooiker/Taxicentrale Nijverdal werd door de Hoge Raad aangegeven dat er ook geen andere wettelijke bepalingen zijn die een grondslag bieden voor een onbeperkte aansprakelijkheid. Tot slot overwoog de Hoge Raad in beide zaken het volgende: ''De aan het gemotoriseerde verkeer verbonden, door velen met grote regelmaat gelopen, risico's van ongevallen hebben mettertijd geleid tot een goede verzekerbaarheid van deze risico's tegen betaalbare premies. In het licht hiervan moet, in het verlengde van hetgeen is overwogen in de arresten van 2001 en 2002, worden geoordeeld dat de werkgever uit hoofde van zijn verplichting zich als een goed werkgever te gedragen, gehouden is zorg te dragen voor een behoorlijke verzekering van werknemers wier werkzaamheden ertoe kunnen leiden dat zij als bestuurder van een motorvoertuig betrokken raken bij een verkeersongeval.'' Uit dit arrest volgt dat de werkgever verplicht is een verzekering af te sluiten voor de werknemers die deelnemen aan het verkeer en dat bij schending hiervan de werkgever aansprakelijk is voor de dientengevolge schade. Verder overwoog de Hoge Raad het volgende: ''De omvang van deze verplichting zal van geval tot geval nader vastgesteld moeten worden met inachtneming van alle omstandigheden, waarbij in het bijzonder betekenis toekomt aan de in de betrokken tijd bestaande verzekeringsmogelijkheden waarbij mede van belang is of verzekering kan worden verkregen tegen een premie waarvan betaling in redelijkheid van de werkgever kan worden gevergd en de heersende maatschappelijke opvattingen omtrent de vraag voor welke schade (zowel naar aard als naar omvang) een behoorlijke verzekering dekking dient te verlenen. De verzekering hoeft in elk geval geen dekking te verlenen voor schade die het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.'' De werkgever kan ook aan deze verplichting voldoen volgens de Hoge Raad indien hij de werknemer financieel in staat stelt om een behoorlijke verzekering af te sluiten voor zijn auto. Indien de werkgever geen behoorlijke verzekering afsluit is de werkgever aansprakelijk jegens de werknemer indien de werknemer door de tekortkoming van de werkgever schade heeft geleden. Het gaat dan niet om een volledige schadevergoeding, maar het gaat dan volgens de Hoge Raad om een vergoeding van de schade die door de behoorlijke verzekering zou worden gedekt. Wat precies wordt verstaan onder een behoorlijke verzekering dient de feitenrechter te beoordelen. 46 Bij de beoordeling dient volgens de Hoge Raad in ieder geval rekening te worden gehouden met de mogelijkheid tot het afsluiten van een verzekering ten tijde van het ongeval, of 45 J.J. van der Helm, Een behoorlijke verzekering voor verkeersongevallen van werknemers, VR 2008, 4, p T. Hartlief, Rechtsvorming door de Hoge Raad: het dossier werkgeversaansprakelijkheid, AV&S 2009,

19 de verzekering verkregen kan worden tegen een redelijke premie die van de werkgever gevergd kan worden en tot slotte welke schade de verzekering volgens de heersende maatschappelijke opvattingen dient te vergoeden Het arrest Maatzorg/Van der Graaf In paragraaf zijn twee arresten van de Hoge Raad omschreven die aangegeven dat de werkgever verplicht is een behoorlijke verzekering af te sluiten voor de risico's van ongevallen die verbonden zijn aan het gemotoriseerde verkeer. Naar aanleiding van deze arresten ontstond de vraag of de verzekeringsplicht alleen geldt ten behoeve van ongevallen verbonden aan het gemotoriseerde verkeer, of dat deze ook geldt ten behoeve van ongemotoriseerde verkeersongevallen. In het arrest Maatzorg/Van der Graaf 48 wordt door de Hoge Raad overwogen dat de verzekeringsplicht zich tevens uitstrekt tot de ongemotoriseerde verkeersongevallen. In deze zaak verplaatste de werknemer zich voor haar werk per fiets naar verschillende hulpbehoevenden. Op een dag overkwam de werknemer een verkeersongeval in verband met gladheid op de weg. De Hoge Raad overwoog het volgende: ''er bestaat geen rechtvaardiging om onderscheid te maken tussen hen die een motorvoertuig en hen die een ander (niet-gemotoriseerd) voertuig, zoals een fiets, besturen. Evenmin gerechtvaardigd is het maken van onderscheid tussen deze groepen van werknemers en werknemers die in de uitoefening van hun werkzaamheden als voetganger aan het verkeer deelnemen en daarbij schade lijden als gevolg van een ongeval waarbij een voertuig is betrokken. In al die gevallen gaat het immers om risico's die zijn verbonden aan de deelneming aan het verkeer op de weg, waarvan van algemene bekendheid is dat zij voor met name fietsers en voetgangers een bijzondere kwetsbaarheid meebrengt ten opzichte van aan het verkeer deelnemende (andere) voertuigen.'' Uit de overweging van de Hoge Raad volgt dat de werkgever tevens een verzekeringsplicht heeft voor de risico's van ongevallen in het verkeer van fietsers en voetgangers waarbij een of meer voertuigen bij betrokken. Ook heeft de werkgever een verzekeringsplicht ten behoeve voor de risico's van een eenzijdig ongeval van een fietser in het verkeer. Verder blijkt uit de overwegingen van de Hoge Raad dat de verzekeringsplicht niet geldt voor de risico's van een eenzijdig ongeval van een voetganger in het verkeer. Dit laatste is nogmaals bevestigd in het arrest TNT Post/Weijenberg. 49 De Hoge Raad overwoog in deze zaak het volgende: ''Het geval van een aan de werknemer overkomen eenzijdig voetgangersongeval op de openbare weg is uitdrukkelijk niet onder de verzekeringsverplichting van de werkgever gebracht. Hoezeer ook elke afbakening tot op zekere hoogte een arbitrair karakter heeft, valt hierbij te bedenken dat struikelen of uitglijden naar zijn aard niet een bijzonder, aan de risico's van het wegverkeer verbonden risico is, reden waarom te dier zake in het algemeen geen goede grond bestaat voor een verdergaande bescherming van de werknemer dan bij struikelen of uitglijden op de arbeidsplaats zelf. Voorts kan ook bezwaarlijk worden gezegd dat de mettertijd gegroeide goede verzekerbaarheid van het risico van verkeersongevallen tegen betaalbare premies betrekking heeft op het risico van struikelen of uitglijden.'' 47 P. Kruit & M. Trouwborst, De ontwikkelingen in de werkgeversaansprakelijkheid voor verkeersongevallen in 2008: een stap op weg naar nieuw aansprakelijkheidsregime?, TAP 2009, 2, p HR 12 december 2008, NJ 2009/332 (Maatzorg/Van der Graaf). 49 HR 11 november 2011, NJ 2011/597 (TNT Post/Weijenberg). 19

20 In het arrest Maatzorg/Van der Graaf is tevens duidelijkheid gegeven over de verhouding tussen artikel 7:611 BW en 7:658 BW in geval van een verkeersongeval tijdens werk-werkverkeer. Uit het arrest volgt dat de werkgever op grond van artikel 7:658 BW een zorgplicht heeft. Dit artikel is tevens van toepassing op verkeersongevallen, maar de werkgever heeft een beperkte zorgplicht aangezien de werkgever geen zeggenschap heeft op de openbare weg en geen maatregelen kan treffen of aanwijzingen kan geven. De werkgever heeft echter wel een aanvullende zorgplicht op grond van artikel 7:611 BW. Deze aanvullende zorgplicht wordt ingevuld met een verzekeringsplicht. 3.3 Conclusie De werkgever kan door de werknemer aansprakelijk worden gesteld voor de schade die de werknemer heeft geleden door een verkeersongeval tijdens het woon-werkverkeer of het werkwerkverkeer. In het arrest Bruinsma/Schuitmaker de Hoge Raad de werkgever voor het eerst aansprakelijk gesteld voor de schade die de werknemer heeft geleden door een verkeersongeval. In het arrest De Bont/Oudenallen heeft de Hoge Raad het onderscheid 'gewoon' woonwerkverkeer en 'bijzonder' woon-werkverkeer behandeld. De Hoge Raad overwoog in dit arrest dat de werkgever in beginsel niet aansprakelijk is voor schade die is geleden door een ongeval tijdens 'gewoon' woon-werkverkeer. Vervolgens gaf de Hoge Raad aan dat de werkgever wel aansprakelijk kon zijn voor schade in geval van een ongeval tijdens 'bijzonder' woonwerkverkeer. Bij 'bijzonder' woon-werkverkeer is er sprake van bijzondere omstandigheden die ervoor zorgen dat het woon-werkverkeer en het werk-werkverkeer gelijk worden gesteld. Er is sprake van 'bijzonder' woon-werkverkeer indien het woon- werkverkeer gekwalificeerd kan worden als vervoer dat op één lijn te stellen is met vervoer dat plaatsvindt krachtens de verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst en in het kader van de voor de werkgever uit te voeren werkzaamheden. In 2008 heeft de Hoge Raad in de arresten Maasman/Akzo en Kooiker/Taxicentrale Nijverdal de verzekeringsplicht geïntroduceerd. De werkgever is verplicht een verzekering af te sluiten voor de werknemers die deelnemen aan het verkeer en bij schending hiervan is de werkgever aansprakelijk is voor de dientengevolge schade. De omvang van de verzekeringsverplichting moet van geval tot geval nader worden vastgesteld met inachtneming van alle omstandigheden, waarbij in het bijzonder gelet moet worden op de bestaande verzekeringsmogelijkheden en de heersende maatschappelijke opvattingen omtrent de vraag voor welke schade door de verzekering gedekt dient te worden. De werkgever kan tevens aan de verzekeringsplicht voldoen indien hij de werknemer financieel in staat stelt om een behoorlijke verzekering af te sluiten voor zijn auto. Indien de werkgever geen behoorlijke verzekering afsluit is de werkgever aansprakelijk jegens de werknemer indien de werknemer door de tekortkoming van de werkgever schade heeft geleden. De feitenrechter dient te beoordelen of er sprake is van een behoorlijke verzekering. In het arrest Maatzorg/Van der Graaf heeft de Hoge Raad aangegeven dat de verzekeringsplicht zich tevens uitstrekt tot de ongemotoriseerde verkeersongevallen. Tevens volgt uit dit arrest dat de werkgever in geval van verkeersongevallen tijdens werkwerkverkeer een beperkte zorgplicht heeft, aangezien de werkgever geen zeggenschap heeft op de openbare weg en geen maatregelen kan treffen of aanwijzingen kan geven. Wel heeft de werkgever een aanvullende zorgplicht op grond van goed werkgeverschap welke wordt ingevuld door de verzekeringsplicht. 20