INHOUD DEEL 1. ASBEST ALS MAATSCHAPPELIJK GEZONDHEIDSRISICO

Transcriptie

1 INHOUD Voorwoord v Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding voor het onderzoek Probleemstelling en doel van het onderzoek Opbouw van het proefschrift Onderzoeksmethoden Leeswijzer DEEL 1. ASBEST ALS MAATSCHAPPELIJK GEZONDHEIDSRISICO Hoofdstuk 2 Het ontstaan van inzichten in asbestgerelateerde gezondheidsschade Inleiding Nuttige en schadelijke eigenschappen van asbestmineralen Verschijningsvormen van asbest gerelateerde gezondheidsschade Asbestose Longkanker Mesothelioom Inzicht in het ontstaan van asbest gerelateerde gezondheidsschade in de wetenschap Groei van het inzicht in het ontstaan van asbestose Groei van het inzicht in het ontstaan van asbestgerelateerde maligne tumoren Conclusie Hoofdstuk 3 De kring van potentiële benadeelden van asbest gerela teerde gezondheidsschade Inleiding De blootstelling aan professionele risico s vii

2 3.3. De blootstelling aan paraprofes sio nele risico s (secundaire blootstel ling) De blootstelling aan risico s in de leefomgeving Asbest in afval en sloopmateriaal Asbest in de atmosfeer (water, grond en lucht) Asbest in publieke gebouwen Asbest in de privéwoning en in producten Statistische en epidemiologische schattingen Nederland België Frankrijk Raming van het aantal asbestslachtoffers in de periode in België Statistische en epidemiologische schattingen wereldwijd Conclusie Hoofdstuk 4 Historisch overzicht van de industriële productie en consumptie van asbest Inleiding Kroniek van de asbestindustrie Eerste periode: de opkomst van de asbestindustrie Tweede periode: de asbestgloriejaren Derde periode: de asbestrecessie Vierde periode: van asbesthandhaving tot asbeststop Situering van de asbestontginning en asbestconsumptie Geschiedenis van de asbestontginning Geschiedenis van de asbestconsumptie Oude industrielanden A. De Verenigde Staten en Canada B. Europa Groeilanden Conclusie DEEL 2. DE REGULERING VAN ASBEST IN NATIONAAL EN INTERNATIONAAL VERBAND Hoofdstuk 5 De totstandkoming van asbestregulering in nationaal verband Inleiding Overzicht van de beschermings regel geving ten aanzien van de bloot stelling aan asbest in nationaal perspectief viii

3 De introductie van asbestbeschermings maatregelen in de jaren zeventig van vorige eeuw De rol van de Europese wetgever bij de totstandkoming van een asbestverbod in de Europese Unie Van asbestbeperkende maatregelen tot een volledig asbestverbod Het onderzoek door de overheid naar de totstand koming van de asbest kwestie Onderzoek naar de totstandkoming van de asbestkwestie in Nederland Onderzoek naar de totstand koming van de asbestkwestie in Frankrijk Onderzoek naar de totstandkoming van de asbestkwestie in België De regulering en de beperking van de asbestproductie in Noord- Amerika en in de groeilanden Naar een quasi-asbestverbod in de Verenigde Staten en in Canada Naar een asbestverbod in de groeilanden? De rol van de rechtspraak en beleid en de rol van de burger bij de omgang met blootstellingsrisico s aan asbest in de onderzochte landen vandaag De beperkte financiële tussenkomst van de overheid bij asbestsaneringskosten De gebrekkige naleving en handhaving van asbestsaneringsregels Naar een actieve rol van de burger bij de aanpak van asbestsanering? Het opdragen van een zorgplicht aan woningcorporaties en huisvestings maatschappijen Product recall maatregelen De oprichting van een asbestsaneringsfonds gevuld door (voormalige) asbestbedrijven Subsidieregeling en fiscale aftrekbaarheid van saneringskosten Conclusie Hoofdstuk 6 De totstandkoming van asbestregulering in internationaal verband Inleiding De verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap ten aanzien van de bescherming tegen bloot stelling aan asbestgezondheids risico s ix

4 6.3. Het asbestbeleid van enkele belangrijke VN-organisaties op het vlak van volksgezondheid De moeilijke afdwingbaarheid van internationale regelgeving De relevantie van internationale soft law in een nationale context De relevantie van internationale soft law in nieuwe groeilanden De relevantie van internationale soft law in de oude industrielanden Conclusie DEEL 3. DE OMGANG MET ASBESTGERELATEERDE GEZONDHEIDS- SCHADE IN HET POSITIEVE RECHT Hoofdstuk 7 Creatieve oplossingen voor de problematiek van de verjaring van asbestschadevorderingen? Inleiding De schadeverwekkende gebeurtenis als juridische aanknoping punt in de verjaringsregel De schadeverwekkende gebeurtenis bij asbestgezondheidsschade De invulling van de schadeverwekkende gebeurtenis in het verjaringsrecht De manifestatie van het letsel Het ontstaan van het letsel Het laatste ogenblik van feitelijke blootstelling Het ogenblik van drempeloverschrijding Het moment van het ontstaan van de schade bij asbestgezondheidsziekten De verjaring van de vordering bij zogenaamde risico s met een lange staart in de rechtstelsels van de onderzochte landen Het instituut van de verjaring naar Nederlands recht De geldende verjaringsregeling onder druk: pleidooi voor redelijkheid en billijkheid De nieuwe Wet Verjaring Persoonsschade De doorbreking van de verjaringsregeling in de rechtspraak van de Hoge Raad A. Diaconessenhuis-arrest B. Seksueel misbruik-arrest C. Arrest Erven Van Hese/De Schelde D. Arrest Rouwhof/ Eternit x

5 De doorbreking van de verjaringsregeling ten aanzien van niet-werknemers Het instituut van de verjaring naar Belgisch recht De verjaring van de buitencontractuele vordering A. Geschiedenis B. De relatieve verjaringstermijn C. De absolute verjaringstermijn D. De invloed van de bepalingen van het overgangsrecht Verlenging van de verjaringstermijn: mogelijke opties A Stuiting en schorsing van de verjaring B. Verplaatsing van het aanvangspunt van de verjaringstermijn C. Andere oplossingen D. De verjaringsregeling in de contractuele sfeer Het instituut van de verjaring naar Frans recht Conclusie Hoofdstuk 8 Ontwikkelingen op het vlak van het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht Inleiding Het civielrechtelijke foutbegrip in asbestschadezaken: over kennis, zorgplicht, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid Aansprakelijkheidsclaims na een asbest blootstelling in de professionele sfeer De zorgplicht van de werkgever A. De kennisvereiste ten aanzien van de werkgever B. De voorzienbaarheid van de schade C. Het verband tussen kennis, profijt en verantwoordelijkheid De bewijslastverdeling Aansprakelijkheidsclaims na een asbestblootstelling in de para-professionele sfeer en in het leefmilieu Reflexwerking van de werkgeversaansprakelijkheid in de Nederlandse jurisprudentie A. Aansprakelijkheid van een bedrijf dat niet de formele of materiële werkgever is ten aanzien van derden (arbeidspersoneel) B. Thuisblootstelling xi

6 C. Blootstelling aan asbest in het leefmilieu Reflexwerking van de Nederlandse rechtspraak over de werkgeversaansprakelijkheid in de Belgische jurisprudentie De verantwoordelijkheid van de overheid in de asbestkwestie Het civielrechtelijk causaliteits begrip De versoepeling van de bewijslast Proportionele aansprakelijkheid De verdeling van aansprakelijkheid in de interne en externe rechtsverhouding De leer van de alternatieve causaliteit De leer van de proportionele aansprakelijkheid De figuur van het verlies van een kans Asbestgezondheidsschade Vorderingsmogelijkheden wanneer de gezondheidsschade nog niet is ingetreden Verklaring voor recht Afwezigheid van concreet nut voor de eiser De vergoeding van pleurale plaques en van angstschade België Nederland Frankrijk Verenigd Koninkrijk De vergoeding van schade uit een verminderde levensverwachting De vergoeding van genegenheidsschade Conclusie Hoofdstuk 9 Ontwikkelingen in het systeem van de private aansprake lijk heidsverzekeringen onder druk van de asbest kwestie Inleiding De omvang van de verzekerings dekking in de tijd De keuze voor het aangrijpen bij de schade verwekkende gebeurtenis (de zogenaamde fact occurrence of act committed polis), De keuze voor het aangrijpen bij het ontstaan of de manifestatie van de schade (de zogenaamde loss occurrence polis) De keuze voor het aangrijpen bij het instellen van de vordering door het slachtoffer (de zogenaamde claims made polis) xii

7 9.3. De verjaring van de vordering tegen de verzekeraar De maatschappelijke verantwoorde lijkheid van verzekeraars Besluit Hoofdstuk 10 De moeilijke inzetbaarheid van de beroepsziekteverzekeringen als schadevergoedings systeem Inleiding De beroepsziekteverzekering in België Algemeen Tussenkomst van het Fonds voor Beroepsziekten Lijstsysteem Open systeem Categorie van aanspraakgerechtigden en voorwerp van de vergoeding Vergoedingen toegekend aan het rechtstreekse slachtoffer A. Vergoeding voor gedeeltelijke of volledige tijdelijke arbeidsongeschiktheid B. Vergoeding voor gedeeltelijke of volledige blijvende arbeidsongeschiktheid C. Vergoeding voor de tijdelijke of definitieve verwijdering uit het schadelijke milieu D. Vergoeding voor de ziektekosten Vergoedingen toegekend aan de nabestaanden A. Vergoeding van de begrafeniskosten B. Vergoeding van de kosten van overbrenging van de overledene naar de begraafplaats C. Rente Procedure en vorderingstermijnen A. Vordering tot betaling van een uitkering (administratieve procedure) B. Vordering tot betwisting van de administratieve beslissing (vordering in rechte) C. Vordering tot terugbetaling van een onverschuldigde betaling (administratieve procedure) D. Vordering tot herziening van de uitkering (vordering in rechte) De burgerrechtelijke immuniteit van de werkgever. 431 A. Principe: absolute immuniteit van de wer gever en zijn ondergeschikten xiii

8 B. Extensieve interpretatie C. Naar een inperking van de civielrechtelijke immuniteit van de werkgever? D. Cumulatie van de uitkering op grond van de beroepsziekteverzekering met andere vergoedingsregelingen De beroepsziekteregeling in Frankrijk Lijstsysteem Complementair vergoedingssysteem Procedure Kring van gerechtigden en voorwerp van de vergoeding Verjaringstermijn De opzettelijke fout en de onverschoon bare fout van de werkgever als uitzon dering op het beginsel van de burgerrechtelijke immuniteit van de werkgever De opzettelijke fout van de werkgever De onverschoonbare fout van de werkgever A. Uitkeringen en procedure B. Voorwaarden C. De onverschoonbare fout van de werkgever in de asbestjurisprudentie Naar een nieuwe beroepsziekte verzekering in Nederland? Conclusie Hoofdstuk 11 De ontwikkeling van schadefondsen naar aanleiding van de asbestkwestie Inleiding De oprichting van asbestfondsen in Nederland Rapport-de Ruiter IAS, TAS en TNS in Nederland Regeling Instituut Asbestslachtoffers (IAS) Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) en Regeling tegemoetkoming niet-loongerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS) De oprichting van een asbest schade fonds in België Geschiedenis Opzet en werking Aard en omvang van de uitgekeerde vergoedingen Toelatingsvoorwaarden Procedure Bijdrageplicht/ immuniteit xiv

9 Parlementaire besprekingen tot aanpassing van de regeling met betrekking tot het asbestfonds De oprichting van asbestschade fondsen in Frankrijk Geschiedenis Opzet en werking van het fonds Procedure Uitkeringen en kring van aanspraak gerechtigden Conclusie DEEL 4. DE ONTWIKKELING VAN PRIVATE EN SOCIALE VERZEKERINGS- ARRANGEMENTEN NAAR AANLEIDING VAN DE ASBESTKWESTIE Hoofdstuk 12 De opvang van asbest gezondheids schade als oud professioneel risico Inleiding De opvang van oude sociale risico s door het rechtssysteem Het begrip sociaal risico Premoderne tijd: particuliere zorgarran gementen binnen de schoot van de eigen kleine netwerken Het verdwijnen van particuliere zorg arrangementen in de negentiende eeuw De introductie van de verplichte werk geversverzekeringen voor werknemers schade De erkenning en subsidiëring van private zorgarrangementen door de overheid De ontwikkeling van een systeem van verplichte werkgevers verzekeringen voor arbeidsongevallen De uitbreiding naar een sociale verzekering voor beroepsziekten De erkenning van asbestgerelateerde beroepsziekten De verbreding van het systeem van sociale zekerheid in de naoorlogse welvaarts samenleving Evolutie naar een tweesporensysteem binnen de sociale verzekeringen Conclusie xv

10 Hoofdstuk 13 De ontwikkeling van asbest gezondheids schade tot een vergoedings - vraagstuk vanuit rechtssociologisch perspectief Inleiding De transformatie van een gezond heids risico tot een vergoedingsvraagstuk Hoe groeit een gezondheidsrisico uit tot een vergoedingsvraagstuk? Het voorbeeld van de asbestkwestie Waardoor groeit een sociaal risico uit tot een vergoedingsvraagstuk? Het voorbeeld van de asbestkwestie Onderzoek naar de totstandkoming van de asbestkwestie als een vergoedings vraagstuk Eerste trigger: de maatschappelijke angst voor de opkomst van nieuwe risico s Tweede trigger: het afbrokkelen van het maatschappelijke belang van asbest als motor van de grondstoffenindustrie Omslag in de belangenafweging tussen economisch profijt en gezondheid Politiek van non-decision making Evolutie in de fatalistische houding van werknemers Derde trigger: de (h)erkenning van de asbestkwestie als een algemeen gezond heids probleem Asbest, niet alleen een arbeidsgerelateerd probleem maar ook een maatschappelijk probleem De zichtbaarheid van en identificatie met asbestslachtoffers De aard en de impact van mesothelioomkanker Vierde trigger: de strijd om het eigenaarschap in de asbestkwestie De asbestverwerkende industrie als homogene lobbygroep De asbesttegenstanders als nieuwe en heterogene actiegroep vanaf de jaren zeventig De inzet van de autoriteit van de wetenschap in de asbestkwestie A. De ontwikkeling van een specialistenbetoog tot een publiek debat B. De inzet van de autoriteit van de wetenschap bij het reguleren van het asbestprobleem Vijfde trigger: asbestangst als sociale constructie Conclusie xvi

11 Hoofdstuk 14 De opvang van asbest gerelateerde gezondheids schade als nieuw maatschappelijk risico Inleiding De invloed van sociale verzekeringen op de dynamiek (of de afwezigheid van dynamiek) in het aansprakelijkheids recht De situatie in de Verenigde Staten: druk op het aansprakelijkheidsrecht naar aanleiding van de asbestkwestie De situatie in Europese landen: de dempende werking van de sociale verzekeringen op de dynamiek in het aansprakelijkheidsrecht in de asbest kwestie De terugtredende overheid en de verschuiving in de rol van de overheid De responsieve overheid: de selectieve oprichting van schadefondsen als antwoord op de limieten van het sociale schadevergoedingsrecht Conclusie Hoofdstuk 15 Samenvatting Wat is asbestgezondheidsschade en wat is de maatschappelijke relevantie van de aanwezigheid van asbest in de samenleving (geweest)? Waardoor is asbest plots uitgegroeid tot een belangrijk maatschappelijk thema van volksgezondheid? Hoe is de wetgever c.q. de juris pru dentie omgegaan met de regulering en handhaving van asbest gezond heids risico s en tot welke ontwikke lingen heeft dit geleid? Hoe is de wetgever c.q. de jurispru dentie omgegaan met asbestgezondheidsschade en tot welke ontwikkelingen heeft dit geleid? Asbestos, health and safety. A comparative analysis of tort law applied to asbestos cases (Summary) Literatuur xvii