De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten

Transcriptie

1 De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten Een rechtsvergelijkend onderzoek The Employers' Liability for Occupational Accidents and Diseases A comparative research PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op gezag van de rector magnificus prof. dr. H.G. Schmidt en volgens besluit van het College voor Promoties De openbare verdediging zal plaatsvinden op vrijdag 13 november 2009 om uur door Yvonne Rolanda Karen Waterman geboren te Den Haag ERASMUS UNIVERSITEIT ROTTERDAM

2 Inhoudsopgave Dankwoord 5 Lijst van gebruikte afkortingen 17 1 Inleiding 21 1 Introductie 21 2 Het onderwerp en doel van dit proefschrift 22 3 De opbouw van dit proefschrift 22 DEEL I 25 2 Het historisch perspectief: van Ongevallenwet naar WIA 27 1 Inleiding Nederland over het tijdsbestek van een eeuw: toen en nu De situatie van de arbeider voor 1901 De Ongevallenwet (1901) De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de Nederlandse werkgever 3.1 De introductie van art. 7A:1638x oud-bw (1907) 3.2 Van 7A:1638x oud-bw naar 7:658 NBW De WAO (1967) De Historische achtergrond Gedeeltelijke opheffing Inhoudelijk Van WAO naar WIA Overgangsrecht WIA (2006) Inleiding De eerste twee jaren arbeidsongeschiktheid: focus op reïntegratie Wanneer twee jaren verstreken zijn De werknemer met minder dan 35% loonverlies De werknemer met 35-80% arbeidsgeschiktheid (WGA) De werknemer met meer dan 80% loonverlies (IVA) Conclusies

3 De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten 3 Arbeidsongevallen en beroepsziekten naar Nederlands recht 81 1 In het kort - de uitgangspunten van art. 7:658 BW Inleiding Definities van arbeidsongeval en beroepsziekte 84 2 De uitdijende aansprakelijkheid van de werkgever Inleiding Een ruime uitleg van het begrip 'werknemer' Een ruime uitleg van het begrip 'werkgever' Een ruime uitleg van het begrip 'werkplek' Een ruime uitleg van het begrip 'immateriële schade' 99 3 De zorgplicht van de werkgever nader bekeken Onderzoeksplicht Instructie-en toezichtplicht Veiligheidsmaatregelen Bewijsrechtelijke kwesties Inleiding Stelplicht, bewijslastverdeling en causaal verband Ongevalsrapportage Schade Schadevergoeding: alles of niets Immateriële schade Proportionele aansprakelijkheid Grenzen aan de aansprakelijkheid van de werkgever Inleiding Eigen schuld: opzet of bewuste roekeloosheid Verjaring Overgangsrecht Conclusies 164 DEEL II Arbeidsongevallen en beroepsziekten naar Belgisch recht Historische ontwikkeling De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen Inleiding Uitgangspunten van de Arbeidsongevallenwet Algemene definitie van een arbeidsongeval De vijf basisvoorwaarden van een arbeidsongeval Het Fonds voor Arbeidsongevallen De Welzijnswet 183 1O

4 Inhoudsopgave 2.2 Aansprakelijkheidsbeperkingen van de werkgever en zijn aangestelden Burgerlijke immuniteit Eigen schuld Alledaagse risico's Verjaring Overmacht 2.3 Bewijsrechtelijke kwesties Bewijslastverdeling Onderscheid werklieden en bedienden 2.4 Reikwijdte van de Arbeidsongevallenwet Verkeersongevallen Arbeidswegongevallen Verkeersongeval in de uitoefening van de arbeidsovereenkomst De vervagende grens tussen werk en privé 2.5 De schadeafwikkeling De verzekeringsplicht van de werkgever Uitkering en financiering De schadeafwikkelingsprocedure Schadeposten Materiële schade Immateriële schade Tijdelijke arbeidsongeschiktheid Blijvende arbeidsongeschiktheid Aansprakelijkheid van de werkgever voor beroepsziekten 3.1 De uitgangspunten van de Beroepsziektenwet De schadeloosstelling Conclusies Het lijstsysteem Het open of gemengd systeem Het Fonds voor de Beroepsziekten Tijdelijke arbeidsongeschiktheid Blijvende arbeidsongeschiktheid Stopzetting van de beroepsactiviteit Medische voorzieningen Verjaring

5 De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten 5 Arbeidsongevallen en beroepsziekten naar Engels recht Historische ontwikkeling Positief recht De begrippen tort, common law en statutory law De zorgplicht van de werkgever: the duty of care De basisverplichtingen van de werkgever uit hoofde van common law Algemeen Onderzoeksplicht Inventarisatie en evaluatie Maatregelen Instructieplicht en toezichtplicht Materiaal De basisverplichtingen van de werkgever uit hoofde van statutory law Employers' Liability (Compulsory Insurance) Act Health and Safety at Work Act Employers' Liability (Defective Equipment) Act Sociale zekerheid Social Security Contributions and Benefits Act Industrial Injury Scheme Statutory Sick Pay Incapacity benefit Particuliere aanvulling op de sociale zekerheid Civielrechtelijke aansprakelijkheid Eigen schuld Schade Materiële schade Immateriële schade en psychisch letsel Reikwijdte van de werkgeversaansprakelijkheid Ongevallen op de openbare weg Verjaring Conclusies 277 DEEL III Ontwikkelingen, verplichtingen en keuzes voor de Nederlandse wetgever Inleiding Algemeen

6 Inhoudsopgave Uitdijende werkgeversaansprakelijkheid: oorzaken en achtergronden De ontwikkeling naar moderne arbeidsrisico's Aanleiding tot herbezinning: de verzekerbaarheidsdiscussie Juridische ontwikkelingen Tendens naar risicoaansprakelijkheid buiten art. 7:658 BW: verkeersongevallen Het belang van behoorlijke verzekering Causaliteitsonzekerheid Retroactieve aansprakelijkheid Sluipende schade Psychische schade Uitwijken naar het goed werkgeverschap Ontwikkelingen in de sociale zekerheid Wetenschappelijke ontwikkelingen Algemeen Beroepsziekten Maatschappelijke ontwikkelingen Claimcultuur Onderrapportage en statistische gatenkaas 332 De reacties van verzekeraars Het METRO-rapport Poliswijzigingen De loss occurrence-polis De claims made-polis 340 Naar een nieuwe regeling: verplichtingen voor de wetgever Inleiding: een toetsing van de WIA aan IAO-verdrag Verdragsrechtelijke consequenties van IAO-verdrag Risque professionnel Uitkeringshoogte en uitkeringsvoorwaarden Eigen bijdrage Arbeidsgerelateerde verkeersongevallen Beroepsziektenlijst 363 Naar een nieuwe regeling: essentiële keuzes Herstel van de sociale zekerheid? Een Extra Garantieregeling Beroepsrisico's? Betere registratie van beroepsziekten? Invoering van een beroepsziektenlijst? Een schadefonds? 373

7 De aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen en beroepsziekten 6.6 Een directe verzekering? Immuniteit van de werkgever? Verplichte verzekering? Verdere beleidsvragen Conclusies 392 DEEL IV Een overzicht van de voorgaande hoofdstukken Introductie en opbouw Hoofdstuk 2: Het historisch perspectief Hoofdstuk 3: De aansprakelijkheid van de Nederlandse werkgever Hoofdstuk 4: Belgisch recht Hoofdstuk 5: Engels recht Hoofdstuk 6: Ontwikkelingen, verplichtingen en keuzes Inleiding De uitdijende werkgeversaansprakelijkheid Naar een nieuwe regeling Essentiële keuzes Een laatste overweging: het reisdoel Summary Introduction The construction of this dissertation Part I. The historical perspectives Introduction The Netherlands Belgium England Conclusion Part II. Present and comparative perspectives: social security Introduction The Netherlands Belgium England Conclusion Part III. Present and comparative perspectives: employers' liability law Introduction Fault liability Scope ofs. 7:658 CC 441

8 Inhoudsopgave 5.4 Dutyofcare Burden of proof Compensation Contributory negligence Limitation Part IV. A critical look at Dutch employers' liability law and social security law Introduction The profound influence of traffic and commuting accidents ILO Convention 121 cannot be disregarded forever Some thoughts on various aspects Conclusion 453 Bijlagen 457 Art. 7A:1638x oud-bw 457 Art. 7:658 BW 457 Literatuurlijst 459 Jurisprudentieregister 491 Trefwoordenregister 511