Een rechtseconomische analyse van het Nederlandse onrechtmatigedaadsrecht. Louis Visscher

Transcriptie

1 Een rechtseconomische analyse van het Nederlandse onrechtmatigedaadsrecht Louis Visscher Boom Juridische uitgevers Den Haag 2006

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 1.1 Communicerende vaten De rechtseconomische methode Positieve en normatieve rechtseconomie De mainstream rechtseconomie De Oostenrijkse School Behavioral Law and Economics Doelstelling van het onderzoek Plan van aanpak 9 2 Doelstellingen van het onrechtmatigedaadsrecht vanuit juridisch en economisch oogpunt 2.1 Inleiding Doelstellingen - de juridische visie Doelstellingen - de economische visie Schade als extern effect Het Coase-theorema lwederkerigheid van externe effecten Transactiekosten De kosten van ongevallen volgens Calabresi Conclusie 29 Appendix bij Hoofdstuk Onrechtmatigheid 3.1 Inleiding Inbreuk op een recht Betekenis en Status. Juridische geschilpunten Economische benadering Property rules, liability rules en inalienability rules De keuze tussen property rules en liability rules Property rules, liability rules, inalienability rules en de inbreuk op een subjectief recht Conclusie De rechtseconomische benadering toegepast op het Nederlandse recht Rechtsinbreuk als zelfstandige onrechtmatigheidscategorie Hinder, rechtsinbreuk of maatschappelijke onzorgvuldigheid? 53 V

3 INHOUDSOPGAVE Opzettelijke onrechtmatige daden Conclusie Doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht Juridische betekenis en ratio Economische ratio - bestaansrecht als zelfstandige categorie Rechtspraak Strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheid Inleiding Zorgvuldigheid - op zoek naar het economische Optimum De Learned Hand-formule Grady's theorie van de 'untaken precaution' De benadering van Stephen De zorgvuldigheidsnorm in de rechtspraak Ongelukkige samenloop van omstandigheden De zorgvuldigheidsnorm in de literatuur Het rekening moeten houden met de fouten van anderen Relativeringen Inleiding De rechter maakt fouten bij het vaststellen van de zorgvuldigheidsnorm De rechter maakt fouten bij het vaststellen van het werkelijke zorgniveau Partijen weten niet precies wat de zorgvuldigheidsnorm inhoudt Het maken van fouten is onvermijdelijk Kenbaarheid Rechtvaardigingsgronden Samenvatting en conclusies 108 Appendix bij Hoofdstuk Toerekenbaarheid, fout en risico 4.1 Inleiding Schuld Literatuur De functie van het schuldvereiste De functie van het schuldvereiste bij maatschappelijke onzorgvuldigheid De functie van het schuldvereiste bij strijd met een wettelijke plicht De functie van het schuldvereiste bij de rechtsinbreuk 126 VI

4 INHOUDSOPGAVE 4.3 Toerekening buiten schuld Risicoaansprakelijkheid Wat betekent 'risicoaansprakelijkheid'? De grondslag van risicoaansprakelijkheid Fout en risico in de rechtseconomische benadering Inleiding Unilaterale schadegevallen - het niveau van zorg Unilaterale schadegevallen - het activiteitenniveau Bilaterale schadegevallen - het niveau van zorg Bilaterale schadegevallen - het activiteitenniveau Beoordeling van het Nederlandse recht Inleiding Risicoaansprakelijkheid voor de gedragingen van anderen Kinderen tot veertien jaar (art. 6:169 BW) Ondergeschikten (art. 6:170 BW) Niet-ondergeschikten en vertegenwoordigers (artt. 6:171 en 172 BW) Risicoaansprakelijkheid voor eigen gedrag en voor zaken Mensen met een geestelijke of lichamelijke tekortkoming (art. 6:165 BW) Gebrekkige zaken (art. 6:173 BW) Opstallen (art. 6:174 BW) Gevaarlijke Stoffen (art. 6:175 BW) Stortplaatsen (art. 6:176 BW) en boorgaten (art. 6:177 BW) Dieren (art. 6:179 BW) Productenaansprakelijkheid (art. 6:185 e.v. BW) Art. 185 WVW Conclusie Samenvatting en conclusies 179 Appendix bij Hoofdstuk De wettelijke verplichting tot schadevergoeding 5.1 Inleiding Vermogensschade (art. 6:96 BW) Verschiliende soorten vermogensschade Zaak- en persoonsschade Zuivere vermogensschade De economische analyse Het Nederlandse recht Redelijke kosten ter voorkoming of beperking van schade Ander nadeel dan vermogensschade (artt. 6:95 en 6:106 BW) Inleiding 208 VII

5 VIII INHOUDSOPGAVE Smartengeid in de rechtseconomische benadering Shockschade en affectieschade Begroting van de schade Inleiding Zaakschade Letselschade Overlijdensschade Veroorzaakte schade of behaalde winst? (art. 6:104 BW) Toekomstige schade (art. 6:105 BW) Onvolledige schadevergoeding Causaal verband (art. 6:98 BW) Inleiding Causaliteitstheorieen Condicio sine qua non Adequate veroorzaking Toerekening naar redelijkheid Het causaliteitsvereiste in de rechtseconomische benadering De functie van het causaliteitsvereiste Voorzienbaarheid van de schade Factoren uit de toerekening naar redelijkheid economisch bekeken Alternatieve causaliteit (art. 6:99 BW) Causaal verband tussen onrechtmatige daad en schade Inleiding De leer Demogue-Besier De correctie Kahan Eigen schuld (art. 6:101 BW) Inleiding Comparative causation Rechtseconomische beoordeling van art. 6:101 BW Hoofdelijke aansprakelijkheid (art. 6:102 BW) Matiging en limitering (am. 6:109 en 110 BW) Samenvatting en conclusies 263 Appendix bij Hoofdstuk Relativiteit 6.1 Inleiding Het relativiteitsvereiste in het Nederlandse recht Relativiteit in de rechtseconomie Literatuur Overbodigheid apart relativiteitsvereiste Conclusie 285

6 INHOUDSOPGAVE 7 Empirisch onderzoek 7.1 Inleiding Primaire ongevalskosten Gemotoriseerd verkeer Medische behandeling Producten Milieu Bedrijfsongevallen en beroepsziekten Conclusie Secundaire ongevalskosten Tertiaire ongevalskosten Conclusie Samenvatting en conclusies 8.1 Inleiding Samenvatting Conclusies 316 Summary and condusions Introduction 319 Summary 320 Conclusions 329 Literatuurlijst 331 Zakenregister 375 Personenregister 381 Jurisprudentieregister 385 Wetsartikelenregister 387 IX