Een verplichte werkgeversverzekering: een goed alternatief voor getroffenen?

Transcriptie

1 Een verplichte werkgeversverzekering: een goed alternatief voor getroffenen? Adriënne van Geel Studentnummer: Afstudeerdatum: 3 juni 2010 Begeleider: Kathelijne van Gulick Tweede lezer: Paul Sluijter Master Rechtsgeleerdheid, accent privaatrecht Universiteit van Tilburg

2 Voorwoord Het zit er op. Na in totaal ruim vijfenhalf jaar studeren, sluit ik mijn rechtenstudie af. Na een studie HBO-Rechten aan de Juridische Hogeschool Avans-Fontys en een studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg, ga ik mij richten op de beroepsopleiding advocatuur. Allebei de studies hebben, en doen dat nog steeds, mijn volledige interesse gewekt. Mijn scriptie voor de master Rechtsgeleerdheid heb ik geschreven op een gebied dat mij aanspreekt; het aansprakelijkheidsrecht en de positie van het individu. Graag bedank ik de mensen die mij gesteund hebben. Allereerst wil ik Kathelijne van Gulick en Paul Sluijter bedanken voor hun begeleiding tijdens het schrijven van deze scriptie. Daarnaast wil ik Merel Weitering bedanken voor alweer haar (fijne) kritische blik, waar ik al ontzettend veel van heb mogen leren. Verder wil ik mijn ouders bedanken voor het vertrouwen dat zij altijd in mij hebben uitgesproken tijdens mijn studie (en mijn hele leven eigenlijk). Tot slot wil ik Jan bedanken voor zijn inbreng, luisterend oor en onvoorwaardelijke steun. Etten-Leur, mei pagina 1

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 1 Inhoudsopgave... 2 Lijst van afkortingen... 4 Hoofdstuk 1 Inleiding Probleemstelling Opbouw... 7 Hoofdstuk 2 Belangen van getroffenen van arbeidsongevallen en beroepsziekten Inleiding Kerncijfers over Belangen van getroffenen bij arbeidsongevallen en beroepsziekten Toetsingscriteria Hoofdstuk 3 Het Nederlandse recht omtrent werkgeversaansprakelijkheid Inleiding Grondslagen van werkgeversaansprakelijkheid De zorgplicht van de werkgever Bewijs Beroepsziekten Eigen schuld van de werknemer Schadevergoeding Mogelijkheid tot verzekeren in het huidige systeem Toetsing aan de criteria Conclusie Hoofdstuk 4 Het Belgische recht omtrent werkgeversaansprakelijkheid Inleiding Uitgangspunten Arbeidsongevallenwet Voorwaarden voor vergoeding van schade als gevolg van een arbeidsongeval Verkeersongevallen Bijzonderheden Beroepsziektenwet Schadevergoeding Burgerlijke immuniteit Opzet pagina 2

4 4.7 Ervaringen getroffenen Toetsing aan de criteria Conclusie Hoofdstuk 5 Vergelijking van de stelsels en beantwoording van de onderzoeksvraag Inleiding Vergelijking van de rechtsstelsels aan de hand van de toetsingscriteria Beantwoording probleemstelling Overige aspecten Factoren uit de literatuur Bronnenlijst Boeken en artikelen Jurisprudentie Nederlands Belgisch pagina 3

5 Lijst van afkortingen AC = Arresten van het Hof van Cassatie ArA = Arbeidsrechtelijke Annotaties Arbh. = Arbeidshof Arbrb. = Arbeidsrechtbank AV&S = Tijdschrift voor Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade BTSZ = Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid BW = Burgerlijk Wetboek Cass. = Hof van Cassatie De Verz. = De Verzekering FAO = Fonds voor Arbeidsongevallen FvB = Fonds voor Beroepsziekten FW = Faillissementswet HR = Hoge Raad JA = Jurisprudentie Aansprakelijkheidsrecht JT = Journal des tribunaux JTT = Journal des tribunaux des travail LJN = Landelijk Jurisprudentie Nummer MvV = Maandblad voor Vermogensrecht NJ = Nederlandse Jurisprudentie NJB = Nederlands Juristenblad Pas. = Pasicrisie belge RV = Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering RvdW = Rechtspraak van de Week R.s.z. = Rijksdienst sociale zekerheid SMA = Sociaal Maandblad Arbeid; tijdschrift over arbeid en sociale zekerheid SRK = Sociaalrechtelijke Kronieken TAR = Tijdschrift voor Ambtenarenrecht TBBR = Tijdschrift voor Burgerlijk Recht TMA = Tijdschrift voor Milieuschade en Aansprakelijkheidsrecht T.O.R.B. = Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid TVP = Tijdschrift voor Vergoeding van Personenschade VRA = Vermogensrechtelijke Analyses WPNR = Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie pagina 4

6 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Probleemstelling Steeds vaker wordt de werkgever door zijn werknemer aansprakelijk gesteld voor de schade die de werknemer als gevolg van een arbeidsongeval of een beroepsziekte lijdt c.q. heeft geleden. 1 Voornamelijk wordt artikel 7:658 BW als grondslag voor deze aansprakelijkheid gebruikt. Uit dit artikel vloeit de zorgverplichting van de werkgever voort ten aanzien van de veiligheid van zijn werknemers. Schiet de werkgever tekort in zijn zorgplicht en vindt als gevolg daarvan een arbeidsongeval plaats of kan daardoor een beroepsziekte zijn veroorzaakt, dan is de werkgever aansprakelijk voor de schade die de werknemer als gevolg van het arbeidsongeval of de beroepsziekte lijdt c.q. heeft geleden. Biedt artikel 7:658 BW geen bescherming, 2 dan kan in bijzondere gevallen artikel 7:611 BW (schending van de eisen van goed werkgeverschap) het gat vullen en kan de werkgever op grond van de eisen van goed werkgeverschap aansprakelijk zijn. 3 Voor de dekking van schade die werknemers als gevolg van een arbeidsongeval of beroepsziekte lijden c.q. hebben geleden, worden werkgeversverzekeringen aangeboden. Sluit de werkgever een verzekering af, dan verschuift de aansprakelijkheidslast van de werkgever naar zijn verzekeraar en hoeft de werkgever de schadevergoeding niet uit eigen portemonnee te betalen. 4 In het Nederlandse rechtsstelsel is deze verzekering voor werkgevers niet verplicht; de werkgever kan vrijwillig een verzekering afsluiten. 5 In het geval de aansprakelijke werkgever niet verzekerd is, kan de getroffene met lege handen achterblijven. Dit kan bijvoorbeeld wanneer de werkgever onvoldoende vermogend, failliet of opgeheven is; de werkgever biedt dan geen verhaal en de getroffenen heeft geen andere verhaalsmogelijkheden voor zijn schade. Een situatie die mijns inziens niet wenselijk is voor getroffenen en voorkomen dient te worden. Wordt deze situatie voorkomen indien de werkgeversverzekering wettelijk verplicht wordt gesteld? Ik zal op deze vraag in de volgende hoofdstukken ingaan. 1 Waterman 2009, p. 21 e.v. 2 Dit is indien de werkgever het niet in de hand heeft om maatregelen te treffen die moeten voorkomen dat zijn werknemers schade lijden of indien de schade niet in de uitoefening van de werkzaamheden wordt opgelopen. 3 Van der Poest Clement en Broere 2001, p. 29; Frenk 2009, p. 28 e.v. en Klaassen 2009, p. 30 e.v. Dit is bijvoorbeeld in het geval het ongeval plaatsvindt met een vervoermiddel van de werkgever, omdat de werkgever dan verantwoordelijk is voor de veiligheid van zijn vervoermiddelen. 4 Lindenbergh 2000, p De Boer 2006, p. 18. pagina 5

7 Zoals voorgaand is opgemerkt, vereist artikel 7:658 BW voor de aanname van aansprakelijkheid dat er sprake is van een tekortkoming in de zorgplicht aan de zijde van de werkgever. Het artikel behelst een schuldaansprakelijkheid; zonder tekortschieten van de werkgever geen aansprakelijkheid. Mogelijk door de gevolgen die een procedure op basis van een schuldaansprakelijkheidsregeling met zich kan brengen (onder andere discussies over aansprakelijkheid en een onzekere uitkomst), ervaren getroffenen doorgaans het letselschadeproces als belastend. 6 Getroffenen zijn van mening dat onder andere de procedure een te lange looptijd heeft en de uitkomst van de procedure lange tijd onzeker is. 7 Ervaren getroffenen die onder een stelsel met verplichte verzekering vallen het stelsel als belastend? En behelst dit stelsel eveneens een schuldaansprakelijkheid of behelst het een risicoaansprakelijheid? Ook op deze vragen zal ik in de volgende hoofdstukken ingaan. Op grond van het bovenstaande luidt de probleemstelling: Is het vanuit het oogpunt van getroffenen van arbeidsongevallen en beroepsziekten wenselijk een verplichte werkgeversverzekering in te stellen? Het Belgische rechtsstelsel hanteert een wettelijke verzekeringsplicht voor werkgevers. 8 Loopt de werknemer in het Belgische stelsel het risico geen verhaalsmogelijkheden te hebben? Met andere woorden; biedt de Belgische wet werknemers die schade als gevolg van een arbeidsongeval of beroepsziekte lijden c.q. hebben geleden te allen tijde verhaalsmogelijkheden, dus ongeacht de financiële positie van de werkgever? En wat zijn de voor- en nadelen voor getroffenen in het Belgische stelsel (met verzekeringsplicht) ten opzichte van het Nederlandse stelsel (zonder verplichte verzekering)? Met andere woorden; welk wettelijk stelsel (het Nederlandse zonder verzekeringsplicht of het Belgische met verplichte verzekering) komt het meest tegemoet aan de belangen van getroffenen van arbeidsongevallen en beroepsziekten? Door een vergelijking van het Nederlandse stelsel met het Belgische stelsel op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid (geen verzekeringsplicht versus verplichte verzekering) kan worden beoordeeld of de verplichte verzekering een goed alternatief biedt voor de oplossing van de problemen voor getroffenen die zich kunnen voordoen tijdens het letselschadeproces 9 en derhalve of het vanuit het oogpunt van getroffenen wenselijk is een wettelijke verplichte werkgeversverzekering in te stellen. Aangezien de verzekering in het Belgische stelsel verplicht is 6 Hier wordt in hoofdstuk 2 nader op ingegaan. 7 Faure en Hartlief 1998, p en Huver e.a. 2007, p. 67 e.v. 8 Hier wordt in hoofdstuk 4 nader op ingegaan. 9 Geen verhaalsmogelijkheden c.q. geen veiligstelling van de financiële bestaanszekerheid, en door getroffenen een belastende ervaring van het proces, mogelijk doordat de regeling een schuldaansprakelijkheid behelst. pagina 6

8 gesteld, kan aan de hand van een rechtsvergelijking worden beoordeeld of de verplichte verzekering tot positieve uitkomsten ten aanzien van de belangen van getroffenen leidt. Bij dit onderzoek wordt namelijk een zo goed mogelijke oplossing voor getroffenen (in dit onderzoek de werknemers) nagestreefd. 1.2 Opbouw Om een antwoord te kunnen geven op de probleemstelling, wordt onderzocht welk wettelijk stelsel op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid (het huidige Nederlandse zonder verzekeringsplicht of het Belgische met verplichte verzekering) het meest tegemoetkomt aan de belangen van getroffenen. Aan de hand van literatuuronderzoek worden in hoofdstuk 2 de belangen van getroffenen tijdens het letselschadeproces in beeld gebracht en worden deze belangen omgezet in toetsingscriteria, waaraan (in de navolgende hoofdstukken) getoetst kan worden in hoeverre de belangen zijn terug te vinden in het Nederlandse en Belgische wettelijk systeem. In hoofdstuk 3 wordt hiertoe het geldende Nederlandse recht op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid beschreven (aan de hand van literatuurstudie) en vervolgens getoetst aan de in hoofdstuk 2 ontwikkelde criteria. In hoofdstuk 4 wordt dit voor en met het Belgische recht gedaan. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 de toetsing van beide stelsels aan de criteria vergeleken, zodat inzichtelijk wordt welk stelsel het meest tegemoetkomt aan de belangen van getroffenen. Het stelsel (met of zonder verplichte verzekering) dat het meest tegemoetkomt aan de belangen van getroffenen, is wenselijk vanuit het oogpunt van getroffenen. In het geval dit het Nederlandse stelsel is, luidt het antwoord op de probleemstelling dat het vanuit het oogpunt van getroffenen niet wenselijk is een verplichte werkgeversverzekering in te stellen. In het geval dit het Belgische stelsel is, luidt het antwoord op de probleemstelling dat het vanuit het oogpunt van getroffenen wenselijk is een wettelijke verzekeringsplicht in te stellen. Daarnaast worden in hoofdstuk 5 andere aspecten (opvallende verschillen tussen de wettelijke systemen), die mogelijk een rol spelen bij de beantwoording van de onderzoeksvraag, weergegeven. Door deze aspecten weer te geven, wordt inzichtelijk welk stelsel het meest wenselijk is vanuit het oogpunt van getroffenen, niet verband houdend met het al dan niet hebben van een verzekeringsplicht. Eveneens worden in hoofdstuk 5 factoren in beeld gebracht, waarmee rekening dient te worden gehouden bij de mogelijke invoering van een verplichte verzekering vanuit het oogpunt van andere partijen (werkgever, verzekeraar en wetgever). Op deze manier ontstaat een zo volledig mogelijk beeld van de belangen en aspecten die spelen bij de mogelijke invoering van de verzekeringsplicht O.a. Waterman 2001, p. 17 e.v.; Lindenbergh 2004, p. 112 e.v. en De Boer pagina 7

9 Hoofdstuk 2 Belangen van getroffenen van arbeidsongevallen en beroepsziekten 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de belangen van getroffenen van arbeidsongevallen en beroepsziekten (verder aangeduid als getroffenen ) weergegeven 11, zodat aan de hand daarvan criteria kunnen worden ontwikkeld, waaraan zowel het Nederlandse als het Belgische recht op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid kan worden getoetst. De criteria worden ontwikkeld om daaraan te kunnen toetsen in hoeverre beide wettelijke rechtsstelsels op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid tegemoetkomen aan de belangen van getroffenen. Aan de hand van de toetsing van beide rechtsstelsels (waarbij op voorhand wordt opgemerkt dat het Nederlandse recht geen verplichte werkgeversverzekering kent en het Belgische recht daarentegen een verzekeringsplicht voor werkgevers hanteert) aan de criteria, zal in hoofdstuk 5 worden vergeleken welk wettelijk stelsel, dus met of zonder verzekeringsplicht, het meest tegemoetkomt aan de belangen van getroffenen en het best aan de toetsingscriteria voldoet. Uiteindelijk zal dan worden geconcludeerd of het vanuit het oogpunt van getroffenen al dan niet wenselijk is een verplichte werkgeversverzekering in te stellen in het Nederlandse rechtsstelsel, omdat de Belgische regeling al dan niet meer tegemoet komt aan de belangen van getroffenen dan de Nederlandse regeling. Gekozen wordt om de mogelijke wenselijkheid van een verplichte werkgeversverzekering vanuit het oogpunt van getroffenen te beoordelen, en niet vanuit het oogpunt van de werkgever, verzekeraar of wetgever, omdat mijns inziens de positie van getroffenen extra aandacht verdient. Dit in de eerste plaats omdat getroffenen bij het ontbreken van een verzekering aan de zijde van de werkgever met lege handen kunnen achterblijven. 12 Dit kan bijvoorbeeld in het geval de werkgever in staat van faillissement verkeert of onvoldoende vermogen heeft om de schadevergoeding te betalen. Mijns inziens dient te worden voorkomen dat getroffenen in de kou komen te staan en met hun schade achterblijven, vanwege het voorgaand genoemde voorbeeld; die situatie is niet wenselijk voor getroffenen. De positie van getroffenen verdient extra aandacht omdat, in de tweede plaats, de getroffene diegene is die schade lijdt of heeft geleden als gevolg van een ongeval of beroepsziekte, waarvan het ontstaan gelegen is in een oorzaak die kan worden toegerekend aan de werkgever. 13 De werkgever kan zich tegen deze schade doorgaans goed verzekeren 14 en mede om deze reden dient te worden bewerkstelligd dat de getroffene krijgt waar hij recht op heeft, door onder andere zijn 11 Dit hoofdstuk is gebaseerd op slachtoffers die onder het Nederlandse rechtstelsel op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid vallen. 12 Faure en Hartlief 2006, p. 229 e.v. 13 Waterman 2009, p. 81 e.v. Hier wordt in hoofdstuk 3 nader op ingegaan. 14 Lindenbergh 2000, p. 28. Hier wordt eveneens in hoofdstuk 3 nader op ingegaan. pagina 8

10 schade financieel gecompenseerd te krijgen. In de derde plaats ervaren getroffenen, zoals later in dit hoofdstuk wordt weergegeven, het letselschadeproces doorgaans als belastend. Ik vind het van belang dat getroffenen door het letselschadeproces niet een tweede keer slachtoffer worden; dat wil zeggen dat getroffenen zich niet, op welke manier dan ook, tekortgedaan moeten voelen tijdens en door het letselschadeproces. Het letselschadeproces moet voor getroffenen op een zo goed mogelijke manier verlopen en dit dient zijn grondslag te vinden in de wettelijke regeling, mogelijk door het invoeren van een verzekeringsplicht (waar in hoofdstuk 5 een antwoord op wordt gegeven). In de vierde plaats is in de literatuur 15 reeds veelvuldig aandacht besteed aan de mogelijke invoering van een verplichte werkgeversverzekering, waarbij voornamelijk wordt ingegaan op het belang van de werkgever, de verzekeraar en de wetgever. Mijns inziens levert dit te meer een reden op om de mogelijke invoering van de verzekeringsplicht nu juist vanuit het oogpunt van getroffenen te beoordelen. Aan de belangen van de andere partijen (zoals blijkt uit de literatuur) zal in hoofdstuk 5 kort aandacht worden besteed, zodat factoren waarmee rekening dient te worden gehouden bij mogelijke invoering van een verzekeringsplicht, in beeld worden gebracht. In dit hoofdstuk worden in 2.2 enkele cijfers van arbeidsongevallen en beroepsziekten weergegeven om het belang van werkgeversaansprakelijkheid in kaart te brengen. De belangen van getroffenen tijdens het letselschadeproces worden in 2.3 weergegeven. Tenslotte worden in 2.4 de toetsingscriteria weergegeven en toegelicht, die aan de hand van de belangen van getroffenen (zoals uiteengezet in dit hoofdstuk) zijn ontwikkeld. Daartoe worden de belangen van getroffenen eerst nog kort samengevat in die paragraaf. 2.2 Kerncijfers over 2007 In 2007 zijn bij de Arbeidsinspectie bijna ernstige arbeidsongevallen 16 gemeld en ongeveer evenveel slachtoffers. Daarvan hadden 113 ongevallen voor het slachtoffer een dodelijke afloop. 17 Sinds enkele jaren wordt omstreeks één derde van alle nieuwe arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (WIA) verstrekt aan werknemers die wegens psychische redenen arbeidsongeschikt zijn. Geschat wordt dat 44% van deze ziekten arbeidsgerelateerd zijn (zogenaamde beroepsziekten). 18 Meer dan werknemers per jaar krijgen een beroepsziekte O.a. Waterman 2001, p. 17 e.v.; Lindenbergh 2004, p. 112 e.v. en De Boer Een ernstig arbeidsongeval is een arbeidsongeval met ernstig lichamelijk of geestelijk letsel. Onder ernstig lichamelijk of geestelijk letsel wordt verstaan: schade aan de gezondheid, die binnen 24 uur na het tijdstip van de gebeurtenis leidt tot opname in een ziekenhuis ter observatie of behandeling, dan wel naar redelijk oordeel blijvend zal zijn, uit: Rapport Schouten, Faas en Houben 2008, p Jaarverslag Arbeidsinspectie 2008, p. 20. N.B: Cijfers over het jaar 2008 en 2009 zijn niet raadpleegbaar d.d Vegter 2005, p < d.d pagina 9

11 Het grote aantal arbeidsongevallen en beroepsziekten (met de daarmee gemoeide schadeposten) onderstreept het belang van werkgeversaansprakelijkheid, omdat veelvuldig vorderingen tot schadevergoeding worden ingediend na een arbeidsongeval of beroepsziekte Belangen van getroffenen bij arbeidsongevallen en beroepsziekten Wanneer getroffenen hun schade wensen te verhalen op de volgens hen verantwoordelijke partij, hebben zij daarvoor verschillende redenen (belangen). 21 De voornaamste reden is dat getroffenen weer grip willen krijgen op hun leven, waarvoor aan een aantal voorwaarden moet worden voldaan. 22 De belangrijkste voorwaarde is dat de financiële bestaanszekerheid wordt veiliggesteld. Deze bestaanszekerheid wordt veiliggesteld door de extra kosten (bijvoorbeeld medische kosten en reiskosten) en het verlies van verdienvermogen waarmee getroffenen worden geconfronteerd, te vergoeden. 23 De schade wordt financieel gecompenseerd, waardoor de financiële bestaanszekerheid wordt veiliggesteld. Naast het verkrijgen van een financiële vergoeding is het voor getroffenen van belang erkenning van aansprakelijkheid van de wederpartij te verkrijgen. 24 Deze erkenning wordt door getroffenen in verband gebracht met verschillende immateriële behoeften en kan ten eerste worden opgevat als een signaal voor de buitenwereld, dat de getroffene geen, althans niet volledig, schuld treft aan het ongeval of het ontstaan van de beroepsziekte. Ten tweede kan de erkenning bestaan uit medeleven en excuses van de werkgever. Ten derde kan de erkenning voor de getroffene inhouden dat de werkgever beseft of voelt wat hij heeft aangericht en door erkenning wordt dit door de werkgever aangegeven. Ten vierde kan de erkenning voor getroffenen inhouden dat de werkgever wil voorkomen dat in de toekomst nogmaals een dergelijk ongeval plaatsvindt c.q. dat werknemers worden blootgesteld aan het risico van een beroepsziekte. Met andere woorden; het bedrijf wordt wakker geschud. Tot slot kan de erkenning voor de getroffene inhouden dat hij te weten wil komen wat er precies is gebeurd; voordat de werkgever tot erkenning van aansprakelijkheid overgaat, onderzoekt hij (al dan niet uitgebreid) de toedracht van het ongeval. 25 Niet alleen de uiteindelijke financiële vergoeding en de erkenning zijn van belang voor getroffenen; een belangrijk aspect is het proces dat daaraan voorafgaat. De juridische procedure wordt door 20 Klaassen 2008, p Huver e.a. 2007, p Huver e.a. 2007, p Huver e.a. 2007, p. 47 e.v. 24 Huver e.a. 2007, p Du Perron 2003, p. 107 en Huver e.a. 2007, p. 19 e.v. pagina 10

12 getroffenen vaak als belastend ervaren, met name het gedrag van de (verzekeraar van de) wederpartij, de lange looptijd van de procedure, de onzekere uitkomst en de hoeveelheid administratie. 26 Getroffenen hebben tijdens het proces behoefte aan informatie en willen aandacht krijgen, zodat zij het gevoel krijgen inspraak te hebben in het proces. 27 Ze voelen zich eerlijker behandeld als ze de kans hebben gehad hun kant van het verhaal te doen. 28 In het geval de werkgever een aansprakelijkheidsverzekering heeft afgesloten (en de aansprakelijkheidslast in het kader van de verzekering wordt verschoven van de werkgever naar de verzekeraar), is het van belang dat niet alleen de verzekeraar contact heeft met de getroffene; getroffenen stellen het vaak op prijs van de werkgever zelf tijdens en over het proces te vernemen. 29 Bij enkel contact met de verzekeraar ontbreekt het persoonlijk element en zal de getroffene mogelijk niet het idee krijgen dat de werkgever met hem meeleeft en van zijn fouten leert (derhalve twee immateriële behoeften die door een erkenning kunnen worden vervuld). 30 Zoals reeds eerder in dit hoofdstuk is opgemerkt, is het van belang dat getroffenen door het proces niet een tweede keer slachtoffer worden. Het is voor hen van belang dat zij het proces niet, althans zo beperkt mogelijk, als belastend ervaren. Het bijzondere aan het proces van getroffenen van arbeidsongevallen en beroepsziekten is dat de wederpartij de (ex-)werkgever is (daarnaast kan de verzekeraar van de werkgever wederpartij zijn). 31 Getroffenen hebben vaak een emotionele band met de werkgever en de verhoudingen tussen getroffenen en hun werkgever kunnen mede gekleurd worden door de arbeidsverhouding en de verwachtingen en ervaringen daaromtrent. 32 Naast eerdergenoemd contact met de werkgever, zijn ook de inspanningen van de werkgever in de richting van de getroffene belangrijk voor het herstel van de getroffene, met name wat betreft de directe reactie op het ongeval. 33 Door snel hulp te bieden zal de uiteindelijke schadelast dalen en zal de getroffene sneller tevreden zijn over de manier waarop hij behandeld is. 34 Daarnaast is de werkgever diegene die een oplossing kan bieden, door te zorgen dat de getroffene weer aan het werk kan. 35 De houding van de werkgever is dus van belang voor getroffenen. 36 Een goede voortzetting van de relatie tussen de werkgever en de getroffene 26 Faure en Hartlief 1998, p en Huver e.a. 2007, p. 67 e.v. 27 Huver e.a. 2007, p. 31 e.v. en Westerhof 2007, p Akkermans en Van Wees 2007, p Huver e.a. 2007, p. 54 e.v. 30 Du Perron 2003, p Terwijl dit bij aansprakelijkheidskwesties op andere grondslagen meestal niet het geval is, bijvoorbeeld na een medische fout of een verkeersongeval. 32 Huver e.a. 2007, p. 19 en 51 e.v. 33 Westerhof 2007, p Westerhof 2007, p Huver e.a. 2007, p Bijvoorbeeld door het bevorderen van een re-integratietraject en het tonen van medeleven. pagina 11

13 (werknemer) is voor getroffenen van groot belang, hetgeen direct na het ongeval een aanvang dient te nemen. 2.4 Toetsingscriteria Zoals voorgaand weergegeven, hebben getroffenen verschillende belangen tijdens het letselschadeproces. Onderstaand worden de belangen van getroffenen kort samengevat, aan de hand waarvan de belangen aan het einde van deze paragraaf in toetsingscriteria worden omgezet. Getroffenen willen hun financiële bestaanszekerheid veiligstellen. Dit wordt bewerkstelligd door het verkrijgen van een financiële compensatie van de schade die getroffenen als gevolg van het ongeval of de beroepsziekte lijden c.q. hebben geleden. Daarnaast, en dit is doorgaans voor getroffenen niet minder belangrijk dan de financiële compensatie, is erkenning van aansprakelijkheid door de werkgever (c.q. de verzekeraar) van belang. Deze erkenning kan verschillende vormen aannemen voor getroffenen: een signaal voor de buitenwereld dat de getroffene geen, althans niet volledig, schuld treft aan het ongeval; de werkgever toont medeleven en maakt excuses; de werkgever beseft of voelt wat hij heeft aangericht en geeft dit toe; de werkgever wil voorkomen dat er in de toekomst nogmaals een dergelijk ongeval plaatsvindt of een beroepsziekte ontstaat en tot slot; de getroffene wil erachter komen wat er precies gebeurd is. Het letselschadeproces dient in zo beperkt mogelijke mate belastend te zijn voor getroffenen, hetgeen onder andere geschiedt door getroffenen het gevoel te geven inspraak te hebben in het proces en door een positieve houding van de werkgever jegens de getroffene. Aan de hand van de in dit hoofdstuk genoemde belangen van getroffenen zijn drie criteria ontwikkeld, waaraan in de volgende twee hoofdstukken de Nederlandse en Belgische regeling wordt getoetst. Op deze manier wordt inzichtelijk in hoeverre de wettelijke regelingen op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid aan de belangen van getroffenen tegemoetkomen en kan uiteindelijk in hoofdstuk 5, na vergelijking van de stelsels, geconcludeerd worden of het invoeren van een verzekeringsplicht al dan niet wenselijk is vanuit het oogpunt van getroffenen. De volgorde van de criteria geeft de mate van belangrijkheid van de criteria aan. Daarbij geldt dat de criteria in onderling verband moeten worden bezien, in die zin dat alle criteria belangrijke belangen van getroffenen weergeven. Mijns inziens is criterium I doorslaggevend bij de vergelijking van de stelsels en de beantwoording van de probleemstelling in hoofdstuk 5, hetgeen bij dit criterium wordt toegelicht. Criterium I: Wordt de financiële bestaanszekerheid van getroffenen veiliggesteld? pagina 12

14 Getoetst dient te worden of getroffenen op grond van het wettelijk systeem hun schade vergoed krijgen, en indien dit het geval is, in hoeverre vergoeding plaatsvindt. Daarnaast dient te worden getoetst of getroffenen, ongeacht de financiële positie van de werkgever, verhaalsmogelijkheden hebben (bijvoorbeeld in het geval de werkgever failliet of opgeheven is). Op deze manier kan in hoofdstuk 5 worden vergeleken of beide wettelijke systemen verhaalsmogelijkheden bieden, en indien dit het geval is, welke schade verhaalbaar is en welk systeem de schade van getroffenen het meest volledig financieel compenseert. Bij criterium I worden verschillende aspecten beoordeeld: worden er verhaalsmogelijkheden geboden; indien verhaalsmogelijkheden worden geboden, welke schade komt dan voor vergoeding in aanmerking; en welk stelsel compenseert de schade van getroffenen het meest volledig. Zoals onderstaand uiteengezet wordt, zijn de drie aspecten bij de vergelijking en beantwoording van de probleemstelling in hoofdstuk 5 van belang, doch is mijns inziens het bieden van verhaalsmogelijkheden het belangrijkste onderdeel. Indien namelijk de kans bestaat dat geen verhaalsmogelijkheden worden geboden, bestaat daarmee ook de kans dat helemaal niet toe wordt gekomen aan de andere twee onderdelen van criterium I; namelijk welke schade voor vergoeding in aanmerking komt en welk stelsel het meest volledig compenseert. Mocht bij de vergelijking in hoofdstuk 5 blijken dat het Belgisch stelsel (dus met verzekeringsplicht) beter tegemoetkomt aan dit criterium dan het Nederlandse stelsel (dus zonder verplichte verzekering), dan houdt dit in dat het ten aanzien van dit belang van getroffenen (ter zake het veiligstellen van de financiële bestaanszekerheid), vanuit het oogpunt van getroffenen wenselijk is een verzekeringsplicht in te voeren. Mocht daarentegen blijken dat het Nederlandse stelsel beter tegemoetkomt aan dit criterium dan het Belgische stelsel, dan houdt dit in dat het ten aanzien van dit belang van getroffenen vanuit het oogpunt van getroffenen niet wenselijk is een verplichte verzekering in te voeren. Criterium I is doorslaggevend bij de vergelijking die wordt gemaakt in hoofdstuk 5; indien in het geheel niet aan dit criterium wordt tegemoetgekomen, kan het rechtsstelsel op dat gebied niet tegemoetkomen aan dit belang van getroffenen. Dit zou namelijk inhouden dat de schade van de getroffenen niet voor vergoeding in aanmerking komt c.q. er geen verhaalsmogelijkheden worden geboden en getroffenen met hun schade achterblijven. Zoals in dit hoofdstuk is weergegeven, is dit niet in het belang van getroffenen en niet wenselijk. Het criterium dient, zoals reeds is opgemerkt, in samenhang met de andere criteria te worden bezien bij de vergelijking van de toetsing van de wettelijke stelsels aan de criteria. Bij de vergelijking is het niet zo dat de hoogste vergoeding in beginsel wenselijk is; mijns inziens zijn de verhaalsmogelijkheden en het veiligstellen van de financiële bestaanszekerheid (hetgeen niet de hoogste schadevergoeding betekent) belangrijker. pagina 13

15 Criterium II: Speelt de erkenning een rol binnen het wettelijk systeem, en zo ja, in welke vorm? Getoetst dient te worden of de erkenning een rol speelt binnen het Nederlandse en Belgische wettelijk systeem. Indien dit het geval is, wordt getoetst wat die rol is (welke immateriële behoeften van getroffenen, zoals weergegeven in dit hoofdstuk, daarmee kunnen worden vervuld), zodat in hoofdstuk 5 kan worden vergeleken welk stelsel het meest tegemoet komt aan de immateriële behoeften van getroffenen die door een erkenning kunnen worden vervuld. In het geval de erkenning in een stelsel in het geheel niet aan de orde komt, hetgeen bij een stelsel op basis van risicoaansprakelijkheid het geval kan zijn, 37 dient te worden getoetst of er (omdat wel schadevergoeding wordt betaald) immateriële behoeften van getroffenen vervuld kunnen worden. Voornamelijk wordt aandacht besteed aan de mogelijke prikkel voor de werkgever om in de toekomst dergelijke ongevallen te willen voorkomen (de zogenaamde preventieve werking van het stelsel). Mijns inziens is het belangrijk dat de werkgever deze prikkel heeft (en deze immateriële behoefte van getroffenen vervuld wordt) omdat een stelsel waarvan een preventieve werking uitgaat, naar mijn mening minder slachtoffers tot gevolg zal hebben. In de literatuur is reeds veelvuldig aandacht besteed aan de mogelijke invoering van een wettelijke verzekeringsplicht. 38 Over het algemeen wordt als vorm van verzekering de directe verzekering voorgesteld, welke inhoudt dat de werkgever zijn werknemers verzekert, waarbij de werknemer zelfstandig op de polis mag claimen. 39 Deze verzekering is gebaseerd op risicoaansprakelijkheid. 40 Op voorhand kan worden opgemerkt dat het Belgische stelsel op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid een risicoaansprakelijkheid behelst. 41 Door toetsing van zowel het Nederlandse als het Belgische stelsel wordt inzichtelijk welk stelsel het best tegemoetkomt aan dit criterium ten aanzien van de rol van de erkenning in het wettelijk systeem en de vervulling van immateriële behoeften. Mocht bij de vergelijking in hoofdstuk 5 blijken dat het Belgische stelsel (dus met verzekeringsplicht) beter tegemoetkomt aan dit criterium dan het Nederlandse stelsel (dus zonder verplichte verzekering), dan houdt dit in dat het ten aanzien van dit belang (ter zake de 37 Bij een stelsel op basis van risicoaansprakelijkheid is geen tekortkoming aan de zijde van de werkgever vereist. Schade als gevolg van een arbeidsongeval of beroepsziekte komt voor vergoeding in aanmerking als aan bepaalde voorwaarden is voldaan, omdat dit tot het bedrijfsrisico wordt gerekend. Wanneer een verzekeringsplicht geldt, geldt deze voor dekking van dit bedrijfsrisico en wordt de verzekeringsplicht dus gekoppeld aan de risicoaansprakelijkheid. Hierop wordt nader ingegaan in hoofdstuk O.a. Faure en Hartlief 1998, p e.v.; Waterman 2001, p. 17 e.v.; Lindenbergh 2004, p. 112 e.v. en De Boer De directe verzekering verzekert niet de aansprakelijkheid van de werkgever, maar de schade die volgt uit de verwezenlijking van het in de polis omschreven risico, derhalve de uitoefening van de arbeidsovereenkomst. Hierdoor is het antwoord op de vraag of de verzekeraar voor die schade enige aansprakelijkheid draagt irrelevant geworden, uit: Waterman 2001, p Waterman 2001, p. 17 e.v. 41 Hier wordt in hoofdstuk 4 nader op ingegaan. pagina 14

16 erkenning en de vervulling van immateriële behoeften) vanuit het oogpunt van getroffenen wenselijk is een verzekeringsplicht in te voeren. Mocht blijken dat het Nederlandse stelsel beter tegemoetkomt aan dit criterium dan het Belgische stelsel, dan houdt dit in dat het ten aanzien van dit belang (ter zake de erkenning en de vervulling van immateriële behoeften) vanuit het oogpunt van getroffenen niet wenselijk is een verplichte verzekering in te stellen. Naar mijn verwachting zal het stelsel waarin de erkenning geen rol speelt wenselijk zijn vanuit het oogpunt van getroffenen, omdat schade als gevolg van een arbeidsongeval of beroepsziekte dan sneller en eenvoudiger voor vergoeding in aanmerking komt dan in het stelsel waar de erkenning een rol speelt (omdat bij deze laatste de schade van getroffenen slechts voor vergoeding in aanmerking komt indien er sprake is van een tekortkoming aan de zijde van de werkgever. Dit in tegenstelling tot het stelsel waar de erkenning geen rol speelt, omdat de schade dan wordt vergoed als aan bepaalde voorwaarden is voldaan en dus geen tekortkoming van de werkgever is vereist). 42 Daarnaast is het stelsel dat het meest tegemoetkomt c.q. kan komen aan de immateriële behoeften van getroffenen, ongeacht of de erkenning een rol speelt, wenselijk vanuit het oogpunt van getroffenen, omdat getroffenen nu eenmaal verwachtingen hebben tijdens het proces (vervulling van bepaalde immateriële behoeften). Hierbij is mijns inziens de preventieve werking die van de regeling uit kan gaan, belangrijker dan de overige immateriële behoeften die door de erkenning kunnen worden vervuld. Dit omdat het naar mijn mening van groot belang is dat de werkgever investeert in en aandacht besteed aan preventie, zodat hoogstwaarschijnlijk minder slachtoffers worden gemaakt, waar alle partijen 43 en voornamelijk werknemers baat bij hebben. 42 Uit het onderzoek van Huver e.a. uit 2007 blijkt dat getroffenen vinden dat het letselschadeproces een lange looptijd heeft. Doordat schade sneller en eenvoudiger voor vergoeding in aanmerking komt bij een stelsel op basis van risicoaansprakelijkheid, zal het letselschadeproces mogelijk een kortere looptijd krijgen (dan bij een stelsel op basis van schuldaansprakelijkheid) en daarmee kan een immateriële behoefte van getroffenen worden vervuld. 43 Werkgevers, eventuele verzekeraars en de overheid (middels de stelsels van de sociale zekerheid). pagina 15

17 Criterium III: Verloopt het letselschadeproces op een dusdanige manier dat het zo beperkt mogelijk als belastend wordt ervaren door getroffenen? Getoetst dient te worden, slechts voor zover dit mogelijk is in het kader van dit juridisch onderzoek, hoe getroffenen het letselschadeproces ervaren. In 2.3 van dit hoofdstuk is reeds weergegeven hoe getroffenen onder het Nederlands stelsel het letselschadeproces ervaren. Dit is voornamelijk gebaseerd op het onderzoek van Huver e.a. uit De ervaringen van getroffenen onder het Belgisch stelsel worden beschreven in hoofdstuk 4 en zijn gebaseerd op het onderzoek van De Brucq uit Beide onderzoeken behelzen een enquête, welke is gehouden onder slachtoffers van een arbeidsongeval of beroepsziekte. Bij de toetsing aan dit criterium is onder meer van belang of de relatie tussen werkgever en getroffene in stand wordt gehouden door de werking van het wettelijk systeem. Mocht bij de vergelijking in hoofdstuk 5 blijken dat het Belgische stelsel (met verzekeringsplicht) beter tegemoetkomt aan dit criterium (ter zake het belang van de ervaring van getroffenen tijdens het letselschadeproces) dan het Nederlandse stelsel (zonder verzekeringsplicht), dan houdt dit in dat het vanuit het oogpunt van getroffenen wenselijk is een verzekeringsplicht in te stellen, omdat getroffenen die onder het stelsel met verplichte verzekering vallen (Belgisch stelsel) het proces minder belastend ervaren dan getroffenen die onder het stelsel zonder verplichte verzekering vallen (Nederlands stelsel). Mocht blijken dat het Nederlandse stelsel beter tegemoetkomt aan dit criterium (ter zake het belang van de ervaring van getroffenen tijdens het letselschadeproces) dan het Belgische stelsel, dan houdt dit in dat het vanuit het oogpunt van getroffenen niet wenselijk is een verzekeringsplicht in te voeren. Het stelsel dat door getroffenen niet, althans zo beperkt mogelijk, als belastend wordt ervaren, komt het meest tegemoet aan dit belang van getroffenen en is wenselijk vanuit het oogpunt van getroffenen, omdat op deze manier de getroffene zich door het proces niet een tweede keer slachtoffer voelt. Een stelsel waar getroffenen tevreden, althans niet ontevreden, over zijn, is wenselijker dan een stelsel waarover getroffenen niet, althans minder, tevreden zijn. Bovenstaande drie criteria zullen in de volgende twee hoofdstukken gebruikt worden om daar de Nederlandse (hoofdstuk 3) en de Belgische regeling (hoofdstuk 4) aan te toetsen, nadat in die hoofdstukken eerst het recht beschreven is (slechts met het oog op de toetsing en vergelijking, omdat een volledige beschrijving van de rechtsstelsels op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid erg omvangrijk zou zijn en dat gezien de beantwoording van de probleemstelling van deze scriptie niet nodig is). Een vergelijking van beide rechtsstelsels, op basis 44 De uitkomsten zijn gepubliceerd in De Brucq pagina 16

18 van de toetsing aan de criteria, wordt in hoofdstuk 5 gemaakt. Na die vergelijking worden eveneens aspecten (opvallende verschilpunten tussen beide rechtssystemen) weergeven, zodat een zo volledig mogelijk beeld ontstaat van de stelsels. Daarnaast worden, zoals reeds in de inleiding van dit hoofdstuk is opgemerkt, factoren weergegeven waarmee bij de mogelijke invoering van de verzekeringsplicht rekening moet worden gehouden. pagina 17

19 Hoofdstuk 3 Het Nederlandse recht omtrent werkgeversaansprakelijkheid 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het Nederlandse recht op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid beschreven, om dit vervolgens te toetsen aan de in hoofdstuk 2 ontwikkelde criteria. Door deze toetsing wordt inzichtelijk in hoeverre de Nederlands regeling op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid tegemoetkomt aan de belangen van getroffenen. Dit is noodzakelijk om in hoofdstuk 5 een vergelijking te kunnen maken met het Belgische recht op dit gebied, om uiteindelijk te kunnen concluderen of het invoeren van een verplichte werkgeversverzekering al dan niet wenselijk is vanuit het oogpunt van getroffenen van arbeidsongevallen en beroepsziekten, omdat het ene rechtsstelsel al dan niet meer tegemoetkomt aan de belangen van getroffenen dan het andere stelsel. Zoals in het voorgaande hoofdstuk reeds is opgemerkt, wordt het Nederlandse recht op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid slechts weergegeven voor zover dit nodig is met het oog op de toetsing en vergelijking. De grondslagen voor werkgeversaansprakelijkheid worden in 3.2 weergegeven. In wordt ingegaan op de zorgplicht van de werkgever die voortvloeit uit artikel 7:658 BW, zodat inzichtelijk wordt wat deze zorgplicht inhoudt. In 3.3 wordt het bewijsstelsel van artikel 7:658 BW weergegeven, welk stelsel afwijkt van de reguliere bewijsregels zoals neergelegd in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Enkele bijzonderheden van het bewijsstelsel bij beroepsziekten worden in aangestipt. Vervolgens wordt de bepaling omtrent de eigen schuld van de werknemer en de gevolgen die dit met zich brengt, in 3.4 weergegeven. In 3.5 wordt ingegaan op de schadeposten die na een arbeidsongeval of beroepsziekte voor vergoeding in aanmerking komen. In 3.6 wordt de mogelijkheid tot verzekeren in het huidige stelsel besproken. In 3.7 wordt vervolgens de Nederlandse regeling op het gebied van werkgeversaansprakelijkheid (zoals weergegeven in dit hoofdstuk) getoetst aan de in hoofdstuk 2 ontwikkelde criteria. Tot slot wordt in 3.8 een conclusie over hoofdstuk 3 weergegeven. 3.2 Grondslagen van werkgeversaansprakelijkheid Artikel 7:611 en 7:658 BW vormen wettelijke uitwerkingen van de contractuele verplichtingen van de werkgever ten aanzien van zijn werknemers en deze twee artikelen worden als grondslag voor de vordering tot schadevergoeding na een arbeidsongeval of beroepsziekte gehanteerd. Het goed pagina 18

20 werkgeverschap (èn goed werknemerschap) wordt beschreven in artikel 7:611 BW. Artikel 7:658 BW is daarvan in feite een nadere specificering. 45 De norm van artikel 7:611 BW strekt, anders dan de norm van artikel 7:658 BW, niet primair tot bescherming tegen letsel, maar kan de basis vormen voor verschillende verplichtingen van de werkgever om jegens zijn werknemers zorgvuldig te handelen, als een goed werkgever. 46 Het artikel kan als grondslag voor aansprakelijkheid worden toegepast, namelijk in de gevallen waarin artikel 7:658 BW niet kan worden toegepast, bijvoorbeeld in het geval dat letsel is toegebracht in de privésfeer 47 en in het geval dat letsel is toegebracht als gevolg van een verkeersongeval van de werknemer. 48 Het gaat bij artikel 7:611 BW om heel diverse verplichtingen waarvan de inhoud in een concrete situatie nader bepaald moet worden. Vanwege het open karakter van de norm, is het niet mogelijk om aan te geven welke verplichtingen voor de werkgever precies door de norm worden behelst. Voornamelijk wordt artikel 7:658 BW als grondslag voor werkgeversaansprakelijkheid toegepast. 49 Dit artikel heeft twee functies. De eerste functie vloeit voort uit lid 1 van het betreffende artikel en houdt in dat de werkgever zorg dient te dragen voor een veilige werkomgeving van zijn werknemers, zodat voorkomen wordt dat de werknemer schade lijdt in de uitoefening van zijn werkzaamheden (de zorgplicht voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers). De tweede functie vloeit voort uit lid 2 van het betreffende artikel en houdt in dat wanneer de werknemer schade lijdt tijdens de uitvoering van zijn werkzaamheden, de werkgever aansprakelijk is voor deze schade (het biedt de werknemer een expliciet vorderingsrecht tot schadevergoeding). De werkgever kan echter van aansprakelijkheid worden ontheven op twee, eveneens in lid 2 genoemde, gronden: indien de werkgever aantoont dat hij zijn zorgplicht voortvloeiend uit lid 1 is nagekomen of indien de werkgever aantoont dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer (de zogenaamde eigen schuld). Artikel 7:658 BW wordt in de jurisprudentie ruim uitgelegd, dat wil zeggen dat de begrippen en vereisten voor de werkgever ruime toepassing vinden. 50 Onder andere aan de zorgplicht van de werkgever worden zware eisen gesteld, 45 Lindenbergh 2000, p. 44 e.v. en Van Nieuwstadt 2005, p Vegter 2005, p HR 22 januari 1999, NJ 1999, Ten aanzien van deze categorie is een ontwikkeling gaande in de jurisprudentie; de grenzen van de aansprakelijkheid op grond van artikel 7:611 BW zijn de laatste jaren sterk verruimd. Dit blijkt onder andere uit: HR 12 januari 2001, NJ 2001, 253; HR 30 november 2001, NJ 2002, 72; HR 9 augustus 2002, NJ 2004, 235; HR 30 november 2007, NJ 2009, 329; HR 1 februari 2008, JAR 2008, 56 en HR 1 februari 2008, JAR 2008, O.a. HR 12 december 2008, NJ 2009, O.a. HR 12 december 2008, NJ 2009, 332; HR 20 februari 2009, NJ 2009, 335 en HR 17 april 2009, RvdW 2009, 552. pagina 19

21 waar in de volgende paragraaf nader op ingegaan wordt. De werknemer wordt vergaand in bescherming genomen tegen de (gevolgen van) arbeidsongevallen en beroepsziekten. 51 Dit komt in verschillende manieren tot uiting, bijvoorbeeld in de bewijslastverdeling en de waardering van de eigen schuld van de werknemer, waar eveneens later in dit hoofdstuk nader op 6wordt ingegaan. Artikel 7:658 BW betreft formeel een schuldaansprakelijkheidsregeling, maar vanwege de voorgaand beschreven beschermingsfunctie ten opzichte van de werknemer leunt het in de praktijk dicht aan tegen risicoaansprakelijkheid. 52 Omdat het primair op het pad van de werkgever ligt om ervoor te zorgen dat werknemers adequaat worden beschermd tegen de aan hun werk verbonden gevaren en artikel 7:658 BW voor het aannemen van aansprakelijkheid een toerekenbare tekortkoming vereist aan de kant van de werkgever, behelst het artikel toch een schuldaansprakelijkheid. 53 Zou artikel 7:658 BW daadwerkelijk een risicoaansprakelijkheid behelzen, dan zou geen tekortkoming aan de zijde van de werkgever vereist zijn voor het aannemen van aansprakelijkheid, maar zouden arbeidsongevallen, ongeacht de rol van de werkgever bij het ontstaan van het ongeval, onder het bedrijfsrisico vallen, op grond waarvan de werkgever aansprakelijk zou zijn. 54 Zoals voorgaand is aangegeven, is de werkgever op grond van artikel 7:658 BW in beginsel niet aansprakelijk voor ongevallen in het kader van het woon-werkverkeer of anderszins buiten de werkzaamheden overkomen. Het artikel mist toepassing indien de werkgever het niet in de hand heeft om maatregelen te treffen die moeten voorkomen dat zijn werknemers schade lijden. 55 In bijzondere gevallen kan artikel 7:611 BW (schending van de eisen van goed werkgeverschap 56 ) in die situaties het gat vullen dat artikel 7:658 BW laat liggen en kan de werkgever verplicht zijn tot betaling van schadevergoeding De zorgplicht van de werkgever Zoals reeds is opgemerkt, kan aansprakelijkheid op grond van artikel 7:658 BW slechts worden aangenomen indien de werkgever is tekortgeschoten in zijn zorgplicht. Aan die zorgplicht worden zware eisen gesteld; de werkgever moet alles doen wat in redelijkheid en in verband met de aard van de arbeid van hem kan worden verlangd om te voorkomen dat de werknemer bij de uitoefening van 51 Waterman 2009, p. 81 e.v. 52 HR 11 november 2005, NJ 2008, 460 en HR 20 januari 2006, NJ 2008, Noordam en Klosse 2008, p Spier e.a. 2006, p. 88. Dit is niet het geval, onder andere omdat de werkgever niet behoeft te waarschuwen voor gevaren die algemeen bekend zijn, uit: Spier e.a. 2006, p Vegter 2005, p. 84 e.v. 56 Hartlief 2003, p Van der Poest Clement en Boere 2001, p. 29; Frenk 2009, p. 28 e.v. en Klaassen 2009, p. 30 e.v. Dit is bijvoorbeeld in het geval het ongeval plaatsvindt met een vervoermiddel van de werkgever, omdat de werkgever dan verantwoordelijk is voor de veiligheid van zijn vervoermiddelen. pagina 20

22 zijn werkzaamheden schade lijdt. 58 Wat in redelijkheid behelst, is steeds afhankelijk van de omstandigheden van het geval. 59 De Arbowetgeving en de ruime hoeveelheid jurisprudentie op dit punt bieden hierbij richtlijnen, waarbij de voornaamste normen waaraan de werkgever zich dient te houden publiekrechtelijke veiligheidsvoorschriften uit de Arbeidsomstandighedenwet zijn. 60 De zorgplicht voortvloeiend uit artikel 7:658 lid 1 BW kan worden onderverdeeld in drie plichten voor de werkgever. Ten eerste heeft de werkgever een onderzoeksplicht, welke inhoudt dat hij zich zeer uitvoerig op de hoogte dient te stellen van de risico s die verbonden zijn aan alles in de bedrijfsuitvoering wat mogelijk de gezondheid van zijn werknemers zou kunnen schaden. 61 Ten tweede heeft de werkgever een instructieplicht, welke inhoudt dat hij zijn werknemers aanwijzingen dient te geven over de aspecten die de gezondheid en welzijn van de werknemers kunnen bedreigen. 62 Ten slotte heeft de werkgever een toezichtplicht, welke inhoudt dat hij toezicht dient te houden om de naleving van de instructies te verzekeren Bewijs De werknemer moet bij een vordering tot schadevergoeding op grond van artikel 7:658 BW stellen, en zo nodig bewijzen, dat hij schade heeft geleden èn dat deze schade in de uitoefening van zijn werkzaamheden is toegebracht. 64 In tegenstelling tot de gebruikelijke regels van stelplicht en bewijslast die voor andere artikelen gelden op grond van artikel 150 Rv, behoeft de werknemer nadrukkelijk niet de tekortkoming van de werkgever te bewijzen. 65 De bewijslast van het causaal verband tussen de tekortkoming (de normschending) en de schade ligt conform artikel 7:658 lid 2 BW namelijk niet bij degene die zich op het rechtsgevolg beroept (doorgaans de getroffene), maar op de werkgever (de zogenaamde omkeringsregel). 66 Staat eenmaal vast dat de werkgever een norm heeft geschonden (dit is indien en zolang de werkgever het bewijs dat hij niet is tekortgeschoten, niet heeft geleverd), dan is in beginsel daarmee het causaal verband tussen de tekortkoming en het 58 O.a. HR 1 juli 1993, NJ 1993, 687; HR 24 juni 1994, NJ 1995, 137; HR 9 november 2001, NJ 2002, 80; HR 1 mei 2003, NJ 2004, 176 en HR 11 maart 2005, RvdW 2005, Waterman 2009, p Artikel 3 tot en met 11 Arbeidsomstandighedenwet, het bij deze wet behorende Arbeidsomstandighedenbesluit, de Arbeidsomstandighedenregeling en o.a. HR 22 januari 1999, NJ 1999, 534; HR 17 februari 2006, LJN AU6927; HR 31 maart 2006, LJN AU6092; HR 27 april 2007, NJ 2008, 462; HR 12 december 2008, NJ 2009, 332 en HR 17 april 2009, RvdW 2009, HR 25 juni 1993, NJ 1993, 686 en HR 4 juli 2004, LJN AO O.a. HR 9 juli 1994, NJ 2005, 260 en HR 9 december 2005, NJ 2006, HR 9 februari 2007, NJ 2007, HR 10 december 1999, NJ 2001, 211 en HR 15 december 2000, NJ 2001, Waterman 2009, p Lindenbergh 2000, p. 52. pagina 21