Wonen in Vlaanderen anno De voornaamste bevindingen van de Woonsurvey 2018

Transcriptie

1 PERSTEKST Wonen in Vlaanderen anno 18 De voornaamste bevindingen van de Woonsurvey 18 Na de Woonsurvey 05 en het Grote Woononderzoek (GWO) 13 is de Woonsurvey 18 de derde grootschalige bevraging in Vlaanderen specifiek over wonen. Ongeveer (referentiepersonen van) huishoudens werden geïnterviewd. De informatie over de woningen betreft dus enkel deze woningen waar een domicilie is gevestigd. Er vond deze keer ook geen objectieve inwendige screening van de woning plaats zoals bij het GWO in 13, zodat we voor de beoordeling van de kwaliteit van de woning afhankelijk zijn van de mening van de respondent, die tot op zekere hoogte subjectief is. De voornaamste conclusie is dat in 18 nog steeds een vijfde van de Vlaamse huishoudens een risico heeft op een betaalbaarheidsprobleem en 23% een woning betrekt die niet van goede kwaliteit is. Ten opzichte van 13 is het betaalbaarheidsrisico evenwel niet toegenomen, in geen enkele deelmarkt, terwijl er wel een duidelijke verbetering is van de kwaliteit. 1. Eigenwoningbezit blijft op peil en is duidelijke wens van de Vlaming In 18 telt Vlaanderen 72% eigenaar-bewoners, 19% private huurders en 7% sociale huurders. Deze aandelen zijn niet statistisch significant gewijzigd t.o.v. 13. Bij bepaalde maatschappelijke groepen vinden we wel een lichte stijging van het aandeel eigenaar-bewoners, zoals bij de % hoogste inkomens en bij de middelste leeftijdsgroepen. We vermoeden dat deze het gevolg zijn van cohorte-effecten, en niet van veranderde marktomstandigheden. De betaalbaarheid is voor nieuwe, jonge eigenaar-bewoners tussen 13 en 18 immers weinig veranderd en ook het inkomensprofiel van deze starters wijzigde niet. Ongeveer 98% van de eigenaars geeft aan eigenaar te willen blijven in de toekomst, terwijl de helft van de private huurders eigenaar wenst te worden. De voornaamste redenen zijn dat men vindt dat huur weggesmeten geld is en dat een eigen woning een goede vorm van sparen of een goede investering is. De private huurders die geen eigenaar wensen te worden, geven hier voornamelijk financiële redenen voor op. Ongeveer de helft van de eigenaars zegt de woning te willen nalaten aan de kinderen, terwijl 3 op 10 hierover nog onbeslist is. Bij de jongste groep gebeurt dit bij voorkeur via een schenking, doorgaans met behoud van vruchtgebruik, terwijl de oudste groep eerder opteert voor een erfenis. 2. De kwaliteit van de Vlaamse woningen is verbeterd. Eigendomswoningen blijven van betere kwaliteit dan huurwoningen Het aandeel Vlaamse woningen in goede staat steeg tussen 13 en 18 van 70% naar 77%, terwijl het aandeel woningen in slechte tot zeer slechte staat daalde van 14% naar 11%. De woningen in de Vlaamse centrumsteden maakten hierbij een grotere kwaliteitsverbetering door dan in de kleine steden en in nietstedelijke gemeenten. De kwaliteitsverbetering in de centrumsteden komt er enerzijds door nieuwbouw, van voornamelijk meergezinswoningen, maar vooral door renovatie van het bestaande woonpatrimonium. De kwaliteit van de woningen van eigenaars is anno 18, net zoals in het verleden, beter dan deze bewoond door huurders (zie figuur 1). Het aandeel woningen van slechte tot zeer slechte staat is opmerkelijk lager bij 1

2 de eigenaars. Er blijft een segment slechte woningen op de huurmarkt: 16% van de private huurwoningen en 17% van de sociale huurwoningen is anno 18 van slechte tot zeer slechte staat. In deze slechte woningen vinden we hoge aandelen kwetsbare groepen, als huishoudens met een werkloze referentiepersoon of een zieke of arbeidsongeschikte referentiepersoon, eenoudergezinnen en huishoudens met een laag inkomen. Figuur 1 Synthese-index fysische staat van de woning, naar deelmarkt, Vlaanderen, 13 en % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% % 10% 0% eigenaar private huurder sociale huurder goed matig slecht of zeer slecht Bron: 13: Grote Woononderzoek 13, 18: Woonsurvey Het gebruik van hernieuwbare energie en het isoleren van woningen is toegenomen. De eigendomswoningen doen het hierbij opvallend beter dan de huurwoningen Er is een sterke toename van het gebruik van hernieuwbare energie tussen 13 en 18. In totaal heeft 16% van de woningen anno 18 een systeem dat hernieuwbare energie opwekt. Het overgrote deel daarvan (98%) betreft zonne-energie. Het inkomen en het eigenaarsstatuut zijn hiervoor zeer determinerend: 21% van de eigenaars versus 3% van de private en sociale huurders zijn gehuisvest in een woning die gebruik maakt van hernieuwbare energie. Het aandeel voor het laagste inkomensquintiel bedraagt 6%, tegenover 27% voor het hoogste inkomensquintiel. Ook de isolatiegraad van de Vlaamse woningen nam toe. Isolerend glas, dakisolatie, muurisolatie, leidingisolatie en vloerisolatie komen significant meer voor in 18 dan in 13. Quasi alle Vlaamse woningen (96%) hebben anno 18 isolerend glas, waar dit in 13 89% was. Het aandeel woningen met dakisolatie nam toe van 78% naar 86%, het aandeel met muurisolatie van 56% naar 64% en het aandeel woningen met vloerisolatie steeg van 40 naar 47%. Eigendomswoningen zijn beter geïsoleerd dan huurwoningen. Met uitzondering voor isolerend glas (waarvoor er weinig verschil is tussen de drie deelmarkten) ligt voor eigendomswoningen het aandeel met dak-, vloer of muurisolatie telkens ongeveer 10 procentpunten hoger dan voor private huurwoningen en 15 procentpunten hoger dan voor sociale huurwoningen. De sociale huurmarkt blijft, ondanks het grote isolatieprogramma, achter op de andere twee deelmarkten (zie figuur 2). PERSTEKST WOONSURVEY 18 2/6

3 Figuur 2 Aandeel woningen met isolatie, naar deelmarkt, Vlaanderen, 13 en % eigenaar private huurder sociale huurder glasisolatie dakisolatie muurisolatie vloerisolatie Bron: 13: Grote Woononderzoek 13, 18: Woonsurvey De betaalbaarheid kent een status quo. Het verschil tussen huurders en eigenaars blijft bestaan De gemiddelde huurprijs voor eengezinswoningen en appartementen steeg tussen 13 en 18 met resp. 1,4% en 1,0% op jaarbasis bovenop de inflatie. Deze cijfers houden geen rekening met wijzigingen in de samenstelling van het woningenbestand. De gemiddelde afbetaling kende een lichte stijging bij woonkredieten afgesloten in de jongste periode (16-18), in lijn met de evolutie van de woningprijzen. De lichte toename van de woonuitgaven heeft echter niet voor een groter betaalbaarheidsrisico gezorgd. Daarvoor is ook het inkomen van belang en dit is in elke deelmarkt gemiddeld op peil gebleven. Net zoals 5 jaar eerder spendeert 1 op 5 huishoudens in 18 meer dan 30% van hun inkomen aan de woonuitgaven (huur of afbetaling van de lening), en kent dus een betaalbaarheidsrisico volgens deze indicator (de woonquote, zie figuur 3). Zoals ook in 13 ligt de woonquote relatief hoog bij private huurders, met 52% boven de 30%-norm, tegenover 27% van de eigenaars met een hypotheek en 23% van de sociale huurders. Tussen 05 en 13 was er nog een duidelijke stijging van het betaalbaarheidsrisico in elke deelmarkt (zie figuur). Figuur 3 Aandeel met woonquote boven 30%, naar eigendomsstatuut, Vlaanderen, % * 27 52* * * * Eigenaar met hypotheek Private huur Sociale huur Alle huurders Totaal Bron: Woonsurvey 05, GWO 13, Woonsurvey 18 ²-test voor verschil met voorgaande meetmoment: *p<0,05 PERSTEKST WOONSURVEY 18 3/6

4 Net als in 13 is het betaalbaarheidsrisico bij eigenaars met hypotheek vaak tijdelijk. Het aandeel boven de 30%-norm ligt meer dan de helft lager voor eigenaars die de lening hebben afgesloten in de periode t.o.v. de periode (23 versus 52%). Dit verschil heeft meerdere oorzaken. Zo is een lening met vaste annuïteiten reeds enkele decennia het dominante leningtype in Vlaanderen, waardoor de afbetaling na verloop van tijd minder zwaar weegt op het budget. Verder is een aanzienlijk deel van de oudere leningen ondertussen geherfinancierd met een lagere rente. Bij een tweede methode om betaalbaarheid te meten, bekijken we wie na betaling van de woonuitgaven onvoldoende overhoudt om menswaardig deel te nemen aan in de samenleving. Ook volgens deze budgetmethode kent de betaalbaarheid bij private en sociale huurders een status quo: 31% van de private huurders en 34% van de sociale huurders heeft een resterend inkomen onder de budgetnorm (figuur 4). In vergelijking met de woonquote classificeert de budgetmethode voornamelijk huishoudens met een laag inkomen in de groep met een betaalbaarheidsrisico, en in mindere mate huishoudens met (te) hoge woonuitgaven. Vandaar dat de uitkomst hier beter is voor de private dan voor de sociale huurders, terwijl bij de woonquote-methode het omgekeerde geldt. Naast een slechtere woningkwaliteit kennen de kwetsbare groepen op de huurmarkt ook een relatief groot betaalbaarheidsrisico, met meer dan de helft van de huishoudens onder de budgetnorm. Het gaat om werkloze private of sociale huurders, eenoudergezinnen in zowel de private als sociale huursector, en sociale huurders die tot de jongste groep behoren (18-34 jaar). Figuur 4 Aandeel met resterend inkomen onder de budgetnorm, naar eigendomsstatuut, Vlaanderen, % * Eigenaar met hypotheek 7 5 1* Eigenaar zonder hypotheek Private huurder Sociale huurder * Totaal Bron: Woonsurvey 05, GWO 13, Woonsurvey 18 ²-test voor verschil met voorgaande meetmoment: *p<0,05 Voor zowel de eigenaars met als zonder hypotheek zien we in de periode een significante verbetering van de betaalbaarheid volgens de budgetmethode (figuur 4). Bij eerstgenoemde groep daalt het aandeel onder de RI-norm van 10 naar 8%, terwijl er een afname is van 5 naar 1% bij de eigenaars zonder hypotheek. Dit wijst erop dat de armoede is afgenomen onder de eigenaars zonder hypotheek, waarvan de meerderheid ouder is dan 64 jaar. Voor alle huishoudens samen is het aandeel onder de RI-norm gedaald van 14 naar 12%, wat dus het gevolg is van de evoluties bij de eigenaars. 5. Slim Wonen en Leven? Slim Wonen en Leven is een van de zeven transitietrajecten van de Vlaamse overheid die kaderen in de Visie50. De transitie wil verandering brengen in de traditionele en diep genestelde Vlaamse woonwensen. PERSTEKST WOONSURVEY 18 4/6

5 De toekomstvisie is dat in 50 de huishoudens in Vlaanderen kiezen voor een duurzame woning en omgeving, op een slimme locatie en aangepast aan de woonbehoefte op dat ogenblik. De Startnota Slim Wonen en Leven concretiseert deze visie. De Woonsurvey 18 bevatte vragen die rechtstreeks werden afgeleid uit de Startnota. De resultaten geven een nulmeting. Ze tonen de houding van de Vlaamse huishoudens anno 18 en zo ook de weg die nog is af te leggen. Worden in de toekomst gelijkaardige metingen uitgevoerd, dan wordt duidelijk welke vooruitgang is geboekt. De resultaten van deze eerste meting tonen dat op heel wat vlakken de woonwensen vandaag nog veraf staan van het toekomstbeeld en dus dat initiatief nodig is om de woonwensen bij te sturen. Tegelijkertijd bevestigen de antwoorden dat de huishoudens groot belang hechten aan vele andere ambities geformuleerd in de toekomstvisie en tonen ze de bereidheid het woongedrag te veranderen als de omgeving zou veranderen, wat hoopgevend is. In de toekomstvisie voor 50 gaat de voorkeur uit naar compacte en gestapelde woonvormen, gelegen in kernen van stad of dorp. Uit de bevraging blijkt dat de huidige woonwensen daar nog ver van af staan. Gevraagd naar hun voorkeur voor verschillende woningtypes antwoordt 72% het liefste in een open of halfopen woning te wonen, 10% zou het liefste een rijwoning betrekken en 17% een appartement of studio. De favoriete woonplaats is voor slechts een op drie huishoudens een stad of de kern van een dorp en een op drie verkiest het platteland. Gebouwen met meerdere verdiepingen blijken sterk af te schrikken. Op de vraag om op een schaal van 0 tot 10 aan te geven hoe graag ze in een gebouw met meer dan 10 verdiepingen zouden wonen, geeft bijvoorbeeld de helft van de respondenten de score 0. Voor een gebouw met 4 tot 9 verdiepingen is dat nog 33%. De wensen van de Vlaamse huishoudens over hun buurt staan veel minder veraf van het toekomstbeeld Slim Wonen en Leven dan de wensen over de individuele woning. Ook nu al hechten huishoudens een groot belang aan een veilige fiets- en wandelomgeving, de nabijheid van dagelijkse voorzieningen en een goed contact met de buren. Ook blijkt uit de antwoorden een grote bereidheid om het gedrag te veranderen indien de buurt er anders zou uitzien. Zo zegt 69% van de respondenten in geval van verhuis naar een buurt waar mooi verzorgde pleintjes en groen zijn, tevreden te zijn met een minder grote private buitenruimte (tuin of terras). En 83% zou minder gebruik maken van voorzieningen buiten de buurt in geval van verhuis naar een buurt waar dagelijkse voorzieningen aanwezig zijn. Tot slot zou 65% in geval van verhuis naar een buurt waar het veilig wandelen en fietsen is, minder met de wagen rijden. Deze resultaten tonen dat de uitdaging wat betreft de woonomgeving er dus niet zozeer in bestaat de wensen van de huishoudens te veranderen, eerder om in beleid en praktijk een hogere prioriteit te geven aan deze buurtkenmerken. Als de infrastructuur van buurten verandert, zullen mensen zich mogelijk anders gedragen, wat dan opnieuw de buurt ten goede komt (bv omdat er minder auto s zullen rijden) en ook anderen kan aanzetten tot ander gedrag. 6. Beleid Dit onderzoek beschrijft de woonsituatie van Vlaamse huishoudens anno 18 en de evolutie tussen 13 en 18. Het mag niet worden gelezen als een beleidsevaluatie. Vastgestelde wijzigingen zijn het gevolg van sociale en economische evoluties en kunnen mee een verklaring vinden in het gevoerde beleid, maar de in dit onderzoek gehanteerde methodologie laat niet toe daar conclusies over te formuleren. Wel bevestigt dit onderzoek dat een beleid gericht op het grondwettelijk recht op wonen meer dan noodzakelijk blijft. We verwijzen naar andere rapporten van het Steunpunt voor beleidsevaluaties en -aanbevelingen voor specifieke beleidsinstrumenten. PERSTEKST WOONSURVEY 18 5/6

6 Praktische informatie Rapport (hier beschikbaar): Heylen, K. & Vanderstraeten, L. (19), Wonen in Vlaanderen anno 18, Steunpunt Wonen. Studiedag De resultaten zullen worden besproken tijdens een studiedag op 25 april 19. Meer informatie over deze studiedag is hier te vinden. Meer informatie over de resultaten is te verkrijgen bij volgende onderzoekers: W.b. eigen woningbezit en betaalbaarheid: Kristof Heylen (HIVA-KU Leuven), 0473/ Sien Winters (HIVA-KU Leuven), 0488/ W.b. woningkwaliteit: Lieve Vanderstraeten (VUB-Cosmopolis), 0476/ Michael Ryckewaert (VUB-Cosmopolis), 0486/ W.b. Slim Wonen en Leven: Sien Winters (HIVA-KU Leuven), 0488/ Lieve Vanderstraeten (VUB-Cosmopolis), 0476/ PERSTEKST WOONSURVEY 18 6/6