Stadslandbouw: een groene motor voor het stedelijk ecosysteem. Marie-Christine Van Labeke Vakgroep Plantaardige Productie, Ugent

Transcriptie

1 Stadslandbouw: een groene motor voor het stedelijk ecosysteem Marie-Christine Van Labeke Vakgroep Plantaardige Productie, Ugent

2 Stadstuinbouw is hip Stadsboerderij op dak van slachthuis Anderlecht 3000 m² Le Petit Botanique, 7000 m², Gent Eerste oogst voor daktuin Albertina Vert d Iris International, Brussel

3 Stadslandbouw geen nieuw concept in de Westerse urbane gebieden I believe the city should own tracts of land for the growing of vegetables and fruits, where the citizens can see and understand that their real existence comes out of Mother Earth, and that the merchant is only a means of delivery Jens Jensen, A greater west park system, Chicago, 1920

4 Definitie Stadslandbouw = De productie van voedsel binnen de stad (intraurbaan of intra-muros) en langs de randen van de stad (peri-urbaan). Commerciële en niet-commerciële productiemethoden en hun afzetkanalen kunnen hieronder vallen.

5 Productielandbouw versus stadslandbouw Productielandbouw Internationaal, anonieme klant Kostprijsbeheersing Ongebonden aan omgeving Onderdeel productieketen Stadslandbouw Lokaal, bekende klant Toegevoegde waarde creëren Gebonden aan omgeving Onderdeel maatschappelijke keten Jansma et al, 2010

6 Een andere benadering van land- en tuinbouw: Niet de productie is het eindproduct De productie is de basis voor diensten aan de stad: Belangrijke waarden Rust Ruimte Levensprocessen Voedsel Gezondheid Natuur Herstellen relatie boer/ producent en burger/ consument

7 Stadslandbouw Geeft de mogelijkheid voor voedselproductie (meestal groenten en fruit) aan lage kosten gezonde levenstijl Realiseert een korte keten producent-consument bevoorrading van de lokale winkels, ocmw, ziekenhuizen, restaurants Geeft training en verhoogt het potentieel aan werkplaatsen (langdurig werklozen) Betrokkenheid van burgers staat centraal: zelf doen, samen leren Verhoogt de burgerzin en het sociaal engagement Kan de buurt een groene boost geven door gebruik van planten, heesters en bomen

8 Community gardening Volkstuinen Samentuin (VELT) Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven in de peri-urbane zone Stadstuinen Community supported agriculture (CSA) Initiatieven van de stad en lokale organisaties

9 Stadstuinen Ruimte naast een huis dat ofwel in privé-eigendom is of wordt gehuurd De bewoners van het huis zijn autonoom over wat in de tuin gebeurd UK studie: stadstuinen omvatten 22 tot 36 % van de stadsoppervlakte Vlaanderen: 8.2% van het areaal is een privé-tuin (urbaan, peri-urbaan, landelijk)

10 Procentuele oppervlakte van de tuin Stadstuinen Voortuinen Visuele aantrekkelijkheid Achtertuinen Functioneel Oppervlakte sterk variabel: 3.6 m² tot 2290 m² in UK met mediaan van 96 m² m² gras bomen halfopen gesloten

11 Stadstuinen Welke invalshoeken/diensten? Algemeen gevoel van welzijn en gezondheid: fysisch en psychologisch Milieu-aspecten hoe gezond is voedsel uit de stadstuin Agronomisch welke mogelijkheden, welke teeltechnieken? Eco-systeemdiensten

12 Raamtuinen Urban window farming

13 Vierkante meter tuin

14 Studie bodemvruchtbaarheid in Vlaamse tuinen Geografische verdeling van de respondenten ( N = 1138) Dewaelheyns et al, 2013, Landscape and Urban Planning, 116, 25-35

15 Passion for gardening and degree of ecological gardening (n = 1138). Dewaelheyns et al, 2013, Landscape and Urban Planning, 116, 25-35

16 Hoe worden Vlaamse tuinen bemest Dewaelheyns et al, 2013, Landscape and Urban Planning, 116, 25-35

17 Bodemvruchtbaarheid in Vlaamse tuinen Tuiniers gebruiken 0.07 kg meststoffen en verwijderen 2.3 l grasmaaisel per m 2 tuin. Tuinbodems hebben een hogere ph en P, gazons hebben een lagere C dan de optimale landbouwkundige standaarden Dewaelheyns et al, 2013, Landscape and Urban Planning, 25-35

18 Stadstuinen en koolstofopslag in bodem en vegetatie Bovenste 10 cm Vegetatie van 33 stedelijke tuinen Cameron et al, 2012

19 De stad groener maken

20 Verticaal bos - Milaan Bosco Verticale : 2 woontorens van 111 en 79 meter hoog met daarop 900 bomen en andere beplantingen

21 Muurtuinen

22 Tuinen in de stad en peri-urbaan Positief: Koolstofsequestratie Afvalrecyclage door compostering Temperatuursregeling, maar moeilijk kwantificeerbaar voor de individuele tuintjes Biodiversiteit vnl. van lagere dieren Algemeen welzijn gevoel van de tuinier Negatief: Risico van een te sterk gebruik van chemicaliën (bijna niet gedocumenteerd) Nutriënten Gewasbeschermingsmiddelen

23 Community gardening Volkstuinen Samentuin (VELT) Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven Stadstuinen Initiatieven van de stad en lokale organisaties Community supported agriculture (CSA)

24 Eerste volkstuinen in België in 1861 in Gistel aangelegd Volkstuinen zijn zelden solitair, maar meestal verzameld in een volkstuincomplex International Congress of Allotment and Leisure Gardeners augustus 2014 in Utrecht, Ndl Volkstuinen

25 Studie 2007, vervolgstudie Toestandsbeschrijving van de volkstuinen in Vlaanderen vanuit een sociologische en ruimtelijke benadering Opdrachtgever: Departement Landbouw en Visserij, Afdeling Monitoring en Studie Opdrachtnemer: Universiteit Gent, Afdeling Mobiliteit en Ruimtelijke Planning beleidsaanbevelingen en ook een vervolgstudie rond de implementatie van de beleidsaanbevelingen

26 Nood aan volkstuinen rond de grote steden Bron: Handleiding voor gemeenten over de aanleg van een volkstuinpark

27 Volkstuinieren in Vlaanderen (studie 2007) Verdere info bij Interbestuurlijk Plattelandsoverleg

28 Actieplan Korte Keten In 2012 Minister-president Kris Peeters geeft stimulans aan de volkstuinen In 2013: 46 volkstuinprojecten goedgekeurd in Vlaanderen EUR vrijgemaakt In EUR vrijgemaakt aanleg, inrichting en modernisering van volkstuinen Ingediende projecten kunnen voor 75% gesubsidieerd worden, met een plafond van euro per project

29 Community gardening Volkstuinen Samentuin (VELT) Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven Stadstuinen Community supported agriculture (CSA) Initiatieven van de stad en lokale organisaties

30 Community-supported agriculture CSA staat voor land- en tuinbouw gedragen door een gemeenschap. Als deelnemer neem je mee verantwoordelijkheid op: Je kiest voor ecologische landbouw. Je betaalt niet zozeer voor landbouwproducten maar draagt bij om de werkingskosten van het bedrijf en de loonkosten van de boer voor te schieten. Je deelt dus ook mee in het landbouwrisico. Bron:

31 Community-supported agriculture CSA is gebaseerd op een aantal belangrijke principes (Strochlic & Shelley, 2004): rechtstreekse verkoop aan de consument; afzetzekerheid; risicospreiding tussen consument en landbouwer; milieubewuste duurzame landbouw; lokale voedselproductie; familiebedrijven. Alhoewel niet stedelijk gebonden biedt de peri-urbane zone goede mogelijkheden voor deze vorm van landbouw

32 Community-supported agriculture Er bestaan verschillende CSA-structuren (Melanson, 2001): Farmer managed : De landbouwer organiseert en vermarkt het CSA-programma. Hij werft leden en neemt alle managementbeslissingen, zoals bijvoorbeeld welke groenten er worden geteeld en wanneer de leveringen plaatsvinden. Shareholder/subscriber : Lokale burgers organiseren het CSAprogramma en zoeken een landbouwer die de specifieke gewassen en producten produceert. De abonnee maakt de meeste managementbeslissingen. Farmer cooperative : Een aantal bedrijfsleiders organiseren en vermarkten tezamen het CSA-programma. Dit laat de landbouwer toe om een ruimere variëteit aan landbouwproducten aan te bieden aan de abonnees. Farmer-shareholder cooperative : Lokale burgers en landbouwers werken samen aan het programma en nemen in samenspraak beslissingen over alle aspecten van het programma.

33 Community-supported agriculture Binnen CSA zijn er verschillende concepten: Zelfoogst: De deelnemers oogsten zélf op het veld hun groenten en/of fruit. Pakketten: De tuinder oogst de groenten en zet pakketten klaar op de boerderij of in een afhaalpunt. Dit concept is ook mogelijk voor zuivel, eieren en vlees.

34 CSA aangesloten bedrijven in Vlaanderen Vlaams-Brabant: 6 Antwerpen:4 Oost-Vlaanderen: 3 West-vlaanderen: 3 Limburg:3

35 Community gardening Volkstuinen Samentuin (VELT) Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven In de peri-urbane zone Stadstuinen Community supported agriculture (CSA) Initiatieven van de stad en lokale organisaties

36 Differentiatie van land- en tuinbouw in het peri-urbane gebied Beheersovereenkomsten Vb. Parkbos Landschapskwaliteit Pluktuinen Zorgboerderijen Kinderboerderij Thuisverkoop

37 Community gardening Volkstuinen Samentuin (VELT) Differentiatie van de land- en tuinbouwbedrijven Stadstuinen Community supported agriculture (CSA) Initiatieven van de stad, lokale organisaties en personen Stadsboerderijen

38 Stadsboerderijen Drie case-studies Plant factories Urban farmers Agrimere

39 Kleinschalige, commerciële projecten in de stad: plant factories (Japan, Korea, China)

40 Urban Farmers Projecten in Basel, Den Haag, Zurich en Berlijn

41 Start of construction Start of production July 2012 Jan 2013 Greenhouse 250 m² Annual production volume 5 tons of vegetables, 850 kg of fish

42 De stad als motor voor stadslandbouw A taste of tomorrow: Vb. Agromere binnen het stedelijk gebied van Almere, NDL Stad met inwoners in inwoners in 2030: Stadslandbouw als onderdeel van duurzame stedelijke ontwikkeling Strategie bij het ontwerp: Geen emissie van gewasbeschermingsmiddelen Energievriendelijk Attractief: keuzes ivm met teelten, diversiteit kleinschalig

43 Functies van stadslandbouw volgens bewoners (studie WUR)

44 Agromere: de ontwerp principes Ondernemerschap Sluiten kringlopen in gebied (ook met wijk) Zoveel mogelijk lokale voedselproductie Lokale energieproductie: zelfvoorzienend Landbouw integrale functie (naast voedsel): Educatie: basisschool, crèche, buitenschoolse opvang Zorg: dagopvang diverse groepen zorgvragers Groenbeheer van de wijk Ontmoetingsplek/cultureel centrum Restaurant, recreatiemogelijkheden,

45 4 landbouwbedrijven als basis voor de wijk Pergola 25 ha Tuinbouw producten (wijk)+ graan (kippen) Fruit Kippen CSA constructie: Veel vrijwilligers Centraal in de woonwijk Inzet van zorgvragers Natuur, groenbeheer en recreatie 84 ha Melkvee Melkgeiten Schapen (wegbermen) Paarden Alle melk in zuivelproducten Landschaps- en Groenonderhoud Recreatie / sport Kleine horeca ZZP, MKB huisvesting Sociale voorzieningen - 65 ha Graanverbouw (brood) Aardappels Vleesvee (zoogkoeien in natuurgebieden) Bejaarden huisvesting Zorg Crèche Bakkerij Streeksupermarkt Cultuurkas - 6 ha Exotische groenten en vruchten Bloemen Energie voor de wijk (warmte en electriciteit) Restaurant Openstellen kas voor recreatie Cultureel centrum Basischool 180 ha beschikbaar voor landbouw.

46