Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid

Transcriptie

1 Directie Voedings- en Veterinaire Aangelegenheden LNV Consumentenplatform Consumentenonderzoek Natuurlijkheid, waarde voor beleid 11 juni 2004 I

2 Opinie-onderzoek 1. Inleiding 1 2. Associaties met natuurlijkheid 1 3. Voedsel Verschil tussen natuurlijk en niet-natuurlijk Natuurlijke voedselproducten Niet-natuurlijke voedselproducten Aankoop van verse voedselproducten De toekomst van natuurlijke voedselproducten 6 4. Landbouw 2 5. Natuur 7 II

3 1. Inleiding In mei 2004 is in opdracht van het ministerie van LNV onder ruim 600 Nederlanders een representatieve steekproef gehouden. De vragen uit het onderzoek richtten zich op het begrip natuurlijkheid. Wat verstaan consumenten onder natuurlijkheid en wat is de rol van natuurlijkheid bij bijvoorbeeld de aanschaf van voedselproducten en het beeld van landbouw en natuur? Hoewel dit in de telefonische enquête niet in de mond is gelegd, denken veel respondenten bij natuurlijkheid van voedsel waarschijnlijk vaker aan de verscategorie (groente en fruit, vlees en vis, zuivel en eieren) dan aan bewerkte voedselproducten. Vanuit dat perspectief beantwoordden zij de vragen over natuurlijkheid van voedsel en landbouw. De indruk bestaat dat de waarde natuurlijkheid bij de beoordeling van bewerkte voedselproducten nauwelijks een rol speelt. Alleen verse producten kunnen een bepaalde mate van natuurlijkheid hebben. Voor sommige consumenten, bijvoorbeeld jongeren en hoogopgeleiden is natuurlijkheid van verse producten in zekere mate gelijk aan biologisch, terwijl oudere mensen vaker aan zoals vroeger (bijvoorbeeld eigen teelt of kweek) of zoals het hoort (bijvoorbeeld seizoensproducten) lijken te denken. Ook voor de beoordeling van de waarde natuurlijkheid voor de landbouw lijkt het erop dat mensen vooral kijken naar de mate van extensiviteit, biologisch productie, welzijn van dieren (natuurlijk gedrag), streek- en seizoensproducten. Kortom, natuurlijkheid is zoals we het (heel) vroeger deden: onbewerkt voedsel, geproduceerd met beperkte hulpmiddelen en beperkte belasting voor onze omgeving. 2. Associaties met natuurlijkheid Bij het begrip natuurlijkheid hebben mensen uiteenlopende associaties. Ruim eenderde van de consumenten denkt bij natuurlijkheid aan ons landschap: natuur (35%), groen (3%) en landbouw (3%). Verder worden vaak begrippen genoemd als natuurlijk (11%), puur en zuiver (7%), echt en schoon (beide 3,5%) en authentiek (beide 3%). Tenslotte associëren sommige respondenten natuurlijkheid direct aan voedsel: zonder hulpstoffen (7%) en volgens natuurwetten (3%). Figuur 1: Spontane associaties met natuurlijkheid Natuur 35 Natuurlijk 11 Puur / zuiver 7 Zonder hulpstoffen 7 Echt 3,5 Schoon 3,5 Onbewerkt 3 Volgens natuurwetten 3 Groen 3 Authentiek 3 Landbouw 3 Anders 10 Weet niet 8 Totaal 100 1

4 3. Voedsel Bijna tweederde van de Nederlanders vindt het voedsel dat men meestal koopt natuurlijk. Naarmate men ouder is, heeft men sterker het idee dat voedsel natuurlijk is. In de grote steden heeft men juist minder vaak het idee dat het voedsel dat men doorgaans koopt natuurlijk is. Figuur 2: Gekocht voedsel is meestal natuurlijk Eens Oneens Weet niet Zestig procent van de consumenten geeft aan een bepaald product te kopen wanneer op het etiket staat aangegeven dat het natuurlijk is. Drie procent van de consumenten koopt een product juist niet als er op het etiket staat dat het natuurlijk is. Voor 37 procent van de consumenten maakt het etiket niets uit. Figuur 3: Invloed van natuurlijkheid op koopgedrag Kopen Maakt niet uit Niet kopen 3.1 Verschil tussen natuurlijk en niet-natuurlijk Bijna driekwart van de consumenten (72%) is het erover eens dat er verschil bestaat tussen natuurlijke en niet-natuurlijke voedselproducten. Vooral hoger opgeleiden en jongeren zien duidelijk verschil. Ouderen en lager opgeleiden geven niet aan dat er geen verschil is, maar zij kunnen het verschil moeilijker benoemen. Spontaan genoemde verschillen zijn wel of geen aanwezigheid van additieven (22%) en de productiemethode: ambachtelijk of machinaal (20%). Ook de smaak (15%) en het wel of niet gebruiken van bestrijdingsmiddelen (15%) worden als verschillen genoemd. Slechts zeven procent van de consumenten noemt spontaan wel en geen genetische modificatie als verschil tussen niet-natuurlijke en natuurlijke voedselproducten. 2

5 Figuur 4: Verschil tussen natuurlijke en niet natuurlijke voedselproducten Wel / geen additieven Productiemethode Smaak Gebruik van bestrijdingsmiddelen Wel / niet genetisch gemodificeerd Prijs Anders Over de stelling aan natuurlijke producten zijn geen conserveringsmiddelen of geur- en smaakstoffen toegevoegd bestaat weinig discussie: 80 procent van de consumenten is het hiermee eens. Figuur 5: Betekenis van natuurlijk voedsel Geen conserveringsmiddelen of geur- en smaakstoffen Landbouwproducten uit de winkel zijn natuurlijk Eens Oneens Wat niet in natuurlijke producten hoort, is voor de meeste mensen duidelijk. De indruk bestaat dat hierbij uitsluitend gedacht wordt aan producten uit de vers categorie: groente en fruit, vlees en vis, zuivel en eieren. Over de natuurlijkheid daarvan hebben consumenten wel twijfels blijkt uit de tweede stelling die is voorgelegd. Bij de stelling landbouwproducten, zoals groenten, fruit, kaas en zuivel, die wij in de winkel kopen zijn natuurlijk lopen de meningen verder uiteen. Ruim eenderde van de consumenten (38%) is het niet eens met de stelling dat de versproducten die wij in de winkel kopen natuurlijk zijn, tweederde is het daar wel mee eens. 3

6 3.2 Natuurlijke voedselproducten Gevraagd naar voorbeelden van natuurlijke producten benoemt bijna eenderde van de respondenten productgroepen als zuivel, rijst, brood en granen en groenten en fruit. Verder worden biologisch voedsel, zelf gekweekt of geteeld voedsel en scharrelvlees en -eieren vaak genoemd (respectievelijk 19%, 14% en 13%). Producten uit het seizoen worden in vier procent van de gevallen genoemd als voorbeeld van een natuurlijk product. Figuur 6: Natuurlijke producten volgens consumenten 8% Groenten, fruit, zuivel, brood e.d. Biologisch voedsel 4% 13% 29% Zelf geteeld of gekweekt voedsel Scharrelvlees -en eieren 13% 14% 19% Producten uit het seizoen Anders Weet niet Jongeren zien voornamelijk biologische producten (25,5% in plaats van 19%) en scharrelvlees en - eieren (17% in plaats van 13%) als natuurlijk. Ouderen noemen relatief vaak zelf gekweekt of geteeld voedsel (23,5% in plaats van 14%) en producten uit het seizoen (6% in plaats van 4%). 3.3 Niet-natuurlijke voedselproducten Voorbeelden van niet-natuurlijke voedselproducten bleken spontaan veel moeilijker op te noemen. Een kwart van de respondenten kon geen voorbeeld geven. De meest genoemde voorbeelden van niet-natuurlijke producten hebben betrekking op de productiewijze: genetisch gemodificeerde producten (17%), legbatterijen en kistkalveren (13%), bespoten groente of fruit (12%). Daarna volgen snoep en snacks, verpakt eten en kasproducten. Figuur 7: Niet-natuurlijke voedselproducten volgens consumenten Genetisch gemodificeerde producten Legbatterijen en kistkalveren 25% 17% Bespoten groente of fruit Snoep en snacks 13% Verpakt eten 16% 12% Anders 8% 9% Weet niet 4

7 Het is niet geheel duidelijk wat de respondenten verstaan onder verpakt eten: voorgesneden groenten, kant-en-klaarmaaltijden, smaakmakers als sauzen, droogmaaltijden, etc.? In alle gevallen lijkt het te gaan om bewerkte voedselproducten. Het valt op dat wanneer consumenten gevraagd wordt naar het verschil tussen natuurlijke en nietnatuurlijke voedselproducten, zeven procent genetische modificatie noemt. Op de vraag naar voorbeelden van niet-natuurlijke producten noemt 17 procent van de consumenten spontaan genetisch gemodificeerde producten. 3.4 Aankoop van verse voedselproducten Op de vraag waar mensen op letten bij aankoop van verse voedselproducten als groente, fruit, vlees, vis en zuivelproducten speelt natuurlijkheid een beperkte rol. Slechts vier procent van de respondenten geeft spontaan aan dat het feit dat het product op een natuurlijke wijze is bereid een rol speelt bij de aankoop. Het is overigens niet duidelijk wat de respondenten verstaan onder op natuurlijke wijze bereid, vermoedelijk vallen daaronder: biologisch, milieu- en diervriendelijke, ambachtelijk/authentiek en diverse streekproducten. Van de respondenten geeft negen procent aan erop te letten dat het product op biologische wijze is geproduceerd. Jonge mensen en hoger opgeleiden geven relatief vaak aan te letten op biologische productie. Figuur 8: Spontaan genoemde motieven voor aankoop verse producten Versheid Uiterlijk Prijs Kwaliteit Biologiosch bereid Houdbaarheidsdatum Natuurlijke bereidingswijze Uit welk land het komt Anders Weet niet Versheid (23%), uiterlijk (20%) en de prijs (17%) zijn de meest genoemde antwoorden die spontaan opkomen bij de vraag waar men op let bij de aankoop van verse voedselproducten. Wanneer expliciet wordt gevraagd naar de aspecten prijs, natuurlijkheid, aanwezigheid van kunstmatige additieven en productie in Nederland, hechten consumenten groter belang aan natuurlijkheid. De prijs wordt het vaakst belangrijk gevonden als aankoopcriterium: 84 procent van de consumenten noemt de prijs. Daarna volgen producten die op natuurlijke wijze gekweekt of geteeld zijn (71%) en de aanwezigheid van kunstmatige additieven (61%). Of de producten uit Nederland komen, wordt door 39 procent van de consumenten belangrijk gevonden. Vooral ouderen (44%), mensen in matig stedelijke gebieden (29%) en in het noorden (38%) en oosten 5

8 (28%) van ons land vinden natuurlijke kweek en/of teelt belangrijke motieven om verse voedselproducten te kopen. Figuur 9: Belang van verschillende aankoopaspecten Prijs Product is op natuurlijke wijze gekweekt of geteeld Aanwezigheid van kunstmatige additieven Zeer belangrijk Belangrijk Niet belangrijk Product komt uit Nederland 0% 20% 40% 60% 80% 100 % 3.5 De toekomst van natuurlijke voedselproducten Bijna zestig procent van de consumenten verwacht dat er in de toekomst meer natuurlijke producten op de markt zullen worden gebracht. De overheid of het ministerie van LNV (40%) en de boeren/producenten (31%) worden het vaakst genoemd als de partijen die ervoor moeten zorgen dat de productie van voedsel zo natuurlijk mogelijk is. Slechts 14 procent van de respondenten ziet ook een rol voor de consument zelf weggelegd. Op grote afstand worden het bedrijfsleven (4%), maatschappelijke organisaties (4%) en supermarkten (2%) genoemd als verantwoordelijke partijen voor de natuurlijkheid van voedselproducten. Figuur 10: Verantwoordelijkheid voor productie van natuurlijk voedsel Overheid/ministerie van LNV Boeren/producenten Consument Bedrijfsleven Maatschappelijke organisaties Supermarkt

9 4. Landbouw Ofschoon veel respondenten moeite hadden met het noemen van voorbeelden van nietnatuurlijke voedselproducten, denkt de helft van de ondervraagden dat de Nederlandse landbouw slechts in beperkte mate natuurlijke producten voortbrengt: 27 procent denkt dat de Nederlandse landbouw voor ongeveer de helft natuurlijke producten voortbrengt, 21 procent denkt dat de meerderheid van de producten uit de Nederlandse landbouw natuurlijk zijn. Figuur 11: De Nederlandse landbouw brengt natuurlijke producten voort In beperkte mate Voor de helft Meerderheid van de producten In het geval van landbouw meten consumenten natuurlijkheid wellicht af aan aspecten als: extensief, biologisch, met inachtneming van dierenwelzijn, regionale seizoensproducten in plaats van kassen. Jongeren zijn duidelijk sceptischer dan ouderen over de natuurlijke voedselproducten die de Nederlandse landbouw voortbrengt. Naarmate men in een minder stedelijk gebied woont, is men vaker van mening dat de Nederlandse landbouw natuurlijke producten voortbrengt. 5. Natuur De antwoorden op de vraag of het landschap in Nederland natuurlijk is, leveren een verdeeld beeld op. Van de Nederlanders vindt 52 procent het landschap wel natuurlijk en 48 procent vindt dat niet. Als verklaring waarom men het landschap natuurlijk vindt geeft men aan voldoende natuur om zich heen te zien. Anderen zijn van mening dat het Nederlandse landschap wel natuurlijk is, maar dat dit niet overal in Nederland het geval is. Veel mensen geven als antwoord op de vraag of het landschap in Nederland natuurlijk is voorbeelden van landschappen die zij natuurlijk vinden, zoals: Drenthe, de duinen, Zuid-Limburg en de Veluwe. Als reden waarom mensen het Nederlandse landschap als niet natuurlijk beoordelen, geeft men aan dat het is aangelegd, te dicht bebouwd en te veel gecultiveerd is. Hoogopgeleiden en bewoners van stedelijk gebieden, vooral de drie grote steden, vinden het Nederlandse landschap het minst natuurlijk (figuur op volgende pagina). 7

10 Figuur 12: Het Nederlandse landschap is natuurlijk Laag opgeleid Hoog opgeleid Niet stedelijk Zeer tot weinig stedelijk Rest van Nederland Grootste 3 Nederlandse steden