Hygiëne: een kwestie van adequate monitoring als basis voor verbetering van de prestaties van het ziekenhuis

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hygiëne: een kwestie van adequate monitoring als basis voor verbetering van de prestaties van het ziekenhuis"

Transcriptie

1 een kwestie van adequate monitoring als basis voor verbetering van de prestaties van het ziekenhuis

2 TNO TNO verbindt mensen en kennis om innovaties te realiseren die een duurzame concurrentie positie van de industrie beoogt alsmede het welzijn van de samenleving Onafhankelijk, niet-gouvernementeel, objectieve R&D organisatie

3 TNO Microbiologie en systeem biologie Conventionele microbiologie met vernieuwende genomics technologie en fluorescentie gebaseerde analyses Conventionele Microbiologie Genomics technologie Fluorescentie analyse Hygiëne Desinfectie Processing Genome seq Transcriptomics RNA sequencing Metagenomics Microbiome Viability assessments

4 Verbetering hygiëne: de boodschap in een notendop Hygiëne - inperken risico s verspreiding MO infectiepreventie Hoe? Waar komt wat vandaan? Belangrijk of onbelangrijk? Meten microbiologisch onderzoek Correleren machine learning technologie Communicatie acceptatie / draagvlak Sturen optimaliseren oplossingen zoeken Evalueren iteratief proces

5 Meten microbiologisch onderzoek moleculaire diagnostiek Next generation sequencing Non-biased Onderscheidend vermogen/ nieuwe informatie Microarray / Chip Biased Meerdere targets Real-time PCR / andere snel-tests Biased 1 tot 4 targets

6 Next generation sequencing Gedetailleerde genoom informatie O.a. Virulentie, AB resistentie Gedetailleerde genexpressie informatie Response organisme op omgeving Samenstelling van populaties Bacterie populaties 16S Schimmel populaties (ITS / 18S)

7 Flora-linked Microbial Alert System for Hazards (FLASH) 1. monstername ID huid flora patiënt omgeving 100 DNA sequencing exploratief 0 Goed inzicht in risico s van patiënt omgeving Inzicht in antibiotica resistome van de patiënt / ziekenhuis mede als gevolg toepassing AB Acinetobacter Propionibacterium Corynebacterium Staphylococcus Brevibacterium

8 Huidige aanpak analyse AB-resistentie De huidige aanpak, is vaak gebaseerd op (selectieve) kweek Deze methode heeft een aantal nadelen: >70% van bijvoorbeeld fecale bacteriën is niet kweekbaar op agar platen De methode heeft beperkte gevoeligheid

9 Nieuwe DNA-gebaseerde onderzoek ABresistentie In FP7 EU Antiresdev* project heeft TNO een nieuwe methode opgezet voor onderzoek aan antibiotica op resistentie ontwikkeling in microbiota van darm en mondholte. De methode is gebaseerd op DNA sequencing, en levert een gedetailleerd inzicht in de dynamische veranderingen in de abundantie en structuur van Ab resistentie genen na blootstelling aan antibiotica. De methode is ingezet tijdens de vier humane antibiotica interventies (amox/ clinda / cipro / mino) uitgevoerd tijdens het Antiresdev project. *

10 resistome analyse aanpak Biologische monsters b.v feces / luchtwegen / huid / ICkamer Isolatie van DNA Analyse van DNA sequencing 16S en metagenoom Bio-informatica: Functionele analyse van sequentie data Veranderingen in abundantie van Ab R genen Veranderingen in Ab R hotspot gene mutaties Veranderingen in ribosomale gen mutaties gerelateerd aan Ab R

11 Ontologische weergave van het antibiotica resistoom Aangegeven: de hoofdgroepen van antibiotica resistentiegenen

12 Specific microbial Alert System for Hazards (SMASH) 1. Pangenome info pan-genome average genome E.coli voorbeeld Klebsiella / Ecoli ESBL VRE MRSA 4. ID van isolaat A B1 E core genome Chip of PCR S D B2 Target gericht 2. monstername Commensaal vs ziekteverwekkend Endemisch - Epidemisch Bron van contaminatie Transmissie/besmettingsroute Antibiotica resistentie (ESBL)

13 Correleren oorzakelijke verbanden leggen via machine learning Hoog dimensionale data presentatie Diverse, heterogene datasets Ongestructureerde (tijdsafhankelijke) data collecties met grafieken, figuren, tekst, DNA data, numerieke data, logistieke data, etc. Standard methoden leveren onbevredigende resultaten Wij ontwikkelen taak-specifieke machine learning algorithms om data te begrijpen en te gebruiken

14 Voorbeeld: Gevoeligheid voor ziekte bij jonge kinderen speelt de samenstelling van de microbiele populatie een rol? microorganismen hebben (normaliter) een nuttige functie voor de gastheer: - immune stimulatie - metabole functie Bepalen ze de individuele gevoeligheid voor ziekte of gezondheid? Biesbroek et al., 2014 Am J Resp Crit Care Med

15 Machine learning stelt ons in staat: Correlaties leggen Bestaande complexe informatie te structureren Causale verbanden te leggen en op juistheid te onderzoeken Betere modellen betere voorspelling betere markers voor sturing betere begrip in processen Basis voor het maken van keuzes en sturing

16 Workflow- Full package 23 april 2015 Site visit Report Consultant + ZH stafleden Check medewerkers/ faciliteiten/routing Monstername Gedetecteerd organisme Aard van organisme Bron van contaminatie Advies voor acties Communicatie met ZH Sample processing Bekend doelorganisme en /of eigenschap SMASH Specifc Microbial Alert System for Hazards Monster bewerking DNA isolatie DNA amplificatie Onbekend doelorganisme en /of eigenschap FLASH Flora Linked Microbial Alert System for Hazards

17 Sturen optimaliseren Op basis van overleg met ZH aangewezen staf gerichte keuzes maken keuzes antibiotica gebruik schoonmaak routine / regime protocollen routing vuil/schoon/patient/catering keuzes voor apparatuur keuzes ten aanzien van gedrag

18 Voorbeeld: gebruik van biociden Vanuit toxiciteit en toepassingsgebied keuzes te maken voor alternatieven Chemie: Waterstof peroxide / Organische zuren (lactaat) / Radicalen via elektrolyse van zoutwater / Koud plasma (oppervlakte desinfectie) Biologisch: Bacteriofagen (specifiek) / Enzymen (anti-biofilm) in combinatie met compatibele biocides (sifons) / Antimicrobiële peptiden Werkingsduur / - activiteit in relatie tot mate van vervuiling - + Antimicrobieel effect behandeling oppervlakken

19 Effecten van sub-biocide concentraties van desinfectantia op Listeria monocytogenes

20 Blootstelling Listeria monocytogenes aan biociden SAMPLE 1 SAMPLE 2 SAMPLE 3 SAMPLE 4 SAMPLE 5 SAMPLE 6 SAMPLE 7 SAMPLE 8 SAMPLE 9 SAMPLE 10 SAMPLE 11 SAMPLE 12 SAMPLE 13 SAMPLE 14 SAMPLE 15 SAMPLE 16 SAMPLE 17 SAMPLE 18 SAMPLE 19 SAMPLE 20 SAMPLE 21 SAMPLE 22 SAMPLE 23 SAMPLE 24 SAMPLE 25 SAMPLE 26 SAMPLE 27 SAMPLE 28 SAMPLE 29 SAMPLE 30 SAMPLE 31 SAMPLE 32 SAMPLE 33 SAMPLE 34 untreated t=0_rep1 untreated t=0_rep2 untreated t=1_rep1 untreated t=1_rep2 Actisan 5L 0.24mM_rep1 Actisan 5L 0.24mM_rep2 Actisan 5L 0.48mM_rep1 Actisan 5L 0.48mM_rep2 Actisan 5L 1.2mM_rep1 Actisan 5L 1.2mM_rep2 CPC mM_rep1 CPC mM_rep2 CPC 0.003mM_rep1 CPC 0.003mM_rep2 CPC 0.006mM_rep1 CPC 0.006mM_rep2 Halamid-d 2.8mM_rep1 Halamid-d 2.8mM_rep2 Halamid-d 5.6mM_rep1 Halamid-d 5.6mM_rep2 Halamid-d 14mM_rep1 Halamid-d 14mM_rep2 Herlisil 17.6mM_rep1 Herlisil 17.6mM_rep2 Herlisil 35.1mM_rep1 Herlisil 35.1mM_rep2 Herlisil 87.8mM_rep1 Herlisil 87.8mM_rep2 Suma Bac D mM_r Suma Bac D mM_r Suma Bac D mM_r Suma Bac D mM_r Suma Bac D mM_r Suma Bac D mM_r LLO1 LLO2 Expressie Listeriolysin O (LLO) hemolysin gen (virulentie factor) onderzocht. LLO gen komt goed tot expressie bij suboptimale concentratie van biocide Actisan and Herlisil, maar niet bij product als b.v. Halamid, SumaBac Keuze van desinfectans kan bepalend zijn voor virulentie ontwikkeling bij ziekteverwekkende micro-organismen

21 Samenvatting Vraagstukken Issues met het hygiëne regime Effecten proces, protocol en routing SMASH or FLASH Evaluatie efficiency van reiniging en desinfectie Evaluatie antimicrobiële oplossingen Ondersteuning risico inschatting en communicatie Toegevoegde waarde Exacte en begrijpelijk inzicht in gevaren Keuze van juiste aanpak Ondersteuning bij communicatie en implementatie Reductie: ZH infecties klachten Kosten

22 Acknowledgements TNO UMCU Frank Schuren Bart Keijser Jacques Kastelein Guus Roeselers Evgeni Tsivtsivadse Giske Biesbroek

Biologie in het lab van de toekomst

Biologie in het lab van de toekomst Biologie in het lab van de toekomst Frank Schuren TNO Microbiologie Conventionele microbiologie met state of the art genomics technologie en viability assays Conventional Microbiology Genomics technologies

Nadere informatie

BRMO INFORMATIE VOOR PATIËNTEN

BRMO INFORMATIE VOOR PATIËNTEN BRMO INFORMATIE VOOR PATIËNTEN Inleiding Onlangs bent u op de hoogte gebracht dat er bij u in een kweek een bijzonder resistent micro-organisme (BRMO) is gevonden. U leest in deze folder wat BRMO zijn,

Nadere informatie

Over kleine dierkens en grote gevolgen

Over kleine dierkens en grote gevolgen Over kleine dierkens en grote gevolgen Paul Savelkoul Dept. medical microbiology VU university medical center Antoni van Leeuwenhoeck 1632-1723 3 Infectie en gezondheid Enorme gezondheidswinst door: I:

Nadere informatie

Screening BRMO na opname in een buitenlands ziekenhuis

Screening BRMO na opname in een buitenlands ziekenhuis Infectiepreventie Screening BRMO na opname in een buitenlands ziekenhuis www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl INF006 / Screening BRMO na opname

Nadere informatie

ANTIBIOTICA, NIET IN ONZE VOEDING

ANTIBIOTICA, NIET IN ONZE VOEDING ANTIBIOTICA, NIET IN ONZE VOEDING Jos van der Vossen jos.vandervossen@tno.nl ANTIBIOTICA WAAR HET MEE BEGON De ontdekking van de bacteriegroei remmende schimmel Penicillium (Fleming, 1929). 2 Antibiotica,

Nadere informatie

Bacteriën in water, bodem en substraat

Bacteriën in water, bodem en substraat Bacteriële ziekten in diverse gewassen onder glas Marta Streminska, Ineke Stijger PlantgezondheidEvent 23 maart 2017 Bacteriën in water, bodem en substraat Aantal bacteriën: per 1 ml oppervlaktewater:

Nadere informatie

De perfecte isolatiekamer: een kraakpand voor micro-organismen

De perfecte isolatiekamer: een kraakpand voor micro-organismen Inhoud De perfecte isolatiekamer: een kraakpand voor micro-organismen Lia de Graaf-Miltenburg Deskundige infectiepreventie VCCN Den Bosch mei 2015 - Isolatie vormen - Microbiologie en virologie - Bacteriën

Nadere informatie

Identificatie en karakterisatie van MIC

Identificatie en karakterisatie van MIC Identificatie en karakterisatie van MIC Harmien Verstraete Vanda Branco AVECOM NV - Bioproducts & Apps 3/11/2016 1 AVECOM 1) Onderzoeksprojecten zowel tailor-made onderzoek voor industriële partners als

Nadere informatie

De rol van het resistoom & antibioticaresistentie in de patiëntenzorg

De rol van het resistoom & antibioticaresistentie in de patiëntenzorg 141 De rol van het resistoom & antibioticaresistentie in de patiëntenzorg De opkomst en verspreiding van antibioticaresistentie onder pathogene bacteriën is wereldwijd een toenemend probleem voor de volksgezondheid.

Nadere informatie

Informatiefolder BRMO voor patiënt en familie

Informatiefolder BRMO voor patiënt en familie Informatiefolder BRMO voor patiënt en familie BIJZONDER RESISTENTE MICRO-ORGANISMEN, WAT ZIJN DIT? Bij u is aangetoond dat u een Bijzonder Resistent Micro-organisme heeft. In deze folder leest u algemene

Nadere informatie

BRMO-positief, en dan?

BRMO-positief, en dan? Infectiepreventie BRMO-positief, en dan? www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl INF005 / BRMO-positief, en dan? / 10-04-2015 2 BRMO-positief, en

Nadere informatie

BRMO/MRSA BESMETTING informatie voor cliënten en familie

BRMO/MRSA BESMETTING informatie voor cliënten en familie BRMO/MRSA BESMETTING informatie voor cliënten en familie Bijzonder Resistente Micro-Organismen Bij u is aangetoond dat u een Bijzonder Resistent Micro-Organisme heeft. In deze folder leest u algemene

Nadere informatie

BRMO/MRSA BESMETTING informatie voor cliënten en familie

BRMO/MRSA BESMETTING informatie voor cliënten en familie BRMO/MRSA BESMETTING informatie voor cliënten en familie Bijzonder Resistente Micro-Organismen Bij u is aangetoond dat u een Bijzonder Resistent Micro-Organisme heeft. In deze folder leest u algemene informatie

Nadere informatie

Laboratoria Stichting PAMM. Pathologie en Medische Microbiologie

Laboratoria Stichting PAMM. Pathologie en Medische Microbiologie Laboratoria Stichting PAMM Pathologie en Medische Microbiologie Na Lunchtijd Na Lunchtijd Locatie Adherentie gebied van de PAMM voor medische microbiologie 800.000 mensen Zuid-Oost Brabant Onderzoeken

Nadere informatie

Blauwalgen & genomics

Blauwalgen & genomics Workshop Blauwalgen & genomics, Amersfoort, 2010 Blauwalgen & genomics CSI in het waterbeheer Ron van der Oost CSI Overzicht Genomics Blauwalgen: traditionele analyses Alternatieven met genomics? Discussiepunten

Nadere informatie

De antwoorden op vragen 1 en 2, 3 en 4, en 5 t/m 8 graag op verschillende vellen schrijven. Vergeet ook niet op de 3 vellen je naam en studentnr.

De antwoorden op vragen 1 en 2, 3 en 4, en 5 t/m 8 graag op verschillende vellen schrijven. Vergeet ook niet op de 3 vellen je naam en studentnr. Tentamen Genoombiologie, 28 Oktober 2009, 9.00-11.45 h De antwoorden op vragen 1 en 2, 3 en 4, en 5 t/m 8 graag op verschillende vellen schrijven. Vergeet ook niet op de 3 vellen je naam en studentnr.

Nadere informatie

DESINFECTIE VAN DE OMGEVING. Deskundige Infectiepreventie - RadboudUMC

DESINFECTIE VAN DE OMGEVING. Deskundige Infectiepreventie - RadboudUMC DESINFECTIE VAN DE OMGEVING Suzan Cremers Deskundige Infectiepreventie - RadboudUMC Heidi Schaeken Expert Disinfection - HARTMANN Stichting Trainingen Infectie Preventie Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

De extractie van bacterieel en fungaal DNA uit verschillende lichaamsvloeistoffen

De extractie van bacterieel en fungaal DNA uit verschillende lichaamsvloeistoffen Een grote verscheidenheid aan bacteriën, virussen, schimmels en parasieten is verantwoordelijk voor de naar schatting 15 miljoen sterfgevallen per jaar als gevolg van infectieziekten. Infectieziekten gaan

Nadere informatie

Moleculaire diagnostiek

Moleculaire diagnostiek Moleculaire diagnostiek van infectieziekten Arjan de Jong 8 december 2015 Moleculaire diagnostiek Diagnostiek op basis van moleculair biologische (DNA/RNA) technieken Moleculaire diagnostiek van infecties

Nadere informatie

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.: Dr. Molewaterplein 40 3015 GD Rotterdam Nederland Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor Locatie Afkorting Dr. Molewaterplein 40 3015 GD Rotterdam Nederland Flexibele

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Staphylococcus epidermidis is een ziekenhuisgerelateerde pathogeen die geassocieerd wordt met infecties van inwendige medische implantaten. De mogelijkheid van S. epidermidis om te hechten

Nadere informatie

Even voorstellen. Workshop: Bedreigingen aanpakken door goed hygiënebeleid maart 2016, Dirk Bakker en Daan van Empel

Even voorstellen. Workshop: Bedreigingen aanpakken door goed hygiënebeleid maart 2016, Dirk Bakker en Daan van Empel Workshop: Bedreigingen aanpakken door goed hygiënebeleid 10 maart 2016, Dirk Bakker en Daan van Empel Even voorstellen Dirk Bakker Van Iperen, Technisch directeur Tel: 0186-578888 E: bakkerd@iperen.com

Nadere informatie

Infectie RIsico Scan (IRIS) risico s in beeld

Infectie RIsico Scan (IRIS) risico s in beeld ABR Netwerk, 5 september Vucht Infectie RIsico Scan (IRIS) risico s in beeld dr Ina (LE) Willemsen Consultant Infectiepreventie Amphia ziekenhuis Breda Werkpakket verantwoordelijke IRIS Amphia ziekenhuis

Nadere informatie

Besmetting vanuit doucheputjes

Besmetting vanuit doucheputjes Besmetting vanuit doucheputjes Een risk assessment Nikki Kenters, Deskundige infectiepreventie en promovendus Namens de Hygiëne en Infectiepreventie, Radboudumc Water gerelateerde reservoirs in zorginstellingen

Nadere informatie

De superbacterie verlaat het ziekenhuis en komt naar u toe Wat gaat u doen? Wat kunt u doen?

De superbacterie verlaat het ziekenhuis en komt naar u toe Wat gaat u doen? Wat kunt u doen? De superbacterie verlaat het ziekenhuis en komt naar u toe Wat gaat u doen? Wat kunt u doen? Arend-Jan Meinders, internist-intensivist Resistente ziekenhuisbacteriën MRSA = Resistente S. aureus 30-40%

Nadere informatie

TOEZICHT OP ANTIMICROBIËLE RESISTENTIE (AMR) IN LEVENSMIDDELEN (2017)

TOEZICHT OP ANTIMICROBIËLE RESISTENTIE (AMR) IN LEVENSMIDDELEN (2017) TOEZICHT OP ANTIMICROBIËLE RESISTENTIE (AMR) IN LEVENSMIDDELEN (2017) 27/06/2018 NRL-AMR-Food & Food producing animals Problematiek van antimicrobiële resistentie 1. Antibioticaresistentie vormt momenteel

Nadere informatie

Almanak:

Almanak: 217 Almanak: 1 2 Microbiële Eco-systemen op melkveebedrijven Ynte Schukken Microbiële Eco-systemen Introductie Microbiële Eco systemen Uier, darm Dynamiek van Microbiële Eco systemen Voeding, Ab, Superinfectie,

Nadere informatie

Bijzonder Resistent Micro-Organisme

Bijzonder Resistent Micro-Organisme Bijzonder Resistent Micro-Organisme (BRMO en MRSA) In deze folder krijgt u uitleg over een Bijzonder Resistent Micro-Organisme (BRMO) en wat gevolgen hiervan zijn. Ook leest u algemene informatie over

Nadere informatie

Desinfectie. met. Plasmatechnologie

Desinfectie. met. Plasmatechnologie Desinfectie met Plasmatechnologie Introductie Filtex - Glovebox filters ISS - Brandstof beveiligingssystemen voor Airbus & Boeing - Ontwikkeling kunstlongen - Sterilisatie met ozon (Ozonizer) - Luchtdesinfectie

Nadere informatie

Contactonderzoek BRMO

Contactonderzoek BRMO Contactonderzoek BRMO In deze folder krijgt u uitleg over wat contactonderzoek is en wat dit voor u betekent. Ook leest u algemene informatie over een bacterie, resistente bacteriën en mogelijke gevolgen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Eenvoudig verhaal De laatste 20 jaar zijn ziekenhuisuitbraken en infecties veroorzaakt door de tot dan toe als onschuldig beschouwde darmbacterie Enterococcus faecium sterk toegenomen.

Nadere informatie

Whole genome sequencing op direct materiaal voor virus detectie en typering. Janette Rahamat-Langendoen, arts-microbioloog

Whole genome sequencing op direct materiaal voor virus detectie en typering. Janette Rahamat-Langendoen, arts-microbioloog Whole genome sequencing op direct materiaal voor virus detectie en typering Janette Rahamat-Langendoen, arts-microbioloog Acute luchtweginfecties Belangrijke oorzaak van ziekenhuis opnames bij kinderen

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting De laatste jaren wordt in steeds meer zorginstellingen aandacht besteed aan infectiepreventie en patiëntveiligheid. Een van de redenen is de toenemende antibiotica resistentie van bacteriën

Nadere informatie

Antibiotic stewardship. Carien Miedema Catharina Ziekenhuis Eindhoven

Antibiotic stewardship. Carien Miedema Catharina Ziekenhuis Eindhoven Antibiotic stewardship Carien Miedema Catharina Ziekenhuis Eindhoven Antibiotic stewardship Gecoordineerde interventies om antimicrobiele therapie te optimaliseren wat betreft het selecteren van antibioticum,

Nadere informatie

Microbiota analyse in de routine diagnostiek. Stefan Boers, John Hays en Ruud Jansen

Microbiota analyse in de routine diagnostiek. Stefan Boers, John Hays en Ruud Jansen Microbiota analyse in de routine diagnostiek Stefan Boers, John Hays en Ruud Jansen Rondzending * * Int. J. Med. Microbiol. 2016;306(5):334-342 Achtergrond DNA BMC Biology, 2014, 12: 87 Microbiota analyse

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlanse samenvatting Kinkhoest is een ernstige en zeer besmettelijke ziekte van de bovenste luchtwegen welke wordt veroorzaakt door de bacterie Bordetella pertussis. In de

Nadere informatie

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.: Locatie(s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor Europaplein 4 4587 CH loosterzande Nederland Locatie Afkorting Europaplein 4 4587 CH loosterzande Nederland Monsterneming

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF Special Edition 2014 nr. 2

NIEUWSBRIEF Special Edition 2014 nr. 2 Medische Microbiologie & Infectiepreventie NIEUWSBRIEF Special Edition 2014 nr. 2 Onderzoek / Research Patiëntenzorg en diagnostiek Medische Microbiologie Onderwijs en opleiding Algemene informatie Grensoverschrijdende

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting 9

Samenvatting. Samenvatting 9 Samenvatting Desinfectiemiddelen ( desinfectantia ) kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het tegengaan van infecties bij mens en dier. Op die manier helpen ze bij het verminderen van ziekte en sterfte

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36530 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pratiwi, Sylvia U.T. Title: Anti-microbial and anti-biofilm compounds from Indonesian

Nadere informatie

Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat. Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid

Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat. Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid 1 Weerbaar substraat belangrijk? Biologische substraatkwaliteit wordt steeds belangrijker Meer belangstelling en

Nadere informatie

Werkgroep Infectie Preventie en desinfectiebeleid

Werkgroep Infectie Preventie en desinfectiebeleid Werkgroep Infectie Preventie en desinfectiebeleid dr. Arlène van Vliet Secretaris richtlijnontwikkeling Werkgroep Infectie Preventie LUMC, Leiden KNB/WIP minisymposium 14 november 2016 Belangenverklaring

Nadere informatie

ONDERZOEK NAAR BRMO EN MRSA INFORMATIE VOOR PATIËNTEN

ONDERZOEK NAAR BRMO EN MRSA INFORMATIE VOOR PATIËNTEN ONDERZOEK NAAR BRMO EN MRSA INFORMATIE VOOR PATIËNTEN Inleiding In deze folder leest u informatie over Bijzonder Resistente Micro-Organismen (BRMO) en MRSA (Methicilline Resistente Staphylococcus aureus)

Nadere informatie

Effect van richtlijnen m.b.t. desinfectantia op de praktijk

Effect van richtlijnen m.b.t. desinfectantia op de praktijk Effect van richtlijnen m.b.t. desinfectantia op de praktijk Yvo Bories Verpleegkundige Ziekenhuishygiënist AZ Nikolaas Lid WIN Pedro Braekeveld Infection Prevention & Product Specialist Hospithera Voorzitter

Nadere informatie

Feed4Foodure. Interacties in de darm. darm 30/10/2013. Voeding, darmgezondheid en immuniteit (VDI) Technieken en procedures.

Feed4Foodure. Interacties in de darm. darm 30/10/2013. Voeding, darmgezondheid en immuniteit (VDI) Technieken en procedures. Feed4Foodure Voeding, darmgezondheid en immuniteit (VDI) Technieken en procedures Astrid de Greeff Interacties in de darm Management, Omgeving, Genotype (Voedings)- interventie voeding microbiota darm

Nadere informatie

9 e Post-O.N.S. Meeting

9 e Post-O.N.S. Meeting 9 e Post-O.N.S. Meeting Neutropenie & Antibiotica resistentie Heleen Klein Wolterink Research verpleegkundige Medische Oncologie UMC Utrecht Schiphol introductie Neutropenie: Definitie Symptomen MASSC

Nadere informatie

BRAF rondzending SKML 2012

BRAF rondzending SKML 2012 BRAF rondzending SKML 2012 Presentatie van de resultaten op de deelnemersbijeenkomst 5 februari 2013 Riki Willems Patricia Groenen Willeke Blokx Adriaan van den Brule Casus 1 Langerhanscel histiocytose

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse samenvatting

Chapter 9. Nederlandse samenvatting Chapter 9 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Geschat wordt dat ongeveer 20-30% van de bevolking drager is van Staphylococcus aureus (S. aureus), een Gram-positief

Nadere informatie

Virussen: een goed alternatief voor antibiotica?

Virussen: een goed alternatief voor antibiotica? Virussen: een goed alternatief voor antibiotica? Steeds meer bacteriën zijn ongevoelig voor bestaande antibiotica. De ontwikkeling van nieuwe medicijnen gaat moeizaam. Daarom zoeken wetenschappers naar

Nadere informatie

Bijzonder Resistent Micro-Organisme

Bijzonder Resistent Micro-Organisme Bijzonder Resistent Micro-Organisme (BRMO en MRSA) In deze folder krijgt u uitleg over een Bijzonder Resistent Micro-Organisme (BRMO) en wat gevolgen hiervan zijn. Ook leest u algemene informatie over

Nadere informatie

Controle op Bijzonder Resistente Micro- Organismen

Controle op Bijzonder Resistente Micro- Organismen Controle op Bijzonder Resistente Micro- Organismen BRMO In deze folder staat algemene informatie over bijzonder resistente micro-organismen (bacteriën). En waarom en hoe u hierop wordt gecontroleerd. Deze

Nadere informatie

Wat betekent antibioticaresistentie in de verpleeghuispraktijk

Wat betekent antibioticaresistentie in de verpleeghuispraktijk Wat betekent antibioticaresistentie in de verpleeghuispraktijk Paul Geels, arts-adviseur 24 januari 2018 Disclosure relevante belangen Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

BRMO (Resistente bacteriën)

BRMO (Resistente bacteriën) BRMO (Resistente bacteriën) Drager van resistente bacteriën Er is geconstateerd dat u drager bent van een bacterie die ongevoelig (resistent) is voor bepaalde antibiotica. Dit is op zich niet ernstig,

Nadere informatie

Surveillance van ABR. 17 sept 2015

Surveillance van ABR. 17 sept 2015 Surveillance van ABR 17 sept 2015 1 2 Advies carbapenemresistentie gedeeld met Tweede kamer dataverzameling is relatief langzaam, versnipperd niet toekomstbestendig onopgemerkte verspreiding tussen zorginstellingen

Nadere informatie

Bijzonder Resistente Micro-Organismen. Isolatiemaatregelen infectiepreventie bij BRMO

Bijzonder Resistente Micro-Organismen. Isolatiemaatregelen infectiepreventie bij BRMO Bijzonder Resistente Micro-Organismen Isolatiemaatregelen infectiepreventie bij BRMO In deze folder vindt u meer informatie over Bijzonder Resistente Micro Organismen (BRMO) en Extended Spectrum Beta-Lactamase

Nadere informatie

OVERZICHT BIJZONDER RESISTENTE MICRO-ORGANISMEN (BRMO)

OVERZICHT BIJZONDER RESISTENTE MICRO-ORGANISMEN (BRMO) OVERZICHT BIJZONDER RESISTENTE MICRO-ORGANISMEN (BRMO) 0-07 EEN TOENEMEND PROBLEEM? OVERZICHT BIJZONDER RESISTENTE MICRO-ORGANISMEN (BRMO) 0-07 INTRODUCTIE Doel rapportage Het doel van deze rapportage

Nadere informatie

Masters Onderwerpen 2013. Mark W. DAVEY mark.davey@biw.kuleuven.be Wannes KEULEMANS Wannes.Keulemans@biw.kuleuven.be

Masters Onderwerpen 2013. Mark W. DAVEY mark.davey@biw.kuleuven.be Wannes KEULEMANS Wannes.Keulemans@biw.kuleuven.be Masters Onderwerpen 2013 Mark W. DAVEY mark.davey@biw.kuleuven.be Wannes KEULEMANS Wannes.Keulemans@biw.kuleuven.be website http://www.biw.kuleuven.be/biosyst/plantenbiotechniek/fruitgenetics/lfbb/education

Nadere informatie

3M CleanTrace ATP. Veenendaal, 31 maart 2017 Aldo de Ranitz

3M CleanTrace ATP. Veenendaal, 31 maart 2017 Aldo de Ranitz 3M CleanTrace ATP Veenendaal, 31 maart 2017 Aldo de Ranitz Stichting Trainingen Infectie Preventie Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Karina Nolte - deskundige infectiepreventie-

Karina Nolte - deskundige infectiepreventie- Karina Nolte - deskundige infectiepreventie- PLANNING Introductie Wat is infectiepreventie en waarom zinvol? Basishygiëne Desinfectie Take home & wat kan je daar nu concreet mee doen? Infectiepreventie

Nadere informatie

BRMO. lessen uit het verleden & toekomstperspectief. Dr. (L.E.) Ina Willemsen Amphia ziekenhuis VHIG congres 11 april 2013

BRMO. lessen uit het verleden & toekomstperspectief. Dr. (L.E.) Ina Willemsen Amphia ziekenhuis VHIG congres 11 april 2013 BRMO lessen uit het verleden & toekomstperspectief Dr. (L.E.) Ina Willemsen Amphia ziekenhuis VHIG congres 11 april 2013 BRMO: ESBL IN PLUIMVEE & EIERSCHILLEN Knapp C.W. Environ. Sci Technol. 2010, 44,

Nadere informatie

BRMO - Verpleeg/verzorging/kleinschalig wonen - Openbare gezondheidszorg

BRMO - Verpleeg/verzorging/kleinschalig wonen - Openbare gezondheidszorg BRMO 8 september 2014 BRMO - Verpleeg/verzorging/kleinschalig wonen - Openbare gezondheidszorg Ron de Groot Deskundige Infectiepreventie Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Voorkomen is beter dan Genezen

Voorkomen is beter dan Genezen Voorkomen is beter dan Genezen Micro organismen Resistentie Verspreiding & Veilig Werken Sylvia van Dijk-Salters, Deskundige Infectiepreventie UMC Utrecht Micro-organismen en verspreidingsweg Besmetting

Nadere informatie

Titel: H & I Desinfectie (V&V 7953) Versie: 2Uitgeprint document is maximaal 24 uur geldig. Printdatum: Huidige datum:

Titel: H & I Desinfectie (V&V 7953) Versie: 2Uitgeprint document is maximaal 24 uur geldig. Printdatum: Huidige datum: H & I Desinfectie (V&V 7953) v. 2, te gebruiken tot 24 uur na 28-11- Map: Zuyderland\Care\Zuyderland Care (V&V) Titel: H & I Desinfectie (V&V 7953) Versie: 2 Status: Gepubliceerd Algemeen Aangemaakt: Wijzigingsdatum:

Nadere informatie

Schoon is niet schoon genoeg. Julia Kovaleva Arts-microbioloog i.o. UMC Groningen

Schoon is niet schoon genoeg. Julia Kovaleva Arts-microbioloog i.o. UMC Groningen Schoon is niet schoon genoeg Julia Kovaleva Arts-microbioloog i.o. UMC Groningen Introductie Endoscopie-gerelateerde transmissie en infecties Microbiologische controle van van flexibele endoscopen Pseudomonas

Nadere informatie

Wat doen die pathogenen in mijn fabriek?

Wat doen die pathogenen in mijn fabriek? Wat doen die pathogenen in mijn fabriek? Frank de Bok VMT Food Safety Event 6 oktober 2016 www.eurofins.com Huisbacterie? Bacteriën, gisten of schimmels Huisflora Lastig (of niet) weg te krijgen Aangepast

Nadere informatie

Antibiotica en resistentie: wat hebben deze met elkaar te maken?

Antibiotica en resistentie: wat hebben deze met elkaar te maken? Antibiotica en resistentie: wat hebben deze met elkaar te maken? Annet Velthuis Lector Management van Rundergezondheid 18 oktober 2018 Inhoud Antibiotica & Resistentie Aanleiding/afspraken aanpak ABgebruik

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Lupatini, Manoeli Title: Microbial communities in Pampa soils : impact of land-use

Nadere informatie

Samenwerking bij Antibiotic stewardship

Samenwerking bij Antibiotic stewardship Samenwerking bij Antibiotic stewardship 21 juni 2013 Dr. Merel F. M. Langelaar Coördinerend specialistisch senior inspecteur IGZ Antibiotica resistentie: een wereldwijd probleem Drie kerntaken De bestrijding

Nadere informatie

Kleine beestjes, zwaar gewicht Antibioticumresistentie op de IC. Jeroen Keijman, arts-microbioloog

Kleine beestjes, zwaar gewicht Antibioticumresistentie op de IC. Jeroen Keijman, arts-microbioloog Kleine beestjes, zwaar gewicht Antibioticumresistentie op de IC Jeroen Keijman, arts-microbioloog Inhoud Wat is resistentie? Hoe komt een resistente bacterie bij patiënten op de IC? Hoe voorkom je resistentie?

Nadere informatie

Legionella. De overdracht. Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem

Legionella. De overdracht. Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem Legionella De overdracht Jacob P. Bruin Streeklaboratorium voor de Volksgezondheid Kennemerland Haarlem Legionella Inhoud: Legionella bacterie Infectieroute Diagnostiek Kweek Urine antigeentesten Serologie

Nadere informatie

Samenvatting van de evaluatie van het Nationaal Referentie Centrum voor invasieve Groep A Streptokokken

Samenvatting van de evaluatie van het Nationaal Referentie Centrum voor invasieve Groep A Streptokokken Samenvatting van de evaluatie van het Nationaal Referentie Centrum voor invasieve Groep A Streptokokken 1. Participatiegraad: Allereerst willen we u bedanken voor de tijd die u hebt besteed aan het invullen

Nadere informatie

Astrid Beckers Specialist ouderengeneeskunde Vivium Naarderheem

Astrid Beckers Specialist ouderengeneeskunde Vivium Naarderheem Astrid Beckers Specialist ouderengeneeskunde Vivium Naarderheem (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.:

Deze bijlage is geldig van: tot Vervangt bijlage d.d.: van Nederlandse Voedsel- en arenautoriteit (NVA) Catharijnesingel 59 3511 GG Utrecht Nederland (s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor Afkorting Hoofdlocatie Catharijnesingel

Nadere informatie

Champignon teelt. afrekenen met bacteriën, virussen + schimmels

Champignon teelt. afrekenen met bacteriën, virussen + schimmels Champignon teelt Champignonteelt Hoewel champignons zelf schimmels zijn stimuleert het gebruik van Vires5 Food de groei en de ontwikkeling van de champignons. Vires5 Food staat garant voor een constante

Nadere informatie

DIAGNOSTIEK TARIEVEN EERSTE LIJN 2014

DIAGNOSTIEK TARIEVEN EERSTE LIJN 2014 DIAGNOSTIEK TARIEVEN EERSTE LIJN 2014 De onderstaande tarievenlijst geeft een zo goed mogelijk beeld van de kosten van de meest aangevraagde onderzoeken. Afwijkingen kunnen voorkomen. Het kan zijn dat

Nadere informatie

Welke infecties zijn gevaarlijk voor de patiënt met verminderde afweer? Voorkomen is beter dan genezen

Welke infecties zijn gevaarlijk voor de patiënt met verminderde afweer? Voorkomen is beter dan genezen Welke infecties zijn gevaarlijk voor de patiënt met verminderde afweer? Voorkomen is beter dan genezen Dr. Koen Magerman Klinisch bioloog microbioloog Jessa Ziekenhuis Hasselt Infectie Ziekte (schade)

Nadere informatie

Legionella stand van zaken vanuit wetenschappelijk perspectief

Legionella stand van zaken vanuit wetenschappelijk perspectief 1 Legionella stand van zaken vanuit wetenschappelijk perspectief Frank Oesterholt KWR Watercycle Research Institute 2 Legionella algemeen Toename aantal legionellosegevallen Aantal geregistreerde gevallen

Nadere informatie

MRSA. Hygiëne en infectiepreventie. Beter voor elkaar

MRSA. Hygiëne en infectiepreventie. Beter voor elkaar MRSA Hygiëne en infectiepreventie Beter voor elkaar Inleiding Ieder mens draagt bacteriën bij zich. Deze bacteriën zijn zowel op als in het lichaam aanwezig. De Staphylococcus aureus is een bacterie die

Nadere informatie

Resistente bacterie (BRMO) en behandeling in het ziekenhuis

Resistente bacterie (BRMO) en behandeling in het ziekenhuis Hygiëne en Infectiepreventie Resistente bacterie (BRMO) en behandeling in het ziekenhuis i Patiënteninformatie Bijzonder Resistente Micro Organisme Slingeland Ziekenhuis Algemeen Er is bij u een bacterie

Nadere informatie

KWEEK WATER AANVRAAGFORMULIER

KWEEK WATER AANVRAAGFORMULIER Page 1 of 5 1. Document eigenschappen Titel Toepassingsgebied Uitvoerenden en Verantwoordelijkheden Auteur(s) Reviewer(s) Inhoud verantwoordelijke Document manager Kweek Water - Aanvraagformulier MMB Analisten

Nadere informatie

URINEWEGINFECTIE ONDER DE LOEP GENOMEN

URINEWEGINFECTIE ONDER DE LOEP GENOMEN 2 e Post EAUN Meeting URINEWEGINFECTIE ONDER DE LOEP GENOMEN Hanny Cobussen-Boekhorst, RN, M-ANP UMC St Radboud, Nijmegen INHOUD Inleiding Microbiologie Urineweg infecties Ongecompliceerde UWI + behandeling

Nadere informatie

van Biobeheer Laboratorium Afdeling Laboratorium en Technische Dienst (KvK-nummer: )

van Biobeheer Laboratorium Afdeling Laboratorium en Technische Dienst (KvK-nummer: ) egistratienummer: L 281 (s) waar activiteiten onder accreditatie worden uitgevoerd Hoofdkantoor Folkert Elsingastraat 42 3067 NW otterdam Nederland Afkorting Folkert Elsingastraat 42 3067 NW otterdam Nederland

Nadere informatie

1 tekst afkomstig van het Ctgb

1 tekst afkomstig van het Ctgb Wat zijn de consequenties voor de WIP ten aanzien van harmonisatie van het toetsingskader voor werkzaamheid van desinfectantia in PT01 en PT02? In de onderstaande beleidsnotitie wordt de aanleiding gegeven

Nadere informatie

Molecular Characterization of Candida in the Oral Cavity and Factors Involved in Biofilm Formation and Virulence E.A. Kraneveld

Molecular Characterization of Candida in the Oral Cavity and Factors Involved in Biofilm Formation and Virulence E.A. Kraneveld Molecular Characterization of Candida in the Oral Cavity and Factors Involved in Biofilm Formation and Virulence E.A. Kraneveld Samenvatting Dit proefschrift beschrijft onderzoek gerelateerd aan orale

Nadere informatie

MRSA, BRMO, ESBL, Wat moet je er mee?

MRSA, BRMO, ESBL, Wat moet je er mee? MRSA, BRMO, ESBL, VRE Wat moet je er mee? 7e Minisymposium LvI i.s.m. Stichting Wenckebach Eveline Roelofsen, arts-microbioloog Alida Bremer, adviseur infectiepreventie De tijd om achterover te zitten

Nadere informatie

Meten van micro-organismen bij binnenmilieu-klachten in kantoren

Meten van micro-organismen bij binnenmilieu-klachten in kantoren Meten van micro-organismen bij binnenmilieu-klachten in kantoren Diny van Faassen, RAH/BVF Ineke Thierauf, AH/bestuurslid ISAQ-nl NVVA-symposium, 14-4-2016 biosafety consult Inhoud presentatie 1. Aanleiding

Nadere informatie

De sleutel tot infectiepreventie

De sleutel tot infectiepreventie Symposium Antibioticaresistentie en ouderenzorg 14 november 2017 Reinigen & desinfecteren De sleutel tot infectiepreventie 2 De branchevereniging NVZ Voorwoord Hygiëne is een belangrijke factor voor een

Nadere informatie

(Ree, Melanie de (Sittard-Geleen)) (Ree, Melanie de (Sittard-Geleen))

(Ree, Melanie de (Sittard-Geleen)) (Ree, Melanie de (Sittard-Geleen)) H & I Isolatie-indicaties (V&V/JGZ/Thuiszorg 8021) v. 3, te gebruiken tot 24 uur na 28-11-2016 Map: Zuyderland\Care\Zuyderland Care (V&V/JGZ/Thuiszorg) Titel: H & I Isolatie-indicaties (V&V/JGZ/Thuiszorg

Nadere informatie

Samenvatting. Detectie en typeringsmethoden

Samenvatting. Detectie en typeringsmethoden amenvatting 176 amenvatting amenvatting Resistentie veroorzaakt door EBL producerende Enterobacteriaceae neemt, over de gehele wereld, snel toe. De oorzaken van deze toename zijn nog niet geheel opgehelderd.

Nadere informatie

Microbiologie in geothermische systemen

Microbiologie in geothermische systemen Microbiologie in geothermische systemen Aaltje Joldersma Zoetemeer, 25 maart 2019 Elsemiek Croese Sabine Doddema Wie zijn wij? Bioclear Microbial Analysis. Detectie van microorganismen Identificatie van

Nadere informatie

Knutselen aan dieren

Knutselen aan dieren Knutselen aan dieren Martien Groenen Marjan Slob Lisanne Stadig Jubileumcongres RDA 14 februari 2019 1 2 1 Genome Editing met CRISPR/Cas9 CRISPR/Cas9: Combinatie van een specifiek RNA molecuul (Guide RNA)

Nadere informatie

Hygiene en veiligheid

Hygiene en veiligheid Hygiene en veiligheid De effectieve methode tegen ziekenhuisbacteriën Biocompatibel Hygiënisch Kosteneffectief In zorginstellingen, ziekenhuizen en andere verpleeginrichtingen kunnen kiemen een zeer groot

Nadere informatie

DISCUSSIE EN SAMENVATTING

DISCUSSIE EN SAMENVATTING 166 Chapter 9 DISCUSSIE EN SAMENVATTING Wereldwijd neemt de kolonisatie-prevalentie en incidentie van infecties met Bijzonder Resistente Micro-Organismen (BRMOs) toe. Zonder adequate maatregelen is de

Nadere informatie

Moleculaire diagnostiek: kwalitatief of kwantitatief?

Moleculaire diagnostiek: kwalitatief of kwantitatief? Moleculaire diagnostiek: kwalitatief of kwantitatief? Jaap van Hellemond, parasitoloog Erasmus MC & Havenziekenhuis, Rotterdam Theo Schuurs, moleculair bioloog Izore, Centrum Infectieziekten Friesland,

Nadere informatie

Bijzonder Resistente Micro-organismen (BRMO)

Bijzonder Resistente Micro-organismen (BRMO) Bijzonder Resistente Micro-organismen (BRMO) 2 Inleiding U ontvangt deze folder omdat bij u een BRMO is aangetoond. In deze folder kunt u lezen meer over BRMO zoals wat het is, hoe het wordt vastgesteld

Nadere informatie

Microbiologische diagnostiek bij infecties op de Intensive Care. Dr. Jeroen Schouten Intensivist CWZ Nijmegen

Microbiologische diagnostiek bij infecties op de Intensive Care. Dr. Jeroen Schouten Intensivist CWZ Nijmegen Microbiologische diagnostiek bij infecties op de Intensive Care Dr. Jeroen Schouten Intensivist CWZ Nijmegen Casus bespreking Hr M, 1967, SEH op 20 oct 2010 VG -, medicatie - Sinds 1 week niet fit, grieperig.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32006 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Paltansing, Sunita Title: Antimicrobial resistance in Enterobacteriaceae : characterization

Nadere informatie

AFNAME VAN ETTER-, WOND- EN PUNCTIEVOCHT EN ANDERE MONSTERS

AFNAME VAN ETTER-, WOND- EN PUNCTIEVOCHT EN ANDERE MONSTERS Laboratorium Klinische Biologie 1. Materiaal AFNAME VAN ETTER-, WOND- EN PUNCTIEVOCHT EN ANDERE MONSTERS E-swab met roze schroefdop (Flocked swab met 1 ml vloeibaar AMIES transportmedium) Steriele polypropyleen

Nadere informatie

Honing. Laatste redmiddel of 1 e keus?

Honing. Laatste redmiddel of 1 e keus? Honing. Laatste redmiddel of 1 e keus? Wat is honing? Wat is honing? Bijenkasten Van nectar tot honing Toevoegen enzymen* door honingbij aan de nectar: Glucoseoxidase* zet glucose om in : gluconzuur->

Nadere informatie

Micro-organismen. organismen

Micro-organismen. organismen Micro-organismen organismen Agenda Wat zijn micro-organismen? Verschil tussen bacteriën en virussen Wat zijn micro-organismen? Een micro-organisme is niet zichtbaar met het blote oog: Bacteriën (gram positief/negatief)

Nadere informatie