Fauna van stuifzanden het belang van gradiënten

Transcriptie

1 Fauna van stuifzanden het belang van gradiënten Marijn Nijssen Veldwerkplaats Stuifzanden Kootwijkerzand oktober 2011 Afdeling Dierecologie - Radboud Universiteit Nijmegen

2 Karakteristieke diersoorten van stuifzandgebieden Datasets EIS, Vlinderstichting, SOVON en Loopkeverstichting: ±3700 soorten (15% NL fauna); broedvogels, micro-en macrovlinders, mieren, bijen, wespen, sprinkhanen, kakkerlakken, loopkevers, sneeuwspringer, oorwormen, koepelspinnen. - Strikt gebonden soorten (100%): geen! - Preferente soorten ( 75%): 3 Duinpieper, Goudwesp Hedychridium femoratum en Vuurspinnendoder - Karakteristieke soorten ( 20%): 100 Kleine Heivlinder, Zandoorworm, Sneeuwspringer, Draaihals, etc. en daarnaast 47 soorten loopkevers

3 Karakteristieke diersoorten van stuifzandgebieden -Voor veel soorten zeer weinig gegevens! -Veel soorten schaars tot zeldzaam - 36% soorten achteruit, 12% vooruit -86% van deze soorten op Rode Lijst (indien aanwezig) Vrijwel alle soorten na 1980 sterker gebonden aan stuifzand! Stuifzanden als refugium!?

4 Zijn grote dynamische terreinen soortenrijker? Verschillen tussen gebieden: mierensoorten 25 eurytope soorten begeleidende soorten karakteristieke soorten aantal soorten 5 0 Lemelerberg Drouwenerzand Maasduinen Aekingerzand Otterlose Zand L & Dr. Duinen Kootwijkerzand

5 Zijn grote dynamische terreinen soortenrijker? Verschillen tussen gebieden: loopkeversoorten eurytoop karakteristiek Lemelerberg Drouwenerzand Maasduinen Aekingerzand Otterlose Zand L&D Duinen Kootwijkerzand

6 Zijn grote dynamische terreinen soortenrijker? Verschillen tussen gebieden: Oranje: 1 gebied Geel: 2 gebieden Groen: grote populatie?

7 Waar komen soorten voor binnen een stuifzandterrein? Loopkevergemeenschappen binnen stuifzanden Buntgras Ruig Haarmos Grijs Kronkelsteeltje Hoog gras

8 Waar komen soorten voor binnen een stuifzandterrein?

9 Welke successiestadia zijn rijker aan soorten en dichtheden? 250 Kortschildkevers Roofwantsen gemiddelde dichtheid (n/m2) Roofvliegen larven Huisvliegen larven Spinnen Mieren Zwartlijven larven Loopkevers Oorwormen Boktorren larven Pilkevers Sneeuwspringers larven Langpootmuggen larven Bladsprietkevers Bodemwantsen 0 Buntgras Ruig Haarmos Grijs Kronkelsteeltje Lichenen Kniptorren Snuitkevers Vlinders larven

10 Welke successiestadia zijn rijker aan soorten en dichtheden? effect van stabilisatie en N-depositie 250 Kortschildkevers Roofwantsen Roofvliegen larven 200 Huisvliegen larven Spinnen gemiddelde dichtheid (n/m2) x x x Mieren Zwartlijven larven Loopkevers Oorwormen Boktorren larven Pilkevers Sneeuwspringers larven Langpootmuggen larven Bladsprietkevers Bodemwantsen 0 Buntgras Ruig Haarmos Grijs Kronkelsteeltje Lichenen Kniptorren Snuitkevers Vlinders larven

11 Welke successiestadia zijn rijker aan soorten en dichtheden? effect van grootschalig beheer en intensieve recreatie 250 Kortschildkevers Roofwantsen Roofvliegen larven 200 Huisvliegen larven Spinnen gemiddelde dichtheid (n/m2) x x x Mieren Zwartlijven larven Loopkevers Oorwormen Boktorren larven Pilkevers Sneeuwspringers larven Langpootmuggen larven Bladsprietkevers Bodemwantsen 0 Buntgras Ruig Haarmos Grijs Kronkelsteeltje Lichenen Kniptorren Snuitkevers Vlinders larven

12 Effecten van stikstofdepositie en dynamiek op de voedselkwaliteit van planten 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 %N in plant N percentage 0,0 LHS/JBO SD JBO DZ1 DZ3 AZ1 AZ2 LB OZ1 OZ2 KZ1 LD1 LD2 LD3 MD DZ2 mob AZ '08 mob KZ '08 mob kg/ha/yr

13 Is extra N aanwezig als Aminozuren of eiwitten? Milligram AA per gram drooggewicht mg / gram drwght kg/ha/yr Jueterbog Schondorf Drouwen maasduinen kootwijk kootwijk dyn tryptophan arginine lysine leucine isoleucine valine alanine glycine glutamic acid serine threonine aspartic acid methionine cystine

14 Heeft dit verschil in voedselkwaliteit effect op herbivoren? Lichaamsgewicht (MG) lichaamsgewicht (mg) 140 Aminozuur gewicht Knopsprietjes kg/ha/yr 35 kg/ha/yr 22 kg/ha/yr R 2 = 0, R 2 = 0, kg/ha/yr 0 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 Ratio eiwit / totaal stikstof am inozuur/tot N-ratio Buntgras

15 Heeft dit verschil in voedselkwaliteit effect op herbivoren? Survival Grashoppers N22 dynamic N22 stabile N50 dynamic N50 stabile survival % week number

16 Heeft dit verschil in voedselkwaliteit effect op herbivoren? Relative Growth Grashoppers N22 dynamic N22 stabile N50 dynamic N50 stabile growth % week number

17 Het belang van gradiënten voor de fauna Veel karakteristieke soorten zijn gebonden aan één successiestadium of een beperkt deel van de successiereeks binnen stuifzanden Afhankelijkheid van meerdere successiestadia vooral bij mobiele soorten waarvoor voedsel en nestgelegenheid gescheiden liggen, zoals bij bloembezoekers (bijen, vlinders) en sommige graafwespen Gradiënt van successiestadia lijkt belangrijker te zijn voor hoge biodiversiteit dan grootte van het terrein Dynamiek niet alleen belangrijk voor meer variatie in stadia, maar ook ecologische motor voor voedselweb Niet één stuifzandterrein is gelijk aan het andere, dus ook het beheer hoeft niet hetzelfde te zijn!

18 Gradiënten in tijd en ruimte dynamisch onvoorspelbaar extreem klimaat voedselarm year stabiel voorspelbaar gematigd klimaat matig voedselrijk

19 Gradiënten in tijd en ruimte Ontwikkeling van stuifzandgebieden in de tijd in welke fase verkeert het gebied? Ontwikkeling vegetatie stuifzanden oerbos dekzandheide bedekking (%) zand buntgras haarmos lichenen stuifzandheide bosaanplant/opslag oorspronkelijk start erosie jong tussenfase veroudering uitgestoven eindfase

20 Gradiënten in tijd en ruimte Ontwikkeling van stuifzandgebieden in de tijd in welke fase verkeert het gebied? Ontwikkeling vegetatie stuifzanden oerbos dekzandheide bedekking (%) zand buntgras haarmos lichenen stuifzandheide bosaanplant/opslag oorspronkelijk start erosie jong tussenfase veroudering uitgestoven eindfase Kootwijk 1900 Otterlose Zand nu

21 Gradiënten in tijd en ruimte Ontwikkeling van stuifzandgebieden in de tijd in welke fase verkeert het gebied? Ontwikkeling vegetatie stuifzanden - vastleggen actief stuifzand bedekking (%) oerbos dekzandheide zand buntgras haarmos lichenen stuifzandheide bosaanplant/opslag oorspronkelijk start erosie jong tussenfase veroudering uitgestoven eindfase

22 Beheer van stuifzanden Beheerdoelen Ontwikkeling van stuifzandgebieden in de tijd in welke fase verkeert het gebied? Ontwikkeling vegetatie stuifzanden - bosaanplant & N-depositie oerbos dekzandheide zand bedekking (%) buntgras haarmos lichenen Grijs Kronkelsteeltje stuifzandheide bosaanplant/opslag oorspronkelijk start erosie jong Kootwijk 1900 tussenfase veroudering Kootwijk nu uitgestoven eindfase

23 De nieuwe brochure! In opdracht van OBN / Bosschap

24 Beheer van stuifzanden Logisch stappenplan voor het plannen van beheer en herstelmaatregelen - Helder en kritisch analyseren van probleem - Geen zaken over het hoofd zien - Opstellen heldere en haalbare doelen - Terugkoppeling tussen stappen - Niet in PROMME draagvlak / communicatie

25 Beheer van stuifzanden Stappenplan: Problem Reason Objective Measure Monitoring Execution Probleem Oorzaak Doel Maatregel Monitoring Uitvoering maatregel

26 Monitoring Monitoring in transecten - Open zand - Buntgras - Haarmos - Gr. Kronkelsteeltje - Lichenen - Heide - Soorten korstmos en fauna 1 á 2 maal per jaar of direct na storm