Drukbegrazing en Chopperen als Alternatieven voor Plaggen van Natte heide

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Drukbegrazing en Chopperen als Alternatieven voor Plaggen van Natte heide"

Transcriptie

1 Drukbegrazing en Chopperen als Alternatieven voor Plaggen van Natte heide Effecten op middellange termijn: Fauna De Vlinderstichting Stichting Bargerveen B-Ware

2 Experimenteel onderzoek Abiotiek: ph, buffercapaciteit, ammonium, nitraat, P- beschikbaarheid, N/P plantenmateriaal Vegetatie: incl. (korst)mossen en paddestoelen microreliëf Kenmerkende heidefauna: dagvlinders, sprinkhanen, mieren, reptielen Functionele analyse faunagroepen: Loopkevers, spinnen (potvallen); Vliegen & muggen (emergentievallen)

3 Hoogte (cm) % Bedekking Structuur: belangrijk voor fauna Kale bodem alleen bij P nog aanwezig Vegetatiehoogte Geen verdure afname in D Weer toegenomen in C wat meer met bekalking Nog laag in P c) Kaal d) Vegetatiehoogte

4 Diptera: Functionele analyse fauna Nog steeds lage aantallen herbivoren na C en P Ook bij detritivoren (maar wel herstel bij C) Carnivoren: afname na bekalken? (in 213 niet in C) Herbivoren Detritivoren Carnivoren

5 Loopkevers: Functionele analyse fauna Toename soortenrijkdom na C en P in 217 weer voorbij Afname pioniersoorten Spinnen: m.n. wolf- en hangmatspinnen Geen effecten behandelingen RL-soorten vooral in X en D (minder in C en P) Beide: soorten beschut microklimaat vooral in X en D

6 Inzichten uit Begrazing Noord-Brabant

7 Vlinders Sprinkhanen Mieren Contrasten tussen soorten van vroege en late successie Intensief begraasd Nat Droog Onbegraasd Wallis de Vries et al. (216) AGEE 234: 72-8

8 Aantal Soorten Aantal Soorten Kenmerkende Fauna: 213 Totaal 48 soorten 19 jonge heide 29 oude heide a) Soorten Jonge heide Soorten Jonge heide in 213 toegnomen bij C&P 3 2 Soorten Oude heide in 213 afgenomen bij P Weing verandering na D b) Soorten Oude heide

9 Aantal Soorten Aantal Soorten Kenmerkende Fauna: 217 Soorten Jonge heide bij C&P na 213 licht afgenomen Doonrtjes vrijwel verdwenen, Knopsprietje nog wel meer bij P (C) Soorten Oude heide alleen nog minder bij P Heidesabelsprinkhaan, Krasser, Zwart wekkertje Weing verandering na D Wel afname heidesabelsprinkhaan Geen effect bekalking a) Soorten Jonge heide b) Soorten Oude heide

10 Aantal Aantal Kenmerkende fauna na Chopperen c) Levendbarende hagedis Levendbarende hagedis meer na C dan P (dekking?) Moerassteekmier overleeft chopperen? (Veenmier in Strabrecht ook) e) Moerassteekmier

11 Aantal Kenmerkende fauna na Chopperen Heideblauwtje: hoogste aantallen in C Ook voortplanting (3x) Daling in D 1 b) Heideblauwtje

12 Aantal Aantal Gentiaanblauwtje Te weinig waarnemingen Goede vestiging gentianen na C met bekalken Herstel na D Wel snel ei-afzet in C+ a) Bloeistengels Klokjesgentiaan X- X+ D- D+ C- C+ P- P+ b) Eitjes Gentiaanblauwtje X- X+ D- D+ C- C+ P- P+

13 Synthese Drukbegrazing (nog?) weinig effectef, wel soorten oude heide gespaard Risico van vermesting! Chopperen kansrijk alternatief voor plaggen Maar herstel soorten oudere heide na 6 jaar nog niet bereikt Bekalking met o.s. leidt niet tot sterke verruiging Maatregel Niets doen Drukbegrazing Chopperen Plaggen Bekalking Bodemchemie Herstel buffercapacitieit = + = + = + = + Beschikbaar N,P = = (+) (+) = = N/P in planten = = = = Bodem en Vegetatie Microreliëf = = Vegetatiedichtheid = = Vaatplanten = = = = Paddenstoelen = ++ = + + (+) Storingsindicatoren = (+) + ++ = (+) = (+) Fauna Pioniersoorten = = = = Soorten oudere heide = = = = ( ) ( ) Carnivoren = ( ) = = = = Herbivoren = = = = Detritivoren / Fungivoren = = = = = =

14 Conclusie Verschillende maatregelen eerder aanvullend op elkaar dan alternatieven Plaggen ingrijpend maar effectief voor kleinschalig maatwerk Chopperen biedt mooie middenweg Wel vervolgbeheer nodig (begrazing) Drukbegrazing alleen nog effect op structuur Bekalking in lage dosis geeft ook zonder afvoer o.s. geen verruiging Is ongunstig voor zure plantensoorten + paddenstoelen Geen aanwijzingen voor ongunstige effecten op fauna

15 Aanbevelingen voor Herstel Drukbegrazing: vooral bij matige vergrassing en grotere schaal Dieren niet in veld laten overnachten (gescheperd) Experimenteren met pony s voor open maken van zode? Chopperen goed alternatief, maar niet op grote schaal Wanneer keren mossen / paddenstoelen van oude heide terug? Bekalking in lage dosering kan ook zonder afvoer o.s. buffercapaciteit herstellen; steenmeel mogelijk beter Lange termijn: herhalingsmeting over 1 jaar voor C en P?

Effecten van alternatieve maatregelen op abiotiek, vegetatie en paddenstoelen

Effecten van alternatieve maatregelen op abiotiek, vegetatie en paddenstoelen Effecten van alternatieve maatregelen op abiotiek, vegetatie en paddenstoelen Roos Loeb, Emiel Brouwer, Roland Bobbink & Evi Verbaarschot Problematiek bodem & vegetatie natte heide Sterk vergrast (Pijpenstrootje)

Nadere informatie

Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries,

Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries, Zijn effecten van begrazing te voorspellen? Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries, Ingo Jansen,

Nadere informatie

Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren?

Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren? Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren? De bodemverzuringscascade Zure depositie Bekalken Besteenmelen Toename H + In de bodem Verlies basische kationen Verlies verweerbare

Nadere informatie

Beheren met oog voor Insecten. Michiel Wallis de Vries

Beheren met oog voor Insecten. Michiel Wallis de Vries Beheren met oog voor Insecten Michiel Wallis de Vries Groot en Klein bijten elkaar soms Thomas et al. (2004) Science 303, 1791-1796 Insecten vs. Planten bij Begrazing Insecten wetsbaarder voor begrazing

Nadere informatie

Maatregelen voor fauna in bos en heide; de do s en don ts. Henk Siepel

Maatregelen voor fauna in bos en heide; de do s en don ts. Henk Siepel Maatregelen voor fauna in bos en heide; de do s en don ts Henk Siepel Herstel en beheer van heidevelden Herinvoering van oorspronkelijk beheer : begrazen, plaggen, branden en maaien Verwijderen van teveel

Nadere informatie

Heidebeheer in de 21 e eeuw

Heidebeheer in de 21 e eeuw Heidebeheer in de 21 e eeuw Henk Siebel Met OBN-faunaonderzoek van Joost Vogels, Arnold van den Burg, Eva Remke, Henk Siepel Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen Herstel en beheer van droge

Nadere informatie

Fauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen

Fauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen Fauna in de PAS Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen De Programatische Aanpak Stikstof Natuurdoelen en economische ontwikkelingsruimte 1600

Nadere informatie

De invloed op de populatie van het gentiaanblauwtje in Kampina van het onderzoek OBN-Alternatieven voor Plaggen Stand van zaken juni 2012

De invloed op de populatie van het gentiaanblauwtje in Kampina van het onderzoek OBN-Alternatieven voor Plaggen Stand van zaken juni 2012 De invloed op de populatie van het gentiaanblauwtje in Kampina van het onderzoek OBN-Alternatieven voor Plaggen Stand van zaken juni 2012 Bert van Rijsewijk Van Aelstlaan 31, 5503BB Veldhoven Tel: 040

Nadere informatie

De nutriëntenbalans van droge

De nutriëntenbalans van droge De nutriëntenbalans van droge heide De resultaten van experimenteel toevoegen van fosfaat en kalk na plaggen Joost Vogels Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal Roland Bobbink Maaike Weijters Henk Siepel Veldkrekel

Nadere informatie

Heideherstel met steenmeel: resultaten drie jaar na toediening op bodem en vegetatie

Heideherstel met steenmeel: resultaten drie jaar na toediening op bodem en vegetatie Heideherstel met steenmeel: resultaten drie jaar na toediening op bodem en vegetatie Roland Bobbink, Huig Bergsma, Henk Siepel, Joost Vogels, Evi Verbaarschot, Bas van de Riet & Maaike Weijters BIOGEOCHEMICAL

Nadere informatie

Grasland en Heide. Hoofdstuk 2.2 en 2.4

Grasland en Heide. Hoofdstuk 2.2 en 2.4 Grasland en Heide Hoofdstuk 2.2 en 2.4 Planning Grasland Voedselweb opdracht Heide Voedselweb opdracht Grasland Grasland is een gebied van enige omvang met een vegetatie die gedomineerd wordt door grassen

Nadere informatie

Maatregelen voor bosherstel

Maatregelen voor bosherstel Veldwerkplaats Voedselkwaliteit en biodiversiteit in bossen Maatregelen voor bosherstel Gert-Jan van Duinen Arnold van den Burg Conclusie OBN-onderzoek bossen Te hoge atmosferische stikstofdepositie Antropogene

Nadere informatie

Effecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs

Effecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs Effecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs Opbouw presentatie Inleiding - atmosferische depositie

Nadere informatie

Begrazing in kustduinen Marijn Nijssen & Annemieke Kooijman

Begrazing in kustduinen Marijn Nijssen & Annemieke Kooijman Begrazing in kustduinen Marijn Nijssen & Annemieke Kooijman Herman van Oosten Bart Wouters Chris van Turnhout Jasja Dekker Arnold van den Burg Stichting Bargerveen Ontwikkelen van ecologische kennis voor

Nadere informatie

Het wel en wee van het gentiaanblauwtje in Kampina

Het wel en wee van het gentiaanblauwtje in Kampina Het wel en wee van het gentiaanblauwtje in Kampina. 1970-2011 Bert van Rijsewijk Van Aelstlaan 31, 5503BB Veldhoven Tel: 040 2539971 e-mail: bert.riet.v.rijsewijk@hccnet.nl Inhoud INLEIDING.... 3 HET GENTIAANBLAUWTJE....

Nadere informatie

Wat valt er te kiezen?

Wat valt er te kiezen? Marijn Nijssen Effecten van duinbegrazing op faunadiversiteit Begrazing Wat valt er te kiezen? Effecten van duinbegrazing op faunadiversiteit Wat valt er te kiezen? Marijn Nijssen Bart Wouters Herman van

Nadere informatie

Drukbegrazing en chopperen als alternatieven voor plaggen van natte heide Effecten op korte termijn en evaluatie van praktijkervaringen

Drukbegrazing en chopperen als alternatieven voor plaggen van natte heide Effecten op korte termijn en evaluatie van praktijkervaringen Drukbegrazing en chopperen als alternatieven voor plaggen van natte heide Effecten op korte termijn en evaluatie van praktijkervaringen Michiel Wallis de Vries Kim Huskens Joost Vogels Remco Versluijs

Nadere informatie

Schraal schraler schraalst

Schraal schraler schraalst Schraal schraler schraalst Van landbouwgrond naar natuur. Maakt het uit hoe we dit aanpakken? Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse Hiemstra Leo Norda Jan Roymans 2 Voorwaarden

Nadere informatie

Schraal schraler schraalst

Schraal schraler schraalst Schraal schraler schraalst Van landbouwgrond naar natuur. Maakt het uit hoe we dit aanpakken? Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse Hiemstra Leo Norda Jan Roymans Opmerking vooraf:

Nadere informatie

Ecologische meerwaarde gehoede schaapskuddes. Loek Kuiters en Pieter Slim

Ecologische meerwaarde gehoede schaapskuddes. Loek Kuiters en Pieter Slim Ecologische meerwaarde gehoede schaapskuddes Loek Kuiters en Pieter Slim Gescheperde vs. standbeweiding Sturing begrazing Verspreiding diasporen Verschraling Functionele samenhang landschapschaal Gescheperde

Nadere informatie

Kleinschalig heidebeheer maatregelen diverse terreinen

Kleinschalig heidebeheer maatregelen diverse terreinen Resultaten Uitgangssituatie Algemeen Kleinschalig heidebeheer maatregelen diverse terreinen Projectnummer: 2010_009 Projectnaam: Kleinschalig heidebeheer maatregelen diverse terreinen PMJP: B2 Kwaliteitsverbetering

Nadere informatie

Kennisnetwerk OBN. Alternatieven voor plaggen van natte heide. ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit. Effecten op middellange termijn

Kennisnetwerk OBN. Alternatieven voor plaggen van natte heide. ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit. Effecten op middellange termijn ontwikkeling+beheer natuurkwaliteit Kennisnetwerk OBN wordt gecoördineerd door de VBNE en gefinancierd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en BIJ12 Vereniging van bos- en natuurterreineigenaren

Nadere informatie

Reptielen in de heide

Reptielen in de heide Reptielen in de heide Verslag veldwerkplaats Droog zandlandschap Hoge Veluwe, 23 juni 2009 Inleiders: Ton Stumpel (WUR), Joost Vogels (Stichting Bargerveen/ Radboud Universiteit Nijmegen), Jeroen van Delft

Nadere informatie

Heidevegetaties op golfbanen. Presentatie:

Heidevegetaties op golfbanen. Presentatie: Presentatie: Bodemtypen Vegetatietypen Beheer Bedreigingen Onderhoud en aanleg Fauna 2:43 Mogelijkheden om heide en heischrale graslandvegetaties te creëren op golfbanen Bodemtype Waterhuishouding: droog/vochtig

Nadere informatie

Begrazing in Brabantse heidegebieden Effecten op de fauna

Begrazing in Brabantse heidegebieden Effecten op de fauna Begrazing in Brabantse heidegebieden Effecten op de fauna Begrazing in Brabantse heidegebieden Effecten op de fauna Tekst Michiel Wallis de Vries, Jinze Noordijk, Henk Sierdsema, Ronald Zollinger, John

Nadere informatie

De Peelvenen. Hoogveenherstel op het randje. Gert-Jan van Duinen en vele anderen

De Peelvenen. Hoogveenherstel op het randje. Gert-Jan van Duinen en vele anderen De Peelvenen Hoogveenherstel op het randje Gert-Jan van Duinen en vele anderen 1. Op de grens van Brabant en Limburg 2. Ontstaan rondom de Peelrandbreuk De Verheven Peel op de Peelhorst: hoog en nat De

Nadere informatie

Offerte Beheeradvies schapenbegrazing ten aanzien van de Bruine eikenpage in het Noord-Hollands Duinreservaat

Offerte Beheeradvies schapenbegrazing ten aanzien van de Bruine eikenpage in het Noord-Hollands Duinreservaat Offerte Beheeradvies schapenbegrazing ten aanzien van de Bruine eikenpage in het Noord-Hollands Duinreservaat Projectnummer 2016-037 Datum 9 maart 2016 Samensteller Michiel Wallis de Vries Offerte ingediend

Nadere informatie

Vegetatie van de heide,

Vegetatie van de heide, Indicator 13 december 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Sinds 1999 is de verstruiking

Nadere informatie

Klimaatbestendig heidebeheer voor de fauna. Informatie voor vrijwilligers en beheerders

Klimaatbestendig heidebeheer voor de fauna. Informatie voor vrijwilligers en beheerders Klimaatbestendig heidebeheer voor de fauna Informatie voor vrijwilligers en beheerders Klimaatbestendig heidebeheer voor de fauna De soortenrijkdom van de natte heide wordt bedreigd door klimaatverandering:

Nadere informatie

Actieplan redding heischrale graslanden

Actieplan redding heischrale graslanden Actieplan redding heischrale graslanden Friso van der Zee m.m.v. Roland Bobbink, Roos Loeb, Maaike de Graaf, Maaike Weijters, Gerard Oostermeijer, Michiel Wallis de Vries, Sheila Luijten Op de foto s rust

Nadere informatie

Effecten van de inzet van gescheperde schaapskuddes bij het heidebeheer in Friesland

Effecten van de inzet van gescheperde schaapskuddes bij het heidebeheer in Friesland Effecten van de inzet van gescheperde schaapskuddes bij het heidebeheer in Friesland Michiel Wallis de Vries & Kim Huskens De Vlinderstichting Joost Vogels & Stef Waasdorp Stichting Bargerveen Roland Bobbink,

Nadere informatie

Bosbeheer voor reptielen en amfibieën. Jeroen van Delft

Bosbeheer voor reptielen en amfibieën. Jeroen van Delft Bosbeheer voor reptielen en amfibieën Jeroen van Delft Opbouw lezing Habitateisen herpetofauna Gesloten bos Open plekken en brede bermen Randen, mantels en zomen Dood hout Water in en bij het bos Steilkanten,

Nadere informatie

OBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap

OBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap OBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap Gert-Jan van Duinen Jaap Bouwman Hein van Kleef Michiel Wallis de Vries Hoofdpunten uit OBN-rapport

Nadere informatie

Naar een klimaatbestendige heidefauna in Noord-Brabant. Rapportage Fase 2

Naar een klimaatbestendige heidefauna in Noord-Brabant. Rapportage Fase 2 Naar een klimaatbestendige heidefauna in Noord-Brabant Rapportage Fase 2 Naar een klimaatbestendige heidefauna in Noord-Brabant Rapportage Fase 2 Tekst Michiel Wallis de Vries, Jinze Noordijk, John Smit,

Nadere informatie

Herstel en beheer van heideterreinen

Herstel en beheer van heideterreinen Herstel en beheer van heideterreinen Gevolgen van verzuring, vermesting en verdroging en de invloed van beheer op levensgemeenschappen van heide. Een samenvattend rapport voor beheerders. Chris van Turnhout

Nadere informatie

Kleine schorseneer aan het infuus voortgang herstelplan in Drenthe

Kleine schorseneer aan het infuus voortgang herstelplan in Drenthe Kleine schorseneer aan het infuus voortgang herstelplan in Drenthe WFD-dag, 28 februari 2015 Edwin Dijkhuis Dit project wordt uitgevoerd en mogelijk gemaakt door: Foto: Peter Meininger Portret: Kleine

Nadere informatie

4 Vlinders Nina de Vries

4 Vlinders Nina de Vries 4 Vlinders 4 2017 Nina de Vries Code rood voor het gentiaanblauwtje In 2003 kwam het beschermingsplan voor het gentiaanblauwtje uit. Dit heeft een grote impuls gegeven aan kleinschalig heidebeheer, maar

Nadere informatie

Bijlage 3 Bodemonderzoek

Bijlage 3 Bodemonderzoek Bijlage 3 Bodemonderzoek Bijlage 4 Flora en Fauna Beknopte levering uit de NDFF Disclaimer De Nationale Databank Flora

Nadere informatie

Effecten van begrazing in kustduinen

Effecten van begrazing in kustduinen Effecten van begrazing in kustduinen een wereld van verschil Marijn Nijssen Stichting Bargerveen Geschiedenis van begrazing in kustduinen Huidige kustduinen ontstaan tussen 1100-1600 n.chr. Natuurlijke

Nadere informatie

BMP Needse Achterveld 2006

BMP Needse Achterveld 2006 BMP Needse Achterveld 2006 Ook in 2006 is er elke 2 weken geteld in het Achterveld. Op deze manier proberen we vast te stellen hoeveel vogels van elk soort hier broeden. In het najaar van 2005 is het Achterveld

Nadere informatie

Werken met de NDFF. 4 januari Renée Bekker

Werken met de NDFF. 4 januari Renée Bekker Werken met de NDFF 4 januari 2016 Renée Bekker Nationale Databank Flora en Fauna - NDFF centraal beschikbaar maken gegevens over voorkomen soorten in Nederland bundeling gegevensbronnen uniforme validatie

Nadere informatie

BOETELERVELD. ROUTE 4,3 km

BOETELERVELD. ROUTE 4,3 km BOETELERVELD ROUTE 4,3 km 20 17 Weten hoe een groot deel van Salland er tot eind 19e eeuw uitzag? Wandel dan eens door het Boetelerveld bij Raalte. Ervaar rust, ruimte en openheid in dit enig overgebleven

Nadere informatie

Titel Beheermaatregelen voor de kommavlinder in Drenthe

Titel Beheermaatregelen voor de kommavlinder in Drenthe Titel Beheermaatregelen voor de kommavlinder in Drenthe Beheermaatregelen voor de kommavlinder in Drenthe Beheermaatregelen voor de kommavlinder in Drenthe Tekst: Michiel Wallis de Vries Met medewerking

Nadere informatie

Indeling lezing. Herstel van leefgebieden voor de gladde slang. Ringslang. Gladde slang. Adder

Indeling lezing. Herstel van leefgebieden voor de gladde slang. Ringslang. Gladde slang. Adder Indeling lezing Herstel van leefgebieden voor de gladde slang De gladde slang; uiterlijk, verspreiding en habitat Beheer Monitoring Jeroen van Delft Bladel, 13 september 2013 2/31 Ringslang Slanke bruine

Nadere informatie

André Jansen NecoV N-symposium Antwerpen, 26 april 2016 Beheer op standplaatsniveau: een pas op de plaats.

André Jansen NecoV N-symposium Antwerpen, 26 april 2016 Beheer op standplaatsniveau: een pas op de plaats. André Jansen NecoV N-symposium Antwerpen, 26 april 2016 Beheer op standplaatsniveau: een pas op de plaats. Doel Rode Lijst met Groene Stip Bepalen effectiviteit van effectgerichte maatregelen tegen verdroging,

Nadere informatie

Biodiversiteit in Zundert Korte samenvatting

Biodiversiteit in Zundert Korte samenvatting Biodiversiteit in Zundert Korte samenvatting Wij hopen dat het rapport "Biodiversiteit in Zundert" en deze korte samenvatting u zullen inspireren tot het nemen van maatregelen om de biodiversiteit in Zundert

Nadere informatie

Bert Dijkstra. Pingo Programma Drenthe, Beheer en beleid; 23 november VBNE

Bert Dijkstra. Pingo Programma Drenthe, Beheer en beleid; 23 november VBNE Bert Dijkstra Pingo Programma Drenthe, Beheer en beleid; 23 november VBNE Aanleiding Pingoruïnes hebben diverse functionaliteiten; - Belangrijkste functies zijn natuur en agrarisch met een eigen focus

Nadere informatie

een overzicht van beschermde en bedreigde dier- en plantensoorten Ruud, spaar ons mooie Keersopdal!

een overzicht van beschermde en bedreigde dier- en plantensoorten Ruud, spaar ons mooie Keersopdal! een overzicht van beschermde en bedreigde dier- en plantensoorten Ruud, spaar ons mooie Keersopdal! 2 VOORWOORD De laatste jaren is er door het waterschap De Dommel en door Staatsbosbeheer stevig geïnvesteerd

Nadere informatie

EFFECTEN VAN GRAZERS OP BELANGRIJKE KWELDER PROCESSEN

EFFECTEN VAN GRAZERS OP BELANGRIJKE KWELDER PROCESSEN Samenvatting INTRODUCTIE Een groot deel van het landoppervlak op aarde is bedekt met graslanden en deze worden doorgaans door zowel inheemse diersoorten als door vee begraasd. Dit leidt vaak tot een zeer

Nadere informatie

Mineraalgift als maatregel tegen verzuring. Leon van den Berg (Bosgroep Zuid Nederland) Maaike Weijters (onderzoekcentrum B-WARE)

Mineraalgift als maatregel tegen verzuring. Leon van den Berg (Bosgroep Zuid Nederland) Maaike Weijters (onderzoekcentrum B-WARE) Mineraalgift als maatregel tegen verzuring Leon van den Berg (Bosgroep Zuid Nederland) Maaike Weijters (onderzoekcentrum B-WARE) Inleiding Mineralen Verzuring Wat is er bekend? Onderzoek Resultaten Wat

Nadere informatie

Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel [Voer de ondertitel in]

Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel [Voer de ondertitel in] Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel [Voer de ondertitel in] Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel Uitvoering herstelmaatregelen

Nadere informatie

Vlinders van de Habitatrichtlijn,

Vlinders van de Habitatrichtlijn, Indicator 20 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Van de vijf Habitatrichtlijnsoorten

Nadere informatie

Actieplan Blauwe Brigade Brabant

Actieplan Blauwe Brigade Brabant Actieplan Blauwe Brigade Brabant Actieplan Blauwe Brigade Brabant Tekst: Michiel Wallis de Vries & José de Jonge Met medewerking van: Robert Ketelaar (NM), Jap Smits (SBB), Erik de Kruif (Landschap Overijssel),

Nadere informatie

Metamorfose: vlinders in een veranderend landschap

Metamorfose: vlinders in een veranderend landschap Metamorfose: vlinders in een veranderend landschap Het gefladder van vlindervleugels trekt ieders aandacht. Beweging en kleurenpracht: we kunnen er niet aan ontsnappen. Wat doe je met die waarneming? En

Nadere informatie

Abiotiek en beheer: hoe werkt stikstof en hoe gaan we er mee om? BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT & APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS

Abiotiek en beheer: hoe werkt stikstof en hoe gaan we er mee om? BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT & APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS Abiotiek en beheer: hoe werkt stikstof en hoe gaan we er mee om? BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT & APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS De atmosfeer bestaat voor 80% uit niet-reactief stikstofgas (N 2 ) 2 Wat

Nadere informatie

Advies voor herstel van natte heide in De Zoom

Advies voor herstel van natte heide in De Zoom Advies voor herstel van natte heide in De Zoom Advies voor herstel van natte heide in De Zoom Advies voor herstel van natte heide in De Zoom Tekst: Michiel Wallis de Vries Rapportnummer: VS2007.039 Projectnummer:

Nadere informatie

Woensdag 3 september: Vennen in een veranderend klimaat

Woensdag 3 september: Vennen in een veranderend klimaat Aanmelden nieuwsbrief Afmelden nieuwsbrief Klik hier als deze e-mail niet correct wordt weergegeven Woensdag 3 september: Vennen in een veranderend klimaat Locatie: Landschotse Heide (bij Middelsbeers)

Nadere informatie

Gagel-en wilgenstruwelen

Gagel-en wilgenstruwelen Gagel-en wilgenstruwelen Knelpunten en beheer Bobbink et al. (2013) Preadvies kleine ecotopen in de hydrologische gradiënt. H7. Vormen en voorkomen Gagelstruweel RG Klasse der hoogveenbulten en slenken

Nadere informatie

Verzuring van bosbodems: oorzaken, gevolgen en herstelmaatregelen

Verzuring van bosbodems: oorzaken, gevolgen en herstelmaatregelen Verzuring van bosbodems: oorzaken, gevolgen en herstelmaatregelen Wim de Vries, Anjo de Jong, Rein de Waal, Popko Bolhuis (Alterra) Roland Bobbink, Maaike Weijters (B-WARE) Arnold van den Burg (St. BioSFeer)

Nadere informatie

mei 2018 The Links Valley Natuurgolfterrein The Links Valley

mei 2018 The Links Valley Natuurgolfterrein The Links Valley mei 2018 The Links Valley Natuurgolfterrein The Links Valley THE LINKS VALLEY, GOLFBAAN OF NATUURTERREIN? Het is lastig te zeggen of The Links Valley nu meer golfbaan is of natuurterrein. Feitelijk bestaat

Nadere informatie

Dagvlinders tellen: populatietrends en implicaties voor terreinmonitoring. Michiel Wallis de Vries De Vlinderstichting i.s.m. Arco van Strien CBS

Dagvlinders tellen: populatietrends en implicaties voor terreinmonitoring. Michiel Wallis de Vries De Vlinderstichting i.s.m. Arco van Strien CBS Dagvlinders tellen: populatietrends en implicaties voor terreinmonitoring Michiel Wallis de Vries De Vlinderstichting i.s.m. Arco van Strien CBS Argusvlinder Van Data naar Monitoring Wat willen we weten?

Nadere informatie

Herstel van heide- en hoogveenlandschappen vereist herstel van gradiënten. Gert-Jan van Duinen

Herstel van heide- en hoogveenlandschappen vereist herstel van gradiënten. Gert-Jan van Duinen Herstel van heide- en hoogveenlandschappen vereist herstel van gradiënten Gert-Jan van Duinen Oppervlakte, depositie, soorten Oppervlakte, depositie, soorten Bargerveen Vaak alleen meest zure, voedsel-

Nadere informatie

De ecologie van heide in relatie tot reptielen

De ecologie van heide in relatie tot reptielen Joost Vogels Arnold van den Burg Bart Wouters De ecologie van heide in relatie tot reptielen Koppelingen tussen landschap en soorten Ontstaansgeschiedenis heidelandschap: Theo Spek 3400-3800 BP 1700-1400

Nadere informatie

Herstel van een soortenrijk zandlandschap. Jaap Bouwman (Unie van Bosgroepen)

Herstel van een soortenrijk zandlandschap. Jaap Bouwman (Unie van Bosgroepen) Herstel van een soortenrijk zandlandschap Jaap Bouwman (Unie van Bosgroepen) Gert-Jan van Duinen Jaap Bouwman Hein van Kleef Michiel Wallis de Vries Achterliggende vraag Waarom hebben sommige soorten wel

Nadere informatie

Trosbosbes Effecten op het ecosysteem en mogelijkheden voor bestrijding

Trosbosbes Effecten op het ecosysteem en mogelijkheden voor bestrijding Trosbosbes Trosbosbes Effecten op het ecosysteem en mogelijkheden voor bestrijding GertJan van Duinen Vraagstelling Hoe beïnvloedt Trosbosbes ecosysteem? Peelvenen: veenontwikkeling, biodiversiteit Factoren

Nadere informatie

SNL, NEM en occupancy

SNL, NEM en occupancy SNL, NEM en occupancy Verschillende antwoorden op verschillende vragen 350 300 250 200 150 100 50 Vroege glazenmaker 0 1999 2002 2005 2008 2011 2014 Tim Termaat De Vlinderstichting Jaap Bouwman Unie van

Nadere informatie

Steenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen

Steenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen Steenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen Roland Bobbink, Leon van den Berg, Huig Bergsma, Henk Siepel, Joost Vogels, Evi Verbaarschot, Bas van de Riet & Maaike Weijters BIOGEOCHEMICAL

Nadere informatie

Beestige bundel van: 1

Beestige bundel van: 1 Beestige bundel van: 1 2 Ordening van organismen organisme = een levend wezen, iets wat leeft. Er zijn meer dan anderhalf miljoen soorten organismen. Om een overzicht te krijgen worden deze organismen

Nadere informatie

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN indeling inleiding: voorstelling a geschiedenis van het natuurbeheer b - biotopen en soorten en hun beheer pauze c - beheer richt zich op de omgeving d - natuurbeheer

Nadere informatie

Herstel van hellingschraallanden

Herstel van hellingschraallanden Herstel van hellingschraallanden Verslag veldwerkplaats Heuvelland Gulpen, 30 september 2009 Inleiders: Nina Smits (Alterra), Toos van Noordwijk (Stichting Bargerveen) en Patrick Kloet (Staatsbosbeheer)

Nadere informatie

Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre

Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre Opbouw Presentatie Inleiding - heide landschap - karakterisering natte heiden en heischrale graslanden

Nadere informatie

Elf jaar veranderingen in de Nederlandse stuifzanden in kaart gebracht

Elf jaar veranderingen in de Nederlandse stuifzanden in kaart gebracht Elf jaar veranderingen in de Nederlandse stuifzanden in kaart gebracht Laurens Sparrius (m.m.v. Michel Riksen & André Aptroot) BLWG Lezingendag 2-2-2019 Leefgebied voor korstmossen en mossen 4,8 Ammoniakconcentratie

Nadere informatie

Langetermijneffecten van minerale bosbemesting: de Harderwijker proef. Roland Bobbink & Arnold van den Burg

Langetermijneffecten van minerale bosbemesting: de Harderwijker proef. Roland Bobbink & Arnold van den Burg Langetermijneffecten van minerale bosbemesting: de Harderwijker proef Roland Bobbink & Arnold van den Burg BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT & APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS Opbouw presentatie Korte intro:

Nadere informatie

Steenmeel: Effecten op bodemchemie en bladchemie drie jaar na toediening

Steenmeel: Effecten op bodemchemie en bladchemie drie jaar na toediening Steenmeel: Effecten op bodemchemie en bladchemie drie jaar na toediening Maaike Weijters, Roland Bobbink, Evi Verbaarschot, Wim de Vries Effecten op de bodemchemie Geleidelijk opladen van het adsorptiecomplex

Nadere informatie

Zijn Limburgse bermen lokale natuurgebieden?

Zijn Limburgse bermen lokale natuurgebieden? Zijn Limburgse bermen lokale natuurgebieden? Pilootproject 2016 Natuurwaarde van bermen in kaart brengen Samen met 5 proefgemeenten Bilzen, Gingelom, Lanaken, Riemst, Zutendaal 5 bermen per gemeente =

Nadere informatie

Vlinderstichting na kwart eeuw nog steeds hard nodig

Vlinderstichting na kwart eeuw nog steeds hard nodig Vlinderstichting na kwart eeuw nog steeds hard nodig Met sommige vlinders gaat het goed. Maar helaas zijn er meer soorten te vinden die het moeilijk hebben. Versnippering, klimaatverandering en andere

Nadere informatie

Optimalisatie van begrazing voor de heidefauna. Resultaten Fase 1

Optimalisatie van begrazing voor de heidefauna. Resultaten Fase 1 Optimalisatie van begrazing voor de heidefauna Resultaten Fase 1 Optimalisatie van begrazing voor de heidefauna Resultaten Fase 1 Tekst Michiel Wallis de Vries, Jinze Noordijk, John Smit, Tim van Wagensveld,

Nadere informatie

LIFE Dommeldal. Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000. Van bron tot Hageven - De Plateaux

LIFE Dommeldal. Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000. Van bron tot Hageven - De Plateaux LIFE Dommeldal Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000 Van bron tot Hageven - De Plateaux Colofon Overname uit deze publicatie om nog meer mensen warm te maken voor het Dommeldal is toegelaten en wordt

Nadere informatie

Heidebeheer en fauna. Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009

Heidebeheer en fauna. Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009 Heidebeheer en fauna Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009 Inleiders: Jap Smits (Staatsbosbeheer) en prof. dr. Henk Siepel (Alterra-WUR) De Strabrechtse Heide is een

Nadere informatie

Hoe omgaan met watercrassula? Een vertaling van experimenten voor beheer

Hoe omgaan met watercrassula? Een vertaling van experimenten voor beheer Hoe omgaan met watercrassula? Een vertaling van experimenten voor beheer Janneke van der Loop (Stichting Bargerveen) Hein van Kleef (Stichting Bargerveen) Emiel Brouwer (Onderzoekcentrum B-Ware) Watercrassula

Nadere informatie

WERKPROTOCOLLEN VOOR WERKZAAMHEDEN IN HET KADER VAN BESTENDIG BEHEER EN ONDERHOUD.

WERKPROTOCOLLEN VOOR WERKZAAMHEDEN IN HET KADER VAN BESTENDIG BEHEER EN ONDERHOUD. WERKPROTOCOLLEN VOOR WERKZAAMHEDEN IN HET KADER VAN BESTENDIG BEHEER EN ONDERHOUD. In onderstaande werkprotocollen geeft de tabel aan waneer de werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd. In de tabel wordt

Nadere informatie

Is herstel hoogvenen succesvol? Bart van Tooren. Bjørn van den Boom, Senior beleidsmedewerker Natuurbeheer

Is herstel hoogvenen succesvol? Bart van Tooren. Bjørn van den Boom, Senior beleidsmedewerker Natuurbeheer Is herstel hoogvenen succesvol? Bart van Tooren Bjørn van den Boom, Senior beleidsmedewerker Natuurbeheer Agenda Inleiding Wat is hoogveen Degradatie van hoogveen in Nederland Herstel van hoogveen Resultaten

Nadere informatie

Herstel van heide door middel van slow release mineralengift. Resultaten van 3 jaar steenmeelonderzoek

Herstel van heide door middel van slow release mineralengift. Resultaten van 3 jaar steenmeelonderzoek Herstel van heide door middel van slow release mineralengift Resultaten van 3 jaar steenmeelonderzoek 2018 VBNE, Vereniging van Bos- en Natuurterreineigenaren Rapport nr. 2018/OBN222-DZ Driebergen, 2018

Nadere informatie

Onderzoek voor vlinderbescherming

Onderzoek voor vlinderbescherming Onderzoek voor vlinderbescherming Metamorfose: vlinders in Tekst: Michiel Wallis de Vries De Vlinderstichting Het gefladder van vlindervleugels trekt ieders aandacht. Beweging en kleurenpracht: we kunnen

Nadere informatie

Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen

Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Veldwerkplaats, 16 juni2015 1 Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Yuki Fujita & Camiel Aggenbach 2 Overzicht Wat zijn Grijze duinen? Atmosferische N-depositie en

Nadere informatie

Inventarisatie Edese bos Oost

Inventarisatie Edese bos Oost 2015 Inventarisatie Edese bos Oost Marco de Haas, Corné Slemmer, Jelle Jacobsen, Bert Jan Assink & Gerrit Assink Ede 12/11/2015 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inleiding Doelen Materiaal en methode Resultaatverwerking

Nadere informatie

Heide als landschap: historie, bodem en ontwikkeling. Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal

Heide als landschap: historie, bodem en ontwikkeling. Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal Heide als landschap: historie, bodem en ontwikkeling Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal 1953 Nieuwe functies vragen om nieuwe beheermethoden Evenwicht tussen hei en gras wanneer ontwikkeling ongestoord verloopt

Nadere informatie

Life+ Together for Nature. samen werken aan herstel van heidelandschap

Life+ Together for Nature. samen werken aan herstel van heidelandschap Life+ Together for Nature samen werken aan herstel van heidelandschap Life+ Together for Nature samen werken aan herstel van heidelandschap TOGETHER? TOGETHER staat voor TO GET HEath Restored: we zetten

Nadere informatie

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden Ecologie De wetenschap die bestudeert waarom bepaalde planten en dieren ergens in een bepaalde leefomgeving (milieu) voorkomen en wat de relaties zijn tussen organisme en hun milieu 1. Biotische factoren

Nadere informatie

Landelijk meetnet vlinders

Landelijk meetnet vlinders Landelijk meetnet vlinders Juli 2018 Beste teller, De zomer dendert maar door, met bijna elke dag zon en regelmatig hoge temperaturen. Maar het is inmiddels ook al lang droog. En dat is slecht nieuws voor

Nadere informatie

Caan begrazing op de natte heid

Caan begrazing op de natte heid J De \levende ^atuur Caan begrazing op de natte heid Robert Ketelaar & Michiel Wallis de Vries Begrazing kent felle voorstanders en geduchte tegenstanders - en zeker wanneer het natte heide betreft. Inderdaad

Nadere informatie

Stikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord. Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000)

Stikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord. Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000) Stikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000) Introductie Natura 2000 als kader voor de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) Europese wetgeving om soorten

Nadere informatie

Pijpenstrootje bestrijden of niet?

Pijpenstrootje bestrijden of niet? Pijpenstrootje bestrijden of niet? Verslag veldwerkplaats Nat zandlandschap Dwingelerveld, 7 september 2007 Inleiders: onderzoeker Gert Jan Baaijens (Rijksuniversiteit Groningen/Baaijens Advies) en beheerder

Nadere informatie

MMC Scherpenberg Lieren. Programma van Eisen

MMC Scherpenberg Lieren. Programma van Eisen MMC Scherpenberg Lieren Programma van Eisen Dienst Landelijk Gebied Zwolle, mei 2009 Uitgangspunten Scherpenberg Voor het ontwerp op de Scherpenberg zijn de volgende zaken als input gebruikt: Vigerende

Nadere informatie

Quick scan flora en fauna Nieuwbouw twee woningen Toom Budel

Quick scan flora en fauna Nieuwbouw twee woningen Toom Budel Quick scan flora en fauna Nieuwbouw twee woningen Toom Budel april 2010 projectnummer: 1003/093/RV-1 Versie 1: april 2010 in opdracht van Everhage b.v. t.a.v. de heer A. Evers Speelheuvelstraat 23 5711

Nadere informatie

Schaapskuddes in het natuurbeheer Wim Meulenkamp ROM3D Research Opbouw Inleiding Knelpunten Aanbevelingen Vragen Inleiding Onderzoek Wageningen UR: Schaapskuddes in het natuurbeheer Wat is ecologische

Nadere informatie

Naar een robuuste verbinding voor het gentiaanblauwtje in de Gelderse Vallei

Naar een robuuste verbinding voor het gentiaanblauwtje in de Gelderse Vallei Naar een robuuste verbinding voor het gentiaanblauwtje in de Gelderse Vallei Naar een robuuste verbinding voor het gentiaanblauwtje in de Gelderse Vallei Naar een robuuste verbinding voor het gentiaanblauwtje

Nadere informatie

De effecten van (langdurige) gescheperde begrazing door schapen op droge heide. Rapport

De effecten van (langdurige) gescheperde begrazing door schapen op droge heide. Rapport De effecten van (langdurige) gescheperde begrazing door schapen op droge heide. Rapport Afstudeeronderwerp van Wouter Bos Opdrachtgever: Landschapsbeheer De Wassum (www.schapenbegrazing.nl) Het bedrijf

Nadere informatie