Verzuring van bosbodems: oorzaken, gevolgen en herstelmaatregelen

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Verzuring van bosbodems: oorzaken, gevolgen en herstelmaatregelen"

Esmée van den Velde
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Verzuring van bosbodems: oorzaken, gevolgen en herstelmaatregelen Wim de Vries, Anjo de Jong, Rein de Waal, Popko Bolhuis (Alterra) Roland Bobbink, Maaike Weijters (B-WARE) Arnold van den Burg (St. BioSFeer)

2 Inhoud Aanleiding onderzoek Herbemonstering eikenopstanden bodemverzuring Factoren die een rol spelen bij eikensterfte Experimenteel veld onderzoek naar effecten van steenmeel op bodemchemie, bosvitaliteit en bodemecologie

3 Aanleiding Op veel plaatsen achteruitgang van vitaliteit en groei en sterfte van zomereik geconstateerd op arme zandgronden In die eikenbossen is o.a. sprake van een mineralenonbalans die doorwerkt in de voedselketen. Achteruitgang van vitaliteit en sterfte treedt met name op in perioden van droogte en insectenvraat.

4 Onderzoeksvragen Is in de afgelopen 25 jaar de bodem onder eiken verder verzuurd of niet en zo ja: wat is de hoofdoorzaak? In welke mate speelt onbalans tussen N, P, Ca, K en Mg een rol in vitaliteit zomereik op arme droge zandgrond? Door welke (combinatie van) slow release mineralengift (en) kan in sterk aangetaste zomereiken opstanden de nutriëntenonbalans en daarmee (hopelijk) ook de vitaliteit worden hersteld? de negatieve invloed in de voedselketen en op de biodiversiteit worden teruggedraaid?

5 Afname verzurende depositie

6 Overzicht van 16 eikenopstanden die zowel in 1990 als 2015 zijn bemonsterd

7 Herbemonstering 16 opstanden (destijds geselecteerd op 1km gridpunten)

8 Resultaten herbemonstering strooisellaag CEC %Buit De CEC (in meq/kg) in strooisellaag is gedaald en dat geldt ook voor de basenverzadiging

9 Resultaten herbemonstering minerale bovengrond (0-30 m) CEC %Buit De CEC (in meq/kg) in minerale grond is iets gedaald en dat geldt nog veel meer voor de basenverzadiging

10 de basen verzadiging op de Veluwe bijna overal <20%

11 Bijdrage N en S depositie aan verzuring Element concentraties in bovengrond (0-30cm) en ondergrond ( cm) van 150 bosopstanden in 1990 Element Mediaan concentratie in (meq/l) bovengrond ondergrond Al Ca Mg K NO SO Bijdrage S aan verzuring is relatief groter dan op basis S depositie: ca 1/3 deel

12 Bodemverzuring: het probleem Afname basische kationen (Ca, K, Mg) aan het bodemcomplex en dus minder beschikbaar Jarenlange versnelde verwering -> afname bodemmineralen met K,Ca & Mg Toegenomen beschikbaarheid vrij Al & soms Fe (is wel afgenomen door minder depositie) Met herstelmaatregelen deze knelpunten wegnemen: steenmeelgift (terugbrengen verweerde mineralen en herstel buffering) zonder bodemverstoring (plaggen) (Bobbink et al Landschap)

13 Achteruitgang Eikenbossen en verzuring Eikenbomen met verlaagde vitaliteit hebben minder basische kationen in hun bladeren (Lucassen et al 2014b; Van den Berg et al. 2014), en soms hoge N-concentraties (Van den Burg et al. 2014; Van den Berg et al. 2014). Verminderde vitaliteit en verhoogde sterfte van eiken wordt vaker aangetroffen op bodems met lage concentraties aan uitwisselbare basische kationen (K, Ca en/of Mg) (Lucassen et al 2014a &b; Van den Berg et al. 2014; Oosterbaan et al. 2014,2015)

14 Verband aantasting zomereik en bladgehalten Ca, Mg, K Lucassen et al. 2014

15 Bladchemie (Mg en chlorofyl) van aangetaste en vitale Zomereik b b b b a a Lucassen et al. 2014

16 Sterfte in plot (%) Verband sterftecijfer zomereik en K-gehalte bodem (Vughtse heide) R² = Kalium in de bodem (µmol/kg d.s.) Vaak ook lager: Ca, Mg, (P) & Mn Van den Berg et al. 2014

17 Effecten stikstof en verzuring in relatie tot achteruitgang Eikenbossen

18 Veldonderzoek naar effecten steenmeel op bodemchemie en bosvitaliteit Locaties Mastbos en Hooge Veluwe op basis van: Vitaliteit (wel sterfte, maar niet te veel) Oppervlakte (minimaal 1 ha), Homogeniteit en stamtal (minimaal 3 bomen op are). Medewerking beheerder. Hoge Veluwe: heeft al proeven op heide en wil ook in bossen. Mastbos: enthousiast, willen ook graag experiment in Liesbos. Additioneel: in beide bossen zal ook bodemecologisch onderzoek gaan plaatsvinden

19 De locaties Hooge Veluwe Mastbos

20 Steenmeel 16 februari 2011 en grove maling 20

21 Aanleg experiment 2 locaties 3 behandelingen 3 herhalingen per behandeling en locatie Plots 30 x 30 m 5 m tussenafstand enkele afwijkingen hiervan door ruimtegebrek in opstanden: 1 plot van 25 x 36 m soms minder dan 5 m tussenafstand

22 30 m Proefopzet 30 m Controle Slow release gift 1 Slow release gift 2 Cofinanciering?

23 Mineralen giften Bemest met Eiffelgold of Lurgi: beiden 10 ton / ha.

24 Uitstrooien steenmeel Proefvakken zijn uitgezet, behandelingen zijn per toeval toegewezen aan de proefvlakken. Bodemchemie is gemeten voor toediening steenmeel (nulmeting). Op de Hooge Veluwe handmatig opgebracht (met studenten van een groenopleiding). Machinaal opbrengen was onwenselijk i.v.m. risico op insporing. In het Mastbos opgebracht met behulp van een trekker en lokale loonwerker.

26 Uitstrooien steenmeel

27 Metingen Metingen bij start (2016) en in 2017 en 2018: Groei en vitaliteit, insecten- en schimmelaantasting (10 dominante bomen per plot). Bladchemie (mengmonster bladeren aan 3 dominante bomen): C, N, P, K, Ca, Mg, S, Cu, Zn, Mn, Mo, Fe, B, Al. Bodemchemie: (mengmonster van 3 boringen voor de lagen 0-20 cm en cm): CEC en basen-verzadiging NH 4, NO 3, SO 4, Cl, H 2 PO4, K, Ca, Mg, Na, Al, Fe, Zn, Mn. Metingen in alleen 2018 Bladgroenontwikkeling en insectenvraat Mineralisatiesnelheid, ectomycorrhizabezetting, ratio bacteriën/schimmels en functionele groepen mesofauna

28 Effecten mineraalgiften: modelberekeningen 0 ton steenmeel 10 ton steenmeel 20 ton steenmeel Afname ph en basenbezetting Basenbezetting stijgt tot ca 40 % en ph met ca 0.2 eenheid. Daling na ca 10 jaar Basenbezetting stijgt tot ca 95 % en ph met ca 0.8 eenheid. Daling na ca 25 jaar

29 Partners Funders BG commissie

30 Vragen?

31 Steenmeel toepassingen Korte stand van zaken lopend onderzoek Maaike Weijters & Roland Bobbink

32 Lopende onderzoeken Herstel verzuurde droge en natte heide (zonder plaggen!) Combineren steenmeel met P (droge heide jaar geleden geplagd) Effect Dosering + maling (droge heide) Systeemherstel verzuurde systemen NP Hoge Veluwe, Regte heide en Sallandse heuvelrug (hectare-schaal) Herstel droge heischrale graslanden Herstel arme Loofbossen ( Eikensterfte ) Plantgat bemesting

34 Uitwisselbaar Al (umol/kg bodem) ph NaCl Strabrecht, na 2 jaar * * Controle Dolokal Biolit 100 Biolit 200 Lavagruis Lurgi * * * * * Controle Dolokal Biolit 100 Biolit 200 Lavagruis Lurgi

35 Basenverzadiging UItwisselbaar (%) K (mmol/kg bodem) Basenverzadiging (%) , , , , Strabrecht Controle Dolokal Biolit 100 Biolit 200 Lavagruis Lurgi Veluwe droge heide Controle Dolokal Biolit 100 Biolit 200 Lavagruis Lurgi

36 Steenmeel het Ei van Columbus? Nog weinig ervaring in natuurgebieden dus monitoring lopende en toekomstige toepassingen is heel erg belangrijk Afhankelijk van uitgangssituatie, maatwerk en kostbaar ( euro/ha), doe dus eerst vooronderzoek! Nog in ontwikkeling, gezocht wordt naar duurzame materialen, verschillende malingen, combinaties van stoffen: kortom wat is waar het meest effectief..

37 Steenmeel het Ei van Columbus? Geen op zichzelf staande oplossing voor alle problemen. Combineren met optimaal beheer, veelal na herstel abiotiek toevoer planten en dieren nodig Maar eerste resultaten zijn zeker positief, en er zijn geen negatieve effecten gemeten! Het probleem is urgent, en actie om verder verlies van soorten tegen te gaan is noodzakelijk!! N-depositie moet zeker ook omlaag!

38 Partners Funding

39 Dank voor uw aandacht

Vergelijkbare documenten

Tegengaan van eikensterfte door herstel van nutriëntenvoorraden met steenmeel

Tegengaan van eikensterfte door herstel van nutriëntenvoorraden met steenmeel Wim de Vries (WENR) Maaike Weijters (B-WARE), Anjo de Jong (WENR), Evi Bohnen (B-WARE), Roland Bobbink (B-WARE) Aanleiding