RAPPORT VAN BEVINDINGEN THEMAONDERZOEK ARBEIDSMARKTGERICHTE UITSTROOMPROFIEL VSO. De Buitenhof

Transcriptie

1 RAPPORT VAN BEVINDINGEN THEMAONDERZOEK ARBEIDSMARKTGERICHTE UITSTROOMPROFIEL VSO De Buitenhof Plaats : Heerlen BRIN nummer : 01UO OKE 02 VSO Onderzoeksnummer : Datum onderzoek : 23 juni 2016 Datum vaststelling : 14 oktober 2016

2 Pagina 2 van 15

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING BEVINDINGEN VERVOLGTOEZICHT Pagina 3 van 15

4 Pagina 4 van 15

5 1 INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs heeft op 23 juni 2016 De Buitenhof, afdeling voortgezet speciaal onderwijs (vso), bezocht voor een onderzoek naar de kwaliteit van het onderwijs in de arbeidsmarktgerichte leerweg. Dit is de leerroute die leidt tot het uitstroomprofiel arbeid. De vso-afdeling van de school verzorgt onderwijs aan leerlingen met een (psychiatrische) gedragsproblematiek en aan langdurig (psychiatrisch) zieke leerlingen in de leeftijd van 12 tot 20 jaar. Een aanzienlijk deel van de leerlingen is in behandeling (geweest) bij GGZinstelling Mondriaan, waarmee de school een samenwerkingsovereenkomst afgesloten heeft. Themaonderzoek arbeidsmarktgericht uitstroomprofiel vso Doel van dit onderzoek is het verzamelen van informatie in het kader van een landelijk themaonderzoek naar de staat van het voortgezet speciaal onderwijs in Nederland. De vraagstelling van dit themaonderzoek luidt: in hoeverre bereiden de scholen die het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel aanbieden de leerlingen voldoende voor op een arbeidsplaats in de samenleving. Daarnaast onderzoekt de inspectie hoe de school zorg draagt voor de kwaliteit van het onderwijspersoneel dat deze leerroute verzorgt. De inspectie voert dit onderzoek uit in het voorjaar van 2016 op circa 30 vsoscholen. Voor het onderzoek hanteert zij een thematisch waarderingskader, dat gebaseerd is op het Toezichtkader speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs 2012, het Toezichtkader voortgezet onderwijs 2013 en het nieuwe concept-waarderingskader (voortgezet) speciaal onderwijs. Conform de uitgangspunten van het programmatisch handhaven controleert de inspectie tevens of de school voldoet aan bepaalde wettelijke voorschriften, waaronder de bevoegdheid van leraren. Meer informatie over het toezichtkader voor voortgezet speciaal onderwijs is te vinden op Onderzoeksopzet De inspectie heeft documenten en gegevens over de school bestudeerd die al bij de inspectie aanwezig waren, alsmede documenten die de school voorafgaand aan het onderzoek heeft aangeleverd. Op basis hiervan heeft zij gesprekken gevoerd met functionarissen in de school. Tijdens het bezoek sprak de inspectie met de schoolleiding, de stagecoördinator, de intern begeleider, leraren en leerlingen. In deze gesprekken is aandacht besteed aan aspecten van het onderwijs in het arbeidsmarktgerichte Pagina 5 van 15

6 uitstroomprofiel. Met de leraren en de directie is tevens gesproken over professionalisering van het personeel in het algemeen en in het bijzonder voor het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel. Ook hebben de directie en de leraren vragenlijsten ingevuld over het onderwerp professionalisering. Verder heeft de inspectie drie praktijklessen bezocht: een projectles expressie, een les koken/ verzorging en een techniekles. Tot slot bezocht de inspectie interne stageplekken voor horeca, techniek en groen en een externe stageplek bij een zorginstelling om daar nader kennis te nemen van de beroepspraktijkvorming. Uitkomsten van het onderzoek De inspectie heeft zich een algemeen beeld gevormd van de kwaliteit van het onderwijs aan de hand van de indicatoren uit het thematische waarderingskader. De inspectie geeft oordelen over de kwaliteit van het onderwijs. Omdat het om een beperkte selectie van indicatoren gaat, leidt het onderzoek echter niet tot een nieuw toezichtarrangement. Over de 30 themaonderzoeken verschijnt een gezamenlijke rapportage in de staat van het onderwijs 2015/2016 (het Onderwijsverslag). Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek op het gebied van de onderwijskwaliteit en de wettelijke voorschriften. Daarna volgt een beschouwing waarin de inspectie de tekortkomingen toelicht en de schoolontwikkeling waar mogelijk in samenhang beschrijft. Hoofdstuk 3 bevat het toezichtarrangement. Pagina 6 van 15

7 2 BEVINDINGEN 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel vermeldt de inspectie welke indicatoren zij bij dit onderzoek heeft betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het thematische waarderingskader voor het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel vso. De bevindingen staan weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de school de desbetreffende indicator heeft gerealiseerd. Voor de indicatoren 1.1 t/m 1.3 spreekt de inspectie geen oordeel uit omdat een landelijke norm voor opbrengsten vooralsnog ontbreekt. De inspectie heeft daarnaast onderzocht of de school voldoet aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Aspect 1: De onderwijsresultaten in het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel zijn van voldoende niveau; de school volgt de ontwikkeling van de leerlingen De school behaalt met haar leerlingen resultaten die ten minste in overeenstemming zijn met de gestelde norm. 1.2 De leerlingen behalen sociale en maatschappelijke competenties op het niveau dat ten minste in overeenstemming is met de gestelde norm. 1.3 De school voldoet aan de landelijke standaard voor bestendiging. 1.4 De school stelt vast of de leerlingen zich ontwikkelen conform het ontwikkelingsperspectief (in het bijzonder de arbeidscompetenties) en maakt naar aanleiding hiervan beredeneerde keuzes. Aspect 2: Het onderwijsaanbod is toereikend en bereidt de leerlingen voor op de arbeidsmarkt Voor het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel biedt de school de kerndoelen aan als te bereiken doelstellingen. 2.2 Het leerstofaanbod van de leerroute sluit aan op de uitstroombestemming. Pagina 7 van 15

8 Aspect 2: Het onderwijsaanbod is toereikend en bereidt de leerlingen voor op de arbeidsmarkt De voorbereiding op en de uitvoering en begeleiding van de praktijkvorming zijn doeltreffend. Aspect 3: De kwaliteit van de praktijklessen is van voldoende niveau De school heeft een veilige leer- en werksituatie voor zowel de leerlingen als het personeel. 3.2 De inrichting van het gebouw en de lesruimten getuigen van een veilige en inspirerende leer- en werkomgeving. 3.3 De onderwijsactiviteit heeft een doelgerichte opbouw. 3.4 De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 3.5 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 3.6 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 3.7 De leerlingen krijgen effectieve feedback op hun leerproces. 3.8 De leraren stemmen binnen de leerroute de aangeboden leerinhouden af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 3.9 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in instructiebehoeften van leerlingen. De school draagt zorg voor de kwaliteit van het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel De school evalueert regelmatig de kwaliteit van het onderwijsleerproces van het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel. 4.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen in het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel (waaronder de bereikte arbeidscompetenties). 4.3 De school heeft een beeld van de competenties en functies die zij nodig acht voor het verzorgen van het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel. 4.4 De school heeft zicht op de ontwikkelbehoeften van het personeel. 4.5 De school heeft een professionaliseringsbeleid gericht op het (verder) ontwikkelen van de kwaliteit van het personeel dat het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel verzorgt. Wet- en regelgeving Nee Ja - De leraren die het onderwijs verzorgen, zijn daartoe bevoegd (WEC, art. 3). Pagina 8 van 15

9 2.2 Beschouwing Algemeen beeld Een relatief kleine groep leerlingen van De Buitenhof volgt onderwijs binnen het arbeidsmarktgerichte profiel. Op veel punten is het onderwijs in dit profiel van voldoende kwaliteit. Dat geldt op de eerste plaats voor de kwaliteit van de praktijklessen. Veel aandacht gaat uit naar een veilige, inspirerende en betekenisvolle leeromgeving. Dit komt de motivatie en betrokkenheid van de leerlingen zichtbaar ten goede. De school spant zich in om het praktijkaanbod uit te breiden en de te bereiken competenties beter in het totale onderwijsaanbod te integreren. In het kader van beroepspraktijkvorming doorlopen de leerlingen verschillende interne en externe fases, waarbij de school voldoende zorg draagt voor de voorbereiding, uitvoering, begeleiding en beoordeling van de stages. Op het gebied van leerlingenzorg vraagt de evaluatie van het ontwikkelingsperspectief om aanscherping. Onduidelijk blijkt hoe de school de voortgang van de leerlingen afzet tegen doelen die voor een succesvolle overstap naar de arbeidsmarkt doorslaggevend zijn. Binnen het systeem van kwaliteitszorg schiet de evaluatie van het onderwijsleerproces en van de leerresultaten van leerlingen tekort. Op dit punt zijn echter goede ontwikkelingen gaande. Ten behoeve van professionalisering heeft de school een helder beleid en scholingsactiviteiten die aansluiten bij de ontwikkelbehoeften van het personeel. De inspectie heeft twee tekortkomingen vastgesteld in de naleving van wettelijke voorschriften. Zij hebben betrekking op het overgangsdocument en de bevoegdheid van leraren. Toelichting Onderwijsresultaten In de afgelopen jaren heeft De Buitenhof haar mogelijkheden uitgebreid om de voortgang van de leerlingen te meten. Zo heeft de school deelgenomen aan een landelijke pilot voor methodeonafhankelijke toetsing in het profiel arbeid. Komend schooljaar gaat zij deze toetsen regulier in gebruik nemen. Daarnaast heeft zij een eigen competentielijst ontwikkeld en verder verbeterd om de leergebiedoverstijgende en werknemersvaardigheden te scoren. Ook heeft zij een test ingevoerd om het welbevinden van de leerlingen in kaart te brengen. Samen met de methodeafhankelijke toetsen, beschikt zij inmiddels over een compleet geheel aan instrumenten en procedures om zicht te houden op de leerresultaten en de ontwikkeling van de individuele leerlingen. Pagina 9 van 15

10 Voor de komende tijd is zij van plan de individuele gegevens te bundelen om ze tegen schoolambities af te zetten en uitspraken te doen over opbrengsten op schoolniveau. Op dit moment is daarvan onvoldoende sprake. De school stelt wel al jaarlijks vast hoeveel procent van de schoolverlaters zich in hun vervolgbestemming weten te handhaven. Dat percentage ligt boven de risiconorm die de inspectie hanteert bij haar jaarlijkse risicoanalyse. Bovendien werkt de school aan een overzichtslijst om de in-, door- en uitstroom van elke leerling in beeld te brengen. Hiermee wil zij inzichtelijk maken of leerlingen zich gedurende de schoolloopbaan conform hun perspectief ontwikkelen. Leerlingenzorg Bij De Buitenhof is de onderbouw gericht op basisvorming. De meeste leerlingen krijgen dan een leerstofaanbod binnen het profiel vervolgonderwijs. Slechts bij enkele leerlingen stelt de school in deze eerste fase al vast dat uitstroom naar arbeid of dagbesteding het hoogst haalbare is. De leerlingen die in de bovenbouw in het arbeidsmarktgerichte profiel geplaatst zijn, hebben een ontwikkelingsperspectief met als uitstroombestemming een plaats op de arbeidsmarkt. De school geeft daarbij niet aan of het om arbeid gaat in het vrije bedrijf of in een beschutte of begeleide setting. Wel vermeldt zij een didactisch niveau dat bepaalt hoe de leerroute van een leerling op cognitief gebied invulling krijgt. Bij sommige leerlingen is dat een niveau op weg naar 1F, terwijl andere leerlingen leerstof op vmbo-bbl of mbo-1 niveau krijgen aangeboden. Voor alle leerlingen geldt dat zij niet in staat geacht worden een volledig vmbo diploma te halen, maar hun ontwikkelingsmogelijkheden op het gebied van Nederlandse taal, Engels en rekenen en wiskunde zijn niet gelijk. Daar wil de school op afstemmen. Dit goede streven blijkt niet altijd richtinggevend bij de evaluatie van het ontwikkelingsperspectief. Wanneer de leerlingen de didactische doelen niet bereiken, benoemt de school vaak geen interventies om deze alsnog te behalen, maar past zij het niveau aan. Het uitstroomperspectief arbeid blijft gehandhaafd. Een duidelijke relatie ontbreekt tussen de doelen en de eisen van de beoogde uitstroombestemming, waardoor de noodzaak om deze doelen te behalen wellicht te weinig gevoeld wordt. Ook blijkt onvoldoende dat de school de arbeidscompetenties betrekt bij haar besluit om een ontwikkelingsperspectief te handhaven of bij te stellen. Omdat de evaluatie van het ontwikkelingsperspectief tekort schiet, beoordeelt de inspectie indicator 1.4 als onvoldoende. Daarnaast vraagt het planmatig handelen nadere aandacht. Op groepsniveau zijn leerstofplanningen in gebruik. Deze ondersteunen de leraren te weinig bij hun organisatie en aanpak om binnen een leerroute expliciet en aantoonbaar tegemoet te komen aan de specifieke onderwijsbehoeftes van de leerlingen. De Pagina 10 van 15

11 school werkt aan de herinrichting van haar leerlingvolgsysteem. Een goede koppeling en samenhang met alle meetinstrumenten en planningsdocumenten moet nog tot stand komen. Onderwijsaanbod Binnen het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel laat de school alle wettelijk vereiste kerndoelen in meer of mindere mate aan bod komen. Naar gelang hun mogelijkheden kunnen de leerlingen didactische en/of branchegerichte certificaten behalen. Sommige van hen komen in aanmerking voor een entreeopleiding. In samenwerking met het reguliere onderwijs biedt de school branchegerichte cursussen voor veiligheid (vca), heftruck, minigraver, motorkettingzaag en bosmaaier. Zij is van plan het praktijkaanbod uit te breiden met cursussen op het gebied van schoonmaak en horeca. Vooral tijdens de praktijkvakken en bij de stages gaat veel aandacht uit naar de ontwikkeling van competenties. Acties zijn uitgezet om het competentiegericht onderwijs binnen de school te versterken, onder andere door de doelen vanaf de onderbouw in alle vak- en vormingsgebieden te integreren en centraal te stellen. Tegen de achtergrond van de participatiewet wil de school de leerlingen bovendien gerichter voorbereiden op arbeidsplaatsen die voor hen beschikbaar zijn. Daarvoor wil zij beter kennis nemen van de 'eisen' die de werkgevers aan de jongeren stellen. Deze voornemens van de school moeten ertoe leiden dat het leerstofaanbod binnen het arbeidsmarktgerichte profiel beter en beredeneerd aansluit op de arbeidsmarkt. Op dit moment is indicator 2.2 onvoldoende, maar de ontwikkelingen op dit punt zijn positief. De school bouwt de beroepspraktijkvorming van de leerlingen zorgvuldig op. Eerst werken zij onder begeleiding van een vakdocent een of enkele dagen aan de ontwikkeling van werknemersvaardigheden in de keuken, het technieklokaal en/of buiten in het groen. De vakdocent heeft dan de rol van praktijkbegeleider en de groepsdocent die van stagebegeleider. Daarna volgt een individuele externe stage, die waar nodig kan worden voorafgegaan door een externe groepsstage. Een verbeterpunt vormt het traject voor leerlingen van wie de stage om allerlei redenen niet goed gelukt is. Op dit moment kent de school geen duidelijk beleid en afspraken over een alternatief traject dat deze leerlingen kunnen volgen. Voor de leerlingen van het arbeidsmarktgerichte profiel maken stages een belangrijk deel uit van hun onderwijsaanbod. Informatie hierover is slechts summier in een stageplan vastgelegd. Een nadere toelichting is te vinden in een stagehandboek. Het stageplan is echter het wettelijk vereiste document, dat moet voldoen aan artikel 7 van het Onderwijskundig besluit Wet op de Pagina 11 van 15

12 expertisecentra (WEC). Dit plan verdient daarom nadere aandacht. Een ander aandachtspunt in het kader van wet- en regelgeving betreft de arbeidsovereenkomst die de school bij een externe stage met de leerling en de stagegever moet afsluiten. Sommige wettelijke aspecten zijn niet in de overeenkomst terug te vinden. Zij staan vermeld op de cover van een mapje waarin het document wordt aangeboden. De overeenkomst zelf voldoet daardoor in formele zin niet volledig aan artikel 9 van het Onderwijskundig besluit WEC. Onderwijsleerproces De drie lessen die de inspectie geobserveerd heeft, waren van ruim voldoende niveau en op sommige punten goed te noemen. De school beschikt over mooie, verzorgd ingerichte praktijklokalen met moderne middelen en materialen. De leraren slagen er goed in om de leerlingen te boeien en hen geconcentreerd aan het werk te laten zijn. Voor de leerlingen die onder referentieniveau 1F functioneren, heeft de school een nieuwe taalmethode ingevoerd. Deze ondersteunt een projectmatig onderwijsleerproces dat zichtbaar aansluit bij het niveau en de belevingswereld van de jongeren. Ook was bij de praktijklessen duidelijk waar te nemen dat aan de activiteiten competenties, zoals bijvoorbeeld samenwerken, ten grondslag liggen. Kwaliteitszorg De school gaat regelmatig na of het methodisch aanbod nog altijd voldoet. Dit heeft onder andere geleid tot de invoering van een nieuwe projectmatige taalmethode voor de leerlingen met een lager ontwikkelingsniveau. Ook de rekenmethode van deze doelgroep is nu aan vervanging toe. Tevredenheidsmetingen geven zicht op de veiligheidsbeleving van personeel en leerlingen. Onvoldoende systematisch vormt de schoolleiding zich een beeld van het (ortho)didactisch en (ortho)pedagogisch handelen van de teamleden. Indicator 4.1 is daarom onvoldoende. Lesbezoeken vinden slechts incidenteel plaats en vaak alleen op eigen verzoek van de leraren. Komend schooljaar voert de school een nieuwe digitale gesprekkencyclus in. In het kader daarvan zullen structureel lesobservaties plaatsvinden met behulp van een kijkwijzer. Dat verschaft de schoolleiding informatie over de vaardigheden van individuele leraren en maakt het tevens mogelijk de kwaliteit van het onderwijsleerproces op schoolniveau en per profiel te beoordelen. Zoals beschreven onder het kopje onderwijsresultaten is de school goed op weg om opbrengstgegevens op schoolniveau te verzamelen. Deze gegevens moeten ook input bieden voor zelfevaluatie. Voor het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel betreft het in het bijzonder de evaluatie van de bereikte Pagina 12 van 15

13 arbeidscompetenties. Indicator 4.2 is onvoldoende, omdat van resultaatgerichte analyses op dit moment slechts beperkt sprake is. De school heeft een professionaliseringsbeleid voor leraren en overige medewerkers. Ook heeft zij een scholingsplan. De scholingsactiviteiten komen tot stand op basis van wensen die de directie peilt bij medewerkers, maar ook vanuit school- en bestuursbeleid. De scholingen variëren van master SEN opleidingen tot assessorentrainingen om competentiegericht te kunnen oordelen of trainingen om branchegerichte cursussen te kunnen geven. Op teamniveau vinden studiedagen plaats en cursussen om de kennis van problematieken van de doelgroep te vergroten. Op initiatief van de stichting heeft kort geleden de week van de duurzame inzetbaarheid plaatsgevonden met diverse workshops, waarvan sommige met verplichte deelname en andere naar eigen keuze. De school zet LC-docenten in voor innovaties, onder andere op het gebied van preventie en van ict. Ook is de coördinatie van de branchegerichte opleidingen bij een LC-docent belegd. Collegiale uitwisseling vindt structureel plaats, onder andere tijdens het pleintjesoverleg. Leraren kunnen ook bij elkaar in de klas kijken, maar in de praktijk gebeurt dit nauwelijks en vaak alleen bij beginnende docenten. Wet- en regelgeving De inspectie heeft twee tekortkomingen vastgesteld in het kader van naleving van wettelijke voorschriften. 1. Op grond van artikel 14e, respectievelijk 14 h, van de WEC dient het bevoegd gezag voor leerlingen met de uitstroomprofielen arbeidsmarktgericht en dagbesteding een overgangsdocument op te stellen. In dit document geeft de school aan met welke kennis en vaardigheden de leerlingen de school verlaten en welke ondersteuningsbehoefte de jongere heeft. De inspectie stelt vast dat leerlingen met het uitstroomprofiel arbeidsmarktgericht en dagbesteding De Buitenhof in 2015 zonder overgangsdocument hebben verlaten. 2. Vanaf schooljaar 2016/2017 mag het onderwijs in de onderwijsactiviteiten zintuigelijke oefening en lichamelijke oefening uitsluitend worden gegeven door degene die in het bezit is van een getuigschrift, afgegeven krachtens de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, waaruit blijkt dat ten aanzien van dat onderwijs is voldaan aan de bekwaamheidseisen die zijn vastgesteld krachtens artikel 36, eerste lid, van de Wet op het voortgezet onderwijs. Deze situatie geldt alleen voor het voortgezet speciaal onderwijs en vindt zijn grondslag in artikel 3, lid Pagina 13 van 15

14 2a van de WEC. De inspectie stelt vast dat De Buitenhof een gymleraar heeft met een mbo-diploma, die onbevoegd is het vak te geven. Pagina 14 van 15

15 3 VERVOLGTOEZICHT Kwaliteit De Inspectie van het Onderwijs handhaaft voor De Buitenhof, afdeling voortgezet speciaal onderwijs, het basisarrangement. Dit betekent dat de inspectie op dit moment geen reden heeft om het toezicht te intensiveren. Het basistoezicht bestaat uit een jaarlijkse risicoanalyse en eventueel een themaonderzoek of een vierjaarlijks bezoek. Naleving De inspectie heeft twee tekortkomingen vastgesteld in de naleving van wettelijke voorschriften. Zij hebben betrekking op het overgangsdocument en de bevoegdheid van leraren. Het bevoegd gezag dient de geconstateerde tekortkomingen in de naleving van wettelijke voorschriften op te heffen. De Inspectie van het Onderwijs geeft het bevoegd gezag daarom de volgende opdrachten: 1. Het bevoegd gezag zorgt er met ingang van het schooljaar 2016/2017 voor dat De Buitenhof voor leerlingen met de uitstroomprofielen arbeidsmarktgericht en dagbesteding een overgangsdocument opstelt. Vóór 1 oktober 2016 ontvangt de inspectie ter beoordeling drie voorbeelden van opgestelde overgangsdocumenten. 2. Het bevoegd gezag zorgt ervoor dat op De Buitenhof een bevoegd gymleraar werkzaam is. Vóór 1 oktober 2016 ontvangt de inspectie informatie over de maatregelen die de school genomen heeft om dit te realiseren. In een schrijven van 29 september 2016 heeft de directie van de school de inspectie namens het bevoegd gezag geïnformeerd over maatregelen die de school genomen heeft om de twee bovengenoemde wettelijke tekortkomingen op te heffen. Hiermee heeft het bestuur aan de herstelopdracht voldaan. Pagina 15 van 15