Kritische kijk op de bijensterfte en initiatieven om het tij te keren prof. Dirk de Graaf

Transcriptie

1 Kritische kijk op de bijensterfte en initiatieven om het tij te keren prof. Dirk de Graaf VOLSOG fytodag, HoGent, 15 december 2016

2 inhoud - gevonden in de krant - inzoemen op de bijensterfte - oorzaken van de bijensterfte - verschillende stressoren onder de loep: voeding pesticiden ziekten mobiliteit selectie en daarenboven - corrigerende maatregelen - initiatieven van de UGent - toekomst

3 gevonden in de krant

4 inzoemen op de bijensterfte 6 th periode van massaal uitsterven van soorten

5 inzoemen op de bijensterfte verlies aan bestuivers: pre- versus post-1980 (Biesmeijer 2006)

6 inzoemen op de bijensterfte lijst van uitgestorven dieren in Nederland

7 inzoemen op de bijensterfte aantal bijenkasten - stijgende vraag - compenseren voor wintersterfte

8 inzoemen op de bijensterfte wintersterfte in België: > 46,5% > 33,6% > 14,8% > 36,0%

9 inzoemen op de bijensterfte vgl. wintersterfte in België-Nederland: > BE: 46,5% NL: 21% 2,2x > BE: 33,6% NL: 14% 2,4x > BE: 14,8% NL: 8% 1,9x > BE: 36,0% NL: 10% 3,6x

10 inzoemen op de bijensterfte tekort aan bestuivers? Figure 2. A comparison of the supply density of honey bees (a, b), density of demand (c,d) and the resultant pollination service capacity (e,f) in 2005 (left panels) and 2010 (right panels).

11 oorzaken van de bijensterfte oorzaken van sterfte bij wilde bijen < veelheid aan factoren = stress van de omgeving drachtgebied vergiffen habitat fragmentatie nestgelegenheid oligo-/monolectisch genetische verarming

12 oorzaken van de bijensterfte polylectische bijen Gehoornde metselbij Akkerhommel Osmia cornuta Bombus pascuorum - paaslelie - smeerwortel - paardenbloem - gewone ossentong - paarse dovenetel - witte dovenetel - hondsdraf - hondsdraf - hyacint - weigelia (februari-april) (april - oktober) Gewone sachembij Anthophora plumipes Aardhommel Bombus terrestris - gevlekt longkruid - wilg - paarse dovenetel - meidoorn - winterheide - smeerwortel (maart-juni) - klaproos - dovenetels - rhododendron - vingerhoedskruid - akelei (februari- oktober)

13 oorzaken van de bijensterfte oligo-/monolectische bijen Fluitenkruidbij Ranonkelbij Andrena proxima Chelostoma florisomne - fluitenkruid - boterbloemen - zevenblad (mei-juli) (alg.: schermbloemigen, Apiaceae) (april-juli) Gewone slobkousbij Klimopbij Macropis europaea Colletes hederae - grote wederik - klimop (juni-augustus) (augustus-oktober) Resedamaskerbij Reseda signatus - wilde reseda (juni-augustus)

14 oorzaken van de bijensterfte nestgelegenheid Ranonkelbij Grijze zandbij Aardhommel Chelostoma florisomne Adrena vaga Bombus terrestris - rietstengels - zanderige bodem - grondnest Rosse metselbij Osmia bicornis - gaten kieren spleten

15 oorzaken van de bijensterfte wintersterfte honingbijen < veelheid aan factoren = stress van de omgeving + stress op de bijenstand drachtgebied vergiffen ziekten mobiliteit selectie behandeling

16 het effect van voeding onder de loep ontwikkeling van een volk

17 het effect van voeding onder de loep spijsvertering van de honingbij

18 het effect van voeding onder de loep broedzorg bij de honingbij koninginnenbrij hypopharyngeale klieren acini

19 het effect van voeding onder de loep nutritioneel homeostase van de kolonie bijenbrood trophallaxis

20 het effect van voeding onder de loep regulatie levensduur vitellogenine = ei-dooier precursor proteïne afgezet in vetlichaam = antioxidant > levensduur = hormoon > latere fourageeractiviteit (start activiteit en nectar/pollen) vetlichaam

21 het effect van voeding onder de loep effect pollen kwaliteit/diversiteit

22 het effect van voeding onder de loep effect op weerstand tegenover ziekten

23 bijenwas: 18 pesticiden alle stalen /staal het effect van pesticiden onder de loep

24 het effect van pesticiden onder de loep ontgiftingsmechanisme

25 het effect van pesticiden onder de loep effect op virus replicatie

26 het effect van pesticiden onder de loep effect op broedzorg

27 het effect van ziekten onder de loep welke ziekten? 1. Varroa destructor 2. Nosema spp. Varroa-mijt op pop eencellig organisme met sporen L: N. ceranae; R: N. apis

28 het effect van ziekten onder de loep welke ziekten? 3. Lotmaria (Crithidia) spp. 4. virussen eencellig organisme DWV, ABPV, CBPV, SBV,...

29 associatie ABPV het effect van ziekten onder de loep

30 het effect van ziekten onder de loep associatie virus-infectie en Varroa-infestatie

31 het effect van ziekten onder de loep fysiologisch effect nosemose

32 het effect van ziekten onder de loep 3 new viruses: Nosema ceranae Crithidia mellificae Spiroplasma Apocephalus borealis - ALPV str. Brookings melliferum and S. apis - VdMLV - LSV str. 4

33 het effect van ziekten onder de loep

34 het effect van ziekten onder de loep

35 het effect van ziekten onder de loep cfr. Amerikaanse studie

36 het effect van ziekten onder de loep gezondheid teeltmoeren

37 het effect van de mobiliteit onder de loep mobiliteit: leg uit? 1. pakketbijen 2. bevruchtingseilanden 3. postorder koninginnen (+ vakantiekoninginnen) in 2013: in 2013: 937 import-certificaten 548 kernvolkjes??? > verlies locale bijenras > genetische verarming > onaangepaste bijen > onaangepaste bijen > onaangepaste bijen > ziekteoverdracht

38 het effect van de mobiliteit onder de loep

39 het effect van het selectiewerk onder de loep het Vlaamse selectiewerk: 1. massale propagatie 2. kunstmatige 3. selectiekenmerken zusterkoninginnen inseminatie in 2013: in 2013: 6412 larfjes gelepeld beperkt aantal darren honingopbrengst,... > genetische verarming > honingbij is van nature > ziektegevoelig polyandrisch

40 het effect van het selectiewerk onder de loep

41 het effect van het selectiewerk onder de loep introductie van de Varroa-mijt (1984) >> tussenkomst imker noodzakelijk

42 het effect van het selectiewerk onder de loep gevolg: over-domesticatie everzwijn varken bijen anno 1900 bijen anno 2015

43 het effect van het selectiewerk onder de loep

44 het effect van het selectiewerk onder de loep

45 en daarenboven goede imkerspraktijken: vb. hergebruik van was vb. ziektebehandeling vb. scholing > pesticiden residue > medicamenten > geen controle op inhoud (moeilijk dossier)

46 zelfredzaamheid bijenteeltsector

47 een ommekeer corrigerende maatregelen

48 corrigerende maatregelen meer eten = continue beschikbaarheid drachtplanten = hertekenen van ons leefmilieu minder vergif = matigen in gebruik pesticiden = matigen in gebruik therapeutica = opruimen historische contaminatie minder mobiel = matigen in het reizen met bijen of betere sanitaire controle verstandig kweken = focus op resistentie/tolerantie = waken over genetische diversiteit goede technieken = goede imkerspraktijken = Varroa-controle zonder medicijnen

49 corrigerende maatregelen = een taak van iedereen maatregel: meer eten minder vergif minder mobiel verstandig kweken goede technieken

50 corrigerende maatregelen haalbaarheid? maatregel: meer eten minder vergif minder mobiel verstandig kweken goede technieken = bijenteelt gerelateerd >> historisch: organisatie vanuit sector zelf => ZELFREDZAAMHEID

51 initiatieven van de UGent 2013: centraliseren UGent activiteiten op campus de Sterre >> inhuldiging faciliteiten in gebouw S2 op 26 oktober door dr. F. Hatjina

52 initiatieven van de UGent - gebouw S2: modern onderzoekslaboratorium + diagnostisch centrum (L2)

53 - gebouwen S33, S34, S35: bijencentrum kantoren vergaderruimte bibliotheek klein labo 3 bijenstanden 2 loodsen initiatieven van de UGent

54 initiatieven van de UGent 2014: organisatorische verandering - Laboratorium voor Moleculaire Entomologie en Bijenpathologie (WE10) >> onderwijsopdracht en fundamenteel onderzoek - Honeybee Valley (WE65) >> dienstverlening en toegepast onderzoek >> stuurgroep + adviesraad

55 initiatieven van de UGent zomer 2016: 'Honeybee Valley goes online'

56 initiatieven van de UGent

57 initiatieven van de UGent

58 initiatieven van de UGent VARRESIST: Varroa-tolerantie door broedeffect => mijten met verminderde reproductie >> 'marker assisted selection' No offsprin g Normal offspring

59 # Infested drones initiatieven van de UGent No reproduction Reproduction 0 Control Beebreed The Netherlands France Norway % no mite reproduction 19% 14% 51% * 37,5% 31,6% p=0.01

60 initiatieven van de UGent

61 initiatieven van de UGent BEEHAPPY: ruimtelijk expliciete studie

62 initiatieven van de UGent

63 initiatieven van de UGent

64 initiatieven van de UGent

65 initiatieven van de UGent Vlaams Bijenteeltprogramma: o.a. selectie naar virus-resistentie

66 initiatieven van de UGent Vlaams Bijenteeltprogramma: o.a. selectie naar virus-resistentie

67 initiatieven van de UGent

68 initiatieven van de UGent

69 initiatieven van de UGent

70 initiatieven van de UGent

71 initiatieven van de UGent

72 initiatieven van de UGent gebruikte naslagwerk: Bijenplantengids van prof. Frans Jacobs nieuwe editie in de maak: > vervolledigen met sierplanten > zoekmodule (internet) > 'make-over' van een tuinontwerp

73 toekomst Houston I am out of my comfort zone samenwerking zoeken in het kader van: - landbouwpraktijken - landschapselementen - locale besturen - algemene bewustwording

74 dank u