De basis op orde. Kwaliteitsplan Integraal Beheer Openbare Ruimte Gemeente Heerlen

Transcriptie

1 De basis op orde Kwaliteitsplan Integraal Beheer Openbare Ruimte Gemeente Heerlen

2 Inhoud Inleiding 3 1 Beeldkwaliteitsnormen beheer en onderhoud Uitleg beeldkwaliteitsniveaus Beeldkwaliteitsnormen in Heerlen 5 2 Meten is weten 7 3 Communicatie 9 4 Financiën 10 5 Doorkijk: Naar een betere beleving van de openbare ruimte 11 2

3 Inleiding Een gedegen kwaliteit van het beheer en onderhoud van de openbare ruimte is een belangrijke basisvoorwaarde voor een leefbare en aantrekkelijke stad. In het MBP wordt dit de basis op orde genoemd. Maar welke kwaliteit moeten we leveren om de basis op orde te houden? In dit Kwaliteitsplan Integraal Beheer Openbare ruimte (IBOR) hebben we de vertaalslag gemaakt naar de totale openbare ruimte, waarbij we een zo goed mogelijke afweging hebben gemaakt tussen de kosten en de baten. De basis op orde hoeft immers niet altijd hetzelfde te zijn. Zo hanteren we in de stedelijke centra, m.u.v. verhardingen, het hoge kwaliteitsniveau A. Dit zijn immers de visitekaartjes van de stad. In landschappelijk waardevolle gebieden, zoals in het Heidserpark, hanteren we daarentegen het lagere C-niveau bij groen en terreinmeubilair. De basis heeft hier immers niet onder te lijden. Anders is dit in woongebieden. Bewoners zijn immers niet altijd tevreden met de onderhoudskwaliteit die wij als gemeente op basis van ons beschikbare budget leveren. Daarom faciliteren wij bewoners om zelf het onderhoud ter hand te nemen. Leidraad is de Visie beheer en onderhoud van de fysieke leefomgeving van de gemeente Heerlen met als titel: Noodzakelijke Buitenkans. Het is immers voor bewoners een kans, omdat zij steeds meer invloed kunnen uitoefenen op hun leefomgeving, waardoor zij meer woongenot ervaren. Bovendien ligt deze kans voor het oprapen op straat: Buiten in de eigen buurt. Leeswijzer In hoofdstuk 1 geven wij uitleg over de beeldkwaliteitsniveaus van het beheer en onderhoud. Hoofstuk 2 gaat over het meten van de kwaliteit van de openbare ruimte, waarna in hoofdstuk 3 de communicatie naar de verschillende doelgroepen centraal staat. In hoofdstuk 4 treft u vervolgens de financiën aan en in hoofdstuk 5 sluiten we af met een doorkijk. 3

4 1 Beeldkwaliteitsnormen beheer en onderhoud 1.1 Uitleg beeldkwaliteitsniveaus De kwaliteitsniveaus variëren tussen de A+ en de D, waarbij A+ voor het hoogste niveau staat en D voor het laagste (zie tabel 1). Het hoogste kwaliteitsniveau A+ is bedoeld als referentieniveau en komt in de praktijk voor als de openbare ruimte net is aangelegd. Daarom komt niveau A+ niet voor als norm. Bij niveau C is er sprake van een onrustig beeld en kan verloedering worden ervaren. Bij niveau D treedt er kapitaalvernietiging en ernstige verloedering op en komt de (sociale) veiligheid in het geding. Daarom is niveau D ontoelaatbaar. A+ A B C D De afvalbak is niet beschadigd als gevolg van deuken of gaten. De afvalbak is licht beschadigd als gevolg van deuken of gaten. De afvalbak is in enige mate beschadigd als gevolg van deuken of gaten. De afvalbak is aanzienlijk beschadigd als gevolg van deuken of gaten. De afvalbak is zwaar beschadigd als gevolg van deuken of gaten. deuken en gaten deuken en gaten deuken en gaten deuken en gaten deuken en gaten 0 % per stuk 2 % per stuk 5 % per stuk 10 % per stuk > 10 % per stuk Figuur 1: De beeldkwaliteitsnormen zijn gekoppeld aan beeldmeetlatten : Een reeks van foto s die een rangschikking geven naar de mate van schade, vervuiling etc. Code Waardering Omschrijving A+ Zeer goed Nagenoeg ongeschonden A Goed Mooi en comfortabel B Voldoende Functioneel C Matig Onrustig beeld, discomfort of enige vorm van hinder D Te slecht Kapitaalvernietiging, uitlokking van vernieling, functieverlies, juridische aansprakelijkheid of sociale onveiligheid Tabel 1: Omschrijving kwaliteitsniveaus volgens de Stichting CROW, welke landelijk als standaard gelden. 4

5 1.2 Beeldkwaliteitsnormen in Heerlen In het Meerjarig Bestuurlijk Programma (MBP ) is gekozen om in de meeste gebieden de basis op orde te houden. In tabel 2 is deze basis vertaald naar de beeldkwaliteitsniveaus van het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Hierbij heeft de gemeente Heerlen het minimale basisniveau onderkant B geïntroduceerd (B-) (bron: Gemeentelijke begroting 2016, MBP ). D.w.z. dat we er naar streven dat we 90 procent van de aangetroffen kwaliteit op B moet liggen en 10 procent van een lager kwaliteitsniveau is. BEHEERCATEGORIE Centrumgebieden Woongebieden Hoofdinfrastructuur Landschappelijk waardevolle gebieden Bedrijventerreinen industrie Verhardingen B- B- B- B- B- B- Reiniging A B- B- B- B- B- Verkeersmeubilair A B- B- B- B- B- Openbare verlichting A B- B- B- B- B- Groen A B- B- C C B- Thematische bedrijventerreinen Overig straatmeubilair A B- n.v.t. C B- B- Tabel 2: Kwaliteitsniveaus per gebiedstypologie Centrum De gebiedstypologie centrum omvat het stadcentrum van Heerlen en de stadsdeelcentra van Hoensbroek, Heerlerheide en Heerlerbaan. Het is belangrijk dat deze centra aantrekkelijk zijn: Het zijn immers de visitekaartjes van onze stad en ze hebben een hoge gebruiksdruk. Daarom worden de centra hoofdzakelijk onderhouden op niveau A, met uitzondering van verhardingen die we onderhouden op kwaliteitsniveau onderkant B. De ervaring leert namelijk dat dit lagere niveau geen grote impact heeft op de beleving van het centrum. Woongebieden In woongebieden hanteren wij voor alle onderdelen van de openbare ruimte niveau onderkant B. Hiermee houden we de basis op orde. Bij verhardingen kunnen we niet altijd garanderen dat we altijd de norm onderkant B halen, omdat het onderhoudsbudget voor grootschalig onderhoud in woongebieden niet toereikend is. Wel verwachten wij dat we de achterstand in onderhoud binnen 10 jaar hebben weggewerkt, omdat we als gemeente projecten slim met elkaar combineren. Hierbij kunt u denken aan herinrichtingsprojecten of herstratingsprojecten in verband met kabel en leidingenwerk van nuts- en telekombedrijven. Hoofdinfrastructuur De gebiedstypologie hoofdinfrastructuur bevat de hoofdwegen die de verbindingszones vormen naar de stad en die de buurten onderling verbinden. De hoofdwegen hebben een hoge gebruiksdruk. Met kwaliteitsniveau onderkant B kunnen wij de functionaliteit en de veiligheid van deze wegen garanderen. Landschappelijk waardevolle gebieden In de gebiedstypologie landschappelijk waardevolle gebieden zijn locaties opgenomen waar de nadruk ligt op natuur en recreatie. We onderhouden de landschappelijk waardevolle gebieden deels op niveau onderkant B en deels op C-niveau, omdat we met deze keuze recht doen aan de natuurlijke uitstraling en de functies van deze gebieden. 5

6 Industriële bedrijventerreinen Bij industriële bedrijventerreinen moet gedacht worden aan bedrijventerreinen waar verschillende bedrijfsmatige (industriële) activiteiten plaatsvinden. De representatieve functie van industriële bedrijventerreinen is beperkt. Wel moeten de gebruiksfuncties gegarandeerd zijn. Daarom onderhouden we de industriële bedrijventerreinen op kwaliteitsniveau onderkant B, met uitzondering van het groen. Dit onderhouden we op kwaliteitsniveau C. Belangrijk is dat we de luxe van de inrichting afstemmen op de onderhoudsnormen, zodat we het onderhoud binnen het bestaande budget kunnen uitvoeren. Thematische bedrijventerreinen Bij thematische bedrijventerreinen moet u denken aan de openbare ruimte van de woon- en de autoboulevard die in eigendom is van de gemeente. Vanwege de bezoekersfunctie moet de basis op orde zijn. Om de basiskwaliteit te garanderen, hebben wij gekozen voor kwaliteitsniveau onderkant B. Adequaat Beheer De openbare ruimte is meer dan een som der onderdelen, zoals wegen, groen en reiniging. De laatste jaren zien we een tendens waarbij adequaat beheer mogelijk is doorgeslagen richting controle en standaardisering, terwijl meer maatwerk gewenst kan zijn: Soms is er niks mis met een grasveld met gaten op C niveau, terwijl onderkant B de norm is. Kunnen we op sommige wegen niet af met één trottoir, omdat het trottoir aan de andere kant van de weg soms nauwelijks belopen wordt? Zouden we geen hogere kwaliteit trottoir moeten neerleggen voor het bejaardenhuis, zodat oudere mensen minder gauw struikelen over stoeptegels? In de doorontwikkeling van onze integrale programmering van het onderhoud van de openbare ruimte komen we hier op terug. 6

7 2 Meten is weten Om te meten of wij voldoen aan de vastgestelde kwaliteitsnormen schouwen wij de openbare ruimte met de IBOR-schouw. We onderscheiden de kwaliteits- en de seizoenschouw. De kwaliteitsschouw vindt in alle gebiedstypologieën plaats en in deze schouw worden alle elementen geschouwd. De seizoenschouw meet alleen die elementen die meer veranderen door het jaar heen (bijvoorbeeld onkruidgroei). De gepresenteerde uitkomsten zijn een gemiddelde van de twee type schouwen. De schouwlocaties zijn willekeurig geselecteerd. Op deze locaties schouwen wij de beeldkwaliteit in een straal van 50 meter. Op deze wijze kunnen wij uitspraken doen over de algehele kwaliteit van de stad. Dit wil echter niet altijd zeggen dat dit overeenkomt met de beleving van onze inwoners. Om hier meer gevoel voor te krijgen, geven wij ook een kwaliteitsniveau voor de eerste indruk van de onderhoudskwaliteit van de openbare ruimte, eveneens uitgedrukt in A t/m D. De ervaring heeft geleerd dat deze eerste indruk vaak samenhangt met de zogenaamde zijlijnaspecten, zoals: De inrichting openbare ruimte De uitstraling particulier eigendom Het gebruik van de openbare ruimte/bewonersgedrag Deze zullen we meenemen in de IBOR-schouw. Daarnaast blijkt uit nadere analyse van de resultaten van het Burgeronderzoek van de gemeente Heerlen dat er andere factoren samenhangen met de beleving van de openbare ruimte. Dit is schematisch weergegeven in onderstaande figuur. Fysieke kwaliteit (zijlijnaspecten) beheer en onderhoud inrichting openbare ruimte uitstraling particulier eigendom verloedering door bewonersgedrag Oordeel is positief of neutraal, men heeft een positieve beleving Evenwicht van het straatbeeld en/of ervaart geen Lees: problemen. Tevredenheid Oordeel hoe de gemeente de stad onderhoud (beleving) Persoonsgebonden en buurtgebonden omstandigheden: Gevoel van onveiligheid Ervaren gezondheid Cohesie in de buurt Kracht van de gemeenschap Oordeel is negatief, men heeft een negatieve beleving van het straatbeeld. Uit evenwicht Lees: Ontevredenheid Figuur 2. Factoren die van invloed zijn op de tevredenheid over het beheer en onderhoud 7

8 Toelichting zijlijnaspecten Inrichting openbare ruimte Uit schouwresultaten blijkt dat de inrichting van de openbare ruimte van invloed kan zijn op de kwaliteitsbeleving. Denk hierbij bijvoorbeeld aan open straten met veel groen of aan stenige straten waar geen boom te bekennen is. Zijlijnaspecten Particulier eigendom Uit schouwen blijkt dat de onderhoudsstaat van particulier eigendom een grote invloed kan hebben op de beleving van de buurt. Dit kan positief zijn, zoals bij goed onderhouden monumentale panden of mooie particuliere tuinen. Of negatief. Zoals bij muren van aangrenzende bebouwing die bespoten zijn met graffiti. Als gemeente hebben wij hier geen directe invloed op. Niettemin gaan wij vanuit onze maatschappelijke rol onderzoeken wat we hier aan kunnen doen. Gebruik van de openbare ruimte Het gedrag van inwoners kan het straatbeeld beïnvloeden. In positieve zin kan gedacht worden aan bewonersparticipatie, waarbij bewoners bijvoorbeeld zelf een plantsoen onderhouden of zwerfafval opruimen. In negatieve zin kan men denken aan olifantenpaadjes of kalen plekken in het trapveldje. 8

9 3 Communicatie Bestuur Jaarlijks informeren wij het bestuur over de beeldkwaliteit van de openbare ruimte in de jaarverantwoording van het Meerjarig Bestuurlijk Programma. De achterliggende gedachte is dat we het bestuur laten weten of we de basis inderdaad op orde hebben en/of bijsturing nodig is. Bewoners In principe is het Kwaliteitsplan IBOR een intern kwaliteitssysteem. Daarom vindt er geen structurele communicatie plaats richting bewoners over de uitkomsten van de schouwen. Wel komen we vaak in contact met bewoners, zoals bij klachten of verzoeken tot participatie. Zo blijkt uit de stakeholderanalyse in het kader van de Visie Beheer en Onderhoud dat: Bewoners van de gemeente verwachten dat we meer maatwerk leveren en dat afspraken worden nagekomen. Bewoners hebben behoefte aan 1 deskundig aanpreekpunt binnen de gemeente, waar zij met hun vragen en verzoeken terecht kunnen. Kortom het gaat om het werken aan een relatie en een vertrouwensbasis. Nadere uitwerking vindt eind 2016 plaats in het communicatieplan dat in het kader van de Visie op het beheer en onderhoud van de leefomgeving wordt opgesteld. Ondernemers Een deel van de bedrijventerreinen wordt geschouwd in samenwerking met BTM-Parkstad. Bij deze schouwen gaan ook vertegenwoordigers van bedrijven mee. De uitkomsten van de schouwen worden gepubliceerd op de website van BTM-Parkstad. In het kader van de Visie op het beheer en onderhoud van de fysieke leefomgeving gaan we na of bedrijven ook zelf (delen) van het onderhoud kunnen organiseren. Communicatie: Eerst denken dan doen! Los van de feitelijke situatie van de openbare ruimte kan de beleving ook veranderen door communicatie vanuit de gemeente. In zijn algemeenheid kan gezegd worden dat het belangrijk is dat communicatie precies aansluit bij de beleefde feiten. Als men verloedering als een probleem ervaart, dan versterkt overheidscommunicatie het gevoel dat de overheid haar bewoners serieus neemt (bron: Centrum voor Criminaliteitspreventie). Is dit niet het geval dan kan overheidscommunicatie over een aangekondigde bezuinigingsmaatregel de beleving in negatieve zin beïnvloeden, waarbij de feitelijke kwaliteit niet eens hoeft te zijn veranderd. 9

10 4 Financiën Wij beheren en onderhouden de openbare ruimte binnen het budget van de begroting van de afdeling Beheer en Onderhoud. Om kapitaalvernietiging te voorkomen, investeren wij vanaf 2016 jaarlijks extra in de openbare ruimte voor de duur van 10 jaar. Hierbij besteden wij jaarlijks aan verhardingen (conform Wegverhardingsnota 2016 met een doorkijk tot 2015) en aan het onderhoud van groen. Door deze extra investeringen verwachten wij binnen 10 jaar aan de kwaliteitsniveaus uit het Kwaliteitsplan Integraal Beheer Openbare Ruimte te voldoen. Op korte termijn kunnen we, ondanks de extra investeringen, mogelijk niet altijd aan de kwaliteitsniveaus voldoen als het gaat om verhardingen en groen. We hebben bij verhardingen enige tijd nodig om de huidige achterstand in het onderhoud weg te werken. Tegelijkertijd is het budget van verhardingen niet toereikend voor het benodigde grootschalig onderhoud in woongebieden. Niettemin verwachten wij dit tekort de komende jaren grotendeels in te lopen. Dit komt omdat wij projecten in de openbare ruimte slim met elkaar combineren, waardoor er een win-win situatie ontstaat. Hierbij kunt u denken aan herinrichtingsprojecten en werkzaamheden aan trottoirs door nutsbedrijven en het vervangen van telecom kabels door het glasvezelnetwerk. Op het terrein van groen hebben we, ondanks het extra budget, te weinig geld voor de noodzakelijke vervanging van groen als bijvoorbeeld de beplanting dood gaat. Het budget van per jaar besteden we aan de ergste knelpunten, waardoor we op deze plekken met minder inspanning aan de gestelde normen kunnen voldoen. Ook hebben we geen financiële compensatie voor de jaarlijkse prijsindexering en zijn er vaak onvoldoende financiële middelen voor het onderhoud van areaaluitbreidingen. 10

11 5 Doorkijk: Naar een betere beleving van de openbare ruimte Uit Heerlens en landelijk onderzoek blijkt dat bewoners vaak een minder goede beleving hebben dan wij op grond van onze schouwresultaten zouden verwachten. Naast de eerder besproken zijlijnaspecten hebben we onderzocht, hoe die beleving van bewoners tot stand komt. In eerste instantie is het van belang dat een situatie zich voordoet. Denk bijvoorbeeld aan zwerfafval op straat. Vervolgens moet de situatie worden waargenomen. Ten derde wordt de situatie beoordeeld. Deze beoordeling kan neutraal, positief of negatief zijn. Ons vermoeden is dat reinigingsaspecten relatief vaker worden waargenomen, omdat we vaak alleen die informatie toelaten die onze opvattingen versterken. Dit heeft vooral te maken met de mate waarin de situatie aansluiting vindt bij onze gevoelens, ideeën en leefregels (hondenpoep is vies en ongehoord). Omdat iedereen die stappen anders kan doorlopen, is beleving dus per definitie een subjectief begrip. Vandaar dat het probleembesef in de ene buurt heel anders kan zijn dan in de andere buurt. Figuur 3: totstandkoming van Beleving (bron: Centrum voor Criminaliteitspreventie) In het proces van de totstandkoming van beleving doorloopt de gemeente dezelfde stappen als haar bewoners. De context waarin de stappen worden doorlopen is echter anders. De gemeente woont er immers niet, maar probeert binnen de beschikbare middelen een zo goed mogelijke basiskwaliteit te leveren. Dit is echter niet altijd de kwaliteit die bewoners als een goede basis ervaren. Zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Groningen dat bewoners vaak al spreken van verloedering als het niveau van zwerfafval ligt op B niveau, terwijl wij als gemeente communiceren dat de basis op orde is. Daarom stellen we bewoners steeds meer in de gelegenheid om de kwaliteit te realiseren die zij zelf wensen in hun eigen woonomgeving. Wij verwachten namelijk dat dit een positief effect zal hebben op de tevredenheid over de woonomgeving (In het laatste Burgeronderzoek scoorde we een 7). Als gemeente gaan we door op deze ingeslagen weg van overheidsparticipatie. Dat wil zeggen dat we goed luisteren naar de wensen in de samenleving en hier op een gepaste manier op inspelen. Hierbij maken we gebruik van bestaande best practices, zoals opgedaan in het Stedelijk Plan Schoonhouden en bij diverse zelfbeheerprojecten van bewoners. Daar waar nodig hebben wij als gemeente gefaciliteerd, zoals het leveren van speciale afvalbakken aan scholen of het ophalen van groen bij bewoners initiatieven in de openbare ruimte. Leidraad is de Visie op het Beheer en Onderhoud van de Fysieke Leefomgeving In deze visie wordt een onderscheid gemaakt in het gemeentelijk deel van de openbare ruimte en het participatieve deel. Het gemeentelijk deel bevat specialistische taken zoals het onderhoud van wegen en rioleringen. Het participatieve deel van de openbare ruimte gaat over onderhoudswerkzaamheden die bewoners desgewenst ook zelf kunnen invullen, waarbij wij de voorwaarden scheppen om het mogelijk te maken. Door te evalueren en indien nodig weer bijstellen, blijven wij als organisatie leren, vernieuwen, zodat we samen kunnen blijven werken aan een goede fundering van onze stad! 11