Dyslexie beleidsplan 2011-2015. Maerlant Brielle

Dyslexie beleidsplan 2011-2015 Maerlant Brielle 1

Inleiding In het Dyslexie beleidsplan 2011-2015 wrdt het meerjarig strategisch beleid p het gebied van dyslexie van Maerlant vrmgegeven. Dit plan zal de basis zijn vr verdere stimulering van de leerlingenzrg en begeleiding binnen het gehele Maerlant. Ok zal het plan antwrd geven p de vraag waar verbetering en z ndig uitbreiding van de begeleiding met plaatsvinden. Het beleidsplan maakt nderdeel uit van het zrgplan. 2

Inhud Inleiding 2 1 Wat is dyslexie 4 1.1 Algemene kenmerken 4 1.2 Prblemen bij het lezen 4 1.3 Prblemen bij de spelling 4 1.4 Prblemen bij het schrijven 4 1.5 Signalen vrtgezet nderwijs 4 2 Signalering 5 2.1 Eerste fase 5 2.2 Tweede fase 5 2.3 Dyslexieverklaring 5 2.4 Dyslexiekaart 6 3 Begeleiding 6 3.1 Remedial teaching 6 3.2 Faciliteiten 7 3.3 Afspraken 7 3.4 Externe Begeleiding 8 3.5 Dispensatie 8 3.6 Dyslexie en eindexamen 9 3.7 Dyslexiespreekuur 9 4 Verantwrdelijkheden 9 4.1 Dyslexiecördinatr 9 4.2 Remedial teacher 10 4.3 Vakdcent/mentr 10 4.4 Leerling 10 4.5 Ouders 11 Belangenvereniging 12 Websites 12 Bijlagen 1 Prtcl ntheffing van Frans/Duits p Maerlant 13 2 Aanvraagfrmulier ntheffing/aangepast prgramma mderne vreemde taal 17 3 Dyslexiekaart 18 3

1 Wat is dyslexie Het wrd dyslexie kmt uit het Grieks en is samengesteld uit de wrden dys- ( beperkt ) en lexis ( wrd ). Dyslexie betekent letterlijk beperkt lezen. De Stichting Dyslexie Nederland mschrijft dyslexie als vlgt: Dyslexie is een strnis die gekenmerkt wrdt dr een hardnekkig prbleem met het aanleren en het accuraat en/f vlt tepassen van het lezen en/f spellen p wrdniveau (Stichting Dyslexie Nederland 2008). Dyslexie heeft niets te maken met luiheid f intelligentie van een kind, zijn falen is geen nwil. Vr veel leerlingen vrmt dyslexie een belangrijke belemmering m nderwijs p hun eigen niveau te kunnen vlgen. Zij den vaak extra hun best, besteden vele uren aan hun huiswerk en behalen dan ng een nvldende. Veel leerlingen verliezen hun zelfvertruwen, wrden gespannen en faalangstig f geven het p. De schl det er alles aan m, uiteraard binnen haar mgelijkheden en binnen het redelijke, de dyslectische leerling¹ zveel mgelijk te ndersteunen. 1.1 Algemene kenmerken Kinderen met dyslexie kunnen meite hebben: m het verschil te hren tussen klanken als m en n; p, t en k; s, f en g; eu, u en ui m de klanken in de vlgrde te zetten, zals bij drp en drp f 12 en 21 ; m de aandacht te huden bij klankinfrmatie (gesprken wrd); m twee dingen tegelijk te den, bijvrbeeld schrijven en luisteren met het inprenten van reeksen, bijvrbeeld tafels f spellingsregels; met het nthuden van vaste wrdcmbinaties, uitdrukkingen f gezegdes; met het nthuden van lsse gegevens, zals rijtjes, wrdjes en jaartallen; met de uitspraak in vreemde talen (ze prberen dr een fnetische uitspraak de spelling te nthuden); met de cncentratie. Ze kunnen zich niet afsluiten van zaken die niet belangrijk zijn, ze merken veel (stringen) p in de mgeving. 1.2 Prblemen bij het lezen De leesprblemen van kinderen met dyslexie vallen het meest p bij hardp lezen. Smmige kinderen hebben een traag leestemp en lezen de wrden spellend. Andere kinderen hebben een hg leestemp maar maken daarbij veel futen dr te raden. Er kan k sprake zijn van een cmbinatie van beide. Deze leerlingen hebben meite met het snel en accuraat lezen van teksten bij alle vakken. 1.3 Prblemen bij de spelling Kinderen met dyslexie maken langdurig veel spelfuten en hebben, m dat te vrkmen, veel steun ndig van spellingsregels. Het kan zijn dat ze één bepaald wrd p een bladzijde p verschillende manieren spellen. Kinderen met dyslexie prberen vaak de spelling van specifieke wrden te nthuden. Dit is een enrme belasting vr het geheugen. Bvendien beklijft de kennis meestal niet, mdat ze het p een ngestructureerde manier in het geheugen pslaan. Dyslectische leerlingen hebben meite met het snel en accuraat spellen, functineel schrijven bij alle vakken. 1.4 Prblemen bij het schrijven Kinderen met dyslexie schrijven vaak nleesbaar en maken veel drhalingen. Bij leerlingen die wel leesbaar schrijven, valt het trage schrijftemp p. 1.5 Signalen vrtgezet nderwijs Sms wrdt dyslexie pas ntdekt als kinderen naar het vrtgezet nderwijs gaan. Dit kan kmen drdat de basisschl het niet heeft herkend, f mdat de leerling in staat was de prblemen te camufleren. In het vrtgezet nderwijs vallen deze leerlingen dan p mdat ze: heel veel nieuwe wrden tegelijk meten leren en vaak nder tijdsdruk meten presteren; ¹Dit plan is geschreven in de hij vrm. Het spreekt vanzelf dat hiermee hij en zij wrdt bedeld 4

vreemde talen krijgen, waarbij sprake is van nieuwe klank- tekenkppelingen en vaak nduidelijke spellingafspraken; meite hebben met het aanbrengen van structuur in het huiswerk. Niet al deze prblemen den zich in gelijke mate bij een individuele leerling vr. Bij dyslexie is altijd sprake van een individugebnden prfiel. Uitgangspunt is dat elke dcent p het Maerlant weet: welke leerlingen in zijn klas dyslectisch zijn; he hij met deze leerlingen m met gaan p het gebied van dyslexie; welke faciliteiten er gebden kunnen wrden vr de betreffende leerling. 2 Signalering De gegevens van de basisschl zijn van grt belang. Deze wrden krt na de aanmelding in kaart gebracht. Leerlingen met een dyslexieverklaring wrden eveneens in kaart gebracht. 2.1 Eerste fase Wanneer de leerling p Maerlant in de brugklas kmt, vindt in de eerste weken van het schljaar p basis van het nderwijskundig rapprt een screening plaats. Alle leerlingen met een leerachterstand van 15% f meer p de gebieden technische lezen en/f spelling kmen hiervr in aanmerking.* Uitgeznderd die leerlingen die al een dyslexieverklaring hebben. Het signaleringsinstrument dat Maerlant gebruikt bevat een zinnendictee en een stil leestets, eventueel aangevuld met een aanvullende test, dit ter berdeling aan de dyslexiespecialist. Het zinnendictee en de stilleestets wrden dr de vakleerkracht klassikaal afgenmen en nemen ieder één lesuur in beslag. Wanneer leerlingen p één f beide nderdelen pvallend scren krijgen uders een brief thuis met het verzek een intakevragenlijst in te vullen en een testemmingsfrmulier te ndertekenen vr verder nderzek. De mentren van de leerlingen wrden p de hgte gesteld. 2.2 Tweede fase Vervlgens wrden de leerlingen met een pvallende scre in twee grepen verdeeld: 1. leerlingen waarvan de basisschl bij aanmelding al een vermeden van dyslexie aangeeft en die vlden aan het hardnekkigheidcriterium; 2. leerlingen die ng niet vlden aan het hardnekkigheidcriterium. Grep 1 Bij de grep leerlingen die vlden aan het hardnekkigheidcriterium wrdt vervlgens dr de remedial teacher de Brus (één minuut leestest), de Klepel (leestest van nzinwrden) en de Buis (begrijpende leestets) afgenmen. Als de leerling k hierp signaleert* wrdt dr de rthpedagg van Maerlant het nderzek afgernd. Het stellen van de diagnse dyslexie en het afgeven van een fficiële dyslexieverklaring mag niet dr schl zelf gedaan wrden. Daarm wrdt er van de leerling een dssier gemaakt dat wrdt vrgelegd aan een externe deskundige (GZ psychlg) vr een diagnsestelling. De ksten vr deze diagnsestelling kmen vr rekening van de uders. Vrdat het zver is wrden de uders van de leerlingen uit grep 1 en 2 schriftelijk p de hgte gesteld. Grep 2 Bij de grep leerlingen die ng niet vldet aan het hardnekkigheidcriterium neemt de remedial teacher eveneens de Brus (één minuut leestest), de Klepel (leestest van nzinwrden) en de Buis (begrijpende leestets)af. Deze meting geldt samen met de resultaten van het dictee en de stilleestets als nulmeting. Ok wrdt, indien ndig, cntact pgenmen met de basisschl vr aanvullende infrmatie. Daarna krijgen de leerlingen een half jaar remedial teaching aangebden. Na deze peride wrdt pnieuw het dictee, de Brus en de Klepel afgenmen. Als de scres niet zijn verbeterd geldt dit als bewijs vr de hardnekkigheid van de prblemen. Dan wrdt dezelfde prcedure gevlgd als vr de leerlingen uit grep 1 (vanaf *) *In de basis- en kaderberepsgerichte leerweg wrden alle leerlingen gescreend 5

2.3 Dyslexieverklaring De dyslexieverklaring is een fficieel dcument dat afgegeven wrdt dr een gekwalificeerde rthpedagg f psychlg. (Met gekwalificeerd wrdt een deskundige bedeld die vlgens de wet Berepen in de Gezndheidszrg bevegd is diagnstisch nderzek te den, zals een gz-psychlg.) Bij de dyslexieverklaring hrt een verslag waarin de resultaten van het nderzek wrden beschreven. Het verslag geeft inzicht in welke nderwijsbelemmeringen er wrden verwacht. Het verslag sluit af met een aantal handelingsadviezen. Hierin kan men lezen welke faciliteiten de leerling ndig heeft m in vereenstemming met zijn capaciteiten te kunnen presteren. Het Maerlant erkent elke geldige dyslexieverklaring die vldet aan de vrwaarden die de Stichting Dyslexie Nederland daaraan stelt. De dyslexieverklaring geeft samen met het nderzeksverslag en handelingsadviezen de schl vldende infrmatie ver de begeleiding. 2.4 Dyslexiekaart Elke leerling die een geldige dyslexieverklaring heeft, krijgt een dyslexiekaart. (bijlage 3) De leerling bespreekt met de dyslexiecördinatr van welke faciliteiten hij gebruik wil maken. Dit wrdt p de dyslexiekaart vermeld. Leerlingen die na de signaleringstetsen in aanmerking kmen vr verder nderzek krijgen een vrlpige dyslexiekaart. De leerling is zelf verantwrdelijk vr het gebruik van de dyslexiekaart. De kaart mag niet wrden gebruikt als excuus vr het niet maken f leren van huiswerk. 3 Begeleiding De prblemen die een dyslectische leerling kan ervaren kunnen cnsequenties hebben vr vrijwel alle vakken, vral die waarbij er veel infrmatie uit teksten met wrden gehaald (zaakvakken, wiskunde, talen). Ons dyslexiebeleid bestaat uit ndersteunende maatregelen en maatregelen die de dyslectische leerling helpen in de lessen ged mee te kmen. Vr de dyslectische leerlingen en hun uders/verzrgers is de mentr het eerste aanspreekpunt vr vragen die betrekking hebben p de dagelijkse begeleiding. De dyslexiecördinatr is vr de leerlingen, mentren en dcenten het centrale aanspreekpunt als het gaat m vragen/prblemen met betrekking tt dyslexie f het beleid. Aan het begin van het schljaar rganiseert de dyslexiecördinatr bijeenkmsten vr leerlingen die in de brugklas binnenkmen en al een dyslexieverklaring hebben. Deze bijeenkmsten wrden dr de remedial teacher verzrgd en hebben als del de begeleidingsbehefte van de leerling vast te stellen en eventuele knelpunten te bespreken. Halverwege het schljaar vindt er ng een bijeenkmst plaats m de vrtgang te bespreken eventueel gevlgd dr een interventie 3.1 Remedial teaching Leerlingen zitten het grtste gedeelte van hun tijd in de les. Del van het dyslexiebeleid is dat de begeleiding van de leerlingen binnen de klas wrdt geptimaliseerd zdat de begeleiding buiten de klas geminimaliseerd kan wrden. Dit hudt in dat dcenten in staat zijn hun pedaggisch didactisch handelen af te stemmen p de instructiebeheften van de leerling wanneer hij belemmeringen in het leerprces ndervindt. In vele gevallen is het met extra aandacht f hulp binnen de grep mgelijk m p tijd bij te sturen zdat de leerling het nderwijsprces kan blijven vlgen. Om deze geïntegreerde aanpak mgelijk te maken vindt er regelmatig verleg plaats met vakdcenten en de dyslexiecördinatr. Als een nderwijskundig prbleem het functineren van de dyslectische leerling¹ in de klas belemmert dan zal de afdelingsleider leerlingenzrg na verleg met de mentr de remedial teacher inschakelen vr extra nderwijskundige hulp. Dit kan bijvrbeeld zijn: leren leren; leren plannen; leren structureel te werken; mgaan met hulpmiddelen. ¹ Ok niet dyslectische leerlingen kunnen bij hge uitzndering vr deze hulp in aanmerking kmen. Zij wrden dr de mentr bij het intern begeleidingsteam aangemeld. 6

Deze hulp kan bestaan uit individuele f grepsbegeleiding en wrdt gedurende een peride van tien weken gegeven. Elke peride zal aan het einde wrden geëvalueerd. Mede p grnd van deze evaluatie wrdt beslten f de remedial teaching wrdt gecntinueerd. 3.2 Faciliteiten De vlgende maatregelen zijn vral bedeld vr de leerlingen in de nderbuw. Als de afspraken k gelden vr de bvenbuw dan staat er *bb achter. 1. Dyslectische leerlingen krijgen een dyslexiekaart. Op deze kaart staan vr de leerling relevante cmpenserende en dispenserende maatregelen vermeld waar de leerling gebruik van kan maken tijdens de lessen (*bb). 2. Dyslectische leerlingen schrijven een D bven hun schriftelijk werk (*bb). 3. Dcenten schrijven het huiswerk ruim vr het einde van de les p het brd. 4. Bij brdgebruik herhalen dcenten het geschrevene mndeling. 5. Dcenten nteren het huiswerk in Magister. 6. Dyslectische leerlingen hebben recht p extra tijd (maximaal 20%). 7. Ok dyslectische leerlingen in de bvenbuw hebben recht p extra tijd. De tijd is afgemeten aan de tijdverlenging die geldt bij het eindexamen. 8. Wanneer de dcenten zelf (les)materiaal ntwikkelen dat bestemd is vr dyslectische leerlingen, dan stellen zij het p met het lettertype Arial grtte 12. 9. De dcenten zrgen vr een rustige pmaak van de pagina en vr vldende ruimte tussen de pdrachten (*bb). 10. Dcenten spreiden het aantal tetsen per week. Het is niet de bedeling dat verschillende taaltetsen p dezelfde dag wrden gehuden (*bb). 11. Als de dyslectische leerling zich wel vldende inzet, maar de resultaten blijven desndanks nvldende bij schriftelijke tetsen, dan kan deze leerling k mndeling wrden verhrd (*bb). 12. Dyslectische leerlingen met grte leesmeilijkheden mgen aangeven dat zij niet hardp willen vrlezen in de klas (*bb). 13. Dyslectische leerlingen met grte spellingsprblemen mgen bij schriftelijke pdrachten gebruik maken van een laptp met spellingscrrectie. Zij meten hier wel eerst afspraken ver maken met de dcent (*bb). 14. Dyslectische leerlingen met grte autmatiseringsprblemen bij grammatica en werkwrdspelling mgen gebruik maken van een stappenplan. Bijvrbeeld van werkwrdspelling, wrd benemen, zinsntleding, leesstrategieën en spellingsregels. Op de dyslexiekaart, die samen met de dyslexiecördinatr wrdt pgesteld, staat f een leerling hier recht p heeft. 15. Spelfuten tellen in andere vakken dan de talen niet mee als het antwrd van de leerling herkenbaar is. 16. Als een dyslectische leerling meer steun ndig heeft die buiten de schl met wrden ingehuurd, dan zijn de ksten hiervan vr de uders (*bb). 17. In zeer uitznderlijke gevallen kan de directie - na advies van de afdelingsleider - besluiten m de leerling binnen een bepaald vak een andere leerrute te laten kiezen. 3.3 Afspraken Talendcenten hebben in hun vakgrep met elkaar afspraken gemaakt waaraan iedereen zich met huden. Vr Nederlands 1. Bij schrijfpdrachten wrdt bij alle leerlingen (dyslectisch f niet) eenzelfde maximum vr taalfutenaftrek gehanteerd. 2. Bij de verige tetsen, bekverslagen en werkstukken wrdt bij alle leerlingen (dyslectisch f niet) maximaal 1 punt vr 10 taalfuten afgetrkken. Dit geldt in ieder geval vr de basis- en kaderberepsgerichte leerweg. 3. Futen met betrekking tt letterverdraaiingen in vaste lettercmbinaties (duer) wrden niet fut gerekend. 4. Futen met betrekking tt (mede)klinkerverdubbeling wrden niet meegerekend (kpen, verekt). 7

5. Futen met betrekking tt leerbare regels wrden wel meegerekend. Bij werkwrdspelling gaat het dus bijvrbeeld m de gede uitgang: -d, -t, -te(n), - tte(n), de(n), dde(n). Hij heeft zijn spier verekt in plaats van verrekt wrdt niet fut gerekend (zie punt 4). 6. Spellingfuten tellen wel mee als het m het eindresultaat van een spellingtets gaat. Binnen het jaarprgramma is spelling echter slechts een nderdeel van het vak Nederlands. Een dyslectische leerling kan dit cmpenseren met andere nderdelen. Vr Engels 1. Als een wrd fnetisch wrdt geschreven, wrdt dit ged gerekend. Dit met uitzndering van grammaticale futen. 2. Futen met betrekking tt letterverdraaiingen in vaste lettercmbinaties (huse) wrden niet fut gerekend. 3. Spellingfuten tellen bij dyslectische leerlingen vr de helft van het aantal spelfuten; Vr de basis- en kaderberepsgerichte leerweg geldt het vlgende: Spelfuten tellen bij dyslectische leerlingen in eerste instantie niet. Na efening (vr het wrdbeeld) 0,25 punt per (srt) spelfut. 4. Als een wrd dr verkeerde spelling een andere betekenis krijgt, gelden de bvenstaande regels niet. Vr Frans 1. Als een wrd fnetisch wrdt geschreven, wrdt dit ged gerekend. 2. Futen met betrekking tt letterverdraaiingen in vaste lettercmbinaties (pur, juene) wrden niet fut gerekend. 3. Futen met betrekking tt (mede)klinkerverdubbeling wrden niet meegerekend. Cmencer in plaats van cmmencer f sleil in plaats van sleil wrdt niet fut gerekend. 4. 50% van de futen met betrekking tt accenten wrdt niet meegerekend. 5. Als een wrd dr verkeerde spelling een andere betekenis krijgt, gelden de bvenstaande regels niet. Vr Duits 1. Als een wrd fnetisch wrdt geschreven, wrdt dit ged gerekend. Dit met uitzndering van grammaticale futen. 2. Futen met betrekking tt letterverdraaiingen in vaste lettercmbinaties (Truam) wrden niet fut gerekend. 3. Futen met betrekking tt (mede)klinkerverdubbeling wrden niet meegerekend. Mnaat f Mnnat in plaats van Mnat wrdt niet fut gerekend. 4. Als een Umlaut in de grammatica is behandeld en futief wrdt tegepast geldt dat als een fut. Er fahrt f er fehrt in plaats van er fährt wrdt fut gerekend. 5. Als een wrd dr verkeerde spelling een andere betekenis krijgt, gelden de bvenstaande regels niet. Vr klassieke talen 1. Spreek- en luistervaardigheid nch schrijfvaardigheid zijn vaardigheden die bij de klassieke talen wrden nderwezen f getetst. Spellingsvaardigheid evenmin. De leesvaardigheid van de leerling in de klassieke talen staat centraal. 2. De leerling heft slechts te spellen in de klassieke taal, wanneer getetst wrdt f hij een bepaalde verbuiging f verveging beheerst f kan tepassen. Hierbij wrden lettermdraaiingen in vaste klinkercmbinaties nch in stam (peur in plaats van puer nch in uitgang servea in plaats van servae) fut gerekend, ngeacht f het wrd dr verkeerde spelling een andere betekenis krijgt. 3. Alleen wanneer een uitgang zdanig verkeerd gespeld wrdt dat er een andere bestaande uitgang kmt te staan, wrdt deze fut gerekend (pueris in plaats van puers f clamabatur in plaats van clamabantur). 8

3.4 Externe Begeleiding Vr extra hulp kunnen uders k hulp inschakelen bij externe instanties. Deze hulp kan betrekking hebben p ndersteuning bij huiswerk en/f acceptatie van hun dyslexie. Deze ksten zijn vr rekening van de uders. 3.5 Dispensatie Het Inrichtingsbesluit WVO biedt ruimte m in individuele gevallen ntheffing te verlenen vr de tweede mderne vreemde taal. De prcedure vr het aanvragen van deze ntheffing wrdt beschreven in het Prtcl ntheffing vr Frans/Duits p Maerlant. (bijlage 1) 3.6 Dyslexie en eindexamen Vr dyslectische leerlingen wrdt extra examentijd aangevraagd. Daarnaast kan er tijdens het examen gebruik wrden gemaakt van tekst naar spraak sftware m een tekst te beluisteren. Een leerling kan van aangepaste vrzieningen gebruik maken indien hij dat k tijdens de begeleiding heeft gedaan. Uitgangspunt bij de besluitvrming hierver vrmt ( met inachtneming van de examenreglementen) het nderzeksrapprt en de handelingsadviezen van de fficiële dyslexieverklaring. De aanpassingen betreffen zwel het schlexamen als het centraal examen. Op basis van gebruik van hulpmiddelen in de vrgaande jaren is bij schlexamens en eindexamens het gebruik van een wrdenbek met grammatica verzicht tegestaan. Met ingang van het eindexamen 2013 is het niet meer tegestaan dat schlen zelf een vergrting van de examens maken. In 2013 wrden namelijk alle (papieren) centrale examens geleverd in Arial puntgrtte 12. Tt en met het examen 2012 was de puntgrtte standaard Arial 11. Het uitgangspunt van de regelgeving vr dyslectische kandidaten blijft in 2013 ngewijzigd: de directeur kan de wijze van examinering aanpassen mits nderbuwd met een deskundigenrapprt. 3.7 Dyslexiespreekuur Elke dyslectische leerling ervaart zijn prblemen anders en gaat er anders mee m. Om de leerlingen p het Maerlant z ged mgelijk te begeleiden is er een dyslexiecördinatr. Hij is het eerste aanspreekpunt bij prblemen met betrekking tt dyslexie. Ok p het gebied van sciaal-emtinele ndersteuning vervult hij een belangrijke rl. Dyslectische leerlingen kunnen extra ndersteuning ndig hebben bij het accepteren van en het mgaan met hun dyslexie. Hieraan zal in de begeleiding binnen en buiten de klas aandacht wrden besteed. Leerlingen en/f uders kunnen te allen tijde een afspraak maken met de dyslexiecördinatr. 4 Verantwrdelijkheden Om dit beleid te laten slagen hebben schl, uders en leerling ieder een eigen verantwrdelijkheid. Samen zijn ze verantwrdelijk vr het mnitren van de afspraken en huden in de gaten f de afspraken die zijn gemaakt vldende zijn vr de leerling m deel te kunnen nemen aan het reguliere nderwijsaanbd. 4.1 Dyslexiecördinatr De dyslexiecördinatr maakt deel uit van het interne begeleidingsteam van het Maerlant en is verantwrdelijk vr het dyslexiebeleid. De dyslexiecördinatr behartigt de belangen van de dyslectische leerling; ziet er samen met de leerling p te dat de leerling met dyslexie de cmpenserende en dispenserende maatregelen krijgt die hem tekmen; is aanspreekpunt vr dcenten uders en de leerlingen met betrekking tt dyslexie; heeft vr leerlingen met dyslexie een vast inlpspreekuur. Ok dcenten kunnen van dit spreekuur gebruik maken; 9

rganiseert, naar behefte, ltgentencntacten binnen de unit; spreekt alle leerlingen met dyslexie minimaal 1 keer per jaar. In deze gesprekken wrdt nagegaan he het met de leerling gaat met betrekking tt zijn dyslexie; maakt een verslag van het gesprek en legt de aanbevelingen en faciliteiten die gelden vr de leerling vast in Magister. Ok wrden de uders geïnfrmeerd; is verantwrdelijk vr de screening van de leerlingen en de daaruit vrtkmende rganisatrische werkzaamheden; bespreekt de resultaten met de remedial teacher en hudt uders p de hgte; zrgt ervr dat elke leerling een dyslexiekaart krijgt p basis van de handelingsgerichte adviezen; zrgt ervr dat alle dcenten aan het begin van het schljaar een lijst krijgen met de namen van (vermedelijk) dyslectische leerlingen en een krte schriftelijke samenvatting ver wat er nder dyslexie wrdt verstaan; zrgt ervr dat de lijst vrtdurend wrdt bijgewerkt in geval er nieuwe dyslectische leerlingen bijkmen f van schl gaan; rganiseert in nvember een infrmatiebijeenkmst vr alle uders van leerlingen met dyslexie f een vermeden van dyslexie; infrmeert, tijdens de infrmatieavnden van het eindexamen, de uders van leerlingen met dyslexie ver de cmpenserende/dispenserende maatregelen tijdens het examen; evalueert het dyslexiebeleid en stelt waar ndig bij; det zelf weinig aan directe begeleiding met betrekking tt vakken f vaknderdelen. 4.2 Remedial teacher De remedial teacher maakt deel uit van het intern begeleidingsteam van het Maerlant. De remedial teacher begeleidt vr het vaststellen van het hardnekkigheidcriterium gedurende 20 weken die leerlingen waarbij een vermeden is van dyslexie; begeleidt indien ndig de leerlingen die in het brugjaar binnenkmen met een dyslexieverklaring(zie 3.1); begeleidt dyslectische leerlingen met een nderwijskundig prbleem dat het functineren van de leerling in de klas belemmert. Ok niet dyslectische leerlingen kunnen vr deze vrm van begeleiding in aanmerking kmen wanneer er sprake is van een leerprbleem dat niet kan wrden verklaard dr inzet (zie 3.1). 4.3 Vakdcent/mentr De vakdcent hudt rekening met afspraken die gemaakt zijn met de dyslectische leerling en met datgene waar hij tegenaan kan lpen; geeft indien ndig hulp in de les; verlegt met de mentr wanneer hij vindt dat extra hulp niet heeft geleid tt het gewenste resultaat. De mentr is het eerste aanspreekpunt vr de leerling, de uders en de vakdcent; is p de hgte van het gedrag en de resultaten van de leerling; kan de leerling indien ndig inbrengen in het intern begeleidingsteam. 4.4 Leerling De dyslectische leerling zal een extra inspanning meten leveren m te leren en te lezen; zrgt ervr dat eventuele aantekeningen gekpieerd wrden van een klasgent; zrgt ervr dat schriftelijk werk wrdt gecntrleerd (eventueel dr uders) vrdat het wrdt ingeleverd; geeft zelf bij meerdere tetsen bij de vakdcent aan f dit teveel is. De vakdcent, mentr en de dyslexiecördinatr berdelen f de inspanning vldende is. Indien de leerling te weinig inspanning laat zien, kunnen faciliteiten wrden ingetrkken; gebruikt het feit dat hij dyslectisch is niet als excuus m huiswerk niet te maken f te leren; 10

vermeldt p de tets dat hij dyslectisch is dr middel van een D ; legt zijn dyslexiekaart zichtbaar p de hek van de tafel; verlegt met de dyslexiecördinatr als hij van mening is dat de begeleiding niet ged verlpt. 4.5 Ouders Van uders wrdt verwacht dat zij hun kind blijven aanmedigen en ndersteunen; dat zij hun kind stimuleren regelmatig te lezen; dat zij luisteren naar de signalen van hun kind en die bespreken met de mentr. Als uders kunt u uw kind helpen bij het plannen en het zich aan de planning huden; structuur aanbieden zals: huiswerk maken p een vaste plek, kamer netjes huden, tas ged inpakken; samen met uw kind de taalvakken drnemen, efenen, een spellingschrift maken; efenen met www.wrts.nl vr de talen lid wrden van Balans, vereniging vr uders van leerlingen met leerprblemen. 11

Belangenvereniging Vereniging Balans Tijdschrift Balans Magazine verschijnt 9 x per jaar www.balansdigitaal.nl telefn: 030-2255050 Websites www.masterplandyslexie.nl www.steunpuntdyslexie.nl www.wrtblind.nl www.dyslexiestraat.nl www.nrd.nl www.kwaliteitsinstituutdyslexie.nl www.stichtingdyslexienederland.nl www.lexima.nl www.makkelijklezenplein.nl www.dyslexie.pagina.nk www.schlvrbeelden.nl www.hetklkhuis.nl www.dedicn.nl Vr meer infrmatie ver dyslexie kunt u cntact pnemen met de dyslexiecördinatr mevruw D. van Eijsden, (d.eijsden@maerlant.eu) f met de afdelingsleider leerlingenzrg mevruw V. van den Hgenhff, (v.hgenhff@maerlant,eu) 12

Bijlage 1 Prtcl ntheffing van Frans/Duits p Maerlant 1.1 Inleiding Dit prtcl geldt vr Maerlant met ingang van het schljaar 2012-2013 In het prtcl wrdt beschreven aan welke leerlingen mgelijk ntheffing verleend kan wrden vr een tweede mderne vreemde taal p basis van bepaalde belemmeringen. De basis vr dit prtcl is het Inrichtingsbesluit WVO. Aan het verlenen van de ntheffing zijn wettelijke regels verbnden die dr schl p eigen wijze uitgewerkt meten wrden. Vr alle duidelijkheid: het bevegd gezag is niet verplicht ntheffing te verlenen. Wel is zij verplicht een gemtiveerd antwrd te geven. Het Maerlant heeft een meldingsplicht naar de inspectie en zrgt vr een registratielijst waarp is vastgelegd aan wie ntheffing is verleend vr het vlgen van een tweede mderne vreemde taal en p welke grnden dat is gebeurd. 1.2 Vrijstelling in de nderbuw 1. Vmb in de eerste twee leerjaren (Inrichtingsbesluit WVO, artikel 22) Behalve vr leerlingen die naar de verwachting drstrmen naar de basisberepsgerichte leerweg is in het vmb in de eerste twee leerjaren Frans f Duist als tweede mderne vreemde taal verplicht. Schlen mgen zelf kiezen welke van deze twee zij aanbieden maar mgen k beide talen aanbieden. Vr het vlgen van alleen Frans f alleen Duits is geen ntheffing ndig. Vrijstelling vr Frans en Duits is niet mgelijk vr dyslectische leerlingen. Wel kan de schl in de eerste twee leerjaren zelf invulling geven aan het nderwijs in de tweede mderne vreemde taal, mdat er, met uitzndering van Engels, geen kerndelen zijn vr de mderne vreemde talen. De schl met hierbij wel rekening huden met de drstrmmgelijkheden van de leerling. Alleen in een aantal specifieke gevallen - en dan gaat het niet alleen m de leerlingen met dyslexie zijn er wel mgelijkheden m ntheffing te krijgen vr Frans én Duits. Dit geldt vr: leerlingen die Spaans, Arabisch f Turks vlgen; leerlingen die buiten Nederland vergelijkbaar nderwijs hebben gevlgd, en daarbij geen f te weinig nderwijs in het Frans f Duits hebben gekregen. Leerlingen kunnen via deze regel alleen ntheffing krijgen van de tweede mderne vreemde taal wanneer zij vr de eerste maal tt een schl vr vmb zijn tegelaten en zijn geplaatst in een hger leerjaar dan het eerste. 2. Hav en vw in de eerste drie leerjaren (Inrichtingsbesluit WVO, artikel 21) In de eerste drie leerjaren van het hav en vw zijn zwel Frans als Duits verplicht. Er kan geen ntheffing wrden verleend aan dyslectische leerlingen. Wel kan de schl in de eerste drie leerjaren zelf nderwijs geven in de tweede mderne vreemde taal, mdat er met uitzndering van Engels, geen kerndelen zijn vr mderne vreemde talen. De schl met hierbij wel rekening huden met de drstrmmgelijkheden van de leerling. Alleen in een aantal specifieke gevallen en dan gaat het niet alleen m leerlingen met dyslexie is er een aantal mgelijkheden vr ntheffingen: leerlingen die Spaans, Russisch, Italiaans, Arabisch f Turks vlgen kunnen ntheffing krijgen vr Frans óf Duits. Het is niet mgelijk beide vakken te vervangen; leerlingen die buiten Nederland vergelijkbaar nderwijs hebben gevlgd en daarbij geen f te weinig nderwijs in Frans f Duits hebben gekregen kunnen ntheffing krijgen vr Frans, Duits f beide talen; leerlingen kunnen via deze regel alleen ntheffing krijgen wanneer zij vr de eerste maal tt een schl vr hav f vw zijn tegelaten en zijn geplaatst in een hger leerjaar dan het eerste. Wel heeft de directeur f rectr van de schl de mgelijkheid m in bijzndere gevallen in de nderbuw één vreemde taal te vervangen dr een aangepast lesprgramma in de desbetreffende taal. (Wet p het vrtgezet nderwijs, artikel 11d) Er met dan wel aan een aantal regels en criteria wrden vldaan. 13

de aanvraag geldt alleen vr leerlingen met ernstige vrmen van dyslexie f met een strnis die specifiek betrekking heeft p taal f met een zintuiglijke strnis die effect heeft p taal (.a. slechtziend). Daarver is p schl een verklaring van een rthpedagg/psychlg met een BIG registratie aanwezig, inclusief het nderzeksverslag, de nderzeksgegevens en een capaciteitennderzek; pas wanneer de kansen p schlsucces ernstig in gevaar kmen, wrdt in verweging genmen gebruik te maken van de mgelijkheid tt aanpassing van het prgramma; er kan maar vr één van de beide talen een aangepast prgramma wrden tegekend; mdat in de tweede klas Duits vr het eerst gegeven wrdt, kan ng niet direct bepaald wrden met welk vak de leerling de meeste meite heeft. Een aangepast lesprgramma kan daarm pas wrden tegekend vanaf de 2 e klas als het vak Duits tt de kerstvakantie is aangebden; vrdat een verzek m een aangepast lesprgramma te mgen vlgen in behandeling wrdt genmen, met duidelijk zijn dat de leerling, ndanks alle beperkingen, tch zijn best heeft gedaan en gebruik heeft gemaakt van alle strategieën die hem zijn aangebden; er met dan aangetnd zijn dat andere cmpenserende maartregelen die de schl hanteert nvldende zijn; als het aangepast lesprgramma vr Frans f Duits wrdt tegekend, dan kan dit vak in de bvenbuw niet meer wrden gekzen. Het beperkt dus de keuzemgelijkheid vr de leerling; het bevegd gezag van de schl bepaalt bij de ntheffing vr nderdelen het nderwijsprgramma in verleg met de betreffende vakdcent welk nderwijs vr de leerling in plaats kmt vr het nderdeel/nderdelen waarvr ntheffing is verleend en heft vr dergelijke aanpassingen geen testemming te vragen aan de inspecteur. Wel met de nderbuwing en verantwrding van het besluit wrden pgenmen in het dssier van de leerling. Tevens dient p de lijst van leerlingen die gebruik maken van een afwijkende wijze van examineren de maatregel geregistreerd te wrden. Een dyslectische leerling die in 2 vmb-t geen Frans heeft gevlgd, maar bevrderd wrdt naar 3 hav, kmt vlgens de inspectie autmatisch in aanmerking vr het vlgen van een aangepast prgramma. Criteria m in klas 2 f 3 in aanmerking te kmen vr een aangepast lesprgramma: vr de betreffende taal zijn de cijfers 3 f lager leerling kmt in aanmerking; De cijfers zijn sinds de brugklas diep nvldende en er is weinig hp dat de leerling p een 5 uit kan kmen leerling kan in aanmerking kmen; Cijfers vr de betreffende taal liggen rnd de 4 leerling kan in aanmerking kmen; Cijfers vr de betreffende taal liggen rnd de 5 f hger leerling kmt in principe niet in aanmerking, tenzij hij blijft zitten f naar een lager schlniveau zal meten uitwijken. In het kader van bvenstaande regels en criteria zal een verzek m vrijstelling in de bvenbuw een lgisch gevlg zijn. Het zal m leerlingen gaan die al een vrijstelling in de nderbuw kregen vr Frans f Duits. De vrijstelling kmt in de praktijk alleen aan de rde in de bvenbuw vw mdat in het vmb en het hav prfielen kunnen wrden gekzen znder een tweede mderne vreemde taal. 1.3 Vrijstelling in de bvenbuw 1. Bvenbuw vmb (Inrichtingsbesluit WVO, artikel 26n) In de bvenbuw vmb zijn er weinig mgelijkheden tt ntheffingen geregeld, mdat er in de verschillende sectren veel keuzevrijheid is; het prbleem kan meestal wrden mzeild dr een vak eenvudigweg niet te kiezen. De ntheffingsmgelijkheden cncentreren zich daarm p de sectr ecnmie. Leerlingen die in de eerste twee leerjaren ntheffing hebben gehad vr Frans f Duits kunnen in die sectr ntheffing krijgen vr Frans f Duits, en in plaats daarvan kiezen vr Arabisch, Turks, Spaans, maatschappijleer II, geschiedenis en staatsinrichting f aardrijkskunde. Deze bepaling geldt k vr leerlingen die nderwijs gaan vlgen in de basisberepsgerichte leerweg, en die in het schljaar daarvr lw vlgden. Deze bepaling geldt k vr leerlingen die nderwijs gaan vlgen in de basisberepsgerichte leerweg, en die in het schljaar daarvr lw vlgden. De leerling in de 14

basisberepsgerichte leerweg, die in de nderbuw geen Frans f Duits heeft gehad mdat hij naar verwachting deze leerweg ging vlgen, vlgt in de sectr ecnmie van de basisberepsgerichte leerweg in plaats hiervan in de bvenbuw Arabisch, Turks, Spaans, maatschappijleer II, geschiedenis en staatsinrichting f aardrijkskunde. 2. Bvenbuw hav (Inrichtingsbesluit WVO, artikel 26e) Per 1 augustus 2007 is een tweede mderne vreemde taal in de bvenbuw van het hav in drie van de vier prfielen niet verplicht. Hav leerlingen kunnen de tweede mderne vreemde taal vermijden dr een ander prfiel te kiezen dan cultuur en maatschappij. 3. Bvenbuw vw (Inrichtingsbesluit WVO, artikel 26e) Leerlingen in de bvenbuw van het atheneum meten naast Engels een tweede mderne vreemde taal vlgen. Hiervr kunnen Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Russisch, Arabisch, Turks f Fries aangebden wrden. Leerlingen kunnen hiervan ntheffing krijgen als zij: een strnis hebben die specifiek betrekking heeft p taal (.a. dyslexie) f een zintuiglijke strnis hebben die effect heeft p taal (.a. slechtziend). Daarver is p schl een verklaring van een rthpedagg/psychlg aanwezig; en/f een andere medertaal hebben dan Nederlandse f de Fries; en/f nderwijs vlgen in het prfiel natuur en techniek f natuur en gezndheid en het nderwijs in de taal naar verwachting een succesvlle afrnding van de pleiding verhindert. Het is de verantwrdelijkheid van schl dit per geval te bekijken. Hiervr is geen testemming vraf van de inspectie ndig. De leerling met in plaats van de taal een vervangend vak kiezen met een nrmatieve studielast van tenminste 440 uren. De keuze is afhankelijk van het aanbd van schl. Vr leerlingen p het gymnasium is geen ntheffingsmgelijkheid geregeld, mdat daar de klassieke taal in plaats van de tweede mderne vreemde taal kmt. Als de directie besluit de leerling een ntheffing te verlenen, wrdt de 2 e mderne vreemde taal vervangen dr een ander vak met een studielast van tenminste 440 klkuren. Het vervangende vak wrdt in verleg met de decaan gekzen uit het aanbd van de eindexamenvakken in de bvenbuw vw van het Maerlant. 1.4 Prcedure bij de aanvraag en tekenning van ntheffing/aangepast prgramma 1. Indienen van de aanvraag Ouders nemen, na verleg met de mentr en eventueel de decaan, zelf het initiatief tt de aanvraag van de ntheffing/een aangepast prgramma vr een tweede vreemde taal. Zij vullen daarvr het aanvraagfrmulier in. (bijlage 2) Aanvragen vr een aangepast prgramma kunnen pas na het 1 e rapprt in het 2 e leerjaar wrden ingediend. De aanvragen dienen te wrden gericht aan de afdelingsleider van de betreffende afdeling. 2. De cmmissie Een cmmissie bestaande uit een lid van de directie, de afdelingsleider van de afdeling waarin de leerling is ingedeeld, de remedial teacher en de vakdcent van het betreffende vak beslist uiteindelijk f de aanvraag wrdt tegewezen. 3. Werkwijze cmmissie De prcedure na ntvangst van de aanvraag ziet er als vlgt uit: de cmmissie beslist f de aanvraag in behandeling kan wrden genmen; wanneer de aanvraag in behandeling wrdt genmen, wrdt in verleg met de mentr aan alle (relevante) vakdcenten van de leerlingen via een vragenrndje m infrmatie en advies gevraagd; k andere relevante infrmatie wrdt - via dssiernderzek - verzameld, bijvrbeeld infrmatie uit het leerlingvlgsysteem, cijferrapprten, rthpedaggische en andere verklaringen, nderwijskundige rapprten et cetera; de cmmissie neemt p basis van de infrmatie een besluit tt afwijzing f det een schriftelijk vrstel tt tewijzing aan de directie (vrijstelling) f aan de afdelingsleider (aangepast lesprgramma); de directie c.q. de afdelingsleider tetst het advies marginaal en neemt het besluit. Bij vrijstelling wrdt de vrijgekmen tijd in verleg met de remedial teacher en de talendcenten aan een ander talig nderwijs besteed. Dit wrdt dr de remedial 15

teacher en de mentr regelmatig geëvalueerd. De schl hudt hierver een lgbek bij; binnen 10 dagen na de cmmissievergadering wrdt het besluit van de directie schriftelijk aan de uders van de leerling meegedeeld; in geval van vrijstelling wrdt dit vastgelegd in een brief die zwel dr schl als dr de uders wrdt ndertekend. Een afschrift kmt in het dssier en de inspectie wrdt p de hgte gesteld; bij een tewijzing betrekking hebbend p de bvenbuw vw wrdt cntact pgenmen met de decaan in verband met de keuze van het vakkenpakket. 1.5 Eindexamenbesluit vw-hav-mav-vb-artikel 55. Afwijking wijze van examineren 1. De directeur kan testaan dat een gehandicapte kandidaat het examen geheel f gedeeltelijk aflegt p een wijze die is aangepast aan de mgelijkheden van de kandidaat. In dat geval bepaalt de directeur de wijze waarp het examen zal wrden afgelegd, met dien verstande dat aan de verige bepalingen in dit besluit wrdt vldaan. Hij det hiervan z spedig mgelijk mededeling aan de inspectie. 2. Tenzij er sprake is van en bjectief waarneembare lichamelijke handicap, geldt ten aanzien van de in het eerste lid bedelde aangepast wijze van examineren dat: a. er een deskundigheidsverklaring is die dr een ter zake kundig psychlg f rthpedagg is pgesteld; b. de aanpassing vr zver betrekking hebbend p het centraal examen in ieder geval kan bestaan uit een verlenging van de duur van de desbetreffende tets van het centraal examen met ten hgste 30 minuten; c. een andere aanpassing slechts kan wrden tegestaan vr zver daarte in de nder a genemde deskundigenverklaring ten aanzien van de betrkkenen een vrstel wrdt gedaan dan wel indien de aanpassing aantnbaar aansluit bij de begeleidingsadviezen vermeld in de deskundigenverklaring. (Men gaat er dan wel vanuit, dat de diagnse al eerder is gesteld en de leerling k gedurende zijn schllpbaan begeleid is p basis van die adviezen) 3. Het bevegd gezag kan in verband met nvldende beheersing van de Nederlandse taal afwijken van de vrschriften gegeven bij f krachtens dit besluit, ten aanzien van een kandidaat die met inbegrip van het schljaar waarin hij examen aflegt, ten hgste zes jaren nderwijs in Nederland heeft gevlgd en vr wie het Nederlands niet de medertaal is. De in de eerste vlzin bedelde afwijking kan betrekking hebben p: a. het vak Nederlandse taal en literatuur; b. het vak Nederlandse taal; c. enig ander vak waarbij het gebruik van de Nederlandse taal een verwegende betekenis is. 4. De in het derde lid bedelde afwijking bestaat vr zver betrekking hebbend p het centraal examen slecht uit en verlenging van de duur van de desbetreffende tets van het centraal examen met ten hgste 30 minuten en het verlenen van testemming tt het gebruik van een verklarend wrdenbek der Nederlandse taal. 5. Van elke afwijking p grnd van het derde lid wrdt mededeling gedaan bij de inspectie. 16

Bijlage 2 ONTHEFFING/AANGEPAST PROGRAMMA MODERNE VREEMDE TAAL Aanvraagfrmulier vr het verkrijgen van ntheffing/aangepast prgramma vr één van de mderne vreemde talen. Ouder(s)/verzrger(s) van (naam kind) Uit klas Vragen ntheffing/aangepast prgramma* aan vr het vak: 0 Frans 0 Duits De vlgende argumenten willen we daarbij aanreiken:........ wij zijn ns ervan bewust dat ns kind de mderne vreemde taal waarvr een ntheffing/aangepast prgramma wrdt aangevraagd niet meer in een later stadium van de pleiding kan ppakken; wij zijn ns ervan bewust dat het verlenen van een ntheffing/aangepast prgramma gevlgen kan hebben vr de prfielkeuze van ns kind; wij zijn ns ervan bewust dat het verlenen van een ntheffing/aangepast prgramma gevlgen kan hebben vr een eventuele drstrm van hav naar vw; wij zijn ns ervan bewust dat de schl bepaalt wat de invulling wrdt van de vrijgevallen lesuren. Maatgevend hierbij is dat aan de studielastverplichting wrdt vldaan. Plaats.. Datum Handtekening * drhalen wat niet van tepassing is 17

Bijlage 3 Dyslexiekaart van: Werkzaamheden leerling Tijdens de les: Vraag hulp indien ndig Zrg vr gede aantekeningen; kpieer ze eventueel van dcent/klasgent Schrijf huiswerk ged p en laat dat indien ndig cntrleren dr een medeleerling f dcent Huiswerk: Plan en maak huiswerk vruit Leer in delen (niet te lang achter elkaar/wissel vakken af) Prbeer samenvattingen te maken Gebruik websites en cmputerprgramma s die bij de methde hren (dan heb je gelijk auditieve ndersteuning) Bij tetsen: Vraag vraf wanneer er tijd is m de tets eventueel af te maken Vraag, indien ndig, vraf f mndeling verhren mgelijk is. Vraag vraf f alle vragen gemaakt meten wrden f dat jij smmige vragen ver mag slaan Ondersteuning dr dcent Niet nvrbereid hardp laten lezen tijdens de les Extra tijd geven bij het lezen van teksten Bied extra ndersteuning Aantekeningen van medeleerlingen f dcent (gratis) laten kpiëren bij de REPRO Indien mgelijk vermindering van aantal te maken pgaven Extra tijd bij tetsen f vermindering van het aantal pgaven (afspreken wanneer de tets wrdt afgemaakt) Tekstlay-ut tenminste 12 punten Aangepaste (spelling-)nrmering vlgens Dyslexie beleidsplan 2011-2015 Testaan gebruik steunkaarten Indien gewenst en indien mgelijk mndeling verhren Algemeen: Gebruik spellingcntrle Maak en bewaar steunkaarten met wrden, regels f frmules die je meilijk kunt nthuden Leer wrdjes p de cmputer met www.wrts.nl Extra hulpmiddelen: Gebruik eigen laptp Gebruik Kurzweil/Sprint/Daisy-speler Handtekening Leerling: schl/remedial teacher: 18