Workshop door Angst en depressie bij pa4ënten met een beperkte levensverwach4ng Pallia4ef, emo4es, aanpassing, al4jd al zo bang voor, zie je wel het heeb geen zin Jobke Debats, directeur J&J Totale Zorg BV en verpleegkundige in Hospice Francinus de Wind Waalwijk Florien van Heest, huisarts in Schoonoord huisarts consulent Drenthe (IKNL) lid stuurgroep PalHAG Even voorstellen: Jobke Debats 1998-2002 HBO- Verpleegkunde 2002- heden verpleegkundige (oproepkracht) in Hospice Calando en Hospice Francinus de Wind 2003-2006 post HBO Management opleiding en func4e 2006-2011 post HBO Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige opleiding en func4es 2009- heden J&J SPV Prak4jk, nu J&J Totale Zorg BV werkzaam in huisartsenprak4jken en bij par4culieren in thuissitua4e Even voorstellen: Florien van Heest Medische studie in R dam 74-82 Tropen: Ghana West Africa 83-87 Huisartsen opleiding R dam 88-90 Huisarts (Dalen, Schoonoord) 90- heden Sept 99 Huisartsconsulent PZ Drenthe via IKNL (sins jan 2013 in team verband) 25 Nov 2009 promo4e Coming home to go Inleiding Opbouw programma Aan de praat Vervolg inleiding Doorpraten. 1
Professionaliteit artsen/zorgverleners Verwach4ng van belangenloosheid: de behoeben van anderen die van ons ajankelijk zijn gaan boven onze eigen belangen (vooral in het pallia4eve) Verwach4ng van kundigheid, vaardigheid Verwach4ng van betrouwbaarheid Discipline bij de procedure en de samenwerking Preven4e extra angst en depressie Goed(e) slecht- nieuws gesprek(ken) Afstemming van hulpverleners (communica4e!) Niet: er is niets meer aan te doen dus laat maar maar ac4eve benadering van te verwachten symptomen...(bespreken) Empathie Pa4ënt centraal, meedenken.. Preven4e extra angst en depressie Voorkomen overbelas4ng pa4ënt en steunsysteem door wekelijks evalua4egesprek door vaste hulpverlener/verpleegkundige Voorkomen uitspelen en burn- out bij betrokken hulpverleners bij las4ge systemen ; dit kan voor veel extra angst en depressie bij pa4ënt zorgen Defini4es Depressie: een reac4e op verlies dat in het verleden plaats vond Angst: een reac4e op toekoms4g verlies Depressie en angst komen vaak samen voor 1 e gespreksmoment In 2- tallen Wat vindt U van deze (te?) korte formuleringen? Hoe zou U angst en depressie omschrijven 2
Posi4e huisarts Een arts die zowel lichamelijke als psychische klachten accepteert, kan beoordelen en (tot op zekere hoogte) kan behandelen (iq bijv specialist die dan doorverwijst) Levensloopgeneeskunde (wat misschien nog kon, kan niet meer; kent voorgeschiedenis ) kunst Evidence based medicine (in de geneeskunde rond het lichaam) samenbrengen met Nara4ve based medicine (in de geneeskunde rond de geest) Hoog complexe zorg (vgl cardioloog) Voorkomen van depressie bij pallia4eve pa4enten Literatuur: erg wisselend 5 77 % Met psychiatrisch interview 15 % (syst review Pall Medicine) Popula4es vaak klein en in verschillende situa4es verkerend (bijv hospice<- >thuis, stadium pallia4ef) Vaak screenings- instrument als diagnosi4cum, bijv. HADS, psychosociale lastmeter, BDI, GDS Diagnose Bent U neerslach4g/somber? Bijna alle depressies opgespoord, wel vragen. (Chochinov) Soms diagnose via anderen zoals dominee/ pastoor, fysiotherapeut, maatschappelijk werk, verpleging, of mantelzorg Oorzakelijk denken over depressie Depressie is dus een ziektebeeld waarbij korte en lange termijn veranderingen in het centrale zenuwstelsel in een niet- lineair verband staan met levens ervaringen en sociale rela4es. Interven4es op elk punt in de cirkel kunnen therapeu4sch zijn: medica4e, sociale steun, psychotherapie (McWhinney IR 1997) DSM IV criteria depressie 1. Depressieve stemming het grootste deel van de dag, bijna elke dag en/of 2. Belangrijke vermindering van interesse en plezier in (bijna) alle ac4viteiten gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag 3
Vervolg criteria 1. Gewichtsverlies of aankomen - of meer of minder eetlust bijna elke dag 2. Slapeloosheid of heel veel slapen 3. Psychomotore agita4e of retarda4e 4. Moeheid en/of verlies van energie 5. Gevoel van waardeloos zijn / tot last zijn en overma4g/niet adequaat schuldgevoel 6. Verminderde concentra4e, besluiteloosheid 7. Gedachten aan de dood of suicide Bruikbaarheid criteria Zijn ontwikkeld in de context van een soma4sch gezonde popula4e Van de 7 bijkomende criteria zijn er 4 soma4sch en normaal in de context van ziek zijn Dit zijn: gewichtsverlies, verlies van energie, moeite met concentreren, slaapproblemen Nuancering diagnose Onderscheid depressie van depressie door een soma4sche aandoening Causaal verband ziekte- depressie Onderscheid van depressie door een middel (incl medica4e) Omvat ook intoxica4e en onthouding Onderscheid depressie en rouwreac4e Samenhang met overlijden dierbare+<2 mnd Als verpleegkundige signaleren en interveniëren Kenmerken van depressie zijn aparte verpleegkundige diagnosen Werk aan de winkel! Hoe ben je pro- ac4ef maar staat toch de pa4ënt centraal? Gespreksvaardigheden Onderlinge beïnvloeding Pijn niet goed behandeld: meer depressie Minder slapen: meer depressie Meer benauwdheid: meer angst Meer depressie: meer moeheid Psychisch: minder steun meer depressie Sociaal: meer zorgen meer depressie Spiritueel: schuld of depressie? Nega4eve- > posi4eve spiraal? 4
PsychoTherapie: wat doet het nu?? 1 onderzoek Lambert/Barley 2001 Specifieke therapie: 15 % Placebo effect: 15 % Factoren los van therapie: 40% (spontane remissie, sociale steun, gebeurtenissen) Rela4e pa4ënt therapeut: 30% (oa s4jl therapeut, empathie, warmte, therapeu4sche band) Stelling 7 De inscrip4e op de lamp buiten het ziekenhuis in Lambaréné van A. Schweitzer : Op welk uur je hier ook aanklopt, je zult hier licht en hulp en menselijke vriendelijkheid vinden zou een richtlijn moeten zijn voor iedere werknemer in de gezondheidszorg (<- > markt, onbetaalbare kwaliteiten ) De pallia4eve pa4ënt Wat is nodig om goed sterven in de eigen omgeving mogelijk te maken? - Samenwerking met mantelzorg, thuiszorg, apotheek (en- op de achtergrond- de specialist) - Voldoende kennis van de mogelijkheden van symptoombestrijding/spoedgevallen PZ - Kunnen omgaan met de naderende dood als levensfase Bespreekmoment 2 In 2- tallen: Welke ervaringen hebt u met pa4ënten in de psychiatrie die een palla4eve fase doormaakten? Welke ervaringen hebt u met psychiatrisch paaënten in een hospice Praten over de ziekte en de gevolgen Bespreekbaar maken Angsten van zowel pa4ënt (als mantelzorger) proberen benoemd te krijgen (je praat niet over dat waar je bang voor bent) Voorlich4ng over rouw en depressie, delen van verdriet belasten ander Schaamte..? Niet klagen maar dragen? 5
Medica4e Pas op voor interac4e met chemotherapie! Bij verslaving: houdt rekening met leverinduc4e en andere doseringen dan niet verslaafden Op het laatst lukt slikken niet meer wat dan? Tijdig bedenken. Medica4e uit het pallia4eve formularium: Methylfenidaat (Ritalin) 5 mg s morgens en na de middag (2dd) ophogen tot max 20 mg 2dd. Eventueel dexamethason indien dit ook op andere symptomen een guns4ge werking heeb Normale angst? Angst is nu g Angst is propor4oneel Angst geeb een fysiologische respons die tot betere presta4es kan leiden Angst kan ook dingen die zouden kunnen gebeuren betreffen- fantasie (controle- risico s- verzekeren) : verlies van Angst is leuk motorracen, bergbeklimmen Uit: The rose It s the soul afraid of dying that never learns to live Abnormale angst Zomaar ontstaan Te hebig, te lang Verschil tussen opgeroepen gevoel en interpreta4e Dwangma4g, impera4ef Abnormale angst: geeb subjec4ef lijden en/of verminderd func4oneren Pa>ënt weet het zelf 6
Kenmerken abnormale angst An4cipa4e angst: angst voor de angst Vermijden: daardoor niet afgeleerd Neutralisering: handelingen die de angst verminderen maar niet wegnemen Presenta4e: nb vaak schaamte! Func4onele lichamelijke klachten a. Hartkloppingen b. Transpireren c. Duizeligheid d. Trillen e. Benauwdheid hyperven4lla4e f. Pijnklachten g. Maagklachten h. Dove gevoelens Vervolg presenta4e, 2- sporen.. Aspecifieke psychische klachten a. Warmte - of koude sensa4es b. Derealisa4e of depersonalisa4e c. Rusteloosheid, lusteloosheid d. Vermoeidheid e. Concentra4eproblemen f. Prikkelbaarheid (labiliteit, gespannenheid) g. Slaapproblemen Vaak meerdere consulten nodig Diagnos4ek: van symptoom naar syndroom Syndroomdiagnosen: verzameling van samen voorkomende klachten en bevindingen, biologische disfunc4e (nog) onbekend: Alle psychiatrische diagnosen DSM IV is de verzameling afspraken van dokters hierover, blijb zo bij DSM V Syndroomdiagnose: focus van de angst Specifieke fobie Sociale fobie Paniekstoornis met of zonder agorafobie Gegeneraliseerde angststoornis Hypochondrie Obsessief- compulsieve stoornis Posqrauma4sche stresstoornis Angst en ziekte: Elke nieuwe pijn of ziekte roept angst op. acute situa4es zijn het moeilijkst Bij levensbedreigende ziekten zoals kanker is er angst rond het einde in combina4e met een veranderende slechte lichamelijke condi4e, pallieren 7
Therapie: Doel: herwinnen controle (levensgeluk!!) Uitleg ontstaan en in stand houden schaamte is onterecht, een angststoornis is niet niks aan de hand.. Naast DSM IV ook verpleegkundige diagnos4ek Angst: Gevoel van beklemming en bezorgdheid dat samen met een acavering van het autonome zenuwstelsel optreedt als reacae op een niet te duiden dreigend gevaar of onheil Angst voor de dood: zich zorgen maken, ongerust zijn over, bevreesd zijn voor de dood of het sterven Bij 4jd: bespreekmoment 3 In 4 tallen of plenair ajankelijk van de 4jd Wat helpt (U) bij angst? Welke ervaringen hebt U met angs4ge pa4ënten? L.J. Carpenito- Moyet 8